De ring fan it ljocht

Fryske folksforhalen

It liet fan 'e wike

Der wenne op 'e heide in man yn in spitkeet, hielendal allinne en pûr op 'e romte. Hy wie miswoeksen to wrâld kommen. De minsken hiene in forkeard each op him, hy wie tekene, sa't se dan seine, en sokken wie it oppassen mei. Sadwaende waerd er rounom skoudere. It allinne-wêzen en de lêst fan de bult dy't er altyd to dragen hie, makken him forbittere en it kaem sa fier dat er oan minske noch God mear leaude.

Op in joune wylst er op hûs oan gong, kaem der oer de heide in frommis oan, mei in skeareslyp. De skonken hie se hielendal stikken roun; it wie har oan to sjen, dat se op it uterste swier wie. Sûnder freegjen helle er har yn 'e hûs en makke in plak foar har ré dêr't se lizze koe. It bytsje iten dat er yn 'e hûs hie, partte er mei har.

Deselde nachts kaem de bifalling en de frou frege him, oft er soargje koe, dat it bern dat der to wrâld kaem doopt waerd. Mar dêr woe er neat mei to meitsjen hawwe, hy wegere ek om der in dominy of immen oars by to heljen dy't it bern dope koe. Yn dyselde nacht kamen de frou en it bern beide to forstjerren, en doe gong er de oare moarns mei de gripe op 'e rêch de heide op; dêr makke er in gat en hy bigroef de frou en it bern. Doe gong er wer nei hûs.

De earste tiid libbe er gewoan troch, mar nachts kaem aloan de frou by syn bêd en frege om dat bern dope to litten. Njonkenlytsen bigoun it him to muoijen dat er it net dien hie. Hy seach yn, dat er it bern fan in frou dy't dat bigearde foroardiele hie om sûnder doopt to wêzen bigroeven to wurden. As er jouns thús wie, roun er wol ris om 't hûs hinne en dan hie er hyltyd oanstriid om nei it plak dêr't de frou en it bern bigroeven leine ta to gean en om it berntsje op to graven en de dominy op to sykjen, dat dy it doch mar dope soe. Op in joune koe er it net langer úthâlde. Hy krige de gripe út it hok en roun de heide oer. Mar doe't er tichter by it plak kaem dêr't se leine, seach er op dat sté in greate kloft skimen, frjemde wêzentsjes, dy't dêr yn 'e rounte dounsen, en hy hearde in liet sjongen. Dat liet gong oer de dagen fan 'e wike, hyltyd mar wer itselde. Mar it hâldde alle kearen op by freed, krekt as koene se net fierder komme. Hoe tichter as se by de ein fan it liet wiene, hoe inkelder as de stimmen klonken. Nei elke dei dy't se neamden, swijden der stimmen. Wanhoop en fortriet klonk op út elk fers.

Hy kaem tichter by en bleau stean to harkjen. Doe't it liet wer ris ôfbriek, bigoun er mei de skimen to praten. Hy frege: ‘Siz my ris, hwat hat dit eigentlik to bitsjutten?’ En doe fortelden se, dat se de sielen wiene fan de bern dy't stoarn wiene binnen de wike nei har berte en dy't net doopt wiene. En se hiene gjin tagong ta de

[p. 63]

himel, hwant se moasten earst de wike oan de rêstdei fan God ta fol meitsje. Dêrom songen se it liet fan alle dagen dat se libbe hiene. It wie in sang fan forlangst om hjir fan 'e ierde fuort to meijen en forlost to wurden, mar se koene de ein fan it liet noait bitinke.

Hy gong der by sitten en doe tocht er: Dit binne nou allegearre de sielen fan de net-doopte bern dy't hjir roungeane en net frij binne om ôf to reizgjen, en ien ûnder harren is fan it bern dat by my yn 'e hûs stoarn is - ik moat bisykje om dizzen to helpen. Hy tocht in tiidlang djip nei en doe makke er sels de lêste twa rigels oan it liet en dy learde er har. Fuortynienen bigounen se mei mankoar to sjongen:

Freed en sneon en snein der by:
Nei de himel geane wy.

Lykwols, doe songen se noch fierder, en dy rigels hie er har net leard:

Nei geest en lichem bistou soun
En al dyn sûnden binn’ forjown.

Doe't er dat hearde sei er: ‘Ja, it is wol moai dat jim dit sizze, mar hwat moat ik yn 'e himel? Dêr kin ik sa net forskine mei myn bult op 'e rêch - ik kin net iens rjochtop foar Gods troan stean’. De skimen antwurden: ‘Wy sille dy heger bringe ast oait west haste!’ Se pakten him beet en smieten him heger de loft yn as er oait west hie, en doe't er wer op 'e groun kaem, wie er syn bult kwyt en hy stie rjochtop. De skimen seine: ‘Sa kinne jo wol foar Gods troan forskine’. Doe joegen se him út tankberens noch in sek mei goud mei.

En hy gong werom oer de heide nei syn klinte en hy biprakkesearre by himsels: myn sûnden binne my forjown en dat haw ik allegearre to tankjen oan de frou en dat bern, dy't ik hjir by my ynnommen ha en moat har oantinken hjir nou biwarre bliuwe yn dizze nearzige spittekeet? - Ik moat in nij hûs ha. En doe gong er mei syn sek mei goud nei it doarp.

Dêr wenne in timmerman, dat wie in strieminnen, in trochgemiene keardel. Tsjin him sei er: ‘Dou moatst my in hûs sette op 'e heide, op it sté dêr't nou myn spittekeet stiet, en dat moat in knap, rom spul wurde mei in aparte keamer der yn’. ‘Ja’, sei de timmerman, ‘dou kinst wol hwat sizze, mar hwa biteilet it?’ Hy sei: ‘Dat bitelje iksels’, en hy sette de sek mei goud op 'e tafel. De timmerman skuorde greate eagen op, doe't er dy sek mei goud foar him stean seach, en hy rôp: ‘Hoe komstou hjir oan? Dit hast stellen - dou hast ien formoarde!’ ‘Né’, sei er, ‘ik bin hjir earlik oan kommen. It is myn goud en hjir moat in hûs foar set wurde’. Mar de timmerman pakte de sek mei goud fan 'e tafel, sette him efter de stoel en sei: ‘Harkje goed ta! Ik helje de polysje der by, ast my net forteiste, hoest hjir oan kommen biste; ik siz, datst ien formoarde en goud stellen hast, en dan wurdst ophinge’. Doe moast de man wol fortelle, hoe't er der oan kommen wie. Mar de timmerman bearde as woe er him net leauwe. Hy sei: ‘Dou kinst my wol mear foarlige - ik moat dit earst sels neigean’.

Doe gong dy timmerman de nachts nei it plak dêr't de oare de nacht tofoaren ek west hie. En wrychtich wier, de sielen wiene der noch. De timmerman gong der by sitten lyk as de oare dien hie, en sei tsjin har: ‘Nou moatte jim ris harkje - der hat

[p. 64]

justernacht ien by jim west en dy ha jim in sek mei goud jown. Dat wie ien mei in bult en dy is rjocht weromkommen. Mar dat wie in greate biskiter, hwant hwat er jim leard hat, dy twa lêste rigels fan it liet, dat is hielendal net fan him; dy haw ik makke, mar hy is der gau mei nei jimme ta set. Hy hat gjin rjocht op dat goud en ik moat ek in sek mei goud ha’. Doe seine se tsjin him: ‘As dat sa is, as jo rjochtfeardich binne en dy oare man ûnrjochtfeardich, dan sille jo krekt itselde hawwe as hwat hy hawn hat’. En doe pakten se him beet en goaiden him ek heech de loft yn. Mar doe't er delkaem en wer op syn skonken stie, doe fornaem er dat hy nou in bult op 'e rêch hie. En doe gong er oer de heide nei hûs. Mar doe't er op it sté kaem dêr't syn hûs stean moast, doe stie dêr yn pleats in âlde spittekeet. En doe't er omseach oer de heide, nei it plak dêr't de spittekeet fan de man mei de bult stien hie, doe stie dêr in great nij hûs.