De ring fan it ljocht

Fryske folksforhalen

De sterke prinses

In kening kaem ris fan in fjildtocht om fierrens werom. Doe't er tichte by hûs wie en mei syn hynder troch in wylde rivier sworn, seach er by in wetterfal in greate fisk, dy't in lyts jonkje ûnder wetter skuorde. De kening stie net yn bistân, hy liet syn hynder los en dûkte de fisk efternei. Krekt doe't de fisk in hoale yn swimme soe, koe er him by de sturt krije en de fisk liet it jonkje los. De kening sworn nei de kant en birôlle it gûlende bern yn syn wiete mantel.

Sa hurd as it hynder rinne woe, jage er de bosk troch nei syn kastiel, en sadré't er oer de klapbrêge wie fortelde it kastielfolk him, dat er noch gjin ûre lyn heit wurden wie. De kening wist net hwat er hearde, hwant hy en de keninginne wiene al sa âld dat er hjir net mear op rekkene hie. Mei it jonkje noch yn syn wiete mantel roun er nei de keamer dêr't de keninginne mei syn eigen jonge soan yn 'e earm op bêd lei. De kening tute har en lei it lyts popke dat er út 'e rivier rêdden hie yn har oare earm. Hy fortelde har hwat der bard wie en de keninginne sei, mei triennen yn 'e eagen: ‘Dit hat sa wêze moatten. Lit se togearre opwaekse. Dan hawwe se allebeide in boarter’.

De beide jonges groeiden op as bruorren en liken opelkoar as twa drippen wetter.

[p. 41]

Se pasten ek krekt byelkoar, hwant de keningssoan hie in flymskerp forstân en de jonge út 'e rivier wie sterker as elkenien oars. Der wiene gjin jagers yn it lân dy't de wylde bearen yn 'e bosken en de bergen better bislûpe koene as dizze twa. De snoade jage de bearen nei de sterke en dy pakte se en wraksele der krekt salang mei dat se net mear koene en op 'e rêch leine.

As se oer in rivier moasten, kappen se beammen om in flot to meitsjen. De snoade keningssoan hie wol hwat yn 'e bouten. Hy koe in beam mei twa slaggen fan syn akse omhouwe, mar de sterke die it yn ien klap. Hy brûkte in akse dy't fjouwer man net risse koene en sa nou en dan smiet er him sa heech de loft yn dat er de wolkens kleaude. It duorre soms wol in ûre ear't er wer delkaem, en as er troch de wolkens sûze, dan spatten de wjerljochtstrielen withwersanne oer de hiele wrâld. As de jongkeardel syn bile dan wer mei ien hân heinde, rommele der in tongerslach fan himel oant ierde.

Fan reizgers hearden se dat der yn in lân efter de swarte bergen yn 'e fierte in prinses wenne dy't sa sterk wie, dat gjin man in kampslach fan har winne koe. Se moast moaijer wêze as men jin foarstelle koe en se woe trouwe mei in man dy't har forslaen koe. Hwa't it bisocht, hie mar twa kânsen: winne of stjerre.

De keningssoan woe der op ôf, en omdat se altyd togearre wiene, sei syn sterke broer, dat hy ek meigong. Se stieken de swarte bergen yn. It waerd in swiere tocht, hwant de toppen fan 'e bergen stiene yn 'e wolkens en swiere stoarmen en sniejachten giselen troch de kleauwen en spjalten. Mar de snoade keningssoan foun altyd in plak yn 'e lijte en syn broer sette hwat rotsblokken of greate stikken iis oerein foar in goed skûl.

Sa kamen se oan in brêge oer in kleau tusken twa bergen. Se moasten der oerhinne om fierder to kommen, mar by it bigjin en op 'e ein fan 'e brêge lei in munsterhaftich greate draek. De sterke woe der fuortdalik op ôf, mar de snoade sei: ‘Lit my ris efkes prakkesearje. Tsjin ien draek fjochtsje soest wol kinne, mar twa komt hwat to bot oan. Witst hwat wy dogge? Dou krijst twa grouwe stikken rots en dy moatst sa smite dat se de draken krekt op 'e ûtein fan 'e sturt to lânne komme. As der bart hwat ik tink, dan hawwe wy it paed gau rûm’. De sterke pakte yn elke hân in stik stien as in haiwein en saeide se tagelyk troch de loft nei de draken. It iene kaem krekt torjochte op 'e punt fan 'e sturt fan 'e foarste draek en it oare stik op 'e punt fan 'e sturt fan 'e fierste draek. De draken draeiden har allebeide om, om to sjen hwa't him dat lapt hie en se seagen oars neat as elkoar. Se fleagen elkoar oan en bigounen to fjochtsjen. Greate fjûrbôgen fleagen har ta de noastergatten út en reekwolkens skeaten omheech. Se forbrânden en toskuorden elkoar en by einsluten rûgelen se allebeide yn 'e djippe ôfgroun.

Doe't se oan 'e oare kant wiene seagen se yn in hoale twa sniewite hynders stean, dy't as twa drippen wetter opelkoar liken. Riden like de bruorren better ta as rinnen, dat se namen elk in hynder. Sadré't se der op sieten en har oanfiteren bigounen se to rinnen sa hurd as in stoarmwyn. Nou wiene se yn in omsjoch de bergen troch en doe't se oan in iepen fjild kamen, hearden se in ôfgryslik geraes en geskreau. Der wiene twa reuzen oan it fjochtsjen. Se sloegen elkoar mei greate ikebeammen om 'e earen en skuorden elkoar toppen hier as in weide hea út 'e kop. Allebeide skreauden se: ‘Ik bin de sterkste. Ik haw der rjocht op!’ De bruorren fregen, hwerom't se har sa healwiis tjirgen. De reuzen fortelden, dat har heit har in

[p. 42]

wonderakse en in fordwynkappe neilitten hie en dat se it net iens wurde koene oer de fordieling. Se wiene der al jierren deilis om. De snoade prins sei: ‘Dat hoecht sa mâl net. Dat skeel kinne wy wol sljochtsje. Myn maet kriget dat grou rotsblok en sil it krekt midstroch brekke. De iene helte smyt er tsientûzen jellen nei it suden en de oare helte tsientûzen jellen nei it noarden. Dan sil ik jim it sein jaen om út ein en jim rinne sa hurd as jim kinne om elk in stik op to heljen. Forrifelje kinne jim de saek net, hwat de beide stikken passe krekt oanelkoar. Hwa't hjir earst wer is mei syn helte, dy mei earst kieze’. It moast mar wêze. De sterke briek in stik rots as in tsjerke midstwa en saeide de helten nei it suden en nei it noarden. De snoade wie de fuortsizzer en de reuzen setten ôf. De snoade prins hie de fordwynkappe en de wonderakse to biwarjen krige en sadré't de beide reuzen út it sicht wiene, naem de sterke de akse en de snoade de fordwynkappe. Se sprongen op 't hynder en joegen har ôf.

Nei dagen riden seagen se boppe op in hege berch in roetswart kastiel lizzen. Der stiene hege wâllen omhinne en dêrboppe op stiken op hege mêsten de hollen fan al de prinsen en ridders dy't al mei de prinses striden hiene. De sterke sette de fordwynkappe op en op slach wiene hy en syn hynder net mear to sjen. De prins ried nei de muorren fan it kastiel, mar de poarte siet ticht en bleau ticht, al hoe't er mei de fûst op 'e doarren hufte. Doe flústere er hwat tsjin syn ûnsichtbere broer en doe't er de fûst wer optilde om op 'e poarte to bonkjen, sloech syn sterke broer mei ien klap fan 'e wonderakse de hiele poarte út 'e foegen en dy stoartte del, de kant oer fan 'e binnenpleats. De snoade prins ried nei foaren en syn sterke broer, dy't syn hynder bûten de poarte yn in gloppe efterlitten hie, kaem him geandefoet efternei. De prins joech syn hynder oan 'e tsjinners en waerd foar de prinses brocht. Se wie noch moaijer as er tocht hie en nimmen soe tinke dat gjin manskeardel tsjin har fjochtsje koe. Se frege hwat de prins woe, en doe't er sei dat er kommen wie om mei har to trouwen, lake se: ‘Jo moatte witte hwat jo dogge. As jo my forslaen kinne, sil ik jou frou wêze, mar as jo forlieze, dan komt jou holle op in mêst, njonken de oaren dy't de kampslach al mislearre is’.

In skerprjochter fortelde de prins, hwer't de opjeften út bistiene: mei de prinses fûstkje - om to sjen hwa't it sterkste wie: om it hurdst hynsteride - om to sjen hwa't it fluchste wie: mei har stride op wapens dy't se sels kieze mochten - om to sjen hwa't it it langst úthâlde koe. De earste proef soe mei in ûre al bigjinne, en de prins waerd nei in keamer brocht om him hwat op to knappen nei de reis. Syn broer roun ûnder de fordwynkappe ûnsichtber flak efter him oan en doe't se yn de keamer wiene, joech dy de prins de fordwynkappe en naem syn plak yn.

Yn 'e greate seal ûnder waerd in tafel klearset dy't makke wie út de alderswierste ikebeammen. It blêd wie twa foet tsjûk en de poaten ek. De prinses gong oan 'e iene kant sitten en har tsjinstanner oan 'e oare kant. De earmtakken kamen op 'e tafel to rêsten en de hannen waerden ynelkoar slein. Nou moast der drukt wurde en hwa't syn earm net mear omheech hâlde koe en mei de hân op 'e tafel treaun waerd, hie forlern. De striid bigoun en trije dagen en nachten bleauwen se foarelkoar oer sitten sûnder dat der in biweging yn 'e earms kaem. De moarns nei de tredde nacht sei de sterke jongfeint: ‘Hwat tochten jo, prinses - wy hawwe elkoar nou al salang by de hân, sille wy nou mar bigjinne to drukken?’ Hy forloek gjin spier fan syn gesicht, mar op it plak dêr't syn earmtakke op 'e tafel stie, bigoun it hout to kreakjen en de splinters spatten yn 'e rounte. De prinses waerd read om 'e holle, mar har earm

[p. 43]

trille noch net. ‘Myn earm stiet aerdich to plak’, sei de sterke jongfeint, ‘lit ús it noch mar ris bisykje’. It wie hast net to sjen, dat der biweging yn 'e earms kaem, mar de prinses waerd hyltyd reader en krige switkobben ûnder de noas. Hoe't se har ek sette, har earm bûgde iderkear fierder troch, en krekt in etmel letter waerd har hân op 'e tafel drukt. Se koe hast net mear fan 'e stoel komme en alles trille har fan 'e ynspanning. Der waerd oankundige, dat de twadde proef twa dagen letter pleatsfine soe en se moasten de prinses de keamer út drage, sa warch wie se. De sterke jonge sei, dat er honger en toarst krige hie en dat se him hwat iten en drinken op syn keamer bringe moasten. Se fregen hwat er ha woe en hy bistelde in fetfol wyn en in heale brette okse. It waerd brocht en de beide bruorren ieten krekt salang dat it skjin op wie.

Yn 'e stâllen fan 'e prinses stiene hynders dy't greater wiene as ien minske op dizze wrâld oait sjoen hie. Der waerd de prins sein, dat er in hynder kieze mocht, mar hy lake: ‘Ik hâld myn eigen hynder, hwant dat rint hurder as de wyn’.

De prinses andere: ‘Jo kinne it krije, sa't jo it ha wolle, mar forwachtsje neat, hwant myn hynders rinne hurder as de wjerljocht troch de loft giselt’. De baen waerd útset. Dy roun fan it kastiel nei de donkere bergen, dy't mar krekt to sjen wiene. Dêr moasten se troch in tsjustere hoale en dan werom nei it kastiel.

De joune foar de striid naem de sterke de fordwynkappe, gong it kastiel út en sprong op syn hynder, dat noch bûten yn in gloppe stie. Doe't hy der op siet, wie ek it hynder net mear to sjen. Hy jage nei de fierte en gong ûnsichtber foar elkenien de tsjustere hoale yn.

De oare moarns liet de prinses in hynder út 'e stâl helje, dat fjirtich man gjin baes koene. De prins kaem der oan riden op syn sniewyt hynder. It like net mear as in fôltsje, doe't it njonken de prinses har hynder stie. Op in hoarnsinjael lieten se har hynder los en sette de prins ek ôf. Mar it like wol, oft syn hynder, dat hurder rinne koe as de wyn, stilstean bleau, doe't de prinses op har hynder út ein sette. Kluten modder as in kroade en stikken stien dy't amper to tillen wiene spatten it hynder ûnder 'e hoeven wei en doe't er de gong der ien kear yn hie roerde er gjin groun mear. Doe't de prinses de tsjustere hoale yn jage, wie de prins syn hynder noch net iens to sjen. Mar doe't de prins op syn sniewyt hynder de hoale troch jage en der oan 'e oare kant wer ta út fleach, moast de sterke prinses noch komme. De sterke broer hie har hynder by kop en sturt pakt en it fan 'e groun tild. It fjouwere wol troch, mar hoe't de prinses it de spoaren ek joech, it bleau tsjuster om har hinne. Doe't de prins al wer flak by it kastiel wie, liet de sterke broer de prinses har hynder súntsjes sakje en sadré't de poaten de groun wer rekken, fleach it as de wjerljocht ta de hoale út. Mar doe't de prinses by it kastiel kaem, siet de prins al lang en breed op har to wachtsjen.

Wer twa dagen letter soe de kampslach op 'e wapens wêze. De prinses en de prins gongen nei de wapenkeamer en hiene it rjocht om elkmis ien, twa of trije wapens út to kiezen. De prinses naem in bôge dy't sa swier wie dat trettjin man de pylk dy't der op hearde sjouwe moasten. As twadde naem se in swurd dat trettjin man drage moasten, en as tredde naem se in mei izer bisleine striidknots dêr't trettjin man in hys oan hiene. Doe't de prinses sei, dat hy ek kieze mocht, sei de prins: ‘Der is neat by dat my foeget. Ik fjochtsje net mei boartersguod’. Hy gaspe de mantel los en krige syn akse, dy't er yn 'e riem hie. De bile wie net langer as in foet en de stâlle in jellen. ‘Ik wol my mar by myn akse hâlde’, sei de prins. De prinses

[p. 44]

tocht dat er net wiis wie, hwant hwat moast er nou mei sa'n ûnnoazel lyts dinkje tsjin har bigjinne? De prins gong nei syn keamer om de mantel út to lûken en ruile dêr fan plak mei de sterke broer.

Se kamen elk oan in kant fan it greate fjild foar it paleis to stean. De prinses sette de bôge op en naem de pylk, dy't trettjin man oandroegen. De sterke jongfeint stie, de akse losjes yn 'e hân, der rêstich nei to sjen. Der waerd frege oft se klear wiene, en doe't de sterke jonge ja sei, liet de prinses de pylk fan 'e snare sûzje. It wie noait liker oft der in greate beam op 'e jongfeint ôf kaem, mar hy stiek op it lêste stuit de stâlle fan syn bile foar him omheech. De pylk skampte der op ôf en fleach mei sa'n feart by him lâns, dat er in toer fan it kastiel omreage. De sterke jongfeint hie him net iens forweegd en line wer op 'e stâlle fan syn bile. De prinses wie springende lilk en frege, hwerom't er net as in keardel focht? Mar de sterke jongfeint sei, hy hie net goed yn 'e rekken hawn, dat se al bigoun wiene. Lykwols, nou't dat sa wie, moasten se mar trochgean. De prinses pakte nou it swurd, dat trettjin man oantôgen, en wer kamen se foarelkoar oer to stean op it fjild.

Doe't it sein om to bigjinnen jown waerd, sprong de prinses yn ien sprong oer it fjild. Se hantearre it swiere swurd oft it neat woech, en it flitste rjocht omheech boppe de holle fan 'e sterke jongkeardel. Dy bleau stean sa't er stie, en stiek allinnich de akse mei ien hân rjocht omheech boppe syn holle. De prinses houde ta mei it swurd yn beide hannen en doe't it delsûze fluite it der oer. Mei dat it de rêch fan 'e bile rekke, bûgde it troch, briek ôf as in woartel en fleach noch sawn jellen djip yn 'e rotsgroun. ‘Och’, sei de jongkeardel, ‘dat muoit my stom - nou haw ik jou swurd fornield. Krekt nou't ik bigjinne woe to fjochtsjen. Mar jo hawwe, mien ik, noch in foech prikke meinommen om der mei to slaen. Nim dy dan mar. Dan kinne wy bigjinne’. De prinses raesde as in wyld en fleach nei it plak dêr't de knots lei dy't trettjin keardels mar amper risse koene. Se pakte him op as wie it in swevelstok en se liet him sa hurd yn 'e rounte giselje, dat men him mar amper mear sjen koe. Op it sein dat se los koene stoude se op 'e sterke jongkeardel ôf, om him yn in pear klappen ynelkoar to slaen. Doe't se flak by him wie, wie it krekt, oft se lyk yn 'e sinne op sjen moast, hwant it blêd fan 'e akse sette in tsjil fan fjûr foar de jongfeint en by elke hou dy't se mei har knots nei him die, waerd der in daelderke ôf snien as fan in woarst by de slachter. Ear't se der erch yn ha koe, hie se neat mear yn 'e hân as it eintsje hout dat se tusken de fingers hie.

Se hie nou de striid op alle wapens forlern en moast har tawurd wol jaen om mei de winner to trouwen. Mar fan herten gong it net.

Deselde jouns roun de snoade prins mei de fordwynkappe op troch de tún en hearde in petear tusken de prinses en in man dy't er wol hearre, mar net sjen koe. Hy hearde de prinses sizzen: ‘It earste diel haw ik wol forlern, mar sadré't ik mei him troud bin, druk ik him dea’. De snoade prins fortelde it syn broer en se praetten úf dat dy nei de bruiloft de prins syn plak ynnimme soe.

Doe't de bruiloft ôfroun wie en de prins en de prinses nei har keamer soene, sei de prins tsjin har, dat er noch efkes nei syn eigen keamer moast om hwat to heljen. Dêr wiksele er fan plak mei syn broer en dy gong nei de breidskeamer. Sadré't er de keamer yn gong, kaem de ûnsichtbere prins him efternei om to sjen hwat der barde. De prinses sei tsjin de sterke jonge, dat er yn har earms komme moast, hwant se woe him tútsje. Sadré't se him bineikomme koe, sloech se de earms om him hinne

[p. 45]

en bigoun to knipen. Mar de sterke jongfeint koe it laitsjen net litte en sei dat se him net kidelje moast. Doe sloech er de earms om har hinne en bigoun ek to knipen, oant de prinses hast gjin siken mear krije koe. Op dat momint fleach der in greate roetswarte rooffûgel troch it iepen finster ta de keamer yn. Yn syn flecht skuorde er de prins de fordwynkappe fan 'e holle en ropte him de akse út de riem.

De prins waerd sichtber. De rooffûgel krige de gestalte fan in tovener en dy sloech mei ien klap fan 'e akse de sterke jongkeardel beide skonken der by de knibbels ôf. Nou die it bliken, dat de prinses ûnder de ban fan de tovener stie. Dy hie har bitsjoend omdat se net mei him trouwe woe. Dêrom hie er har sa sterk makke, dat se elk dy't om har hân kaem, deadzje moast. Nou't de tovener murken hie dat de prinses dizze striid net winne koe, moast er sels wol fanwegen komme.

De sterke jongfeint waerd opsluten yn 'e tsjusterste hoale djip ûnder it kastiel en de snoade prins moast de bargen fan 'e tovener hoedzje. De tovener sleat de fordwynkappe en de wonderakse op yn syn skatkeamer yn in berch. De hynders kamen by him op 'e stâl. De skatkeamer waerd biwekke troch in alderforskuorrendste greate lilke kat. Dy siet altyd foar de skatkeamersdoar en hie in brânnende toverkears boppe op 'e kop stean tusken de earen. Alles hwat sichtber en ûnsichtber wie koe er dêrtroch sjen. Hy hie tosken fan wol trije tomme lang en neijels as de tinen fan in heafoarke. Hy siet flak foar de doar en liet allinnich de tovener mar út en yn.

De snoade prins bearde dat er hielendal forslein wie en roun yn fodden klaeid efter de bargen. Mar bilies jaen woe er net. Hy moast syn broer helpe, dy't dêr yn 't tsjuster opsluten lei. De prins hie in houn dy't alles die hwat de baes sei, mar op in kear doe't er him hiet om by him to kommen, seach de houn in foks, en hoe't de prins ek rôp, de houn koe it net litte en set earst dy foks nei. Deselde jouns gong de prins nei de hoale dêr't de tovener syn skatkeamer yn wie. De kat siet foar de doar en blaesde as tûzen njirren. De hiele hoale lei fol mei de bonken fan alles hwat de kat yn 'e rin fan 'e jierren yn syn kloeren krige hie.

De prins loerde om 'e hoeke fan 'e yngong, stiek de hân yn 'e bûse en smiet doe in libbene mûs foar de blazende kat op 'e groun. De mûs snjitte tusken de bonken troch en de kat sette him nei, ta de hoale út. Nou wie it paed rom en de prins sprong de skatkeamer yn.

Dêr brânden wol hûndert lampen en it glinstere en fonkele him tomjitte. Fuort by de doar lei de fordwynkappe en stie de wonderakse. De prins grypte se en seach fierder om him hinne. Op in tafel stie in fleske mei libbenswetter. Dat treau er yn 'e bûse en stoude ta de skatkeamer út. Hy koe bûtendoar noch krekt út 'e wei dûke efter de rotsen, doe kaem de kat werom. Dy slikke him noch om 'e bek en gong mei de brânnende kears op 'e kop wer foar de doar sitten.

De prins roun sa hurd as er koe nei it kastiel. De wonderakse snie dwers troch alle skoattels en slotten hinne as in waerm mes troch de bûter, en efkes letter stie de prins yn 'e tsjustere hoale dêr't syn sterke broer yn opsluten wie. Hy lei mei keatlings sa tsjûk as in manljusearm fêstklonken oan in greate ring yn 'e muorre. Mar de bile glied dêr ek samar trochhinne. Der wie gjin libben mear yn 'e jongfeint to bispeuren, hwant salang as er dêr opsluten siet, hie er iten noch drinken hawn. De prins grypte it fleske mei libbenswetter en geat him hwat oer de holle. Hy die de eagen iepen en sloech de earmen om syn snoade broer hinne. Mei de oare helte fan it libbenswetter wosk de prins him de stompkes fan 'e skonken en sadré't it wetter it

[p. 46]

fel mar rekke groeiden de skonken wer oan en waerden wer sa't se tofoaren west hiene.

De prins fortelde dat er de fordwynkappe en de akse ek meinommen hie en se leine oer hwat se dwaen soene. De sterke jongfeint hifke de bile efkes yn 'e hân en sette foar aerdichheit de fordwynkappe op. Sadré't er him op hie, seach er de tovener, dy't to sliepen lei. De tovener hie de fordwynkappe ek prebearre en der wie in hier fan him yn sitten bleaun. It wondere fan 'e kappe wie, dat as in oarenien him brûke soe sûnder dat de eigener it wist, en dêr bleau dan ek mar ien hierke yn sitten, dan koe dy eigener altyd de dief sjen, sadré't hy de kappe sels wer opsette.

De sterke jongfeint helle mei de kappe op en de akse by him ien fan 'e hynders fan 'e prinses út 'e stâl. Hy sprong der op en stiek ôf oer bergen en lichten nei it kastiel fan 'e tovener. Mei de wonderakse helle er alles del hwat him yn 'e wei stie, en yn in wylde kampslach deade er de tovener.

De prinses wie forlost fan har bitsjoening. Alle ridders en prinsen dy't yn 'e striid om de prinses stoarn wiene, waerden wer libben en de prins waerd kening oer it hiele lân. Syn sterke broer waerd ûnderkening en togearre hawwe se noch gâns bearen yn 'e bosken en bergen opjage, dy't troch de sterke op 'e rêch lein waerden.