De ring fan it ljocht

Fryske folksforhalen

De prinses mei de tolve bruorren

Der wiene yn in fier lân ris in kening en in keninginne, dy hiene tolve soannen. De keninginne woe o sa graech in dochter hawwe. En op in kear doe't se foar 't finster stie, seach se dat der op it binnenhôf yn 'e snie in swart keal slachte waerd. Se tocht by harsels, hwat woe ik graech in dochter ha mei hier sa swart as dat keal, mei wangen sa read as it bloed dat dêr yn 'e snie rint en mei in fel sa blank as de snie sels. Dêr soe ik myn tolve soannen wol foar ruilje wolle. Se hie it amper winske of dêr hearde se in lûd; de doar wie iepen gien en der stapte in âld wyfke de keamer yn. Dy bleau foar har stean en sei: ‘Jo hawwe dêr in freeslike winsk dien, mar hy sil yn forfolling gean. Jo sille in dochter krije, mar op it stuit dat se berne wurdt, sille jo jou tolve soannen kwyt wêze en jo sille se noait wersjen’. En mei wie it âld wyfke wer fuort.

De keninginne wie earst wol kjel wurden, mar mei de tiid forgeat se de foarsizzing fan it âld minske doch wer. Der forrounen in pear jier en doe fornaem de keninginne dat se wer swier wie. Doe't de tiid dat it bern to wrâld komme soe tichte by kaem, skeaten har de wurden fan it âld wyfke doch wer yn 't sin. Se waerd bang en joech, doe't it dan safier wie, oarder om har tolve soannen yn in greate seal fan it paleis op to sluten en soldaten en skyldwachten moasten der op passe, dat dêr neat en nimmen by komme koe en dat der neat foarfoel. Doe rekke se yn 't kreambêd en der waerd in dochterke berne. En op itselde stuit wie der yn 'e seal dêr't har soannen opsluten sieten in lûd gerûs fan wjukken en de wachters dy't bûten stiene seagen tolve sniewite guozzen troch it finster nei bûten kommen, fuortfleanen en weiwurden yn 'e fierte.

Earst doarst de keninginne neat sizze, hwant se hie it de kening noait forteld, mar it koe ek net geheim bliuwe. De kening wie lilk op har. Hy stjûrde syn hiele ryk oer soldaten út om syn soannen to sykjen, mar se wiene nearne to finen. Doe liet er bikend meitsje, dat der yn it lân gjin wylde goes sketten wurde mocht, en hwa't it al die soe ta de dea foroardiele wurde.

De jierren gongen foarby en it prinseske woeks op ta in skoan fanke. Se hie gitswart hier, in prachtige kleur op 'e wangen en har fel wie sa blank as de snie. Se hie mar ien fortriet - se hie sa minlike graech bruorren hawn om mei to boartsjen. Har âlden hiene har noait sein dat se tolve jonges hawn hiene, dy't yn guozzen foroare wiene. Mar doe't de prinses tolve jier waerd, fortelde har mem har hwat der foarfallen wie. It fanke naem it har tige nei, dat har tolve bruorren it slachtoffer wurden wiene fan har geboarte en se naem har foar om har bruorren to sykjen en to forlossen fan har bitovering. Har âlden woene it út noch yn net lije en lieten har opslute yn har

[p. 70]

keamer. Mar de prinses hie nuten en fruchten fan 'e gouden skalen nommen, dy't oeral op tafels yn it paleis stiene, en om klokslach tolve ûre is it fanke ta it finster út gongen en hat har by de muorre del nei ûnderen sakje litten. De fruchten en nuten naem se yn in kuorke mei.

Se gong de bosk yn en hat der de hiele nacht yn om swurven. Har klean wiene hielendal toskuord, se siet ûnder de skrammen en har fuotten roun it bloed út troch de skerpe stiennen, dêr't se op trape hie. Se koe hast net fierder. Op 't lêst gong se dea-ynein oan 'e kant fan in lyts boskmarke sitten. Se barstte yn triennen út en tocht dat se wol fan honger en ellinde stjerre soe. Ynienen hearde se heech yn 'e loft de rop fan oerfleanende guozzen. Se sprong oerein en fielde gjin wurgens en gjin pine mear. Se tocht, ik moat doch fierder en roun sa hurd as se koe it weistjerrende lûd fan 'e guozzen efternei. Yn 'e moarntiid doe't de earste sinnestrielen oer de ierde foelen seach se in sniewyt kastiel midden yn in greate tsjustere bosk lizzen. Om it kastiel hinne roun in hege muorre fan swiere rotsblokken. Se roun der omhinne, mar se koe nearne gjin yngong fine. Doe't se der hast hielendal omhinne roun wie, foun se yn 'e muorre in lyts poartsje, dat iepen stie.

Foarsichtich glûpte se der troch en doe seach se in great gersfjild. Midden op dat fjild stie in greate tafel mei tolve gouden stuollen der omhinne. Sûnder har to bitinken roun se der op ta en doe't se tichterby kaem, seach se der tolve gouden boarden op stean. En wylst se dêrnei stie to sjen, hearde se ynienen in gerûs fan wjukken en tolve sniewite guozzen kamen oer de beammen oanfleanen en saeiden op it gersfjild del. Sadré't har poaten it gers roerden, foroaren se yn tolve kreaze jongkeardels, dy't om har hinne stean gongen mei earnstige gesichten. De prinses wist, dat it har bruorren wiene, mar de bruorren koene har net. Doe frege ien fan 'e tolve har: ‘Hwat dochstou hjir?’ Se sei oars neat as: ‘Ik bin fordwaeld’. Doe sei dyselde wer: ‘Dat is tige slim. Ik bin de âldste en ik moat it dy oansizze. Jierren lyn binne wy om wille fan in fanke, dat ús suster wie, alles hwat wy hiene kwyt rekke en binne wy hjir hinne band. Dêrom hawwe wy in eed sward dat it earste fanke of de earste frou dy't hjir op ús gerjochtichheit komt, stjerre sil. Meitsje dy dêrop klear, ik bin de man dy't deadzje moat’. It prinseske barstte yn gûlen út en rôp troch har triennen hinne: ‘Mar dat kinne jim net dwaen! Ik bin jim suster en ik haw alles hwat ik hie yn 'e steek litten om jim to sykjen, hwant ik wol jim helpe. It is myn skuld net, dat ús mem dy forskriklike winsk dien hat’. Alle tolve bruorren seagen elkoar forslein oan, mar de âldste sei fortrietlik: ‘Wy hawwe der allegear nei útsjoen om ús suster in kear to moetsjen, en nou't wy har sjoen hawwe moatte wy har deadzje. Mar wy kinne ús eed net brekke’.

Ynienen stie it âlde wyfke dat ek it boadskip oan har mem brocht hie oan 'e ein fan 'e tafel. Se sei: ‘Skamje jimme jim net, dat jim sa'n freeslike eed hâlde soene. As der ek mar ien fan jim in finger nei dit fanke útstekt, dan foroarje ik jim yn tolve podden en sille jim, sa âld as jim wurde, yn modder en slyk omkrûpe moatte. Se is hjir kommen om jim to helpen en as se moed en geduld hat, sil se de bitovering dy't oer jim leit forbrekke. Se moat alle moarnen de tún troch gean en alle spinreach byelkoar fandelje. Fan dat spinreach moat se mei har eigen hannen triedden twine. Boppe yn it kastiel stiet in weeftou en dêrop moat se fan de triedden tolve lapen weve. Fan elke lape moat se in mantel meitsje, foar elk fan jim ien, en as jim dy mantels oanlûke, sil de bitovering fan jim ôf falle. It sil seis jier nimme, foardat se mei dat wurk klear is. En der is ien bitingst - yn 'e tiid dat jim suster dit docht, dat

[p. 71]

se it spinreach fandelt, de triedden twynt, de lapen weeft en de mantels makket, mei se gjin wurd sizze en mei se net laitsje en net gûle. Docht se dat ek mar ien kear, dan sille jim alle tolve oan jim dea ta guozzen bliuwe. Kies hwat jim wolle, meitsje har dea of wurd forlost’. De tolve bruorren seagen har suster oan en de âldste sei: ‘It is ûnminsklike swier. Doarstou dit oan, suster?’ It fanke sei neat, se knikte allinne mar mei de holle. De âld frou sei: ‘It sil wêze lyk as ik sein ha en it is nou yngien!’ Op itselde momint wie se fuort.

De tolve bruorren koene it thús hast net úthâlde; se fleagen der by dei en by nacht op út. Soms bleauwen se tiden fuort en as se thúskamen founen se dêr har suster, dy't net praette, net lake en net gûlde en dy't neat oars die as triedden twine en efter it weeftou sitte. Sa siet de prinses dêr trije jier efterelkoar to twinen en to weven en alle moarnen gong se der ier en bitiid op út om spinreach to fandeljen. Iten en drinken die se har amper oan tiid, nea siet se in amerij stil en al dy tiid praette se net, lake se net en gûlde se net.

Op in kear dat har bruorren fuort wiene en hja wer foar 't iepen finster siet to twinen, hearde se yn 'e fierte it lûd fan in jagershoarn. In skoftsje letter sprong der in prachtich roetswart hynder oer de kastielmuorre en dêr siet in wûnderkreas jongfeint op. Twa wynhounen rounen njonken him en de iene sprong troch it finster en lei de prinses de foarpoaten yn 'e skurte. Doe't se har nei him oerbûgde slikke er har yn 't gesicht. De jongfeint wie prachtich yn 'e klean, men koe wol sjen dat it in prins wie. Hy naem mei in djippe bûging de hoed ôf en bea syn forûntskuldigingen oan dat er sûnder har tastimming oer de muorre sprongen wie. De prinses seach him allinne mar oan mei eagen fol fortriet en sei gjin wurd. Hy frege har, hwa't har âlden wiene, hoe machtich oft hja hjir wennen en noch folle mear mar de prinses seach him allinnich sa nou en dan mar oan en sei gjin wurd. Hy prebearre fan alles om har oan 't praten to krijen, mar it wie om 'e nocht, dat op 't lêst moast er wol oannimme dat se stom wie. Hy frege om hwat drinken en dat rikte se him oer troch it finster. Hy gong op in stien sitten, song sêftsjes in liet foar har en fortelde, dat er krekt kening wurden wie yn in ryk dat efter de donkere bosk bigoun. Hy foun har sa moai dat hy frege, oft er noch ris weromkomme mocht. Se knikte sêft mei de holle. Nou wie der wer in bytsje blydskip yn har hert en se koe de tiid amper ôfwachtsje dat er weromkaem. Doe't se de oare deis de jachthoarn wer hearde, waerden har de bleke wangen read, en doe't it hynder wer oer de muorre sûze leine har hannen stil yn 'e skurte.

Hy naem har beide hannen yn sines, foel op ien knibbel en frege har oft se mei him trouwe en keninginne wurde woe yn syn lân. De prinses skodholle en bisocht him dúdlik to meitsjen dat dat net koe. Se woe har bruorren net yn 'e steek litte, mar hy hâldde oan en omdat se him ek leaf krige hie, knikte se op it lêst mei de holle. Se naem him mei nei boppen en bitsjutte him mei tekens dat se in weeftou ha moast. Se naem de mantels dy't se ôf hie en in kuorke mei spinreach mei. De jonge kening sette har foar op syn hynder en sprong mei har oer de muorre. Hy wie o sa bliid, mar ûnder it riden siet hy der doch wol oer yn, hwat syn styfmem hjir fan sizze soe. Yn namme wie er wol kening, mar yn wêzen bistjûrde dy it ryk en it wie in boas en kwea wiif. Dêrom ried er rjocht troch nei de biskop, dy't him trouwe koe. De biskop doarst him net forsette, omdat it de kening wie. Ek by it sluten fan it houlik sei de prinses gjin wurd, mar knikte inkeld mei de holle.

[p. 72]

Doe't de styfmem hearde, dat de kening troud wie mei in fanke dat hja net iens koe, wie se kûgels en se makke de jonge keninginne it libben sûr en die alles om har yn 'e eagen fan 'e minsken min to meitsjen. Hwer't oaren by wiene, sei se dat men wol sjen koe dat se fan leech komôf wie en sa dom dat se sels gjin praten leard hie. Mar de kening wie sljocht op har, en al hoe'n fortriet as it him die dat er net mei har prate koe en dat se nea tsjin him lake, hy woe har foar alle skatten fan 'e wrâld net wer misse. De prinses gong rêstich troch mei har wurk - alle moarnen fandele se yn 'e tunen fan it paleis it spinreach en twynde it ta triedden; yn 'e middei siet se oan it weeftou en jouns let siet se stil oan de kening syn fuotten to naeijen. It duorre net lang of de jonge keninginne wie swier en brocht in jonkje to wrâld. It hie pikswart hier krekt as syn mem en like fierder krekt op 'e heit. De kening wie der o sa wiis mei en liet feest hâlde yn it hiele lân. Allinne de styfmem roun mei in noartsk gesicht troch it paleis, se koe it net forkropje dat se op 'e eftergroun rekke en dat de jonge keninginne mei it berntsje nou it middelpunt fan alles wie. Se sei, dat se net sliepe koe en fan in âld heks dy't yn 'e bosk wenne liet se troch in tsjinstfaem in sliepdrank helje. De sliepdrank die se troch in board sop, dat se de keninginne brocht. Dy wie bliid dat de styfmem ek kaem en iet it sop op. Hast fuortendalik foel se yn 'e sliep. De styfmem woe it lyts jonkje smoare, mar doe't se it yn 'e hannen hie, seach se ta it finster út en dêr siet in greate rooffûgel yn in beam. It wie yn 'e winter en der lei snie. Se smiet it bern fan 'e boppefordjipping ôf ta 't finster út, mar foar't it op 'e groun foel wie de rooffûgel nei ûnderen sûze; hy pakte it prinske yn syn kloeren en fleach der mei fuort oer de bosken. Doe pripte de styfmem harsels yn 'e finger mei in nulle, striek it bloed dat der út kaem de sliepende keninginne om 'e mûle en bigoun lûd to bearen en oan to gean. De kening kaem der oan fleanen, de styfmen wiisde op 'e lege widze en op it bloed om de keninginne har mûle en sei, dat it in duvelinne wie en dat se syn bern opfretten hie. De kening woe it earst net leauwe, mar se praette salang op him yn dat er bigoun to twiveljen. Se sei, it wie it bêste en lit bikend meitsje, dat it bern de mem fan 'e earm gliden en út it finster fallen wie en dat in greate rooffûgel it meinommen hie. Dat liet de kening forkundigje, mar de styfmem flústere elkenien yn dat it hiel oars om en ta gongen wie. De jonge keninginne wie hielendal oerstjûr, mar se sei gjin wurd en se liet gjin trien en se skrepte hurder as ea mei twinen, weven en naeijen. Har iennige treast wie, dat der elke dei en elke nacht tolve wite wylde guozzen oer it paleis fleagen en oan har rôpen.

De tiid gong fierder en de jonge keninginne waerd wer swier. Doe't se de tolve mantels op ien mouwe nei klear hie, brocht se in alderleafst famke to wrâld. De kening sette nacht en dei wachten foar har keamer en se mocht gjin minút allinne litten wurde. Mar de styfmem kocht de wachten om en joech de tsjinstfammen en de keninginne lekkernijen mei in sliepmiddel der yn. Se slûpte de sliepkeamer yn om it famke to smoaren, mar yn 'e beam siet deselde rooffûgel en se smiet him it bern wer ta. Hy dûkte der op ôf, pakte it yn 'e flecht wei en sette der mei fuort oer de bosken. Se smarde de keninginne nou noch mear bloed om 'e mûle en bigoun alderforskriklikst to gûlen en to tjirgjen. De kening kaem der oan fleanen en nou moast er wol leauwe dat syn frou har eigen bern opiet. De keninginne siet dêr as in stiennen byld en alhoewol't se forskuord waerd fan fortriet, sei se gjin wurd en liet se gjin trien. Der moast rie skaft wurde en hja waerd ta de dea op 'e brânsteapel foroardiele. En wylst de brânsteapel klearmakke waerd, weefde de keninginne de

[p. 73]

lêste triedden ta in lape, dêr't de lêste mouwe út makke wurde moast. Se skrepte de hiele nacht troch, en doe't se de oare moarns helle waerd om mei it ljochtwurden forbrând to wurden, wie de mouwe klear. Se naem de tolve mantels mei en se naeide troch. En doe't se op 'e brânsteapel stie, gûlde se net en sei gjin wurd en noch naeide se troch. En doe't se de lêste stek dien hie, liet se in trien. Se sloech de eagen op en seach de kening boppe foar in finster fan it paleis stean. Se rôp: ‘Forbrân my net, hwant ik ha dy leaf en ik bin ûnskuldich!’ De kening fleach by de treppen del, mar foar't er ûnder wie, hiene se it fjûr al yn 'e brânsteapel smiten.

Underwilens waerd der in gerûs fan wjukken heard en tolve sniewite guozzen kamen út 'e loft en saeiden del om 'e brânsteapel. En foardat de minsken biseften hwat der barde smiet de prinses fan 'e brânsteapel ôf in mantel oer elk fan de guozzen en ynienen stiene dêr tolve prinsen. De âldste sprong troch it fjûr en helle syn suster fan 'e brânsteapel. Wylst de kening syn frou yn 'e earmen naem en har tute en har tolve bruorren der om hinne stiene, kaem der in greate rooffûgel oanfleanen mei yn elke poat in wite bondel. Sadré't er de groun roerde, foroare er yn in fé mei in jonkje en in famke op elke earm. Se roun nei de kening en de keninginne en joech him it prinske oer en har it prinseske. De fé sei oars neat as: 'Nou komt oan it ljocht hwa't de wiere skuldige is, en dy nim ik mei. Se foroare wer yn de greate rôffûgel; dy griep mei syn sterke kloeren de styfmem en fleach mei har fuort oer de donkere bosken. Se is nea weromkommen.

De kening en de keninginne libben noch lang en gelokkich en de tolve bruorren krigen elk it bistjûr oer in diel fan it ryk. Mar de wet dat der gjin wylde guozzen deade wurde mochten is fan krêft bleaun salang as de kening libbe hat.