De werken. Deel 10. Poëzy 1827-1874

[p. 76]

VI
Geerte's uitvaart.

Middag-ruste

Streelde of suste

Veld en vloed, -

Uit de waat'ren

Sprak geen klaat'ren

Meer van spoed, -

Al omvingen

Heuvelklingen

't Geelend graan,

Zag ik over

't Naaldenloover

Adem gaan?

't Liet zijn twijgen

Zachtkens zijgen

In een glans,

[p. 77]

 

Vurig gloeijend,

 

Laai ontvloeijend

 

Aan den trans; -

 

Onder 't gloren

 

Strekte in 't koren

 

Ik de leên,

 

Hoog gevaren

 

Welfden de aren

 

Langs mij heen:

 

Nergens beurde

 

Wat ook geurde,

 

Wat ook blonk,

 

Lager leven,

 

Om te zweven,

 

Vleug'lenpronk;

 

Geen gedommel,

 

Bij noch hommel,

 

Stoorde mij,

 

In die pooze

 

Hartstogtslooze

 

Mijmerij.

Echter schrikte ik,

Echter blikte ik

Op en om!

Wat beduidden

Die geluiden,

Dat gebom?

't Somber klagen,

Voortgedragen

Door een beemd

[p. 78]

 

Wiens genuchten

 

Weeld'rig luchtten,

 

Dreunde vreemd!

 

't Drong me in de ooren

 

Uit den toren-

 

Top der kerk,

 

Die, voor flitse,

 

't Kruis tot spitse

 

Hief in 't zwerk:

 

IJdel staren

 

Om te ontwaren

 

Wat het riep!

 

Waar gewemel?

 

Aarde en hemel,

 

Alles sliep!

 

Uitgenomen

 

Wie 'k zag komen

 

Tot de hut!

 

Trots dier eiken-

 

Schaduw reiken

 

Onbeschut

 

Voor een kommer

 

Daar nooit lommer

 

Heul voor wist:

 

Uit de schare

 

Rees een bare,

 

Rees een kist!

Honderd schreden

Voortgetreden,

Haar te moet,

[p. 79]

 

Tolkte 't harte

 

Me Arends smarte

 

Door zijn groet:

 

Hij op d' akker

 

Anders wakker,

 

Lach en lust,

 

Was bij 't delven

 

Nu zich zelven

 

Naauw bewust.

 

Aarz'ling deinzen

 

Wie in 't peinzen

 

Toespraak stoort:

 

Schichtig hortte

 

Hij in 't korte

 

Wederwoord, -

 

Sloeg zijn spade

 

Schijnbaar gade, -

 

Draaide ze om

 

Waar van hitte

 

't Versch gespitte

 

Blinkend glom, -

 

Tot mijn vragen

 

Wie gedragen

 

Werd naar 't graf,

 

Hem deed stikken

 

In zijn snikken...

 

'k Brak die af, -

 

Hoe ik meê leed

 

Wat hem wee deed

 

Werd geduid; -

 

't Zalfde, dacht mij,

 

‘- Geerte!’ - bragt hij

 

Schreijend uit.

[p. 80]

4

 

's Herders deerne

 

Die zoo geerne

 

's Ochtends vroeg,

 

't Lam ter zijde,

 

Woelziek blijde,

 

Vlinders joeg;

 

Maar vertsaagde

 

Kwam 't gejaagde

 

Zij nabij,

 

Of het spreken

 

Kon en smeeken:

 

Laat me vrij! -

 

't Aardig meisje

 

Menig reisje

 

Loos bespied,

 

Waadden zoetjes

 

Blanke voetjes

 

Door den vliet:

 

Die haar bukken,

 

Die haar plukken

 

Zag in 't bosch,

 

Waar violen

 

Zich verscholen

 

Tusschen 't mos; -

 

Mooije Geerte

 

Trots de veerte

 

Fluks herkend,

 

Had de zonne

 

Naar de bronne

 

Zich gewend:

[p. 81]

 

Voller vroeg er,

 

Fraaijer droeg er

 

Geen de kan,

 

Zij die hoorde

 

Hoe ze gloorde

 

Bloosde er van!

Beelden, groepen,

Opgeroepen

Voor mijn geest!

Was hun vreugde,

Die mij heugde,

Dan geweest?

Lief verschijnen,

Droef verdwijnen,

In gezucht;

's Jong'lings rouwe,

's Jong'lings trouwe

Zochten lucht:

Hartstogt schildert

Schoon verwilderd

Treffend leed!

Woorden, daden,

Liet hij raden

Uit een kreet:

's Levens morgen,

Zonder zorgen,

Zaam gesmaakt, -

't Vroeg beminnen

Door geen zinnen-

Lust geblaakt, -

[p. 82]

 

Fluks de ellende

 

Van miskende

 

Jaloezij, -

 

Toen de weelde

 

Der verheelde

 

Kozerij, -

 

Eind'lijk 't hart'lijkst,

 

Innig-smart'lijkst:

 

‘Och! mijn lief!’

 

Als ten hoogen

 

't Lang gebogen

 

Hoofd zich hief.

Eenig donker

In 't geflonker

Heinde en veêr,

Schaduw werpend,

Schril en snerpend,

Keer op keer: -

't Zij in 't komen,

Langs de zoomen

Van de beek,

Op wier spiegel

Dat gewiegel

Grillig streek, -

't Zij in 't glijden,

Waar bezijden

d'Open weg

Lachjes klonken,

Oogjes blonken

Uit de heg, -

[p. 83]

 

Vaak de ronde

 

Doende in blonde

 

Halmenzee,

 

Door wier stilte

 

't Omziens kilte

 

Sidd'rend gleê, -

 

Elke gaarde

 

Die 't ontwaarde

 

Somb're wenk,

 

Of de groeve

 

Tot de hoeve

 

Riep: gedenk! -

 

Eenig duister

 

In dien luister

 

Kwam ze ons na

 

De ongetooide,

 

Breed geplooide,

 

Zwarte wâ.

‘Aert! kom mede!’

Voor mijn bede

Bleek hij doof,

Die zijn spade

Toch niet laadde

Spijt de kloof;

‘Aert! wat draalt gij!

Waarom faalt gij

In den stoet?’

Welk een plage

Was die vrage

Zijn gemoed!

[p. 84]

 

Geen verdenken

 

Dat mogt krenken

 

Gaf haar in,

 

Al ontvlamden,

 

Al vergramden

 

Ziel en zin!

 

Och, hem luidde,

 

Hij misduidde

 

Ze als verwijt:

 

Scherpste wonde

 

Van dier stonde

 

Boezemstrijd!

 

't Aanschijn blaakte

 

Toen hij 't wraakte:

 

‘Ontrouw, ik!’

 

Riep hij hijgend,

 

Om weêr, zwijgend,

 

Schuw van blik,

 

Voort te marren,

 

In 't verstarren

 

Beeld des schrooms,

 

De aandacht kluist'rend

 

Door zijn fluist'rend:

 

‘Geert was Roomsch!’

Plegtig beurde,

't Vaal verkleurde

Lijkkleed voor,

Daar een grijze,

Stafsgewijze,

't Kerktrezoor;

[p. 85]

 

Lichtend blonk er

 

Half in donker

 

Floers gehuld

 

't Beeld des lijders

 

Des bevrijders

 

Aller schuld!

 

Hooge schedel

 

Die zoo edel

 

Doornen droeg, -

 

Blik die Gode

 

Zelfs voor 't snoode

 

Deernis vroeg, -

 

Hield hij de armen

 

Uit erbarmen

 

Nog verbreed? -

 

Was, wat griefde,

 

‘Louter liefde!’

 

Weêr zijn kreet?

 

Ach! al welfde

 

Steeds dezelfde

 

Hemeltrans

 

Zich om de aarde,

 

Waar bewaarde

 

't Kruis den glans

 

Dien der dagen

 

Eerste zagen

 

Verre in 't Oost?

 

Tweedragtsteeken

 

Hier gebleken

 

Dierf 't zijn troost!

[p. 86]

9

 

Geene smarten

 

Als des harten

 

Heugenis,

 

Blikt het heden

 

Naar 't verleden

 

In 't gemis!

 

Bij 't ontmoeten

 

Viel 't begroeten

 

Arend in,

 

Vaak te voren

 

Hun beschoren

 

Door de min:

 

‘Lieflijk lachje!’

 

Vroeg hij, ‘zag je

 

Me al van veer,

 

Tot u komen

 

Uit de boomen,

 

Op het meer?’

 

Zoet voor dezen

 

Naauw herrezen

 

Of geboet:

 

Onder 't naad'ren

 

Stolde in de aad'ren

 

Hem het bloed!

 

Langs ons beide

 

Droeg 't geleide

 

Geerte's lijk:

 

De ongenade

 

Van 't versmaadde

 

Liefdeblijk.

 

‘Dierste! al miste,

 

Mij uw kiste,’

 

Klonk zijn klagt,

[p. 87]

 

‘'k Breng uw groeve,

 

Dra mijn droeve

 

Goeden nacht!’

Langzaam kronk'lend,

Op de vonk'lend

Lichte baan,

Hoorde zwijgend

Ze Arends stijgend

Jamm'ren aan,

Wie het leste

Wat nog restte

Van zijn bruid,

Ongeroerden!

Hem ontvoerden

Als hun buit:

Niet bewogen

Rigtten de oogen

Van den drom

Straf zich verder,

De oude herder

Slechts zag om!

Hoe hij krommend'

In 't verstommend'

Ongeluk,

Hoe hij steenend'

Overleenend'

Op zijn kruk,

Fluks der jaren

Zilv'ren haren, -

Vrank en vrij

[p. 88]

 

't Hoofd omzwierend

 

En versierend, -

 

Streek op zij

 

Van 't bedroefde,

 

Zwaar gegroefde,

 

Bleek gezigt,

 

Eensklaps gloeijend

 

In vervloeijend,

 

Waat'rig licht.

Ons bedeelde,

Wee en weelde

Zwang're gift!

Nu bezielend,

Dan vernielend,

Door uw drift;

Oogenluister,

Oogenduister,

Wond're magt!

Die verschrikkend,

Die verkwikkend,

Schreit of lacht;

Waarom falen

Alle talen

Toch om 't zeerst,

In hun streven,

Weêr te geven,

Hoe gij heerscht!

Arend schouwde

Naauw den oude

Trillende aan,

[p. 89]

 

Of: ‘mijn zegen

 

Op uw wegen!’

 

Was verstaan!

 

Schoon geen lippen

 

't Lieten glippen,

 

Schoon geen hand

 

't Wuivend meldde,

 

Wat hem kwelde

 

Lag aan band!

 

Voor de vreeze

 

Dat ook deze

 

Hem vergat

 

Lichtte een sterre

 

Weêr van verre

 

't Eenzaam pad!

‘Onregt leed ik!

Maar wat deed ik

Zelf dien man’,

Vroeg zich Arend,

‘Hem bezwarend

Met mijn ban!

't Moest hem deeren

Mij te weeren,

Schier een zoon,

'Wijl zijn magen

't Lijk te dragen

Mij verboôn!

Buiten lieten,

Buiten stieten

In hun vaart

[p. 90]

 

Mij die wreeden,

 

Trots haar beden:

 

“Roept toch Aert!”

 

Krank ten doode!

 

Bleef ik bloode

 

Staan van veer?

 

's Nachts te tikken

 

Mogt doen schrikken

 

'k Waagde 't weer;

 

De oude waakte,

 

Waarom kraakte

 

Zoo de deur?

 

- “Borst! ge kwelt mij!”’ -

 

‘“Vader! stelt gij

 

Haar te leur?”’ -

 

‘Aarz'len bleef het,

 

- “God vergeef het

 

Zoo 'k misdoe;”’ -

 

‘Sloot hij 't strijden,

 

't Medelijden

 

Liet mij toe! -

‘Ach! hoe moede

Lag mijn goede

Geerte daar!

Even krachtig

Golfde 't prachtig

Blonde haar;

Maar 't omhulde

Geen gevulde

Wangen meer,

[p. 91]

 

'k Zie het blozen

 

Van die rozen

 

Nimmer weêr!

 

Droomend sliep zij:

 

“Arend!” riep zij

 

“Blijft ge op 't land?”

 

Wit als marmer

 

En niet warmer

 

Was haar hand;

 

Toen 'k die kuste,

 

Hief, bewuste,

 

Zij het hoofd, -

 

De oogen blonken,

 

Schoon gezonken

 

Onverdoofd:

 

Schokte ontroering

 

En vervoering

 

Haar te fel?

 

“'k Zeg mijn beste

 

Nog voor 't leste

 

Niet vaarwel!”

 

Opwaarts rijzend

 

Wilde prijzend

 

Zij mijn trouw

 

Dankbaar loven!...

 

Deert daar boven

 

Haar mijn rouw?’

Troost als droeven

Dien behoeven

Smaakte hij:

[p. 92]

 

Wilt mijn klagten

 

Gij verzachten,

 

Schrei met mij!

 

Zie, daar leende

 

'Wijl ik weende

 

Arend's arm

 

Op mijn schouder;

 

Maakte ooit kouder

 

Deernis warm?

 

Straks verneed'rend

 

Bleek verteed'rend

 

Nu het wee,

 

Onverbolgen,

 

Stemde in 't volgen

 

Hij gedwee: -

 

't Blakend schijnen

 

Fluks in pijnen-

 

Schaâuw ontgaan,

 

Was het ledig

 

In die vredig

 

Stille laan; -

 

Starend miste

 

'k Baar en kiste

 

Waar 't verschiet,

 

Overzegen,

 

Schier geen wegen

 

Ruimte liet, -

 

Zeker sloegen -

 

Wie ze droegen

 

Ginder om,

 

Daar ter reede

 

Sluimerstede

 

't Voetpad klom.

[p. 93]

15

 

‘Geerte minde

 

De oude linde

 

Van dien hof,’

 

Hoorde ik klagen,

 

‘Derwaart dragen

 

Zij haar stof;’

 

Maar in 't keeren

 

Uit des Heeren

 

Heilig huis

 

Juichte wijding

 

Om bevrijding

 

Trots de kluis!

 

't Licht mogt zwichten

 

Uit dien digten

 

Loovergang,

 

Wieken beurde

 

Der betreurde

 

's Priesters zang;

 

Vast geleiën

 

Eng'lenreiën

 

Ze in zijn beê,

 

Blinkend varen

 

Martelaren

 

Juichend meê!¹

 

't Beurtlied prees haar,

 

't Beurtlied wees haar

 

's Hemels stad!

1 De Antiphonie uit de Ordo Sepulturae, etc.

[p. 94]

 

Toch bezielde

 

't Niet wie knielde

 

't Niet wie bad!

 

Schoon zij woorden

 

Klinken hoorden

 

Droeg hun zin,

 

Boven de aarde

 

Hen de ontwaarde

 

Sfeer niet in.

Droef aanschouwde,

Vroom vertrouwde

d'Arme schaar,

't Half gegiste,

't Half gemiste

Kerkgebaar;

Doch mij boeide

Slechts wie gloeide,

Slechts wie kreet:

Hoe verscheiden

Droegen beiden

't Vlijmend leed.

Arend hief zich,

Of zijn lief zich,

Eenmaal nog,

Uit de wade

't Hart verzaadde:

‘'k Minne u toch!’

Maar van koude

Rilde de oude,

Daar zoo dof

[p. 95]

 

Vallende aarde

 

Zich verzwaarde,

 

Stof tot stof!

 

Jonkheid tartte,

 

Schoon de smarte

 

Haar 't gebeent'

 

Mogt doen ijzen,

 

't Vingerwijzen

 

Der gemeent';

 

Doch al schoorden

 

Die verstoorden

 

Van weêrszij

 

Den bedaagde,

 

Luid beklaagde

 

Zwijmde hij!

Harp van 't Oosten!

Tot vertroosten

't West gegond,

Sionite!

Balsem vliete

Beider wond!

Aller tijden

Innigst lijden

Drukt gij uit;

Welke snaren

Evenaren

Uw geluid?

Dringt verloren

Ziel 't in de ooren,

Schreijend vaart

[p. 96]

 

Boete in bede,

 

Vreeze in vrede,

 

Hemelwaart! -

 

Welde 't wenschen

 

Dus uit menschen-

 

Nooddruft voort,

 

Dat 't verlangen

 

Naar die zangen

 

Werd verhoord?

 

's Paters vingren

 

Staakten 't slingren

 

Met het kruis, -

 

Uit zijn blaad'ren

 

Groette ik 't naad'ren

 

Van 't geruisch,

 

Maar noch treffend

 

Noch verheffend

 

Steeg de psalm:¹

 

Indruk faalde

 

't Onvertaalde

 

Raauw gegalm!

Droomziek staarde,

Naar d' eerwaarde,

Al wie boog:

Eerst te midden

Van zijn bidden,

Hadden ze oog!

1 De psalmen Miserere en de Profundis.

[p. 97]

 

Glinst'rend tolkte

 

't Vocht dat wolkte

 

Wat hij las!

 

‘Godes heil'ge

 

Daauw beveil'ge

 

Hier uwe asch:’

 

En in 't: ‘Amen!’

 

Smolten zamen

 

Hoofd en leên,

 

Reet ook grievend

 

't Arend's lievend

 

Hart van één!

 

Viel d'ellende

 

Hem in 't ende

 

Dubbel zwaar,

 

Sints haar teeken

 

Was geweken

 

Met de baar?

 

Hoe hem schrikte!

 

Waar hij blikte,

 

Nergens troost:

 

Wie daar scheidden,

 

Hen verbeidden

 

Gade en kroost;

 

Doch wat blonk er

 

Door zijn donker?

 

't Graf was digt!

 

Slechts een wachter

 

Bleef er achter

 

Met een wicht.

[p. 98]

19

 

't Bloeijend kindje

 

Toonde een printje

 

d' Ouden man:

 

Spijt haar beuren

 

Zag zijn treuren

 

Iet er van?

 

Zoeter strookte

 

Nooit 't gekrookte

 

Riet de Mei

 

Dan dier lokken

 

Witte vlokken,

 

Dat gevlei;

 

Wis viel 't ligter

 

Deze digter,

 

Van die kniên...

 

En haar kusjes

 

Deden flusjes

 

Op hem zien!

 

‘Vader!’ - ‘Arend!’ -

 

Groetten starend

 

Zij elkaêr:

 

Wat erbarming

 

Was de omarming

 

Voor het paar!

 

In het rulle

 

Zand der hulle

 

Knielden zij; -

 

Beider weemoed,

 

Beider demoed,

 

Liet ik vrij, -

[p. 99]

 

Om de gave

 

Van haar brave

 

Petemoei,

 

Fraai te prijzen

 

In dier Wijzen

 

Kleurgegloei!¹

Voor het leven

Was 't gegeven

't Woord van trouw!

De aangezigten

Zag ik lichten,

Trots den rouw:

‘Wordt hij zwakker,

'k Bouw zijn akker,

'k Hoê zijn vee;’

De oude dankte,

Dat in krankte

Hij 't al deê!

Handen-drukking

Der verrukking;

Bragt, begaan,

Uit de veerte,

Kleine Geerte

Bloempjes aan?

Arend strooide,

Of hij tooide,

't Graf die zacht,

1 Een Drie-Koningen's bidprentje.

[p. 100]

 

Met een klagend,

 

Antwoord vragend:

 

‘Goeden nacht!’ -

 

‘Juich tot wêerzien!’

 

Ging dat neêrzien

 

Ik te keer:

 

‘Hier ontbrandde

 

De offerande

 

Diêrst den Heer!¹

 

U Zijn vrede

 

Schoon de veede

 

't Voorhoofd frons',

 

Stijgt te gader:

 

“'t Onze vader!

 

't Vader ons!”’

1 Psalm LI, vers 19, en Micha VI vers 8, in het midden.