De ring fan it ljocht

Fryske folksforhalen

Snoeken

Sterke stikken oer snoeken forhelje dat hie it hiele Wouda-laech oer him. Jan syn broer, dy't aeihandeler yn Urterp wie, hie in ôfgryslik greate snoek, dy't yn 'e Urterper feart libbe, nuet makke troch him mei bidoarne aeijen to fuorjen. As er nou nei Fryske Peallen of nei Bakkefean moast, dan spande er de snoek foar 't boatsje en dêr hoegde er gjin motor foar.

Jan sels wie ris op 'e mar oan 't fiskjen en doe bigoun it to waeijen dat it rikke en Jan koe der net yn op roeije. Hy tocht, ik moat help ha, mar der wie yn fiere omkrite gjin boat of skip to bikennen. Dan moat ik in snoek fange, tocht er. Hy fong in snoek, dy krige in tou om 'e bealich, mar it boatsje dreau ôf. Hy fong in twadde snoek en dy kaem njonken de earste foar it boatsje, en doe in tredden, en sa mar troch. ‘En doe't ik de fjirtichste der foar hie, kamen wy yn 'e wyn op, en sa bin 'k thúskommen’.

Aldfaders fan snoeken hie men yn Jan syn tiid. Yn 'e Burgermar húsmanne ien, dy hie sa'n burd dat hy moast saterdeis nei Dokkum om him skeare to litten. Mar tichter by hûs koene ek knapen sitte. Hy hie by Feike-draei ek ris ien sjoen en dy woe er fange. Hy hie de jouns al ris bisocht om him oan 'e snoekangel to krijen, mar it wie net bislein. Mar hy liet de angel yn 't wetter, boun him fêst oan 'e ring fan 'e ûnderdoar en gong op bêd. De oare moarns kaem er fan 't bêd en hy sei tsjin Tsjits: ‘Ofgryslik, hwat sucht it hjir. Hast hwat iepenstean litten? It hier waeit my fan 'e kop ôf’. Sy sjen en doe wie de hiele ûnderdoar fuort. Doe by de feart lâns en ja, dêr sworn de snoek mei de ûnderdoar yn 'e kolk om. Mar doe't se der oan ta wiene, loek de snoek de doar ûnder wetter en se ha him noait wersjoen. ‘En tink der om’, sei Jan, ‘as jim in snoek fange mei in planke foar de harsens, dan is 't minen!’

En dan dy ûnmeugend grouwe snoek yn 'e Feanster Feart, doe't se meiïnoar by de haven sieten to fiskjen. Jan hie him oan 'e angel, mar hy koe him der net út krije. Krekt oarsom - de snoek loek him yn 't wetter. Mar it bigreate Jan ek ta de teannen út om sa'n knaep fleane to litten, dat hy hold fêst. De snoek sylde de Feanster Feart yn en Jan moast mei. Dat gong op nei Reaskuorre. In hiel ein foar it fallaet rôp Jan: ‘Lútsen, skutte, skutte!’ Lutsen hie krekt op 'e tiid it skut iepen. De snoek sette

[p. 397]

mei in brede swaei it Knillesdjip yn, de Burgumer kant op. Jan tochte, dit wiist net bêst - ik sjoch Feike-draei noait werom, as er my ien kear yn 'e Burgermar hat. Mar by Skûlenboarch, it wie krekt of bitocht de snoek him; as wie it him doch to mâl. Dat hy swaeide om en sworn de Grinzer kant op. Mar it like wol, oft er krekt wist hwer't Jan wêze moast. Hy sylde deselde sydfeart wer yn, dêr't er út kommen wie, wer oer Reaskuorre en pas yn 't Fean by de haven dêr bleau er lizzen. ‘En hy hime’, sei Jan, ‘hy hime, it hert sloech him achtentachtich’.

Jan hie ek ris in snoek oan 'e angel, doe moast er earst nei in boer om in tieme, oars wie hy der net út to krijen. Doe fregen se him, hoe great as dy snoek wie. ‘Dat soe 'k net witte’, sei Jan, ‘hwant ik hie gjin tûmstok dy't lang genôch wie om him to mjitten’. ‘Mar kinst it dan net oantsjutte?’ ‘Né’, sei Jan, ‘ik ha der gjin roai oer. Ien ding kin 'k jim allinne mar fortelle. Ik ha him de tosken ûnder út 'e bek helle; dêr ha 'k in eide fan makke en dy brûk ik noch’.

Jan Hepkes siet ris to fiskjen en doe seach er in ôfgryslike greate snoek slaen. Efkes letter saeide der in ein op 't wetter del, mar hy hie it wetter amper roerd, doe draeide der in greate kolk en fuort wie de ein. Jan hie it earst in wike letter oan tiid om op dy snoek to fiskjen. Hy die in baes foarn oan 'e heak en hy lei yn. Hy krige de snoek op 'e kant en dy naem er mei nei hûs. ‘Ik ha him de bealich iepensnien en lit dy ein dêr noch yn sitte! Mar witte jim hwat nou it raerste wie? Hy siet to brieden op sawn aeijen. De snoek moat in houn opfretten hawwe en fan 'e bonken hie de ein in nêst makke’.

Jan Hepkes gong altyd mei syn boatsje to fiskjen dat op nei de Boukewyk. Dêr hold in tiidlang in ûnhuerich ein snoek ta. Dy koe yn 'e Boukewyk net swaeije; as er de oare kant op woe moast er nei de Ruterspetten. Dêr stie net genôch wetter, mar hy hie der gâns in gat makke en dêr koe it yn wurde. Jan hie mar in lyts boatsje en op 'e hoeke fan 'e Boukewyk hiene twa feinten dy't dêr yn it lân oan 't wurk wiene, it der út wipt en oer de polderdyk lutsen, wylst Jan by in oar stie to praten. Doe fregen se him neitiid: ‘Hea Jan, hwer binne jo bleaun mei jou boatsje?’ Hy sei: ‘Ik hie dy greate snoek foar 't boatsje to lûken; sa wier as Wopke libbet, de baren fleagen by de wâl op. Mar libbensgefaerlik wie it. Ik foer spierrjocht út, mar ynienen sette er mei syn dikke harsens - it is krekt in keallekop - de Boukewyk yn en dêr fleach myn boatsje op 'e hoeke by de wâl op en oer de polderdyk. Mar ik sil wer efter dy snoek oan’. ‘Doch dat mar net’, seine se, ‘hwant as jo him mei 't boatsje to ticht by de sturt komme, dan slacht er it oan flarden en jo der by’. ‘Ja’, sei Jan, ‘ik ha sjoen hwat er mânsk is. Dat wie by it damke dat sitten bleaun is, doe't se de Boukewyk slatten ha. Dêr stiet ommers sa'n wettermountsje, sa'n skeane jasker. Nou, dêr stie gjin wetter foar dy snoek om der lâns. Doe is er troch dy goate fan 't mountsje gongen, slaendewei. As sjoch ik it noch foar my. Hy hat mei syn dikke sturt in roede fan 'e jasker ôfslein. Dy is by de as om 't ôf brutsen’.

‘O heargen!’ seine se, ‘dan sil dit deselde snoek wol west ha, dy't dêr by Andrys Spoelstra troch 't Eizingarak baggele is. Dat rak soene se slatte, mar it hoegde net mear, hwant de snoek hie de modder al op 'e wâl slein’. ‘Bêst mooglik’, sei Jan, ‘dat dizze dat wol dien hat’.

Mar op in kear dat Jan wer ûnderweis wie nei syn fiskwetter, it wie noch foar de

[p. 398]

Boukewyk, doe gong it boatsje ynienen yn 'e hichte. ‘Wel duvel’, fortelde Jan, ‘doe siet my dy snoek der ûnder. Ik gong werom en ik helle Dikke Wessel op. Ik sei: Nou moatst fuort meikomme, mei 't laden gewear en goede patroanen, hwant dy snoek tilt my mei boatsje en al yn 'e hichte en hy smyt my hinne en wer. Hy kaem efter ûnder 't boat wei, hy hat in rêch as in hokling. - Dikke Wessel mei. By de Ruterspetten dêr kaem de snute fan 'e snoek boppe, hwant dêr stie net folle wetter. Wessel skeat, mar dat ding joech neat om in kûgel. Ik sei: Jow my it gewear ris! - En doe ha ik him efter de kop rekke, yn 'e kiuwen. Hwat smakke er trang! Net to iten. It koe noch wol ien fan sawntjinhûndert west ha’.

‘It wie op in middei’, sei Jan, ‘ik hie hwat dauwjirms dold en ik lei fredich yn 'e feartswâl, mei it angeltsje by my. Ynienen tocht ik, hea, hwat is dêr in biweging yn 't wetter. It bare en die, wylst it moai stil waer wie. Op 't lêst, ik moast sjen, dat ik by de wâl op kaem, mar ik hie 't wetter yn 'e klompen, hwant de baren sloegen oer 't paedtsje. Ik sei, dêr sylt dy dikke snoek foarby, dy't har op Reaskuorre by 't skutten ûntkommen is. Ik tocht, hy wol werom nei Reaskuorre, mar op 'e hoeke fan de Boukewyk dêr swaeide er en hy kaem myn kant wer út. Ik seach him. Och, och, stikels op 'e rêch en in krol yn 'e sturt. Hy tilde de kop op. Ik tocht, krekt in walfisk, dy moatte sa nou en dan de bek ek boppe wetter ha en dan happe se nei lucht. In pear eagen hie er yn 'e kop, en ôfgryslike tosken yn 'e bek! Ik frege my ôf, soe 'k sa'n ûndier wol op 'e wâl krije kinne? Mar jandoazjemy, hy seach my ris gemien oan, en ta myn greate skrik: hy kaem by de wâl op en rjocht op my ôf! En ik rinne. Oer hikken, troch sleatten, oer diken en dammen sa hurd as ik koe en hy my efternei. En hy koe my birinne. Op 't lêst, ik hearde him efter my hymjen en de stank út syn bek koe 'k rûke. Hy hie my ek al even by de broek. Ik tink, bliksekater Jan, dit wurdt dyn dea! Mar aldergeloks, midden yn 't lân stie in heabult en dêr bin 'k as de wjerljocht by op sketten. Ofgryslik, hwat hie er doe rare eagen yn 'e kop. Wy ha inoar strak oansjoen, hy my en ik him. Ik tocht, dou krigest my net!’ Doe fregen se him: ‘Mar Jan, koe er dy dêr dan net binei komme?’ ‘Né’, sei er, 'it wie gjin kou. Jim tinke doch net dat in snoek hea fret! Hy hat him ôfjown, dat út nei Reaskuorre. Hy sil oare kant de slûs to wetter gongen wêze. En wier is ‘t’.