De ring fan it ljocht

Fryske folksforhalen

It wettermantsje en de trije winsken

Oan 'e kant fan in greate mar wenne in âlde fiskerman. Syn frou wie al jierren wei, hy hie mar ien dochter en dy die de húshâlding. Se wennen pûr op 'e romte; as se nei it doarp woene, moasten se mei de skou de mar oer. Safier as har tinke mocht, hie it fanke oars gjin omgong hawn as mei har heit, fan boarterkes of kammeraetskes wist se net ôf. Doe't se hwat âlder waerd, gong se der wol mei har heit op út to fiskjen en to aisykjen. Rom hiene se it net, mar se wiene tofreden. Simmerdei, as har heit nachts warber west hie mei de setlinen of mei poeren, dan pakte se moarns de skou en sylde de mar op. Mei gauwens waeide gjin wyn har to hurd en gong gjin weach har to heech.

Op in moarn dat har heit wer lei to sliepen, stoude se mei fol túch it wetter oer.

[p. 181]

Der stie in stevige pûster, mar de loft wie blau en de sinne skynde har waerm yn 't gesicht. Tsjin 'e middei, doe't se al wer ûnderweis nei hûs wie, foroare it waer. De sinne bigoun út in gielens to skinen, de loft skoude ticht en der sakke in tsjokke dize oer 't wetter. Doe helle de wyn ynienen oan en de wite skûmkoppen krôllen omheech.

Se koe har eagen net leauwe, mar wylst se sels de hannen fol hie mei de skou, seach se ynienen in hiel lyts mantsje, dat plat op 't gat op in pompeblêd siet. Foar op it blêd stie in lyts mestje en it seiltsje wie sniewyt. It mantsje hie in lang griis burd en in grien mûtske op 'e holle. It pompeblêd stoude sa hurd oer 't wetter, dat it like wol oft se sels stil lei. Efkes miende se, dat it mantsje in hân opstiek en har útlake. Se skuorde de skoat sa stiif oan as se koe en gong noch krapper oan 'e wyn lizzen. It moast net raerder - noait hie ien boat op 'e mar har bisile kinnen en nou soe sa'n pjut har de gek oanstekke! Se hinge hielendal bûten board en merkbiet net

[p. 182]

hoe hurd it waer omsloech. In wjerljochtslach sette alles om har hinne yn in blauwe lôge en mei kaem der in tongerslach oerhinne, noait liker as soe de wrâld forgean. Yn in omsjoch hie se it seil del. De wyn skeat út en de weagen stouden as wylde hounen oer de mar. Op 'e fok koe se de boat oerein hâlde. Efkes seach se it mantsje op syn pompeblêd yn it wite skûm boppe op in weach, mar mei-iens feegde in twirre it der ôf en seach se neat mear.

Se koe swimme as in fisk en sûnder birie strûpte se it jak oer de holle, skopte de klompen út en dûkte it wetter yn. It flimere har grien foar de eagen, mar se hâldde se iepen en dûkte oan 'e boaijem ta. Se taestte om har hinne en ynienen hie se hwat yn 'e hân. It fielde oan as wie it in hiel lyts, slop boarterspopke. Nei hwat gewraksel kaem se wer boppe. Se seach de twirre noch earne yn 'e fierte oer de mar giseljen, mar har skou wie nearne mear to bispeuren.

It lytse mantsje hâldde se yn 'e hân boppe wetter en sa sworn se fluch nei in pôlle dy't tichteby yn 'e mar lei. Dêr bigoun se it mantsje to wriuwen en makke it waerm mei har azem. Earst wie se bang dat it dea wie, mar doe fielde se dat it efkes trille en fuortdêrnei sloech it de eagen op.

It mantsje gong rjochtoerein sitten en seach har oan. Doe sei er: ‘Dou hast omtrint dyn libben jown om mines to rêdden’. Hy stiek de fingers yn 'e mûle en fluite. Ut 'e reidkraech dy't om 'e pôlle stie kaem in reidhintsje en nokkere nei it mantsje. It mantsje loek in hiel lyts rinkje fan 'e finger en sei tsjin it fanke: ‘Trije winsken sil ik dy jaen en se sille alle trije forfolle wurde, mar mear net. Dit rinkje kinstou allinnich mar sjen. Draech it oan dyn rjochterhân. Ast in winsk dwaen wolste, dan moatst it oan dyn lofterhân dwaen, mar draech it der net langer as dat dyn winsk forfolle is. Fortel oan gjin minske datst my sjoen haste, hwant dan sil al dyn winskjen om 'e nocht wêze!’ Hy lei har it rinkje yn 'e hân, sprong it reidhintsje op 'e rêch en dat sylde mei him oer de mar nei it greate reidplak oan 'e oare kant.

It fanke seach him nei en doe nei it ûnnoazele rinkje dat yn har hân lei. It wie sa lyts, dat it koe net iens op it puntsje fan 'e neil dy't oan har pink siet. Se biseach it ris; it like wol frissele fan it alderfynste gers en der siet in leaflyts blomke boppe op fêst. Foarsichtich drukte se de pink der tsjinoan en it rinkje glied der omhinne as wie it der foar makke. Se dikere noch ris oer it wetter, mar der wie neat to sjen. De skou soe wol omslein wêze en heit soe net witte, hwer't se bleau. Hy moast de jouns by de fûken lâns en de smytlinen sette. Hoe koe se thúskomme? Hast sûnder erch skoude se it rinkje oan 'e lofterpink en sei: ‘As it wier is, lyts mantsje, lit dan heite skou hjir komme!’ Se seach om har hinne, mar der wie neat oars as wetter en reid. Se moast nei hûs en as it oars net koe, dan moast se mar nei de wâl swimme. Se skoude it rinkje wer oan 'e rjochterhân en bûgde it reid útelkoar om by it wetter to kommen. - Flak foar har lei har heite skou, sa't se him efterlitten hie op 'e mar. Hy wie sa droech as rys en har jakje en har klompen leine der noch yn.

Doe't se thúskaem sei se neat, mar die rêstich har dingen. De heit makke de skou klear foar syn fiskerij en doe't er de mar yn sette, stie se him yn 'e doar nei to sjen. Neffens it mantsje hie se noch twa winsken oer en nou koe har libben en har heit sines hiel oars wurde. Djip yn har hert libben safolle winsken, dêr't har heit net fan wist. Net dat se ûntofreden wie, mar se fielde har doch faek allinnich en dan dreamde se fan in moai hûs by it doarp oan 'e oare kant de mar. Dan soe se wol kammeraetskes krije en hoegde heit der net mear by nacht en ûntij op út.

Doe't har heit de oare moarns thúsbleau, bigoun se der hoeden tsjin him oer. Hy

[p. 183]

liet har útprate en sei: ‘Fanke, dou bist alles hwat ik noch ha op 'e wrâld. Ik ha hjir myn hiele libben wenne - as ik hjir wei moast, soe ik deagean. Mar as it dy hjir to dreech wurdt, dan moatst mar fuortgean. Lit my hjir mar allinnich bliuwe. Al soe ik in splinternij hûs krije kinne en iten en drinken forgees, dan soe 'k it noch net kinne’. It fanke sei neat. Nou koe se winskje hwat se woe, mar hwat joech it, as se har heit der ûngelokkich troch makke? Se glimke him oan: ‘Heit, ik wol hjir ek net wei. It wie mar in praetsje’.

De simmer gong foarby en it fanke die har wurk lyk as altyd. Soms, as se sylde op 'e mar of se siet foardoar op it stalt, dan fielde se oan it rinkje en krige se oanstriid om it oan 'e lofterpink to skouwen. Mar, al skriemde se ek, se liet it oan 'e rjochterpink sitte.

Yn 'e lette hjerst, doe't de skiere iel roun, sette de heit foar it lêst al syn fûken út yn 'e mar. De deis dêrop wie er sa siik as in houn. It fanke paste him op en ûndertusken sloech it waer om. It frear hynste-iis en yn twa dagen lei de hiele mar ticht. Alle fûken stiene der noch yn en doe't de fisker wer op fuotten wie, koene se der net iens mear út kappe wurde. It waerd de strangste winter dy't de minsken tinke mocht en it duorre mar in setsje, doe rieden se mei hynder en wein withwersanne de marren oer. It fanke wie in baes op redens, it wie as waeide se oer 't iis. Se hurdried mei yn 't doarp en der wie gjinien dy't har byhâlde koe. Mei gauwens hie se kammeraetskes by de fleet en de jongfeinten draeiden wakker om har hinne.

Lang om let waerd it doch teiwaer; it iis lei noch wol in jellen tsjok yn 'e mar, lykwols koene se der net mear oer. De âld man siet by de hurd âlde fûken to meitsjen en op in joune sei er: ‘Ik ha noch mar ien hoop en dat is dat it sa troch teit oant ik by de fûken kin. Wy binne skjin troch 't jild en ús foarrie hinne, sûnder fûken is it mei ús dien’.

Mar in pear dagen letter gûlde der in stoarm oer de mar en it iis waerd stikken slein. De mar bigoun to skouwen, de skossen kamen oer de pôlle hast oan 't hûs ta. De skou dy't op 'e wâl lei, waerd meinommen. Der soe wol gjin spoen fan hiel bliuwe en se soene gjin fûke wersjen mei dat kruijende iis. De fisker siet swijend mei de hân oan 'e holle by it kâlde hurdsté en it fanke forgong fan meilijen. Hast tsjin better witten yn skoude se it rinkje oan 'e lofterpink en sei sunich: ‘Mantsje, mantsje, help my! Ik ha noch twa winsken en ik moat se nou dwaen. Lit ús heit syn fûken sparre wurde en lit de skou hiel bliuwe’. Doe't se it rinkje fan 'e lofterpink loek, briek it yn wol tûzen splinterkes, dy't alle kanten út de flier oer spatten.

De stoarm bilune en doe't de fisker de oare moarns ta de doar út seach, dreau de skou yn in gloppe flak njonken it hûs. Sa gau as er koe gong er de mar op om to sjen oft der faeks noch ien fûke stean bleaun wie. Hy koe it him net bigripe, mar elke fûke stie noch op itselde plak as dêr't er him set hie. Doe't er se lichtte, sieten se barstende fol grouwe iel. De lêste fûke wie hast net to rissen. Hy krige him mei lijen binnen board en doe't er op 'e bûkdelling lei, blonken der oeral tusken de iel goudstikken.

Doe't er it syn dochter fortelde, ornearre se, dat de stoarm it goud der wol yn spield hawwe soe, mar yn stilte bitanke se it mantsje dat er sa goed holpen hie. Har heit seach nou wol yn, dat der foroaring komme moast. Om 't jild hoegde it net oer to gean. Hy kocht in hoekje groun by de buorren, oan 'e marskant, krekt op it sté dêr't it fanke fan dreamd hie, en hy liet der in hûs sette.

Se hawwe der noch in hiel skoft wenne en it fanke hie nou kammeraetskes. Doe't

[p. 184]

har heit kaem to forstjerren is se troud, mar se bleauwen yn itselde hûs to wenjen. Al hoe faek as se noch oer de mar syld is, noait hat se it lytse mantsje op syn pompeblêd wersjoen.