De ring fan it ljocht

Fryske folksforhalen

Oer de glêzen berch

Oan 'e kant fan 'e greate bosk, dêr't de heide bigoun, wenne in widdoufrou mei trije dochters. Se wie sa earm as in sweal en hjerstdei gong se nei it lân to iersykjen om itende to bliuwen, en nei de bosk to dinne-appelsykjen om brânje foar de kâlde dagen to hawwen.

Op in dei sei de âldste dochter: ‘Ik bliuw hjir net langer. It moat oeral better wêze as hjir. Ik wol de wrâld yn om myn gelok to sykjen. Mem moat my har klompen jaen en ik nim de lêste timpe brea mei út 'e spine.’ Har mem seach har oan en sei: ‘Ik kin dy net keare. Dou kinst de helte krije fan de timpe brea en astou my myn klompen litste, dan sil ik dy myn segen meijaen. Dou kinst ek nimme hwatst ha wolste, mar dan sil ik dy net iens neisjen ast de doar út gieste!’ It fanke sei spytgnyskjend: ‘Mei dy timpe heal forskimmele brea en op dy âlde klompen mei gatten der yn kom ik al net fier, lit stean mei de helte fan dy timpe en dan bleatfuotlings. Memme segen mei mem wol hâlde - dêr haw ik noait folle fortuten fan sjoen. Ik nim hwat ik freegje en ik gean fuort!’ Se raemde it stik brea út 'e spine, skeat yn har memme klompen en sette ôf. Har mem die de doar fan 'e klinte ticht en seach har net nei.

It fanke roun ûren efterelkoar troch de bosk en tsjin 'e middei gong se sitten om in stik fan it brea op to iten. Krekt doe't se in hap yn 'e mûle dwaen soe, kaem der in âld, hielendal krûmwoeksen wyfke út 'e strûken. Se hie in takkebosk op 'e rêch en in bikapte toarnestôk yn 'e hân. Se bleau by it fanke stean en sei: ‘Ik bin âld en earm. Sont juster haw ik gjin hap iten mear hawn. Wês goed en lit my hwat mei-ite!’ Mar it fanke waerd lilk en snaude: ‘Pak op, âlde tuorre! Ik ha foar mysels gjin iten genôch, lit stean dat ik sa'n âlde opfretter de kost ek noch jaen sil!’ Doe't it âld minske har net fuortdalik ôfjoech, smiet it fanke mei de klomp nei har en it âld sloof waerd wei yn it tsjuster fan 'e bosk.

[p. 20]

It fanke iet noch hwat en joech har wer op in paed. Tsjin 'e joun wie se troch de greate bosk hinne. Flak foar har stie in leech hûske oan 'e rânne fan 'e heide. Der brânde in oaljelampe foar it glês en omdat se tocht, dat der wol in plakje wêze soe om de holle del to lizzen, rôp se oan 'e doar fan folk. Der kaem lûd en doe't der in minske by de doar kaem, miende it fanke earst dat it it âlde wiif út 'e bosk wie. Se like der wol hwat op, mar dy yn 'e bosk hie hielendal krûmwoeksen west en dat wie dizze net.

Se noege it fanke der yn en doe't dy op in stoel by de kokenstafel delploft wie, sei de frou tsjin har: ‘Dou fregeste, oftst hjir fannacht bliuwe koeste. Dat kin wol, mar dou moatst der wol hwat foar dwaen. Dou kinst iten en drinken krije, mar dou moatst my tasizze datst wekker bliuwe silste. Myn soan is forstoarn en leit yn 'e foarkeamer. Dou kinst bliuwe ast by him wekje wolste’. It fanke sei: ‘De deaden kinne net minder wêze as de libbenen. Jow my iten en drinken en ik sil gjin wink yn 'e eagen krije!’

De frou wiisde it fanke de keamer en sels gong se by de treppen op nei de souder om op bêd. It fanke roun mei har iten en drinken de keamer yn en seach in iepen kiste stean mei de forstoarne jongfeint der yn. Se gong op 'e stoel by de tafel sitten, mar al ridlik gau foel se yn 'e sliep. Op 'e klokslach fan tolven skrille se wekker en seach de jongfeint út 'e kiste oprizen. Hy sprong oer de rânne op 'e flier en seach har mei brânnende eagen oan. Hy sei: ‘Dou bist in fordeald kreas en oanfallich fanke en ik ha wol sin om dy mei to nimmen nei it plak dêr't ik hinne gean. Ik moat noch fier, fier fuort fannacht!’ It fanke stoude fan 'e stoel en sei: ‘Om my kinst nei de himel of de hel rinne, mar sûnder my. Gean dyn eigen wegen mar!’ Se skuorde de doar op en fleach it hiem ôf. Doe't se by de sleatswâl kaem, wie der in wjerljochtstriel en op slach foroare se yn in wylgebeam.

De middelste dochter fan 'e widdoufrou sei in setsje letter tsjin har mem: ‘Ik wol de wrâld ek yn om myn gelok to sykjen. Slachtsje de lêste hin dy't yn 't hok sit foar my, dan kin 'k him briede en meinimme. En jow my memme slingerdoek mei!’ Har mem seach har oan en sei: ‘Dou kinst de lêste aeijen meikrije en my myn slingerdoek hâlde litte. Dan sil ik dy myn segen meijaen. Dou kinst ek nimme hwatst ha wolste, mar dan sil ik dy net iens neisjen ast de doar út gieste!’ It fanke sei: ‘Mei dy âlde meagere hin en dy heal forsliten slingerdoek sil ik al net fier komme, lit stean fan mei in pear aeijen en yn dit tinne jak. Memme segen hat ús neat gjin goeds brocht, dy kin mem wol hâlde. Ik nim mei hwat ik ha wol!’ Se slachte en brette de lêste hin. Se naem har mem de slingerdoek fan 'e meagere skouders en stapte de doar út. Har mem die de doar efter har ticht en seach har net iens nei, doe't se de bosk yn sette.

It forgong it twadde fanke krekt as har suster. Doe't se op in omfallene beam yn 'e bosk siet om in stik fan 'e hin op to iten, kaem it âld wyfke mei it takkebosk op 'e rêch en de toarnestôk yn 'e hân út 'e strewellen en frege har om hwat iten. It fanke gniisde har út en sloech nei har mei in tippe fan 'e slingerdoek om har fuort to jeijen. It âld minske waerd wer wei yn 'e boskjes en it fanke gong fierder. Doe't se oan 'e oare kant de bosk by it hûske kaem, krige se krekt itselde to hearren as har suster. Dit fanke wie noch hurder en frege boppe it iten en drinken trije stûren wekkerslean fan 'e frou. It minske sei gjin wurd en lei trije nije stûren op 'e tafel. Dit fanke lei noch gauwer mei de holle op 'e tafel to snoarkjen en doe't se wekker skrille stie de deade jongfeint flak foar har. Hy frege har om mei to gean, mar it

[p. 21]

fanke snjitte ta it hûs út, en krekt doe't se oer de hage springe soe, wie der in wjerljochtstriel en foroare se yn in flearbeam.

Nei in setsje sei de jongste dochter tsjin 'e widdou: ‘Mem, myn beide susters binne de wrâld yn gongen om har gelok to sykjen - ik kin hjir likemin bliuwe. Ik sil moarn de hiele dei op it lân iersykje, oaremoarn gean ik nei it ierappellân to neidollen en de lêste deis sil ik de bosk yn gean en helje safolle brânje foar mem as ik drage kin.’

Se die sa't se sein hie, en de lêste joune sei se: ‘Moarnier gean ik fuort, wol mem foar my klearmeitsje hwat mem misse kin en jow my de segen mei as ik de doar út gean!’

De oare moarns joech har mem har in bûsdoekfol iten yn 'e hân, helle in pear klompen fan 'e souder, lei har in slingerdoek om 'e skouders, treau har in lyts fleske mei rûkersguod yn 'e skelksbûse, tute har op 'e eagen en flústere har de segen yn it ear. Doe't it fanke de doar út gong, stie har mem har krekt sa fier nei to sjen oant se yn 'e bosk wie.

Doe't it fanke op in âld stobbe sitten gong en de bûsdoek iepentearde, stie it âld wyfke foar har en frege om hwat iten. It fanke skikte in eintsje op en sei: ‘Kom mar njonken my to sitten. Ik bin noch jong en sterk en der sil wol genôch foar ús allebeide wêze.’ It âld wyfke frege har, hwer't se hinne soe en se fortelde dat se har susters efternei gong om har gelok to sykjen en dat har mem har de segen meijown hie. It âld minske sei: ‘In fanke dat de segen fan har mem meikrige hat, hoecht noait bang to wêzen. Doch hwat it hert dy ynjowt, hwerst ek biste!’

It jongste fanke kaem ek by it hûs oan 'e oare kant de bosk en doe't se der yn noege wie en de frou har fortelde dat har soan dea oer 'e foarkeamer stie, rounen de triennen har oer de wangen fan meilijen. Se sei: ‘Ek sûnder dat jo der hwat foaroer sette, sil ik fannacht by him bliuwe en wekje, dat jo jo deljaen kinne. Lit ús togearre nei him ta gean, foardat jo op bêd geane!’ Doe't se mei de frou yn 'e keamer kaem, seach se in kreas jongfeint mei donker krol hier yn 'e kiste lizzen. Efkes tocht se: Hwerom haw ik dy net by it libben moetsje kinnen? Wy hiene ommers gelokkich wêze kinnen!

De frou roun by de treppen op nei de souder en it fanke gong op 'e stoel njonken de kiste sitten. Der gong safolle troch har hinne, se tocht net iens oan sliepen. Bûtendat hie se tasein dat se by de deade wekje soe. Klokslach tolve ûre sprong de feint út de kiste en stie foar har. Hy hie donkere glânzgjende eagen en in frisreade kleur op 'e wangen. Hy sei: ‘Dou bist in kreas en oanfallich fanke. Ik ha wol sin om dy mei to nimmen nei it plak dêr't ik hinne gean. Ik moat noch fier, fier fuort fannacht’. It fanke sei: ‘Ik haw tasein dat ik fannacht by jo bliuwe soe. Hwer't jo hinne gean, dêr gean ik ek!’ De feint antwurde: ‘Wit wol hwerst oan bigjinste! Ik moat oer de weake sompen, troch de brânnende feanen, troch de holle wei yn 'e forskuorrende bosk, ik moat delgean yn 'e hoalen fan 'e greate forskrikking, om oer de glêzen berch nei de djipste djipten fan 'e deade sé to springen!’ Mar it fanke wist fan gjin wiken en sei: ‘Hwat ik tasein ha, sil ik ek dwaen. Mei myn memme segen sil ik gean kinne hwer't jo geane!’

Doe't se by de weake sompen kamen, roun de jongfeint der oerhinne oft it hurde sângroun wie, mar it fanke sakke der nei in pear trêdden al yn wei en koe gjin stap fierder komme. Mei-iens stie it âld wyfke út 'e bosk njonken har en sei: ‘Wês net bang!’ Se rekke mei har toarnestôk it fanke har klompen oan en de klompsoallen

[p. 22]

groeiden út ta feantrippen, en se roun like licht en feardich oer de sompen as de feint foar har. Doe't se him ynhelle hie, stie er oan 'e kant fan in brânnend fean. Ear't se hwat sizze koe, roun er it fjûr yn en waerd wei yn 'e smoarende reek. De gleone lôge sloech it fanke tomjitte en se koe hast gjin siken mear krije.

Doe stie it âlde wyfke der wer en sei: ‘Wês net bang!’ Se tearde it fanke de slingerdoek oer de holle en stoppe har hannen der ek ûnder. Sûnder dat de reek en it fjûr har hwat dwaen koene, roun se sa hurd as se koe oer de flamjende koallen en troch de lôgjende boskjes. Doe't se de jongfeint hast wer ynhelle hie, stie er oan it bigjin fan de holle wei troch de forskuorrende bosk. De beammen en strûken dy't fan 'e hege wâllen ôfhongen, hiene allegear kloeren as wylde katten en flybjende bekken as forskuorrende hounen. Se wiene bihongen mei blazende njirren en oan 'e tokken sieten toarnen dy't wol fiif tûme lang wiene. Alles gisele hinne en wer as yn in simmertwirre. De jongfeint fleach der tusken troch sûnder dat him hwat binei komme koe, mar foar it fanke wie gjin plak om in foet del to setten. Wer stie it âlde wyfke der en sei: ‘Wês net bang!’ Se pakte de jongfaem it fleske mei rûkersguod út 'e skelksbûse en bidripte har der mei. Doe't it fanke skrutel in stapke nei de holle wei die, loeken de beammen de neijels yn, de bekken gongen ticht, de njirren hongen slop nei ûnderen, de toarnen waerden stomp en de wyn gong lizzen.

It fanke koe rinne as op it iepen fjild. Se helle de jongfeint hast wer yn en seach him weiwurden yn in djippe hoale. Ut it ierdetsjuster kaem in alderforskriklikst gegûl en gekrimmenear, men soe der siik fan wurde. Minsken mei toskuorde gesichten ljochten yn it tsjuster op, beesten mei skomjende bekken dreauwen yn streamen bloed oer de groun, en fan it forwulf hongen flearmûzen del, dy't bloed sûgen út alles hwat ûnder har lâns kaem.

It fanke bisaude en woe werom fleane, mar de stim fan it âld wyfke sei: ‘Wês net bang!’ Hjasels kaem op it fanke ta en striek har oer de eagen en oer de earen. Se wiisde nei de hoale fan 'e greate forskrikking en sei: ‘Doch hwatst mienste datst dwaen moatste!’

It fanke roun de hoale yn, en wylst de forskrikking om har hinne walme as tsjûke roetflokken, koe se it net oan har fel fiele; har eagen koene it net sjen en har earen net hearre.

Doe't se út 'e hoale kaem, stie se oan 'e foet fan in glêzen berch, sa heech dat se de top net bi-eagje koe. Oeral wiene djippe ravinen en plakken sa glêd as sjippe. De jongfeint stoude der by op oft it sa stroef wie as in flier dêr't wiet sân oer struid wie. Doe't it fanke him efternei woe, glied se alle kanten út, se koe it net iens op fuotten hâlde. Wer stie it âld wyfke njonken har en sei: ‘Wês net bang!’ Se skuorde de bûsdoek dêr't it fanke har mem it iten yn biknope hie, middentroch en boun har de twa stikken om 'e klompen. Sûnder ek mar ien misstap to dwaen, fleach dy nou oer de spekglêdde plakken en by de djipste ravinen lâns omheech. Boppe stie de jongfeint op 'e kant fan in ûnúteachber djippe ôfgroun. Fier ûnder him wielen de oerstjûre weagen fan in roetswarte sé. Hy sloech de earms útelkoar en sprong nei ûnderen. Efkes hearde it fanke de stim noch fan it âlde wyfke: ‘Wês net bang!’

Sûnder har to bitinken naem se in oanrin en sprong de feint efternei yn 'e djipte. De wyn gûlde om har hinne en se koe hast gjin siken mear krije. Doe sleat it iiskâlde wetter him boppe har holle en al mar djipper sakke se wei. It bisette har en har tinzen waerden sleau en slûch. Ynienen fielde se in pear izersterke earms om har hinne en tusken de eachslidden troch seach se de jongfeint njonken har. Wer

[p. 23]

hearde se in stim dy't sei: ‘Wês net bang!’ Se lei him de holle tsjin it skouder en joech har oer.

It wie oft se yn in dream oer ljochtsjende griene fjilden droegen waerd, boppe har strielen tûzenen reinbôgen, se seach de kleuren fan alle blommen en flinters fan 'e hiele wrâld en yn 'e mûle krige se de smaek fan suvere hunich.

Doe't se wer ta bisef kaem, lei se thús op har eigen bêd. De doar waerd iepenfierd en de jongfeint dy't se folge wie, kaem de keamer yn. Hy gong njonken har sitten en sei: ‘Ik wie in bitovere prins, mar nou is alles foarby en astou wolste, kinne wy lokkich wurde. In hekse hie my bitsjoend, omdat ik net mei har trouwe woe, mar leaver wachte op in fanke dat ik echt-wier leafhawwe koe. Sadré't der in oare frou by my yn 'e omkrite kaem, waerd ik skyndea en dan stie ik om tolve ûre wer op. De bitovering koe allinnich mar forbrutsen wurde troch in fanke dat safolle fan my hâldde dat se my folgje doarst troch de djipten fan 'e hel. Dyn beide susters tochten allinnich mar om harsels en dy binne foroare yn in wylch en in flearbeam. As lêste moatstou nou in winsk dwaen en dy sil forfolle wurde’.

It fanke tocht efkes nei en sei mei triennen yn 'e eagen: ‘It wit dat ús mem en ik net lokkich wêze kinne salang't myn susters sa'n swier lot ûndergean moatte. Lit har hjir wer komme, dan wol ik foar jimmer fan dy wêze!’ De doar fleach iepen en har mem kaem de keamer yn, tusken har beide susters yn. Se fregen har mem om forjowing en om har segen.

De jongfeint sei tsjin syn faem: ‘Dit wie it alderlêste dat fan dy frege waerd om my frij to meitsjen. Allinnich in faem dy't net om harsels, mar altyd om in oar tinkt koe dat dwaen!’

It fanke is troud mei har prins en letter, doe't er kening wurden wie oer in lân efter de bosken, wie hja dêr keninginne. It âld wyfke út 'e bosk blykte in goede fé to wêzen. Hja kaem op 'e brulloft mei allegearre skoandere jeften foar de lokkige breid. Har mem en har susters wennen by har en se hawwe nea wer earmoed en ellinde kend en libben noch lang en lokkich.