De ring fan it ljocht

Fryske folksforhalen

De trouwe freon

Yn in fier lân wenne in tige kreaze prinses, dy lei ûnder in bitovering en sadwaende koe se net prate. Op in kear dat se har by in rivier wosk, woe it wetter har spegelbyld net loslitte en naem it mei. Fier fuort, de kant út dêr't de rivier yn sé útkaem, wenne in prins. Hy fielde him iensum en doe't er op in dei oan 'e kant fan 'e rivier siet, seach er yn it wetter it spegelbyld fan de wûndermoaije prinses foarby driuwen. Op slach wist er dat er mei dizze faem trouwe woe en dat er har earne fine moast. Hy roun in eintsje mei it spegelbyld op, mar de wyn helle oan, de wolken dreauwen oer en it byld fan 'e prinses waerd wei.

Alle dagen gong de prins nei de rivier en siet dêr to wachtsjen. Op in kear dat hy der wer wie, hearde er yn 'e fierte om help roppen en seach er in man dy't troch de stream meisleept waerd nei in djippe wetterfal. De prins smiet de klean út en swom dwers troch de streamforsnellingen nei him ta. Flak foar de wetterfal krige er him to pakken en mei de man yn 'e earms wraksele er nei de kant. Doe't er him op 'e wâl lutsen hie, waerd it de prins swart foar de eagen en hy foel der foar dea hinne.

Doe't er wer by kaem, seach er dat de jongeman dy't er út 'e rivier helle hie op 'e knibbels njonken him lei. De jongfeint seach de prins oan en sei, dat er syn libben yn tsjinst fan de prins stelle woe, omdat dy him it libben rêdden hie. Se bijoegen har togearre nei de prins syn kastiel, en doe't se in pear dagen letter by it houtfjûr sieten to praten, frege de jongfeint hwerom't de prins him neisprongen wie. De prins rekke op 'e tekst en foardat hy der erch yn hie fortelde er, hwerom't er alle dagen nei de rivier ta gong. Hy moast it byld fan 'e wetterprinses wersjen en útfine, hwer't se wenne. De jongfeint harke ta sûnder der tusken to kommen en antwurde, dat hy miskien wol in middel wist om gewaer to wurden hwer't se wenne. De prins koe net witte, dat de jongkeardel opwoeksen wie yn 'e bosken en fan bern ôf tusken de fûgels forkeard hie. As lyts popke wie er stellen troch in earn. Dy hie him meinommen nei syn nêst en him mei syn jongen greatbrocht.

Omdat de jongkeardel sels net fleane koe, mocht er, doe't syn fleanende bruorkes en susterkes greater waerden, meifleane op 'e rêch fan 'e âlde earn. Mar de oare jongen gongen elk in kant út en hy bleau allinnich oer. Op in dei sette de âlde earn him yn 'e bosk del en dêr moast er himsels mar rêdde. Hy hie de tael fan 'e fûgels leard en dat waerden syn bêste maten. Altyd wiene se om him hinne en se warskou-

[p. 50]

wen him foar alle gefaren. Gjin slange dy't him ûnforwachts bite koe, gjin ûndier dat him bislûpte sûnder dat er warskouwe waerd, en gjin dei dat se net soargen dat er safolle nuten en beijen krige as er nedich wie om yn 't libben to bliuwen. Op in kear hie er sjoen dat in krokkedil ien fan syn fûgelmaten, dy't yn it wetter omwâdde, by de poat pakte, en hy hie de krokkedil salang mei in stien op 'e kop slein dat er de fûgel loslitten hie. Mar wylst er mei de krokkedil focht, hie de stream him meisleept nei de wetterfal.

De prins wie optein, dat syn nije freon miskien to witten komme koe, hwer't it jong frommiske tahâldde dêr't er it spegelbyld fan sjoen hie en hy woe perfoarst witte, hoe't er dêrefter komme koe. Mar de jongeman sei, dat de prins nearne nei freegje mocht, mar it oan him oerlitte moast.

Deselde jouns gong de jongkeardel de bosk yn en doe't de oare moarns by it earste blinken fan it sinneljocht de fûgels allegear wekker waerden en yn 'e beamtoppen bigounen to sjongen, rôp er har by him en frege, oft se ek wisten hwer't in jongfaem wenne dy't sa moai wie dat it spegelbyld troch it wetter fan 'e rivier meidroegen waerd. Der wie gjin fûgel dy't it wist en de jongfeint waerd mismoedich, omdat er nou syn libbensfreon net helpe koe. Hy gong nei de kant fan 'e rivier en seach dêr in iisfûgeltsje, dat op in tokke yn 't wetter siet to tueren. Hy frege it iisfûgeltsje, oft er wol ris it spegelbyld fan in wûndermoai fanke yn 't wetter sjoen

[p. 51]

hie en oft er ek wist fan hwa't dat wie. It iisfûgeltsje fortelde him, dat der in bitovere prinses wenne yn 'e djippe hoale ticht by it plak dêr't de rivier ûntsprong en dat se sa moai wie dat sels it wetter foreale op har wie. Der hie noch nea ien west dy't de macht fan 'e tovener oer har brekke koe.

It iisfûgeltsje rette him oan om nei in hekse to gean, dy't yn in holle beam wenne. Dat wie de iennige dy't witte koe, hoe't de macht fan 'e tovener brutsen wurde koe. De jongfeint gong nei har ta, mar de hekse woe him neat fortelle. Se hie in greate ûle op it iene skouder sitten en in swarte raven op it oare. Doe sei de jongfeint yn 'e tael fan 'e fûgels, dat er it net foar himsels witte woe en dat it iisfûgeltsje him stjûrd hie. De ûle en de raven diene nou in goed wurdtsje foar him by de hekse en dy sei: ‘Hwatstou dwaen wolste is net ienfâldich en de kâns dat it de prins en dy it libben kostje sil is great. Alle kearen dat it folle moanne is, wasket de prinses har yn it wetter fan 'e rivier, krekt bûten de hoale dêr't se wennet. Mar de hiele omkrite wurdt dan biwekke troch forgiftige njirren. Der binne tûzenen om har hinne en gjin libben wêzen kin de prinses binei komme. En as ien fan jimmen har der al wei kriget dan bigjinne de gefaren pas foar dejinge dêr't se fan hâlde soe. De macht fan 'e tovener is great en hy sil alle prikken yn 't wurk stelle om him to deadzjen en de prinses werom to krijen. Ik kin dy fierder net helpe en dou moatst sels mar útsykje, hwat dy to dwaen stiet. Tink der lykwols om, dat hwannearst ek mar ien kear in forklearring jowste fan hwatst dochste en litste om de prins to helpen, datst dan yn stien foroarje silste!’ De jongfeint kaem werom by de prins en sei, dat er in great skip klear lizze moast by de mouning fan 'e rivier en dat er dêr wachtsje moast. Hy mocht fierder neat freegje en alles soe wol yn oarder komme.

De prins die it en de jongfeint sette de bergen yn nei it nêst fan 'e earn dy't him greatbrocht hie. It wie dyselde jounes folle moanne en sadré't de moanne boppe de bergen útkaem, fleach de earn mei de jongfeint op 'e rêch heech de loft yn en bleau stean boppe it plak dêr't de rivier út 'e rotsen sprong. De jongfeint seach, dat doe't de earste moannestrielen op it wetter fan 'e rivier foelen, der in wûndermoai jongfaem ta de hoale út kaem en har oer it wetter bûgde. Se wie sa moai dat it wetter bigoun to glinsterjen oft de sinne der op skynde. Mar der krûpten ek ûntelbere slangen ta alle gatten en iepeningen fan 'e bergen út, it like wol oft de groun libbe. Mar de earn dûkte út 'e hichte as in stien nei ûnderen en flak boppe it wetter bûgde de jongfeint him oerside en pakte de prinses om 'e mil. De slangen strûsden der fan alle kanten op ôf, mar foardat se der by wiene, fleach de earn al wer boppe de toppen fan 'e bergen en droech de jongfeint en de prinses nei it skip dat to wachtsjen lei.

De jongfeint brocht de prinses nei de kajút, dêr't de prins lei to sliepen en doe't se der yn kaem en hy har seach, hâldde er op itselde stuit mei syn hiele hert fan har en doe't hja de prins seach, wist se dat se graech foar altyd fan him wêze woe. De prins frege fan alles, mar de jongfeint sei neat, en de prinses koe net prate. De jongfeint sei allinnich, dat de prins syn rykdommen, dy't al yn it rûm fan it skip leine, meinimme en mei de prinses nei in fier lân flechtsje moast, omdat er har oars forlieze soe. De prins woe syn freon it kastiel en al syn bisittingen skinke, dan koe er dêr út 'e romte fan libje, mar doe't de jongfeint swijend fan board gean soe, bitsjutte de prinses dat se net sûnder him ôfstekke koene. Doe't de prins him frege oft er mei woe, it ûnwisse tomjitte, hoegde er him gjin momint to bitinken. Alle seilen waerden der by set en se stieken yn sé.

[p. 52]

De prins en de prinses wiene altyd by-elkoar en de prins fortelde syn freon, dat er, sadré't se oan lân kamen, in kastiel bouwe litte en mei de prinses trouwe woe. Yn 'e haven dêr't se bilânnen, hierde de prins safolle kamielen dat al syn hawwen en hâlden der op koe. De jounes foardat se de reis oannimme soene, kaem der in man by him mei in kamiel dy't der út seach as in keningsdier. De prins bitocht him net en koft him foar syn breid. Deselde nachts waerd de jongfeint wekker trochdat der in greate séfûgel by him delsaeide. De fûgel fortelde him, dat de man dy't de kamiel oan 'e prins forkoft hie yn tsjinst fan 'e tovener stie. De prins soe de kamiel de oare moarns earst sels biride wolle en it beest soe him yn in djippe ôfgroun smite. De jongfeint bisocht de prins de oare moarns tobek to hâlden, doe't er op 'e kamiel sitten gean woe, mar dy lake der om en woe syn eigen sin dwaen. Doe krige de jongfeint syn swurd en deade de kamiel foar de eagen fan 'e prins. Dy woe him mei syn eigen swurd to liif, sa lilk wie er, mar doe't er syn breid seach bitocht er hwat er oan de jongfeint to tankjen hie. Hy stiek it swurd wer op en woe witte, hwerom't syn freon dit dien hie, mar de jongfeint sei gjin wurd ta syn fordigening.

De prins foun in stik groun oan sé, dêr't er syn kastiel sette litte woe. Sels gong er mei de prinses earne oars hinne en syn freon krige it taforsjoch op it bouwen. It waerd it moaiste kastiel dat der ea boud wie en doe't it klear wie, kaem de prins to sjen. It kastiel wie bidoeld as forrassing foar syn jonge frou en hy ornearre, dat der foar de poarte in greate feestbôge oprjochte wurde moast, dêr't hy en syn frou by har oankomst ûndertroch ride koene. De feestbôge waerd set, mar yn 'e nacht foardat de prins en de prinses komme soene, saeide der wer in greate séfûgel by de jongfeint del en warskouwe him, dat de tovener de oare moarns de feestbôge ynstoarte litte soe op it momint dat de prins der ûnder troch ried en dy soe dan forplettere wurde. Deselde nachts noch liet de jongeman de feestbôge oan 'e groun ta ôfbrekke en doe't de prins de oare moarns bitiid mei de prinses by it kastiel kaem, stie der neat mear. De prins wie nou breinroer, mar hwat er ek frege, syn freon sei gjin inkeld wurd ta forklearring. Mar de prinses sloech de earms om har man hinne, en alhoewol't de prins pûr bleau, frege er neat mear en se gongen it kastiel yn.

Der waerd in feestmiel fan wûnder oanrjochte. De jongfeint wie wol útnoege, mar hy sette yn pleats de kastieltún yn en stie dêr earne mistreastich oer de sé to stoareagjen. Fuort by him saeide wer in greate séfûgel del en dy fortelde him, dat de tovener ien fan syn tsjinstfeinten yn it kastiel oarder jown hie om de wyn foar de prins to forgiftigjen. Nei de earste slok al soe er ûnder freeslike pinen stjerre. De jongfeint bitocht him net, mar fleach nei de seal dêr't it feestmiel jown waerd. De prins stie mei de wyn yn 'e hân en soe krekt drinke op it lok fan syn breid. De jongfeint roun efter him lâns en sloech him it glês út 'e hân. De prins tocht nou, dat er oergunstich op him wie en hy liet him troch de wachters gripe. De jongfeint stie foar him en sei gjin wurd. De prinses bigoun to skriemen, mar de prins wie troch alles hinne. Hy easke in ôfdwaende forklearring, en oars waerd er sûnder iten en drinken yn in hoale ynmitsele. De freon die de mûle iepen en sei: ‘Hwat hjir bard is, haw ik dien omdatstou my it libben rêdden haste. Easkje sa'n forklearring net en leau my’. Mar de prins sei: ‘Prate of stjerre!’ De jongfeint antwurde: ‘As ik swij silst altyd yn ûnfrede libje moatte, en as ik praet sil it net minder it gefal wêze. De kar is net oan my, mar oan dy. Mar as ik prate moat, sil dyn skuld allinnich ynlost wurde kinne troch it bloed fan hwat dy it leafste is!’ De prins stie der op, dat er prate soe,

[p. 53]

en de jongfeint fortelde, hwerom't er de kamiel deade hie, hwerom't er de feestbôge delhelje litten hie en hwerom't er de prins de wyn út 'e hân slein hie. Sadré't hy it lêste wurd sein en de prins him om forjowing frege hie, foroare er yn in stiennen byld.

Fan dy ûre ôf koe de prins gjin rêst mear fine. Hy sei neat mear en siet nacht en dei njonken it stiennen byld. Sels doe't er in soantsje by de prinses krige, koe er it net litte en treurje om syn freon. Op in joune dat er mei it jonkje op 'e skurte en de prinses njonken him by it stiennen byld siet, sei er tsjin de prinses: ‘Dit is bloed fan ús bloed, en nea haw ik earne blider mei west, mar leaver hie ik gjin bern hawn as to libjen mei dizze skuld op myn gewisse’. De prinses seach him oan en foar de earste kear praette se. Sêft sei se: ‘Dyn skuld kin allinnich ynlost wurde troch it bloed fan hwat dy it leafste is!’ De prins waerd sa wyt as in deade - hy wie nou foar in kar set dy't noch tûzen kear slimmer wie as dy't er syn freon jown hie. Wylst de prinses de hannen foar de eagen sloech, iepene hy mei syn flymskerpe dolk in ier fan syn jonkje en liet it bloed op it stiennen byld rinne.

Op itselde stuit foroare de stien en kaem ta libben en syn freon stie wer foar him en lei syn fingers op it plak dêr't it bloed út de ier fan it jonkje roun en mei gong de woune wer ticht.

De ban fan 'e tovener oer de prinses wie tobrutsen. De prins wie nou de lokkichste man fan 'e wrâld en syn freon is de bosken wer yn gongen om to libjen mei en tusken de fûgels.