De ring fan it ljocht

Fryske folksforhalen

De twa dieven

In kening hie safolle jild en safolle kostbere sieraden dat hy sette in ein oan syn paleis om der skatkeamers foar to krijen. In dy skatkeamers liet er alle kostberheden op oarder lizze, munt by munt, edelstien by edelstien en de sieraden leine sa útstald dat se op in bêsten útkamen. It spriek fier oer de grinzen hinne, safolle rykdom. Der wiene dieven genôch dy't der op flammen, mar de kening hie omraek foar bifeiliging soarge. De skatkeamers wiene ûntagonklik, mar mocht troch in nuver tafal in dief nei binnen slagje, nou, de keamers sieten fol fallen. De skatbiwarders wisten it paed der tusken troch krekt, mar in oar, dy't in forkearde gong yn roun, wie it bokje. En hwa't se dêr binnen oantroffen, waerd yn in djippe kelder smiten; der kaem in greate balstien op, en sa'nien waerd forgetten. Hy bigriep dan sels, sadré't er dêryn bidarre, ek wol dat er foar de lêste reis ûnderweis wie, hwant hy stroffele dêr oer de geramten en deabonken. Nou fortelden sokken it net nei, mar dy't bisochten om der yn to kommen, mar der foar opstrûpten, dy waerden neisneupt en, as se dy yn 'e hannen krigen, yn it publyk ophinge. Dat joech al ôfskrik genôch.

Doe wennen dêr fuort oer de grins fan dat ryk in heit en in soan, dat bitûfte dieven wiene en tige jildlongerige lju allebeide, mar de heit noch mear as de soan. De heit sei op in kear: ‘Jonge, wy moasten ris bisykje om yn to brekken by dy kening; miskien wiene wy dan yn ien kear boppe jan’. ‘Ja’, sei de soan, ‘mar as se jin snappe, dan is men forkâlden, en ik ha der noch noait fan heard, dat der ien weikommen is’. ‘Och’, sei de heit, ‘as wy de eagen goed iepen hawwe, dan sil dat wol hwat tafalle. Se hawwe ús fuort net. Mooglik dat we net oan 'e skatten takomme, mar dan springe we der wol wer mei de glêdde hûd út’. De soan hie der net folle moed mei, mar de heit die gjin lichten, se soene en se moasten it bisykje en se bisleaten om dêr de boel earst ris goed troch 't gat to sjen.

It paleis en sadwaende de skatkeamers ek leine op in hichte, op in plak dêr't foarhinne in kastiel stien hie. Tsjin de skatkeamers oan lei oan ien kant in hege tichte âlde bosk. Dêr doarst nimmen yn komme, tominsten by nacht net, hwant dêr lei sa'n bytsje de flok op. De iene sei: ‘It spoeket der’, de oare woe ha, der húsmanne in great ûndier yn, dat de minsken ôfmakke. De kening woe dy bosk wol kwyt, mar gjinien doarst him kapje of yn 'e brân stekke. Dy beide dieven joegen nearne om; dy woene ris yn sa'n hege beam klimme om to sjen hwer't se wêze moasten om by de skatten to kommen. Mar se kamen oan it beamklimmen net ta, hwant se ûntdieken ûnder in grouwe beam in hoale. ‘Soe it ûndier dêr net yn sitte?’ frege de soan, mar de heit sei: ‘Gean wei! Dy dingen bisteane likemin as spoeken’, en se kroepen der yn. Se koene in hiel ein fuortkomme en trochdat se it kompas by

[p. 202]

har hiene, fornamen se wol dat se de goede kant opgongen. Se krigen suver hoop dat se sa yn 'e skatkeamers komme koene, mar doe't se al in hiel ein hinne wiene, rounen se doch stomp. ‘Nou’, sei de heit, ‘it is de baes en bisykje om sa fierder to kommen, mar dan joun by tsjuster’. Dat se joegen har ôf en kamen de jouns wer mei in lantearne en brek- en graefark. Se wrotten fierder, mar de groun en stiennen dy't se forsetten, moasten nei bûten tôge wurde, omdat se dy oars net kwyt koene. Sa kamen se in pear meter foarút, en doe foel it yn. Mar doe't se romte makke hiene, stiene se wer yn in hoale, in soarte fan kelder. It like wol, oft hjir alear in flechtgong west hie, dy't tichtgoaid of tichtsakke wie.

Se rounen wer in ein fierder en dêr kamen se foar in muorre. Mar yn 'e rin fan 'e tiid wie it semint hwat forwettere, dat se koene de stiennen der maklik út wrikke; de muorre wie wol in meter tsjok, mar mei gauwens hiene se in gat makke dêr't se rejael troch koene. Der wie hjir hwat mear romte, sadwaende koene se de stiennen tsjin de muorre oploegje. Oan 'e oare kant kamen se yn in forwulf en dêr rounen treppens nei boppen ta. De heit gong foarop. Dêrboppe founen se in lûk en doe't se der tsjinoan drukten, joech it mei. Doe stiene se yn ien fan 'e skatkeamers. It wie allegearre goud en sieraden en edelstiennen. Se biseagen de boel ris goed, mar se kamen nearne oan en diene it lûk wer goed ticht. De oare jouns kamen se werom; doe hiene se sekken meinommen en dêr pakten se safolle yn as se mar by mooglikheit sjouwe koene. Se moasten in pear kear hinne en wer troch it nauste gat om alles bûtendoar to bringen, en mei in pear swiere sekfollen swaeiden se ôf. ‘Nou binne wy frij om oait wer in slach to dwaen’, sei de heit foldien.

Lykwols, it duorre mar in deimannich doe krige de jildkoarts de heit to pakken. Hy sei tsjin de soan, dat se der noch mar ris hinne moasten. Dêr hie de soan net folle bistek op - it wie him to noedlik. Mar de heit sei: ‘Se komme alle dagen net yn dy skatkeamers. Dêr ha se noch neat fan fornommen. En och, dat bytsje dat wy meinommen hawwe, is de muoite fan it neamen net iens wurdich’. De soan liet him biprate. Doe't se der wer kamen stie alles noch krekt sa't se it litten hiene en se namen wer in steal mei. ‘Mar nou flik ik him dat net wer’, sei de soan, ‘wy ha nou mear as wy yn ús libben by mooglikheit op kinne’. ‘Né’, sei de heit, ‘dat dogge wy nou net wer’.

Mar der forrounen wer in deimannich oer, doe slikke de heit him al wer om 'e mûle, sa'n sin hie er oan noch mear. Dat hy sei tsjin de soan: ‘Wy moatte der noch ien kear hinne, jonge, en dan nimme wy dat en dat mei’. Hy neamde fan dy prachtige gouden, mei edelstiennen bisette sieraden op, dy't se dêr sjoen hiene. De soan liet him wer biprate en se hellen de bisûndere sieraden op dêr't se it op foarsjoen hiene. Mar hwat woe it gefal? Der wiene sieraden by dêr't de kening mar ien fan hie. Dy woe er wer ris sjen, mar doe't hy der kaem, wiene se fuort! ‘Hjir ha mûzen west’, sei er, ‘dit komt net goed’. De keningin woe him dat noch ûntstride. ‘Och’, sei se, ‘hoe soene hjir dieven west ha? Der sit ommers net ien yn 'e falle - it is glêd ûnmooglik. Dou silst it dy wol forbyldzje, of se lizze op in oar plak. Dou witst sels net, hoefolle ast haste’. Doe bigoun de kening ek al hwat to twiveljen.

De heit en de soan wiene nou sa ryk, dat al waerden se sa âld as Methusalem, dan koene se noch yn oerfloed libje. Mar likegoed krige de heit de soan wer safier, dat se der noch in kear hinne stieken. Doe miende de kening wer hwat to missen en doe't er alles ôfsocht, foun er in pear goudstikken op 'e groun, dy't de mannen weibrocht hiene. Dêr moasten se wol út opmeitsje, dat de dief troch dy en dy doar

[p. 203]

kommen wie, mar se founen net, hoe't se yn 'e skatkeamers kommen wiene. De kening praette der mei syn riedshearen oer en ien ornearre, foar dy doar moasten se in djippe put grave en dêr in soarte fan lym yn stoarte, sa taei, dat dy't der yn foel, der mei gjin hynder út to lûken wêze soe. Dat diene se en dêr leine se in papieren souder oerhinne, dêr't de flier krekt op neimakke wie. En de kening alle dagen mar loere, mar it papier bleau hiel.

De heit en de soan wiene oer de grins gongen. Har wenplak lei net fierder as in deireis dêrfandinne. De soan tocht, dat se har nou rêstich deljaen soene, mar de heit hie gjin duorjen. Dat mei in pear dagen hiene se der al in bult harrewarderij oer - de heit woe wer mear helje, mar de soan wie der lang net gerêst mear op. Lang om let waerd er wurch fan it tsjinakseljen en joech er wer ta, mar it wie krekt as hie er in foargefoel, dat it diskear net sa bêst ôfrinne soe. Se founen alles noch krekt yn itselde spoar en it wetter roun de heit al wer om 'e tosken, hy wie hast net to hâlden. Mar de soan fleach net sa hurd en warskôge om foarsichtich to wêzen. Mar de heit sette de stap der flink yn en - hy trape op it papier. Plúmp! Der troch. Hy skeat der fuort oan 'e mil ta yn en doe gong er stadich ûnderút, hwat djipper as er kaem hwat tsjokker as dy lymprakke waerd. Hy sei tsjin 'e soan: Rik my in hân, jonge, en helje my der út!. De soan lûke hwat er lûke koe, mar dy boel hinge wol sa oan, hy mocht de hiele put der wol út hise, as er syn heit omheech krije woe. It lym sûge fan ûnderen en op 't lêst siet hy der al oan 'e skouders ta yn. Doe sei de heit: ‘Ik ha wol yn 'e rekken, jonge, ik kom hjir noait wer út. En as se my hjir fine, dan bistou de bear ek. Se kenne ús hjir like goed as oer de grins, se witte dat wy heit en soan en altyd togearre binne. De kening, of oars ús eigen kening, wit dy wol to finen en dan is it mei dy ek dien’. ‘Ja’, sei de soan, ‘ik ha genôch warskouwe’. ‘Ik wit goeije rie’, sei de heit, ‘snij my de holle mar ôf en bring dy út 'e wei - dan witte se net, hwa't ik west ha’. Dat griisde de soan oan, mar it duorre net lang doe sieten de skouders der ek al ûnder, en de heit smeke: ‘Snij my de holle ôf; dat giet hurder as dat ik hjir smoar. En meitsje dan gau datst út 'e kinken komst’. It koe ek gjin útstel mear lije, dat de soan feegde syn heit de kop ôf en de brijmassa sleat him oer de rompe. De soan hie gjin stellen mear yn 't sin (hy soe ek net maklik oer de put komme kinne, mei de doar flak oan 'e oare kant), dat hy joech him ôf mei syn heite holle.

De oare moarns komme der al bitiid guon to sjen. Ja hear, it papier wie stikken, dat der moast ien yn sitte - of mear. Der waerd in bok mei in takel oer de put set en mei man en macht hysten se it lyk der út. Mar se seagen raer op 'e noas dat de holle der ôf miste. Doe wisten se noch net hwa't de dief wie. ‘Ja’, sei de kening, ‘mar dat hat dizze net allinne dien! Mar wer komme se doch troch?’ Doe founen se bloedspoaren nei it lûk ta en ûntdieken se dat dat lûk los west hie. Se kamen dêrûnder yn 'e kelder en dêr founen se, hwant se hiene goed ljocht by har, noch in pear goudstikken. Sa kamen se dan op 't langelêst yn 'e bosk to lânne. Har tochte, dy't ûntkommen wie soe fuort wol net werkomme; de kening liet de muorre tichtmitselje, en foar alle wissichheit sloegen se dêr noch wer swiere izeren platen foar. De kening liet it hiele lân ôfsykje, mar hy foun gjin inkeld spoar fan de dief en fan syn kostberheden hat er ek noait hwat weromsjoen. Hy koe 't mar net forkropje, dat der sieraden by wiene dêr't er mar ien fan hie. De keninginne murk dat wol. Se frege op in kear: ‘Hwat mist nou eigentlik?’ Hy sei: ‘It is my aldermeast yn 'e wei, dat se my dy en dy diamant ûntstellen ha’. - Dat wie sa'n soarte fan kohinoar. ‘O’, sei de

[p. 204]

keninginne, ‘dêr meist wol bliid om wêze, hwant salang ast dy yn dyn bisit hieste’ (de kening hie him noch net mâlle lang) ‘hast neat net fortúnlik west mei dyn jild. Doe is it stellen ek bigoun. Witst noch wol fan dy wiersizzer, dy't foarsei, dat oer dejinge dy't dy diamant yn syn bisit hie de ien of oare kear in ramp komme soe? Nou sjochst it - de lêste kear dat der by dy stellen is, bist him kwytrekke en de keardel dy't him doe meinommen hat, hat it de kraech koste. Ik hoopje datst dy stien noait wersjochste’. De kening woe dat samar net meistimme, mar hy sei tominsten: ‘Hwa wit hast wol gelyk’.

As de kening alles witten hie, dan hie er syn keninginne wol rejael gelyk jown. De soan, dy't nou dy kohinoar hie, en al dat oare jild, en dy't wol aerdich feilich wie dêr oer de grins, dy hat der net folle wille fan hawn. Hy forwiet himsels, dat er syn heit de holle ôfsnien hie, alhoewol't it syn heite eigen skuld wie. Hy hat der de tarring fan skipe en hy is noch yn syn jonge jierren wei rekke.