De ring fan it ljocht

Fryske folksforhalen

Sa'n golle, freonlike en meilibjende man

Yn in doarp net sa mâlle fier fan 'e stêd ôf wenne in rike skevel. Neat gjin wûnder dat er tige ryk wie, hwant it wie in greate ynklauwer en noch greater nepert. Syn frou wie in bytsje better, mar dy hie neat yn to bringen. Mar al hoe't it him bigreate, se hiene doch in feint en in faem foar 't wurk. Alle wiken kaem dêr in bidler oan 'e doar en dy krige altyd in pakje brea mei. Dat die dan de frou, of de faem, mar doe't de gjirgert der efter kaem, bigreate him dat ta de teannen út. Dat op in kear makke er sels dat pakje mei brea klear en hy sei tsjin 'e faem: ‘As aenst dy bidler komt, dan jowst him dit mar mei’. It wie lekker klearmakke, fleis en alles siet der tusken, mar de bidler hie op dat stuit gjin forlet, hy hie oars de kost al opdien, dat hy stiek it by him, dan hie er de jouns foardat er op bêd gong noch in flaubyt.

Hy wie in eintsje ûnderweis en dêr siet op in grouwe balstien oan 'e kant fan 'e wei in jongkeardel, mei de holle foardel. De bidler spriek him oan: ‘Binne jo net goed, jongeman?’ ‘Ja en né’, sei er, ‘ik bin wol sa troch ende wer troch wurch, dat ik kin de iene foet hast net mear foar de oare krije’. ‘Hwat hawwe jo dan út 'e wei set?’ Hy sei: ‘Neat! Yn alle gefallen, net arbeide’. Hy lei út, hy hie gâns in ein fuort yn in stêd op 'e stúdzje lein en doe wiene de sinten op rekke. Nou wie dat net slim, hy hie syn heit wol skriuwe kinnen om mear, mar och, de professor wie ek siik wurden, dat hy hie tocht, ik wol ek wol ris efkes thús sjen, ik nim de reis mar oan. ‘Mei it in bytsje sunich oan to lizzen, koe ik krekt yn dizze stêd komme’, forfette er, ‘mar doe hie 'k gjin jild mear om iten to keapjen. Dat ik bin de hiele dei al foarby en nou fiel ik my sa larderich en lammenadich, dat ik kin net mear. En nou ha 'k

[p. 178]

der earst noch tsjinoan roun om thús to kommen - dêr hie 'k dan wol wer op 't forhael komme kinnen - mar ik bin der winliken by delfallen en nou bin 'k hjir earst mar op dizze stien sitten gongen om hwat to bikommen. As ik nou mar in pear stikken iten krige, dan koe 'k it wol wer stouwe’. ‘Nou, ik wit hwat’, sei de bidler, ‘ik ha in healûre lyn in pakje brea krige fan in hiele golle, freonlike en meilibjende man; dat jow ik graech oan dy en dan bistou de man wer. Ik sil my joun wol rêdde, miskien dat ik noch hwat opdoch ûnderweis en oars mar net’. ‘Nou’, sei de studint, ‘as jo dat wolle, dan graech’. ‘Och ja’, sei de bidler, ‘de iene moat de oare hwat helpe yn 't libben, nou?’ De jongkeardel biet der fuort yn. Hy iet ien stik op en sei: ‘Ik fiel my al in hiel ein better’. ‘Nou, yt alles mar op, jonge! It is dy gund. Mar ik moat fierder, hwant ik moat joun op 'e tiid by myn sliepsté wêze’. De jongkeardel bitanke noch ris en sei goereis; de bidler winske him wol thús en sette de stap der yn.

De studint iet it oare brea op en wie wer sa goed by 't spul, dat er rinnendeweis thúskomme koe. Syn folk seagen forheard op, dat er dêr sa ûnforwachts foar harren stie. Syn heit moast it krekte fan 'e saek witte - dy wie ôfgryslike wiis mei him; as er skielk in titel helle, soe er de kroan fan 'e famylje wêze. ‘Hiest my mar skreaun, jonge’, sei er, ‘dan hie ik dy wol jild stjûrd’. De soan die it hiele forhael, hoe't er de gânske dei neat hawn hie en hast fan 'e saken rekke wie. ‘Mar ik hie it gelok mei’, sei er, ‘der kaem krekt in bidler foarby en dy hie in pakje mei brea krige, fan in hiele golle, freonlike en meilibjende man, sa't er sei, ien dy't altyd in goede brogge foar him klear lizzen hie, en dat hat er my jown. Dêr knapte ik tige fan op en sa bin ik thúskommen’. De heit sjocht him oan en sjocht him wer oan en freget: ‘Hoe seach dy bidler der út?’ ‘Nou, ja, syn jas skynde út in grienens, in pear ôftrape skuon hie er oan en sa'n rûge klots op 'e holle’. Syn heite eagen wurde glêzich en hy sakket fan 'e stoel ôf. De frou en de soan falle op 'e knibbels by him del en freegje hwat him skeelt, mar hy kin earst gjin wurd útbringe. Dan heart de soan him sizzen: ‘Dat brea datstou opiten haste, dêr siet forgif yn. Ik hie myn nocht fan dy bidler hjir alle wiken oan 'e doar en doe woe 'k him forjaen. Mar nou hastou dat opiten. Hoe moat dat, hoe moat dat!’ Dat binne syn lêste wurden en hy blaest de siken út.

Mem en soan stiene forbûke. Mar de studint fielde him ynienen net lekker mear. Doe fleach syn mem bûtendoar en hiet de feint: ‘Op slach nei dokter, hwant ús soan hat forgif opiten. Dokter moat gau-gau komme mei in spuidrank! Spring op 't hynder. Gau!’ De dokter wenne flak by en kaem fuort mei werom en liet de soan in spuidrank ynnimme. It wie in gelok dat it in stadich wurkjend forgif wie. Hy wie der in deimannich min oan ta, mar hy rêdde it der ôf en letter is er wer op 'e stúdzje gongen.

Mar de oare wyks wie er noch thús en doe seach de bidler, dy't syn fêste dei fan kommen hie, forheard op, dat de studint dêr by de doar kaem dy't er syn brea jown hie. ‘Ik ha jo earder sjoen’. ‘Dat ha jo ek’, sei de jongeman, ‘it wie net sa'n moaije thúskomste - ús heit is samar stoarn’. ‘Och hearken!’ sei de bidler en hy hie de triennen yn 'e eagen, ‘sa'n goeije, freonlike en meilibjende man. Och, och, och, hwat bigreatet my dat!’ De soan sei mar neat - se hiene stilhâlden hwat der krekt bard wie en dat hoegde de bidler ek net to witten. De frou kaem der ek by en dy sei ek neat, mar se joegen de bidler wer in fiks pak brea, noch mear as oars, hwant hy koe it op 't lêst ek net helpe dat de forstoarne der him forgif yn dien hie en dat er dat oan de jongeman jown hie; dat hie er út goederbêst en fan syn earmoed dien.

[p. 179]

De bidler is noait gewaer wurden dat syn libben oan in siden triedtsje hongen hie, en salang as de frou libbe en ek doe't letter de soan dêr wenne, hie hy der in goed hûs oan.