De ring fan it ljocht

Fryske folksforhalen

De bline mei de falske maet

In bline en in sjende kamen togearre mei biddeljen oan 'e kost. Dy't sjen koe wie de bline syn liedsman - en hwat de bline krige dat partten se. Mar de oare wie in skobbert; hy hâldde it measte foar himsels - de oare koe it doch net sjen. Op in stuit hie er al in moai dofke efterút. Se wiene earne ûnderweis en doe hearden se, dat de prinses dy't yn in stêd tichteby wenne, blyn wurden wie. Guon woene wol haw we dat de duvel der efter siet, oaren seine dat se bitsjoend wie. De kening liet der oan dwaen hwat mooglik wie, mar it joech allegear neat. Dêr hie de kening sa'n fortriet fan, dat hy biloofde de prinses oan dejinge dy't har better meitsje koe. Nou, tochte de dogeneat, dêr moat ik efteroan, mar dêr kin 'k de bline net by brûke, dat dy lit ik yn 'e steek. Op in joune joegen se har earne del yn in heabult yn 't iepen fjild, en de oare moarns doe't de bline wekker waerd en om syn maet rôp, wie der gjinien mear. De dogeneat hie him ôfjown mei de sinten; hy kocht klean dêr't er as hear

[p. 104]

mei foar 't ljocht komme koe, en hy sette op 'e stêd yn. Hoe't er it ha soe om de prinses better to meitsjen wist er ek net, mar hy tocht, ik sil wol meitsje dat ik der yn alle gefallen better fan wurd.

Hwer moast de bline rinne? Hy wist net iens hwer't er wie. Hy stoattele dêr de deis hwat om, sûnder dat er minsken binei kaem en op 't langelêst fornaem er, dat er yn in bosk tolânne kommen wie. Hy tocht, ik jow my hjir mar del, it fielt al jounich, moarn mar ris sjen hwer't ik dan op oan moat. Hy sliepte in toarn en doe waerd er wekker fan praterij dêr richte by. It hearde wol as kaem it lûd fan boppen. Doe't er goed harke, moast er út alles wol opmeitsje, dat der trije roeken it nijs fan 'e dei yn in beam sieten to bipraten. Se wiene net allinnich goed op 'e hichte hoe't it der mei de prinses foar stie, mar se wisten ek dat de kening al mear as in formogen mei syn dochter formastere hie en dat er oan reapsein wie. Fierder waerd de bline gewaer, dat der midden yn 'e keningsstêd in boarne wie, dêr't forgiftich wetter út kaem dat gjin minske drinke koe.

‘Ja’, sei de iene roek, ‘as de kening nou mar wist hwer't er wêze moat, dan wie de blinens fan 'e prinses gau forholpen’. ‘O’, sei de oare, ‘dou bidoelste de welle mei genêzend wetter, dy't hjir in meter of fiif fandinne leit. Dat is sa, as se dêr de eagen mei wosk, wie se gau wer sjende’. ‘Mar wy geane der net hinne!’ warskôge de tredde. ‘It muoit ús om de kening, mar de jachtopsjenners kinne ús luchtsje noch sjen. As wy by it paleis komme, is de kâns to great dat wy sketten wurde’. ‘It is oars in merakel hoe't dat wetter helpt - as dêr hwat fan yn 'e forgiftige saed yn 'e stêd smiten waerd, wie dat wetter ek fuort wer yn oarder’. ‘Né, wy kinne it de kening net sizze’, skraste de earste wer, ‘spitich, spitich, wy hiene him oars ek moai út 'e

[p. 105]

jildpine helpe kinnen, as wy him fortelden hwer't er dy skat fine kin’. ‘Ja, ja’, naem de twadde it wer oer, ‘dy skat dy't de ierdmantsjes ûnder de blauwe stien bigroeven ha’. ‘Krekt, dy leit hjir flak foaroer oan 'e oare kant fan 'e rivier. Spitich sikerwier, hwant de kening is lang de minste net’.

De bline hearde dat allegearre. Hy tocht by himsels, hjir moat ik al mear fan witte! Sa gau as er de roeken opfleanen hearde, bigoun er taestende en teantsjendewei to sykjen en op 't lêst kaem er by in welle. Hy bigoun syn eagen to waskjen en it duorre net lang doe koe er al ljocht bispeure. Noch in pear kear oerwaskje en doe waerd er suver bang: hy seach de mânske beammen en de blauwe loft en it griene gers - och heden, hy wist him gjin rie. Nou hinge er net mear ôf fan in maet, dy't him samar oan 't lot oerlitte koe.

Dy skat koe him yn earsten it measte net skele. Hy sette al efkes oer de rivier en hy foun de blauwe stien ek, mar hy liet alles dêr lizze sa't it der hinne lei. De prinses spile him yn 'e holle om - sjoch, hy wist hwat blynwêzen bitsjutte. Hy hie in learen wettersek by him, dy hie er fol dien mei genêzend welwetter en sa sette er de stap nei de stêd. Doe't er by it paleis kaem, fornaem er al gau, dat syn maet him al foar wie. Hy hie him noch noait sjoen, mar hy hearde oan 'e stimme wol hwa't de persoan wie, dy't in hiel forhael tsjin 'e paleiswacht ôfstiek. It wie in hiele mynhear, sa to sjen, en dat die de oare net in bytsje nij. Dy hâldde himsels efterbaks en sa seach er dat de man yn it paleis talitten waerd.

Dy man liet him by de kening oantsjinje en sei dat er twa bisûndere soarten krûden wist. As de iene net foar de prinses har blinens holp, dan soe de oare it grif dwaen. De kening woe syn dochter sa graech better ha en dêr makke de dogeneat misbrûk fan. It wie moai, sei er, dat de kening de prinses biloofde oan hwa't har better makke, mar hy moast fan tofoaren winlik hwat hânjild barre. Hy krige hwat er frege, net iens sa'n bytsje. Ridlik gau kaem er wer opdaegjen mei syn krûden. Hy struide de prinses der hwat poeijer fan oer de eagen, de nedige merakels hie er der by, mar it holp allegearre neat. Doe sei er: ‘Ik ha de forkearde krûden. Dan sil ik de bosken yn moatte, gâns in ein fuort, om de goede to sykjen. It nimt in dei of trije om se to finen’. Dêr moast er op 'e nij jild foar op 'e hân hawwe en diskear noch mear. Dêr wie it him ek allinnich mar om to rêdden; hy striek der op ôf mei it jild yn 'e bûse, en doe't de trije dagen om wiene, en de fjirde, en de fyfte dei, doe bigounen se yn it paleis foar it forstân to krijen dat se it mei in oplichter to dwaen hiene. Se lieten wol om him sykje, mar hy wie grif al in goed ein út 'e reek.

De bline (sa sil ik him noch mar neame) hie dat ek al heard en doe meldde dy him oan. De paleiswacht hie in skean each op him, hwant hy wie sjofel yn 'e klean. Mar ja, de kening hie sein, elkenien talitte dy't sei dat er de prinses better meitsje koe, dat hy moast doch mar trochlitten wurde. Hy waerd nei de seal brocht dêr't de prinses lei - se lei in part fan 'e tiid op bêd, hwat moast se ek oars? - en dêr sieten de kening en de keninginne ek. Hy makke in bûging en hy lei út: sa en sa. Doe spuiden de dokters dy't dêr by omsprongen raer guod. Hwat soe sa'n skarminkel - it like wol in skoaijer. Sa'n keardel moasten se it gat fan 'e doar wize, sa gau mooglik! Mar de prinses hearde dat ek, en dy rôp fan it bêd ôf: ‘Lit him hjir mar komme. It kin my neat skele, troch hwa't ik holpen wurd - oft it in skoaijer is of in mynhear. It sit him yn 'e gaven en net yn 'e klean’. En doe tsjin 'e bline: ‘Kom hjir mar hinne’. Hy roun nei it bêd ta en hy lústere har sunich yn 't ear, dat se de hiele seal ûntromje

[p. 106]

litte moast. Hy woe net ha, dat se him op 'e hannen seagen. Dat die de prinses, har âlden moasten der ek út. Dy hiene dêr net folle mei op, mar der wie gjin forwin op.

Doe't se togearre wiene, krige er syn wettersek en hy bigoun har de eagen to waskjen. De útkomst wie deselde as by himsels. Earst seach se ljocht en efkes letter wie har gesicht krekt sa goed as it tofoaren west hie. De prinses wie út 'e skroeven, se fleach him om 'e hals en se bigoun to sjongen fan blydskip. De kening en de keningin, dy't efter de doar stien hiene to harkjen, kamen der yn stouwen - se tochten dat it har yn 'e holle slein wie, hwant se hie al yn sa lange tiid net mear songen. Se wiene hast noch mear op 't skik as de dochter. Doe kamen de dokters der njonkenlytsen ek wer yn drippen. Dy koene der ek al min mei swarte gesichten by stean en se fregen him, hoe't er dat hawn hie. Hy sei: ‘Mei gewoan skjin wetter. Dat hiene jim ek witte kinnen’. Mar hy sei der net by, hwer't er dat skjinne wetter wei hie.

Mei in deimannich wie der feest, hwant de prinses soe mei de bline trouwe. Har âlden en it hof hiene earst wol hwat tsjinaksele, omdat er sa sjofel yn 'e klean west hie doe't er him oantsjinne, mar de prinses woe him ha en de kening wie in man fan syn wurd. Doe hearde de dogeneat dat ek. Hy tocht, as dêr feest is kin ik der ek licht in haeltsje better fan wurde; hy formomde him en socht de stêd wer op. Mar hwat wol it gefal? Ien fan de paleiswacht koe him doch noch fan 'e foarige kear en hy waerd yn 't hounegat set. De kening wie noch pûr op him, omdat er him sa foar 't soaltsje hawn hie, dat dy foroardiele him ta de galge. Mar doe kaem de breugeman dêrefter en dy gong dat to stûf. Hy frege graesje foar him by de kening. Hy fortelde him hoe't er foarhinne syn maet west hie; hy hie him wol yn 'e steek litten, mar och, hy hie ek wol ris hwat goeds foar him dien. Doe liet de kening dat gewurde en de smjunt kaem der mei in giseling en in brânmerk foarwei. Doe't er hearde oan hwa't er syn libben to tankjen hie, woe er syn âlde freon noch to wurden, mar dêr krige er de kâns net ta; hy waerd oer de grins set en hy krige de warskouwing mei, dat er noait wer ien foet yn it keninkryk sette moast, hwant dan waerd er sûnder pardon ophinge.

Doe't it pear troud en alle feestlikheden efter de rêch wiene, kaem der in ôfgryslik droege rite. Alle putten yn 'e stêd droegen út, allinne de forgiftige saed hâldde wetter. Mar der wie net ien dy't dêr nei taelde, hwant hwa't der mar ien mûlfol fan dronk, moast it op 'e dea ôf helje, as er der tominsten fan opkaem. De kening bilei in ministerrie, en omdat de bline nou ek ta de keninklike famylje hearde, siet hy der ek by. Mar de lju dy't forstân fan it drinkwetter hiene, wiene der ek mei oan. Se hiene de putten al djipper meitsje litten, mar it joech allegear neat. Doe sei de nije skoansoan fan 'e kening, hy soe wol soargje, dat it wetter yn 'e greate saed yn 'e haedstêd wer goed waerd. It wie him yn 't sin kommen hwat de iene roek sein hie; dat hy smiet it wetter dat er noch yn syn learen wettersek oer hie, yn it forgiftige wetter; de oare deis gong hy der wer hinne, hy dronk út 'e saed en der kaem him neat fan oer. Hy sei: ‘Drink mar ta!’ Dat diene se allegearre en it bikaem har bêst. Doe wiene se yn 'e haedstêd klear, hwant dizze saed joech wetter op as de sé.

Doe hâldden se wer ministerrie en dêr sei de minister fan finânsjes: ‘Wy kinne de boaijem fan 'e skatkiste sjen - earst de blinens fan de prinses en doe de brulloft hawwe safolle koste, dat wy sille de bilêsting forheegje moatte’. De kening siet mei de hannen yn 't hier, hwant hy wist wol, hoe't it folk al krûm lei foar de bilêstingen. Hy woe der neat fan witte, mar de ministers seine, dat de riken om harren hinne har

[p. 107]

al op in oarloch klearmakken, en om it leger yn goede steat to bringen soe der mear jild op 't kleed komme moatte. De kening syn skoansoan siet der wer by en dy wist ek hjir wer rie ta. Hy sei: ‘Jow my mar in wein mei, en hwat wapene folk’.

De oare moarns ried er nei de blauwe stien by de rivier; dy liet er der ôf lûke en dêr lei goud- en sulverjild by de bare bult. Dat se kamen mei in swier ôfladen wein fol jild wer thús. Doe wiene se hielendal út 'e noed. Mei gauwens die de kening, dêr't it jongste al frijhwat ôf wie, ôfstân fan 'e troan en de skoansoan waerd, ûnder greate byfal fan it hiele folk, kening foar him yn 't plak. It folk is wiis mei him bleaun, hwant hy hie bisûndere jeften ta syn foldwaen, krekt sa't in kening ha moat. Hy en de keninginne binne togearre âld wurden.