De ring fan it ljocht

Fryske folksforhalen

[p. 249]

IV
Gjin snoader guod as minsken
Grappige teltsjes

[p. 251]

Der is mar ien dokkum

Yn alle lannen en streken is wol in stedtsje to finen, hwerfan de ynwenners foar ûnnoazel geane. Dat wie by de âlde Griken al it gefal mei Abdera. De Ingelsken hawwe har Gotham, de Denen Molbo, de Dútskers Schilda, en dan is der, net to forjitten, it Nederlânske Kampen Yn Fryslân binne it de Dokkumers dy't hyltyd wer miene dat se in wakker fornimstich idé krije, mar it blykt alle kearen de greatste dwaesheit to wêzen. ‘Der is mar ien Dokkum, mar Dokkumers fynt men oeral’, seit it sprekwurd. Mar yn 'e teltsjes oer Dokkumer snoade domkoppen - sokke teltsjes wurde sels ek ‘Dokkumers’ neamd - giet it net oer ien of twa ûnnoazele halzen, dy't brike setten dogge, mar it is de hiele boargerij, of op syn minst de froedskip, of oars wol de boargemaster as fortsjintwurdiger fan boargerij of stedsbistjûr, dy't himsels ta spot fan it omlizzende lân makket. Sels de bynamme fan 'e Dokkumers: ‘grenaten’ hinget mei sa'n teltsje gear. It mei ek wêze, dat de bynamme der earst wie, omdat der to Dokkum oars net folle to keap wie, neffens in âld rymke, en dat dêr in teltsje by makke is.

Dokkum is 'n oudstad
'En oudstad boven maten.
Daar 's anders niet te koop
als spieringen en garnaten

Yn alle gefallen, de Dokkumers binne ‘grenaten’ (garnalen) of ek wol: ‘To Dokkum leit in grenaet oan 't ketting’, neffens it sizzen, en dêr sit dan dat teltsje oan fêst: ‘To Dokkum - fan âlds séstêd - fongen se yn 'e tiid fan 'e Fryske steedhâlders ris in reuzeftige grenaet. De froedskip bisleat om it bist yn 'e grêft ûnder de Syl oan in sulveren kettinkje to lizzen, hwant se woene him yn 't libben hâlde, oant Syn Heechheit de steedhâlder de stêd mei in bisyk foreare. Spitigernôch bettere it heech bisyk oan Dokkum oer. Sadwaende leit de grenaet noch altyd ûnder de Syl oan 't ketting. Mar freegje dêr in Dokkumer net nei en hâld him in finger yn 'e bek’.

Hwerom't sokke setten de Dokkumers krekt tadichte wurde is min to forklearjen. Guon wolle hawwe, dat soe yn 'e sawntjinde ieu sa kommen wêze, doe't it yn Dokkum in fallite boel wurden wie troch it graven fan 'e trekfeart fan Dokkum nei Strobos. Spotforhalen oer earm Dokkum binne der yn alle gefallen planteit:

De huizen die zijn uitverkocht,
De landen zijn vereten.
Op 'e Syl daar staat 'en pot;
Die wat heeft die geeft er wat
Voor die arme Dokkumstad,

fortelt it sa krekt oanhelle rymke fierder. Yn 'e tiid fan 'e slimste Dokkumer jildpine moat in trekskipper de line yn pleats fan oan 't skip oan 'e Dokkumer

[p. 252]

wetterpoarte fêstboun hawwe en hy rôp tsjin 't hynder fan ‘fuort’. Doe't it hynder net foarútkaem, fregen se, oft it him yn 'e plasse slein wie. ‘Né’, wie syn antwurd, ‘de hearen fan 'e Dokkumer boedel hawwe my oarder jown en bring Dokkum to Ljouwert yn 'e lommert’. It kaem sa krap om to Dokkum, dat as de boargemaster turf krige, dan letten se de klok, ja as der yn 'e stêd in ryksdaelder wiksele wurde moast, dan waerd de klok al let.

Sa net, se wolle wol ha, dat troch dyselde klok, of de klokken, Dokkum ek wer op 'e kluten kommen is. Der siet ris in kloftsje Dokkumers op it bolwurksbankje to klasjinearen en to krimmenearen oer de minne tiden. Se suchten en se stoarren oer de lannen. Dêr bigoun de greate klok yn 'e toer to lieden. Hy bromde stadich en steatlik, mar ek somber en donker fan: ‘Ar-rem Dokkum! Ar-rem Dokkum!’ Mar mei foel de lytse klok yn - oaren sizze, se hearden de klok fan Westergeast - en dy antwurde op hwat flugger manier: ‘Kan ik 'et helpe? Kan ik 'et helpe?’ En yn it stedhûs hong ek noch in lyts bingeltsje en dat klepte der freegjenderwize oerhinne: ‘Is 't myn skuld? Is 't myn skuld?’ Dat hiene se al syn dagen wol heard, mar diskear wie der ien fan 'e ploech dy sei: ‘Hoar es, mannen! Dy klok het gelyk. Et is hurlú skuld niet. We mutte sels de hannen út 'e mouwen steke, as we wat bedije wille’. Sûnt dy tiid moatte de Dokkumers wer folle warberder wurden wêze mei hannel en niverheit, en dat binne se hjoed de dei noch.