De ring fan it ljocht

Fryske folksforhalen

Dit foar de Heare en dat foar de duvel

It wie net in great doarp en bihalve in pear rike boeren wennen der net folle minsken. De tsjerke stie op in terpke en deun dêrtsjinoan de pastorij, dêr't de âld dominy lykme-allinne yn húsmanne. Ien kear wyks kaem der in âld wyfke om de boel hwat by him to himmeljen en oars ris in hântaest to dwaen. Mei de sinteraesje fan 'e tsjerke stie it der net to bêst foar, in koster koe der neffens de tsjerkfoudij net iens ôf. Dominy hie oars doch hast neat to dwaen, dy koe de tsjerke bêst hwat himmel en skjin hâlde en oars moast it âld wyfke mar byspringe - dy waerd doch fan 'e tsjerke ûnderhâlden.

Op in joune let kaem der in âlde bidler oan 'e doar fan 'e pastorij. Dominy frege nearne nei, noege de man der yn en partte syn opwaerme kofje en syn stik iten mei him. Se rekken oan 'e praet en dominy waerd al gauweftich gewaer, dat de man wol earm en forlitten wie, mar dat er syn geloof net kwytrekke wie. Dominy woe graech help hawwe en de man in hinnekommen. De winter stie foar de doar en dan foel it omswalkjen hwat ôf. Doe't de tsjerkfouden dat hearden spuiden se raer guod; se joegen pas tawurd, doe't har sein waerd dat it gjin jild hoegde to kostjen en dat dominy de man de kost wol jaen woe.

De nije koster wie in man fan in hiel lyts bytsje wurden; stil die er syn wurk en mear as dat. De tsjerke wie sûkerskjin, hy sette nije matten yn 'e stuollen, it tsjerkhôf waerd meand en wjudde en dominy syn grientetún wie noch foardat de froast ynfoel twa stek djip omset. Sneins wie er oan 't kosterjen yn in âld swart pak dat ien fan 'e rike boeren ôftanke hie, mar dat foar him noch goed genôch wie. Moandeis telde er kollektesinten en as der genôch muntstikken fan itselde soarte wiene, makke hy der roltsjes fan, dy't er dominy to biwarjen joech. De tsjerkfoudij hie dominy der al in pear kear oer ûnderstien - neffens har moast men mar foarsichtich wêze mei sa'n skoaijer, men wist net hwat men oanhelle hie. Dominy skodholle en sei, dat de Heare net allinne de bidlers, mar sels de moardners noch in kâns jaen woe.

Doe't de koster op in moandeitomoarne yn it lytse tsjerkekeammerke efter de pastorij de kollektesinten siet to tellen, slûpte de rykste boer ûnder de tsjerkfouden op hoasfuotling de gong yn. Hy teante nei de doar en kipe troch it kaeisgat. De koster siet efter de tafel mei it jild foar him en de boer koe him lyk yn 't gesicht sjen. De koster skifte it jild en lei it op heapkes. By elk muntstik dat er to plak skoude sei er: ‘Dit is foar de Heare!’ mar noch faker gong syn hân nei in tromp dy't ek op 'e tafel stie en dan sei er like dúdlik: ‘En dit is foar de duvel!’ De grize roun

[p. 219]

de boer oer de grauwe, hy stie to triljen op 'e skonken. Rydboskjend slûpte er it gonkje wer út en deselde jounes wist de hiele tsjerkfoudij hwatfoar grousume dingen der yn 'e pastorij foarfoelen. Alleman stimde de boer mei, hjir moasten fuortendalik hannen yn slein wurde en it wie dominy syn skuld; nou koe men sjen hwat men jin op 'e hals helle as men jan-en-alleman mar oanhâldde - de duvel sels hie er yn 'e tsjerke helle.

Se seine neat tsjin dominy, mar de oare moandeitomoarnes, doe't de koster al wer yn it keammerke siet to jildtellen, gongen se mei-elkoar nei dominy en de rike boer fortelde hwat er sjoen en heard hie. Dominy hearde it frjemde forhael swijend oan. Oan 'e boer syn wurden woe er net twivelje, sei er, mar oan de koster syn oprjochtens likemin. Alle boeren wiene op hoasfuotling en dominy die de skuon ek út, sa slûpten se efter elkoar oan nei de doar fan it keammerke dêr't de koster syn wurk die.

De man siet wer efter de tafel en lei it jild op heapkes. By elk jildstik sei er dúdlik: ‘Dit is foar de Heare!’ Mar sadré't er de hân yn 'e tromp foar him die, sei er: ‘Dit is foar de duvel!’ De tsjerkfouden bisauden; dy't troch it kaeisgat koekeloerde knikte de oaren ta as teken dat er it ek sjoen hie. Dominy kipe as lêste, mar hy forblikte net en doe't er syn each der foarwei die, skodholle er as woe er sizze dat

[p. 220]

er der neat fan bigriep. Der soe daelk rjochtdei hâlden wurde en de rike boer smiet de keammerkedoar rimpen iepen. De koster seach net iens op, mar gong troch mei de tellerij. De rike boer brimde en rôp manhaftich: ‘Satansbern, gean werom nei de hel, dêrst thúshearste!’ Mei skodzjende finger wiisde er nei de koster, mar dy siet dêr't er siet en telde rêstich troch. Under it tellen wei frege er: ‘Hiene jim boadskip oan my?’ De boer gappe nei de siken en stammere: ‘It is de satan sels! Dominy hat de duvel yn ús tsjerke helle!’ Nou seach de koster de hiele tsjerkfoudij lyk yn 'e eagen. Bidaerd kaem er oerein fan 'e stoel en hy sei: ‘Jim hawwe gelyk. Satan sels is yn jim tsjerke. Mar net troch dominy. Jimsels hawwe him der yn helle’. Hy die it lid op it trompke en skoude it nei de midden fan 'e tafel. Hy wiisde nei it jild dat der lei en sei: ‘Dit haw ik foar de Heare ornearre, mar hwat der yn dat trompke sit is foar satan sels’. Hy gong wer sitten en makke wer roltsjes fan de koperlappen dy't de Heare tatocht wiene. De tsjerkfouden seagen fan 'e koster op de tromp. De rike boer treau dominy nei foaren: ‘Dominy, jo moatte hwat dwaen!’

Dominy skodholle en sei lûdop: ‘De Heare sjocht de herten oan. Jim ha de koster biskuldige - meitsje jim biskuldiging wier!’ en hy wiisde nei de tromp midden op 'e tafel. Der wie net ien dy't in stap tichter by de tafel komme doarst, lit stean it lid fan de tromp dwaen. Dominy sei tsjin 'e koster: ‘Lit ris sjen, hwat jo yn dy tromp dien ha!’ De koster sei noch neat. Hy lei de iene hân op 'e tromp en mei de oare wiisde er nei it jild. Hy sei: ‘Dat is foar de Heare. En dit’, hy die it lid fan it ‘trompke en kearde it om, 'en dit is foar de duvel yn jim tsjerke’. Der rûgele in greate bult knopen út 'e tromp.

Sûnt dy dei siet der gjin knoop wer yn 'e tsjerkepong en de tsjerkfouden bitellen de koster it lean dêr't er eigentlik rjocht op hie.