De ring fan it ljocht

Fryske folksforhalen

De hear en de weesjonge

Der wie in earme jonge, dy forlear syn beide âlden. Ja, hwat moast er? Doe wie der in rike hear, dy ûntferme him oer de wees en naem him by him yn. Dy hear wenne allinne mei in âlde dove húshâldster, dy't foar him kôke en die. Se bleau yn 'e koken en fierder bimuoide se har nearne mei. Dy hear hie nou net hielendal út bigreatsjen dy jonge by him nommen, mar hy hie tocht, as ik dy jonge nei my nim, dan haw ik der op in dûr, as dy âlde húshâldster der net mear is, in baes húsfeint oan. Dat hy learde him lêzen en skriuwen en ek inkelde ambachten lyk as pottebakken, timmerjen en smeijen. De jonge hie soks gau ûnder de slach, hwant hy woe wol oannimme en hy hie in skerp forstân. Hy rekke yn alle silen mak en dêr wie dy hear danich mei yn 'e skik. De jonge mocht it hiele hûs troch rinne, allinne yn ien keamer mocht er net komme, dat hie de hear him útdruklik forbean. Hy koe der ek net yn komme, hwant de hear hie de keamer altyd op slot en de kaei yn 'e bûse. De jonge hie wol yn 'e rekken dat dêr hwat frjemds yn siet, dat hy net sjen mocht; hwant as de hear yn dy keamer wie, hie er de doar fan binnen ek op slot, dan koe de jonge de holle net om 'e hoeke stekke.

[p. 93]

Doe op in kear dat de hear op reis gongen is, komt de jonge de gong lâns en dêr sjocht er de kaei yn 't slot sitten. Hy loert om 'e hoeke fan 'e doar, eaget de keamer ris yn 't roun - nou, hy sjocht al hwat raer op: in pear deadskoppen gniisden him fan 'e skoarstienmantel ta, op 'e tafel leine gâns dingen dy't er net thúsbringe koe en in steapel boeken. Hy tochte, ik kin hjir wol sitten gean en lês dy boel nei, mar it is better, dat ik de kaei der út lûk en meitsje dy nei, dan kin 'k der letter wer yn komme. Dat hy naem de kaei mei nei de smidte, makke der krekt sa'nen by en brocht de kaei wer to plak. Hy hie nearne oan west yn 'e keamer, allinne mar om 'e hoeke sjoen, dat dêr soe de hear neat oan fornimme. Krekt hie er dat saekje birêdden, dêr komt de hear thús, mar de jonge wie al yn 'e timmerwinkel mei it iene of 't oare to wurk. De hear stoude fuortendalik op 'e keamer oan. Ja, de kaei siet der noch yn. Hy hie him mist en himsels ôffrege, ha 'k him nou weibrocht of him yn 't slot sitte litten? Nou, hy siet der noch yn, en doe't er de jonge yn 'e timmerwinkel dwaende seach, wie er gerêst en hy praette nearne oer.

Nei in skoftke moast de hear in pear dagen op reis en doe sloech de jonge syn slach. Hy gong yn 'e keamer en die him fan binnen op slot - de âlde húshâldster kaem der eigentliken noait, mar se koe him ris oer 't mêd komme. Doe sjocht er de boel nei en dêr fynt er fan alles - hiele frjemde dingen, dy't er doe net to plak bringe koe, mar letter wol. Doe't er him yn 'e boeken fordjippe, murk er al gau dat it toverboeken wiene. Hy der yn oan 't lêzen en doe learde er alles út 'e holle, al de toverformules en ek de hannelingen dy't er by it útsprekken dêrfan dwaen moast. Dat koe er yn ien kear net allegear yn him opnimme, mar de hear gong wol faker op reis en dan wie hy yn dy keamer to finen. Dat op 't langelêst wie er krekt sa toverkundich as de hear, hwant hy naem der wolris proeven mei en dy bisloegen bêst.

Doe op in kear wie de hear wer fuort, mar dy is bidder wer thús as soe en komt er de jonge dêr net oer 't mêd! De hear waerd pûrrazend en foroare himsels yn in liuw en dy soe de jonge opfrette. De jonge wist sa gau net hwer't er krûpe soe en foroare him yn in sweal. It glês stie op in kier en dêr skeat er ta út. Doe foroare de hear him yn in wikel en sette de sweal efternei. Sadré't de jonge de wikel kommen seach, hie er wol foar it forstân, dat dat de hear wie, en dêr siet er wer danich mei yn 'e knoei. Dat hy foroare him yn in rébok en sette de spat der yn. Doe waerd de wikel in wynhoun en stoude de rébok efternei. Dy wie al in hiel ein út 'e reek, mar hwer't er net op rekkene hie: hy kaem foar in brede rivier dêr't er net oerhinne koe, en de wynhoun wie koart efter him. Doe foroare er him yn in swan; sa koe er oer de rivier en de wynhoun hie it neisjen. Hwat moast dy? Hy foroare him yn in earn, hwant dat wie de iennichste fûgel dy't in swan yn 'e loft oan koe. En de earn de swan efternei. Blikstiender, hoe moat dat? frege de jonge him ôf, hwant hy forskuort my! Dat de swan saeit tusken in keppel wylde hynders del en dêr wurdt er sels ek in wyld hynder.

It wiene mear fan dy heal forwyldere hynders, dy hie in boer dêr rinnen. Nou en dan forkocht dy der ien fan en dat hynder moast dan fongen wurde. De earn koe gjin hynder oan. Hy hoegde him ek net yn in forskuorrend wyld dier to foroarjen, hwant dan gongen de hynders op 'e rin. Hy fleach nei hûs ta, foroare dêr yn 'e tovener en tocht oer de saek nei. Hy tinkt, witt' je hwat! Ik forklaei my as hynstetysker, ik stap nei dy boer om in wyld hynder to keapjen en dan sykje ik it hynder dêr't de jonge yn sit der út. Nou, dy boer wol wol hannel dwaen, dat se geane nei de

[p. 94]

weide en de hynsterosser wiist it hynder oan dat er keapje wol. Dat liet him noch minder fange as de oare hynders, mar op in stuit krije se it doch yn 'e bisnijing. It kin gjin kant mear út en doe fljocht it dêr fuort by de hynsterosser lâns en jowt him in klap foar de kop, dat hy hat noait gjin deiljocht wer sjoen. Ja, dêr stie er - hy foroare him op slach yn 'e jonge dy't er wie - by it lyk fan 'e hear; it muoide him doch wol hwat, mar hwat hie er oars moatten? Dan hie er der sels oan gongen, hwant de hear hie him smoard. Mar troch de skrik wiene him al syn toverformules en -hannelingen forgetten. Dat is oan 'e iene kant wol hwat spitich, hwant as hy se ûnthâlden hie, dan hie ik se lichtelik ek noch neifortelle kinnen. En dat giet nou oer.