De ring fan it ljocht

Fryske folksforhalen

De pelgrim mei de fioele

In ridder liet slot en bisittingen stean op syn frou en teach mei oare edellju út dy omkriten op krústocht nei it Hillige Lân. It wiene freonen, mar allinne hysels in freon yn libben en dea. Doe't se yn in hinderlaech foelen, hâldde hy stân en offere him op om de oaren ûntkomme to litten, dêr't se mar al to graech gebrûk fan makken. Hy focht dapper mar rekke alhiel ynsletten troch de fijân, dy't al yn bistân stie om him de deastek to jaen, doe't de sultan fanwegen kaem. Dy hie fan fierren de striid wol sjoen en syn edele moed en ridderlik fjochtsjen biwûndere. Hy sparre him it libben, mar fierder gong de moederaesje ek al net. Hy liet him nei syn paleis oerbringe en dêr wachte him de slavernij. De sultan murk al mei gauwens dat de hannen him net omkeard oan 't liif sieten en frege him, oft er gjin sin hie om it tapytweven to learen. Dat naem er graech oan; licht soe it de sinnen hwat forsette. Sa learde er dat hantwurk en mei de tiid waerd er in master yn dat fak. Der kaem greate fraech nei syn tapiten, omdat er hiel oare motiven brûkte as de lju dêr wend wiene. Sadwaende hie de sultan in goeden oan him en hy kaem, foar in kristenslaef, heech yn 'e gunst to stean.

Syn maten wiene wer thúskommen, mar koene de slotfrou gjin wissichheit jaen oer dea of libben fan har man. Fan syn moed en trou waerd se it measte ek net gewaer, foar de oaren wie it hwat biskamsum dat se him der sa allinne foar opstrûpe litten hiene. De frou koe mar min oer de iensumheit. Dêrom socht se de abdis fan in nonnekleaster op, dy't de muzyk tige kundich wie en naem lessen yn fioelespyljen. Se hie greate oanliz en sette steech troch. Op it lêst sei de abdis, dat se har neat mear bybringe koe; mar likegoed hâldde de frou dêr har kommen en op it kastiel wie se algeduerich oan 't oefenjen.

Dêr tichteby lei in stedtsje mei in tige forneamde jiermerk, dêr't keaplju út alle dielen fan 'e wrâld mei har keapwaer op ta setten kamen. Op in kear bisocht de riddersfrou dy jiermerk en dêr stie in keapman út it easten mei tapiten. Har each foel op in alderivichst moai tapyt. Se frege nei de priis, mar dy wie fierstento heech nei har sin, dat se roun fierder. Mar hyltyd hie se dat prachtige tapyt noch foar har, dat it duorre mar efkes doe socht se de keapman wer op. It hinge der noch. It wie in slompe jild, mar se hoegde it om nimmen to litten. Op it kastiel hinge se it tapyt yn 'e keamer dêr't se altyd siet to spinnen. Yn it earstoan murk se der neat gjin bisûnders oan op, bihalve dat der sokke moaije motiven yn sieten. Doe op in kear

[p. 211]

foel har it each op in pear lettertekens, sa't dy yn har eigen lân brûkt waerden, en dat yn in eastersk tapyt! Doe't se der langer nei seach, ûntdiek se oeral guon. Se tekene de letters nei en sette se oaninoar. En hwat die bliken? Har man hie dat tapyt weefd en forkearde by de sultan yn slavernij!

De frou praette nearne oer, mar dagenlang siet se foar it tapyt. De spinwiele stie stil, se prakkesearde oer in wei om har man frij to krijen. Oer dy sultan hie se wol forhalen heard. Der gong in greate rop fan syn edelmoedigens en fan syn kunstsin. Ik kin goed spylje, tocht se... Se túgde pelgrimsklean oan, in lange wide pij, en in hoed mei skulpen biset, lyk as pelgrims dy plichten to dragen. Op in iere moarn, wylst it noch tsjuster wie, stiek se ôf. Har eigen klean brocht se út 'e wei yn in forlitten skieppekoai, en yn it pelgrimshabyt, de fioele op 'e rêch, teach se it easten yn. Spyljendewei, yn herbergen, yn kastielen en op jiermerken reizge se al mar fierder en lang om let kaem se yn Turkije oan.

Tsjin 'e joun gong se op it plein foar it paleis fan de sultan stean to spyljen. It hiele plein lei der forlitten hinne, mar se spile. Se koe de fioele laitsje litte en se koe him skrieme litte, se koe de tonger neidwaen, se koe alles op 'e fioele krije hwat se mar woe. It duorre mar in skoftsje doe streamde it hiele plein fol - soks hiene de minsken noch noait heard. Troch de iepen glêzen harke de sultan. ‘Dêr moat ik mear fan witte’ sei er en stjûrde der in tsjinner op út. Dy wie gau werom en fornijde, dat der in pelgrim stie to spyljen. ‘Helje him hjirhinne!’ Nou, dêr wie it de pelgrim krekt om to rêdden. Doe spile er ta de nacht út foar de sultan en it hiele paleis kaem der by. Op it plein wie it folk bleaun en hearde troch de iepen glêzen de muzyk.

Sa gong dat in fjirtjin dagen troch. Oerdei koe de pelgrim gean en stean hwer't er woe. Hy hie al gau útfigelearre hwer't de tapytweverij wie en dêr spile er ek wol ris in stikje. De tapytwever hie yn 't minst gjin formoeden dat it syn eigen wiif wie. Doe't de fjirtjin dagen om wiene, sei er tsjin de sultan: ‘Jo woene my in fjirtjin dagen hâlde - it wie my in hege eare en ik ha graech oan jou forsyk foldien. Mar nou woe ik wol in frijbrief fan jo hawwe om it Hillige Lân to bisykjen’. Dêr hie de sultan neat op tsjin, mar hy sei: ‘Ik woe doch wol graech, dat jo hjir noch in wike bleauwen. Mar jo binne myn gast, ik sil jo net twinge’. De pelgrim antwurde: ‘Hoewol't de langst my driuwt om fierder to reizgjen, wol ik oan jou forsyk foldwaen. Mar - op ien bitingst’. ‘En dat is?’ frege de sultan. ‘Ik mocht hjir frij omrinne dizze fjirtjin dagen en doe haw ik hjir ek in tapytwever moete dy't út ús kontreijen komt. Dy man sit hjir al in jiermannich en hy wol graech nei hûs. Nou freegje ik fan jo ek foar dy man in frijbrief. Dan kin er nei syn lân en syn folk werom’. De sultan hie dêr earst net folle smucht op, hwant de man fortsjinne gâns jild foar him. Mar de pelgrim sei: ‘As jo dat net tasteane, dan gean ik fuort’. Dat woe de sultan ek net. Hy sei: ‘Ik sil dy brief skriuwe litte, mar dan moat er it tapyt earst ôfweve dêr't er mei dwaende is. Dat wol ik foar mysels hâlde’. Dat wie de pelgrim tige nei 't sin. Hy tocht, dan haw ik in wike foarsprong en bin ik earder thús as hy. Dat hy spile wer alle jounen yn 't paleis en ek wol foar it folk op it plein.

De lêste jouns socht er de slaef op, de tapytwever, en hy sei: ‘Sjoch jonge, hjir ha 'k in frijbrief foar dy fan 'e sultan. Dou moatst dit tapyt ôfmeitsje en dan kinst nei hûs ta’. De slaef wie út 'e skroeven fan blydskip. Hy sei: ‘Hoe kin ik jo dit forgoedzje, hwant ik krij hjir oars net as de kost en de klean?’ ‘Ik doch it om Godswille, ik bin pelgrim. Ik freegje mar ien ding: jow my in stik fan dyn wollen

[p. 212]

ûnderkleed ta oantinken’. Dat hindere de tapytwever net, en hy snie der fuort in tippe ôf.

De pelgrim krige by it ôfskie noch in reispenning mei fan 'e sultan; dy winske him in foarspoedige tocht ta en lei him hurd op om yn 'e weromreis wer by him oan to kommen. Nou, dat koe skoan. Dat de pelgrim de oare kant út reizge koe de sultan mar better net witte. De tocht wie foarspoedich. Doe't er yn 'e bikende oarden kaem hâldde er him oerdei biskûl yn 'e bosken. Doe't it joun wurden wie socht er de skieppekoai wer op en kaem der as edelfrou wer út. De pelgrimsklean en de fioele brocht se biside op it plak dêr't de frouljusklean lein hiene.

It kastiel en alles hwat der by hearde hie se tabitroud oan in goede tsjinner en dy hie der tige noed fan stien. Yn har keamer naem se it tapyt fan it lewant en burch it út 'e wei. In dei of fjouwer letter dêr wie de ridder al. O heden - de flaggen op it kastiel en great feest! De edellju dy't mei him op krúsfeart west hiene, kamen der ek op ôf. Se wiene wol in bytsje skurf, omdat se him yn 'e striid yn 'e steek litten hiene, mar hy praette der net oer. De earste wiken snijde it roazen en anjelieren tusken de ridder en syn frou, mar doe kaem ien fan dy helden by him en sei: ‘Dou bist nou wol thús, mar hâldst dyn wiif wol yn 'e rekken?’ Sa en sa, se hie in skoft fan hûs west en der waerd grute, dat se mei in oare man omsloech. Hy woe der neat fan witte, mar hy fornaem der doch kwânskwize by it slotfolk nei, oft syn frou fuort west hie. Ja, dat wie sa en pas in deimannich foar him wie se thúskommen. Dat bisterke syn erchtinken, dat se net op har plak west hie, en doe't in oare buorman der ek al oer bigoun, fornaem er wol, dat elkenien de mûle oer har spielde. Dy jouns spriek hy der har op oan, mar se woe fan neat witte en hy kaem har eare sa to nei, dat se him elke forklearring wegere. Hja wie lilk en hy wie lilk; it roun op 't lêst sa hevich, dat er har deselde jouns noch fan it kastiel jage.

Se socht de forlitten skieppekoai wer op, dêr't se har wol in nacht en in dei rêdde koe. De ridder dwelme de oare deis sûnder doel troch it kastiel. Hy twivele oft er goed dien hie, it wie him allegear yn 'e wei en tsjin 'e joun siet er mismoedich by de hurd. Doe liet de wachter him witte, dat der in pelgrim foar de poarte stie en ûnderdak foar de nacht bigearde. Hy joech syn tastimming - licht koene se oer it Hillige Lân petearje en dat fordivedearre hwat. Doe't de pelgrim de holle troch de doar stiek, seach er fuortendalik dat it deselde wie dy't him de frijheit bisoarge hie. De fioele hie er op 'e nekke. De ridder ornearre, de pelgrim koe hjir joun wol hwat spylje, dan soe hy de buorlju dêromhinne tiding dwaen. ‘Ik ha wol ris in forhael oer jo dien’, sei er, ‘mar ik fornaem wol, dat se it amper leauden. Nou kinne se it ek ris út jou mûle hearre’.

Elkenien wie binijd, dat de slotseal rekke fol. En doe't de bekers ombrocht wiene, bigoun de pelgrim to spyljen. De hiele joun hâldde er it selskip ûnder bislach, sa spile er. Mar doe't it al let wurden wie, sette er de fioele oan 'e kant en gong flak foar de gasthear stean. Hy smiet syn pij ôf en dêrûnder droech er frouljusklean. Hy naem syn skulpehoed ôf en doe foelen de krollen oer de skouders. In stik fan in wollen lape hie er yn 'e hân. De ridder seach dalik dat it syn frou wie en bistoar. Dy't yn 'e slotseal sieten seagen it ek wol. Gjin wurd waerd der sein; stilwei roun de seal leech, hwant de lju skammen har foar de kwealaster dy't se op in baen brocht hiene.

Doe't der gjin minske mear yn 'e seal wie, frege se him: ‘Wie it nou trou, of wie it

[p. 213]

ûntrou, dat ik fan hûs wie?’ De ridder koe gjin wurd útbringe. ‘Ik seach it wol oankommen’, sei se, ‘dêrom frege ik dy om dy skeve tippe fan dyn ûnderkleed; dan hie ik in biwiis’. Hy foel foar har op 'e knibbel en frege forjeffenis.