De ring fan it ljocht

Fryske folksforhalen

[p. 195]

III
Hoe't it rinne kin
Novellemearkes

[p. 197]

De faem dy't soldaet waerd

Der wie in lyts keninkryk, dat waerd oanfallen troch in greater keninkryk en doe forlear dat lytse de slach. De kening wie al op jierren, dat de prins fierde it leger oan. Alle striidbere mannen dy't der yn dat keninkrykje wiene, hiene se al oproppen, forsterking wie der hast net mear to krijen. Oan 'e striid hie ek in boer meidwaen moatten, mar dy hie der tsjinoan sjoen om syn greate húshâlding efter to litten, mar doe hie syn âldste dochter, dat in geweard frommis wie, sein: ‘Witte jo hwat wy dogge? Ik lûk de soldateklean oan en ik gean foar jo yn 'e oarloch’. It swierste wurk wie har net to mânsk, se holp likefolle mei yn 'e buorkerij as yn 'e húshâlding, hwerom soe se yn 'e striid gjin man útmeitsje? De heit hie der earst neat fan witte wollen, mar op 't lêst hie er doch tajaen moatten, dat dit de baes wie, hwant se moasten in man leverje.

Sadwaende hie se meifochten yn 'e slach. Se wie net min en hie wol sjoen, dat de prins net altyd op syn iepenst west hie en dat de nederlaech greater wurden wie as hoegd hie. Doe't de slach ôfroun wie, forklaeide se har wer as frommis en gong se by de forwounen lâns, dy't op it slachfjild leine. Dêr kaem se by ien dy't hast net wer to kennen wie sa seach er der út, hy wie mear dea as libben. Mar se seach wol dat it in kreas jongkeardel wie. Se sei by harsels, it is doch in griis dat dy hjir nou fortutearzgje sil, en doe tôge se him nei in kluzenershutte, dy't dêr tichteby stie en se forpleegde him dêr. Se gong net wer yn 'e oarloch, de soldaten fan 'e prins wiene rounom hinne forstruid en in part fan it lân dêr't de oare kening op longere hie, waerd biset.

De faem paste tige op dy jongkeardel. Hy rêdde it libben der ôf en doe't er hwat opknapt wie, krige er ek al sin oan de faem. Dat sy waerden dêr ek noch great togearre en it duorre net lang doe hie se der hwat fan skipe. Dêr waerd de feint al kjel fan doe't se it him fortelde en doe kaem ek pas oan 't ljocht hwat se noait ûntdutsen hie - hy wie de prins. En om steatkundige reden moast er mei de prinses fan in buorlân trouwe. De faem sei: ‘Sit oer my mar net yn - ik jow my wol ôf’. Tofoaren hiene se wol faek oer de forlerne slach praet en dan hie se wol faek útlein, hoe't de prins it neffens har dwaen moatten hie. Se hiene wol folle minder machtich west as de oaren, mar mei dy en dy kriichslist hiene se noch in kâns hawn. Hy hie him der oer fornuvere, dat se alles sa krekt wist. Se hie him net forteld, dat se sels as soldaet meifochten hie en nou makke se him wys dat se by it ôfrinnen fan 'e slach har broer troffen hie en dat dy it har allegear útlein hie. Neidat de prins der foar útkommen wie, hwa't er wie, sei er dat er har broer sprekke moast, sa gau as er werom wie by it oerskot fan syn leger. Dy koe gjin sljocht soldaet bliuwe, hwant syn rie wie er wol brek as er noch hwat bigjinne woe. ‘Jo fine him maklik’, sei de faem, ‘hy liket presys op my’.

De prins lei der de jouns noch lang oer to prakkesearjen, hoe'n griis as 't wie dat er net mei de faem trouwe koe, en doe't er de oare moarns wekker waerd, wie se fuort. Allerhanne omwegen lâns, omdat er yn biset gebiet wie, kaem de prins thús, ta greate blydskip fan syn âlde heit. Hy tromme sa gau mooglik de soldaten dy't oerbleaun wiene byinoar en foun ek hast fuortendalik de broer fan de faem dy't him forpleegd hie. De soldaet harke op syn manear frjemd op dat de prins fan syn suster wist en bearde noch raerder, doe't er samar ta ofsier bifoardere waerd. Mar

[p. 198]

doe't de prins alle kriichssaken mei him oerlei, die it bliken dat syn suster net tofolle sein hie.

En doe krigen se tiding dat de oare kening wer bigoun to oarlogjen. Se makken in goed kriichsplan klear, mar de fijân brocht safolle folk yn 't fjild, dat de slach bleau kamp, forlieze diene se it eigentlik ek net. Se loeken har soldaten hwat werom, mar se hiene mar in bytsje folk forlern, de forliezen fan 'e fijân wiene ûnwiten folle greater. Mar doe't se de jouns wer rieplachten, sei de ofsier tsjin 'e prins: ‘Dit spul hat luzen. Dat leger is net fan 'e kening allinne. Dy hat help hawn’. ‘Mar hwa kin dêr de hân yn ha?’ ‘Der kom ik wol efter. Ik forlit jo nou, mar ik kom mei gauwens wol wer opdaegjen’. Se forklaeide har wer as frommis, se sette it fjild yn en gong as marketintster de troepen fan it leger fan 'e fijân bylâns. En doe kaem se der dan efter, dat de kening mei hwaens dochter de prins forloofd wie, mei de oare kening ûnder ien tekken spile en syn dochter wie ek al stikemwei great mei him, hwant it wie in jonge kening en noch frijfeint. It doel wie nou om de trije riken to forienigjen. Dat waerd se allegear gewaer en ek hoe en hwannear't se wer in fjildslach leverje soene.

Doe op in goede moarn, dêr wie de ofsier wer by de prins en brocht him op 'e hichte fan alles dat er to witten kommen wie. Hy sei: ‘Wy moatte net wachtsje dat se ús oanfalle, hwant dan binne wy forlern’. De prins seach der wol tsjinoan, mar hy hie gjin kar. De fijân hie yn 't sin, om harren de oare moarns, as de dei oan 'e loft wie, to oerrompeljen en yn ien kear it hiele keninkryk yn to nimmen, mar doe't it hinne en wer in lyts bytsje skimerich bigoun to wurden, foelen de prins en syn ofsier, dy't er ûnderwilens generael makke hie, mei in lyts leger oer de iene fleugel fan 'e fijân gear. Se kamen harren sa oer 't mêd dat se hals oer de kop flechtsje moasten en doe koene se in oar part fan 'e tsjinstanners fan in kant binei komme dêr't se net op rekkene hiene. Se forstruiden it hiele leger fan de beide keningen, dat dy hiene de macht út. Se teagen ek fuort op en bisetten it hiele keninkryk fan de falske kening. Dat dy flechte mei syn dochter nei de oare kening. Dy syn leger wie ek forneatige, dat hy moast wol in fredesfordrach slute; hy rekke in moai stik fan syn lân kwyt en moast in hege skatting bitelje.

Yn it forovere lân lieten se in bisetting efter, en doe sei de generael tsjin de prins: ‘Ik jow my nou earst mar ôf - mochten jo al wer forlet fan my krije, dan dogge jo my mar tiding. Ik gean werom nei ús heite pleats, hwant dêr bin ik mear as nedich’. ‘Der bin ik net bjuster mei ynnommen’, sei de prins, ‘ik woe dy hertoch meitsje oer dat forovere keninkryk’. ‘Dêr bin ik wol wiis mei’, sei de generael, ‘mar it is better as jo dy en dy oanstelle’ en hy neamde in fortroud man. By it ôfskie sei de prins tsjin him: ‘Ik soe doch fordealde graech witte, hwer't dyn suster bidarre is’, hwant hy hie him al lang ûtkloarke oer syn suster en oer de húshâlding thús. Se hie him fan 'e dea rêdden, sei er, dêrom woe er har noch graech ris treffe. Mar hy fortelde net, hoe't dat der foar stie. ‘Nou’, sei de generael, ‘mocht se thúskomme, dan sil ik it boadskip oerbringe, mar koartlyn wie se noch net thús, hat ús folk my witte litten’.

De generael reizge nei hûs, mar foardat er dêr oankaem, die er de frouljusklean wer oan. Nou, it stie der wakker by, dat se har bihâlden wer thús hiene. Mar doe fortelde se dan ek dat se mei in fette baerch thúskaem. Dêr wiene se minder oer to sprekken, mar ja, it hie oarloch west en dan as frommis yn 't leger - miskien hiene se der sels wol skuld mei oan, mei't se har gean litten hiene. ‘Jimme hoege nearne

[p. 199]

oer yn to sitten’, sei se, ‘dêr red ik my wol mei. Ik ha oars noch wol in hinnekommen’. Dêr woene har folk neat fan witte, mar de oare moarns wie se fuort.

Doe't de generael ôfskie fan 'e prins naem, hie dy him in stik jown mei syn segels der op. Dat hoegde syn suster mar to toanen, dan waerd se altiten troch de wacht talitten. ‘Oars is se der fuort net yn’, sei de prins, ‘de oarloch is wol dien, mar men kin 't noait witte, hwa't binnen komt’. Dat papier liet se sjen en de prins kaem fuort by har. Hy sei: ‘Alles is ûnderwilens foroare. Dy prinses haw ik neat mear mei to krijen. Dy hat har ôfjown mei dy oare kening, mar nou sil se har wol mei lytser rykje tofreden stelle moatte as se dreamd hie’. En hy frege har oft se der bistek op hie om keningin to wurden. Sa gau as de prins troud wie, die syn heit ôfstân fan 'e troan. Earst aksele de âlde kening noch wol hwat tsjin, doe't de prins him fan syn foarnimmens fortelde, mar hy moast tajaen, dat er syn soan, ja alles oan har en har broer to tankjen hie. Dat hy forhefte har ta hertoggin en der waerden tarissingen foar de brulloft makke. En hoe't it der foar stie dêr wist it folk neat fan.

Doe sei de prins tsjin syn breid: ‘Ik woe doch wol, dat dyn broer by de feestlikheden oanwêzich wie. Oars mankeart der hwat oan 'e feestnocht’. ‘Ik sil him wol tiding dwaen’, sei se. En ja, in pear dagen letter dêr wie har broer. Mar it nuvere wie - hy bleau mar efkes en hy trof syn suster net. Hy frege noch al nei har, mar de prins sei: ‘Ik kin se nearne fine; se is de stêd yn gongen en ik wit net hoe en hwat’. Har broer sei: ‘Ik móat fuort! Wy sitte thús midden yn 'e rispinge; it spul is troch de oarloch slim efteroprekke, mar nou haw ik doch efkes lokwinske’. Dat hy wie al wer ôfstutsen, doe't syn suster thúskaem.

Doe't de brulloftsgasten lang om let fuort wiene, siet de prins sahwat mei de hân oan 'e holle. ‘Hwer prakkesearst sa oer’, frege syn jonge frou. Hy sei: ‘It is my doch sa yn 'e wei, dat dyn broer net by de trouwerij sels wie. Ik ha myn moed net rjocht’. ‘Nou’, seit sy, ‘as dat sa slim is - ik kin him hjir wol gau bringe’. Se giet der út; yn in omsjoch hat se de generaelsklean oan en se komt wer yn 'e keamer. ‘Jonge, bist it!’ ropt de prins, ‘as hiest efter de doar stien, it koe net flugger!’ Doe bigoun er lûd oan syn frou to roppen, mar de generael sei: ‘Dou hoechst sa lûd net to skreauwen, jonge - se heart dy wol’. ‘Nou’, sei er, ‘se komt net!’ Mar de generael die de klean út, dy't er oer de frouljusklaeijing oan hie, en dêr stie se. De prins rôp: ‘Mar wiestou dan altyd ien en deselde?’ Se sei: ‘Ja, ik wie deselde. Mar ik woe it net wêze, hwant ik bin yn ús heite plak ûnder tsjinst gongen’. De âlde kening en keninginne kamen der ek by en dy hearden der al sa nij fan op. Se bisleaten om it allegearre stil to hâlden. Mar ja, de âlde kening forpraette him op in goeije kear, en sa is it forhael op 'e lappen kommen.