Naaukeurige beschryving der uitwendige godtsdienst-plichten, kerk-zeden en gewoontens van alle volkeren der waereldt. Deel 6

[p. 151]

§. III.
Of het wel waar is, dat de Mahometaanen gelooven, dat God lichaamlyk is.

^(a) (WY zyn een weinig omstandiger geweest in de verhandeling der eerste beguicheling; deeze zal ons zoo lang niet ophouden, overmits dezelve nog veel minder grond heeft. Men wil ons diets maaken, dat de Mahometaanen de Godheid als lichaamlyk aanzien, 't geen vooronderstellen zou, dat zy byna Spinosisten zyn. Zie hier de getuigen waar van men zig bediend, om die beschuldiging gewigt by te zetten.)

Vooreerst dan haald men eenen^(b) Paus aan, een gezag, dat in der daad ontsachelyk is voor alle de gene, welke dat voor onfeilbaar houden, dog zeer twyfelagtig by andere, en van geener waarde by de Protestanten. Nadien egter 't geschil hier over een byzondere daad is, en niet over een Christelyk Leerstuk, en dat de Paussen, ten opzigte eener daad, al zoo ligt konnen feilen, als alle andere menschen, zelfs, naar het gevoelen van veele Roomsch Catholyken; zoo laat ons eens voor een oogenblik dien alderoppersten Priester hooren, even gelyk wy een byzonder mensch hooren. 't Is Pius den tweeden, die in eenen zeekeren brief, welken hy aan Morbisanes Vorst der Turken, schreef (alhoewel in 't Manuscript, 't geen ik gezien, en 't geen ik met den eersten Druk, die daar van is uitgekomen, vergeleeken heb,^(c) den brief toegezonden word, aan den Doorlugtigsten Mahomet, Prins der Turken,) in deezer voegen spreekt: ‘Daar zyn veele Artikelen, raakende de Godheid, waar omtrent de Turken met de Christenen niet overeen komen. Gy-lieden, by voorbeeld, gy zegt, dat God lichaamelyk is: wy daarentegen, wy houden staande, dat hy onlichaamlyk is.’ En een weinig verder, ‘de Sarazynen schryven God een lichaam toe, een hoofd, handen, ledematen enz. dog ons aangaande, wy gelooven dat God een geest is, onsterflyk, eeuwig en onbegrypelyk.’ Zie daar iets dat weezentlyk is. Even dat zelve zeggen Thomas de Jesus^(d), Gualter^(e), Artus Thomas^(f), Euthymius Zigabenus, een Griekschen Monnik, die in de XIIde Eeuw heeft geleeft, en na alle deeze Schryvers Lipsius^(g) in zyne Staatkundige lessen; men neeme het ons niet kwalyk Euthymius aan te haalen, (die heeft, buiten twyfel, alle de andere aldus voorgezongen:) Zie hier, hoe hy van Mahomet^(h) spreekt in zyne⁽ⁱ⁾ Christelyke Leere: ‘Hy heeft durven zeggen, dat God rondagtig was; nu weet ieder een, dat dit eene lichaamlyke verbeelding is, welke een lichaam te kennen geeft, en zelfs een dik en in een gedrongen lichaam, (dit is eigentlyk de beteekenis van het Grieksche woord^(k) waar van hy zig bediend) nu volgd uit zyn gevoelen, dat God niets anders zynde, gelyk hy zegt, dan een vasten ronden Bol, hy ook nog hooren nog zien kan.’^(l) (Dees God is nog erger dan dien van Spinosa.)

(a) Dit alles staat niet in het Origineel.

(b) Pius den Tweeden, zoo als zulks hierna word gezegt. Wyders is dit gansch Artikel niet anders, dan alleen eene uitbreiding van den Vertaaler, in plaats van eene vertaaling; en het ergste is, dat men 'er van mag zeggen, dat het een Stabulum Augioe is. Men moet egter voortgaan, met den ondeugenden zin deezer Vertaaling te verbeeteren.

(c) Deezen Druk word gevonden in de Openbaare Bibliotheek der Hooge school te Utrecht.

(d) De Convers. Gentil. Lib. X.

(e) In zyne Tydrekening.

(f) Zeegenpraal des Kruisses. Bladz. 22.

(g) In Monit. & Exemp. Politic. Cap. 3. p. 141.

(h) Zie zyne Panoplia Dogmatica, in de groote Boekery der Vaders.

(i) 't Was beeter gezegt, in zyne Rusting, of zelfs in zyne albeschuttende Wapenrusting: want dit word door het woord Panoplia beteekent.

(k) Ὁλόςϕυρον.

(l) Dit heerlyk besluit behoord den Overzetter toe. 't Is zeer waarschynlyk dat den Roomschen Paus, en den Griekschen Monnik by deeze gelegentheid zullen hebben vergeeten, dat men niet kan noemen een Leerstuk, in wat Godsdienst het ook zoude mogen wezen, verbloemde uitdrukkingen, of die leenspreukig en van de zinnen ontleent zyn: Wat zoude men zonder dit niet konnen toeschryven aan het Christendom, en aan de uitdrukkingen welke het zelve gebruikt? De Sarazynen, zegt de Paus, schryven aan God toe een hoofd enz. Verbeelden zig de Christenen hem anders? Mahomet, zegt den goeden Monnik, heeft gezegt, dat God rondagtig was; dog al was dit al eens zoo, is eene rondte niet het teiken van de Eeuwigheid, welke Mahomet in zynen Alcoran Go dgeduurig toeschryft? Zoo den Predikant Vertaaler hier wel op had gedagt, zoo zou hy ook hebben begreepen de onnutheid zyns besluits.

[p. 152]

Dog dit alles komt nergens anders van daan, dan van een woord, dat verkeerdelyk is verstaan. 't Is eene waarheid, dat het Arabisch woord, waar van Mahomet zig bedient heeft in het CXIIde Kapittel van zynen Alcoran, kan beduiden een rondagtig en vast lichaam^(a), maar het beteekend ook eeuwig; en in deezen zin kan het ook alleenlyk op God zelf worden toegepast^(b). Eene onfeilbaare proef, dat het woord waar over geschil is, niet alleen rondagtig beteekend, is, dat in dezelve Persiaansche uitbreiding van den Alcoran, welke ik bereids heb aangehaalt, dit byvoeglyk woord aldus is overgezet, dat God niets behoevende, en algenoegzaam is voor zig zelf.^(c) (Want voor het overige, wien zal men doen gelooven, dat de Mahometaanen het Opperste wezen aanzien als lichaamelyk, zy, die in alle hunne schriften deszelfs geestelykheid zoo hoog verheffen, als de alderdoorlugtigste en de alderwezentlykste aller zyner eigenschappen, en die alle mogelyke voorzorge draagen, om dezelve niet te vermengen met de stoffe?) Men behoefd, by voorbeeld, maar te leezen de volgende woorden, getrokken uit een hunner Godgeleerde uittreksels:^(d) ‘Waarlyk, God is geen lichaamlyk wezen, of 't geen eene gedaante heeft, nog ook eene bepaalde of zaamen meetelyke zelfstandigheid: ook kan men hem geenszins vergelyken by een lichaam, hoedanig het zelve ook zoude mogen wezen; overmits 'er geen een eenig is, dat niet kan worden afgemeeten of verdeelt; 't geen van God niet kan worden gezegt.’^(e) (Voeg hier by dat de Mahometaanen zoodanige eerbiedigheid toedraagen voor deeze eigenschap der Godheid, dat zy) de heiliging Gods noemen, dit gedeelte hunner Godgeleerdheid, waar in zy aantoonen, dat zyne natuur niet lichaamlyk kan wezen,^(f) en dat men daar van moet afsnyden al het geen drift kan worden genaamt. Dog niemand onder de Mahometaanen heeft deeze stoffe met meer verstand behandelt als den Auteur van het Uittreksel der Godsdienst enz. in de bepaalinge, welke hy ons opgeeft van de Godheid. Hy vereischt volstrektelyk, dat wy uit ons denkbeeld verbannen alle soort van gedaante, van kleur, van plaats, van tyd, van gelykformigheid, van overeenkomst, van evenreedigheid, van vergelyking, van uitdrukking, van beeltenis, van ontbeeringe, of liever van vernietiginge van aanwezen, van verandering, van beweeging, van verplaatsinge van de eene plaats naar de andere, van aanraaking, van afweezendheid, van verdeeling, van verbreeking, van arbeidzaamheid of van vermoeidheid:^(g) kan men zig wel klaarder uitdrukken over de geestlykheid Gods, en hy die uit zyn denkbeeld verband alle deeze zaaken, kan die wel berispt worden Godlichaamlyk te maaken?^(h) (Wil men my hier niet op myn woord gelooven, onder voorwendsel, dat ik niets anders aanhaale als Manuscripten, laat men maar de moeite nemen van daar over na te zien

(a) De Heer Reeland noemd het, solidum, of, gelyk Plinius zegt, in zyne Hist. Nat. Lib. XXXIII. Cap. 4. Holosphyraton, id est nullâ inanitate, zonder ydel.

(b) Zie de Latynsche Reedenvoering van den Heer Reeland over de Geloofs-belydenisse der Mahometaanen: Sect. XXXVI.

(c) Byvoegselen en veranderingen van den Overzetter.

(d) (Welke den Heer Reeland in een Manuscript had, en waar van hy een Afschrift vereerde aan den Geleerden Sike, zynen Vriend.) Deeze Parenthesis is getrokken uit het Origineel in 't Latyn. Sike word daar in genaamt Docte (geleerd) naar 't verstand van den Overzetter. Dog gelyk men thans niet meer gebruikt het woord Docte, 't en zy op eene spotagtige of schimpende wyze, zoo diend het ook niet meer, om de luiden te pryzen, wanneer men hen noemt Doctes. Zouden wy wel meer begeeren in de Republyk der Geleerden, zoo M. D***. en ik wierden betytelt met den tytel van Doctes? hy, wegens zyne overzettinge, en ik, wegens de vryheid welke ik neem, om hem te berispen.

(e) Onnut byvoegsel des Vertaalers.

(f) Dat is twyfelagtig: Men moest vertaalen, dat de Godlyke natuur niet lichaamlyk is, nog onderhevig aan Driften, of liever aan Begeertens, aan zwakheden of aan behoeftens des lichaams; want dit moet men verstaan door affectus. Dat is ook zeer gemeen in cierlyk Latyn.

(g) Byvoegsel des Overzetters.

(h) In plaats van dit, zegt d'Heer Reeland, die zig met het Arabisch Manuscript niet konnen beraaden, behoeven maar in te zien enz.

[p. 153]

een Latynsch^(a) Boek, gedrukt te Parys in het jaar 1641. door den vermaarden Abraham Echellensis, en 't geen tot tytel heeft,^(b) Synopsis propositionum Sapientiae Arabum Philosophorum; dat is te zeggen, Uittreksel van voorstellingen uit de Wysheid der Arabische Wysgeeren, en daar zal hy zien, op hoedanigen wyze die Oostersche volkeren over den aard der lichaamen en der geesten altyd wysgeerig hebben geredeneert. ‘Al wat 'er is, zeggen zy, bestaat, of door zig zelf en noodzaakelyk, en alsdan is het dat geene 't welk wy God noemen; of het bestaat niet door zig zelf nog noodzaakelyk. Wat aangaat dat geen, 't welk in zig geen noodzaakelyk bestaan begrypt, het zelve word verbeeldt in twee soorten, namentlyk in zelfstandigheid en toeval: Zelfstandigheid is dat geene, 't welke geen onderwerp van bestaan noodig heeft; dog Toeval is, 't welk een onderwerp noodig heeft, om in het zelve te konnen bestaan. Aangaande de Zelfstandigheid, men kan die meede verdeelen in twee soorten, te weeten, in de afgetrokke Zelfstandigheden, hoedanigen zyn de verstandige wezens en de geesten; en in de zaamen gesmolte, hoedanige zyn de stoffe en de gedaante.’ Deeze plaats alleen doedt genoegzaam zien, dat de denkbeelden der Mahometaanen geenszins zoo verwaard zyn, als men daar van wel zegt, wanneer men zoo ligtvaardiglyk verzeekerd, dat zy de Godheid vermengen met de stoffe.

De Jooden^(c) (zoo dom als zy zyn,) hebben derzelver gevoelens beeter doorgrondt, en hebben hen in dit stuk oneindig maal meer regt gedaan^(d) (dan alle de Christenen:) want zie hier hoedanig zy in een Boek, zeer geagt by de Rabbynen^(e), eenen Mahometaan invoeren, spreekende over de voornaamste stukken zynes Godsdiensts: Zy leggen hem in den mond eene Belydenisse des Geloofs, welke des te meer verdiend te worden bewaart, om dat dezelve is het getuignisse eens tegenstreevers.

‘Wat aangaat ons, Leerlingen van Mahomet, wy gelooven vastelyk de eenigheid en eeuwigheid des Oppersten Wezens; wy beweeren, dat de weereld een begin heeft gehad, en dat alle menschen afkomstig zyn van Adam: Wy verwyderen van God alle soorten van lichaamen of van lichaamelyke wyzen, en, wanneer ons eene uitdrukkinge ontvalt, die het tegendeel kan doen vermoeden, verklaaren wy ons op staande voet, te kennen geevende, dat het eene leenspreuk is, en dat wy zoodanig niet spreeken, dan om eenigszins de Majesteit des Godlyken Wezens vatbaar te maaken voor ons menschelyk en bepaald verstand. Wy gelooven wyders, dat het Boek onzer Wet (den Alcoran) behelsd de woorden Gods, en een waaragtig wonderwerk is, waardig in zig zelven, vermits het is, en vermits het in zig behelsd, om voor Godlyk te worden aangenomen; nadien 'er niemand ter weereld bekwaam is, om een diergelyk op te stellen, nog zelfs een eenig Kapittel, dat by een daar van zoude zyn te vergelyken: Wy gelooven, dat onzen Profeet (Mahomet) is het zeegel, of den^(f) laatsten der Profeeten, die alle Godsdiensten, die voor hem waren, afgeschaft, en alle Volkeren tot den Godsdienst van Ismaël geroepen heeft: Eindlyk gelooven wy, dat de ziel des genen, die gehoorzaam is aan deeze openbaaringe, vereenigt zal worden met zyn lichaam, in het hemelsch Paradys; om aldaar te genieten oneindige lekkernyen in eeten, in drinken, in vermaaklykheden^(g) en in 't algemeen in alles wat zyn hert zal

(a) Wie zou niet gelooven, dit leezende, dat Abraham Echellensis den Maroniter, want aldus staat 'er in 't Latyn, een Boekdrukker te Parys was? Den Overzetter had behooren te weeten, dat edere niet beteikend drukken, maar uitgeven, of in 't licht brengen. M. D*** heeft hem ter zelver tyd, toen hy hem de qualiteit van Boekdrukker gaf, die van een Maroniter te zyn gebooren, ontnomen; mogelyk, om dat hy niet kon begrypen, dat een Maroniter was gekomen van den berg Libanon, om een Boekdrukker te Parys te worden.

(b) Synopsis propositionum Sapientioe Arab. Philosoph. M. D*** heeft deeze tytel woord voor woord vertaalt, om aan te toonen dat hy een getrouw Vertaaler is.

(c) Een Byvoegsel van den Vertaaler.

(d) Een ander byvoegsel; voor 't overige had hy moeten zeggen, dan eenige Christenen.

(e) Cosri, p. 12.

(f) Dat is te zeggen den aldervoortreffelyksten, volgens den styl der Arabiërs (* en in der daad den laatsten, nademaal 'er, volgens 't gevoelen der Mahometaanen, geen ander na hem moet komen.

(g) Concubitie.

[p. 154]

konnen begeeren; en dat in tegendeel den ongeloovigen en ongehoorzaamen zal worden geworpen in het vuur, dat niet uitgebluscht word, alwaar hunne pynen zullen duuren zonder einde, en zonder ophouden.

Zyt gy-lieden niet verbaast, gy Christenen, die dit leezen, te zien eenen Jood met zoo veel opregtheid het weezentlyke des Mahometaanschen Godsdiensts ten toon stellen, terwyl zoo veele Christenen alle weer doen, om in de plaats der waaragtige leere van Mahomet, de ydele droomen hunner herssenen te stellen, of liever de getuignissen hunner driften, of hunner onwetendheid? In der daad, daar is meer als te veel te zeggen van beide deeze afbeeldsels des Mahometaanschen Godsdiensts.^(a) (Op de wyze, gelyk den Monnik^(b) ons denzelven afschilderd, is hy eene lompe en wanschaapene Capanée, die nog God nog Helle kend, nog eenige de alderminste betaamlykheid; dog op de wyze, zoo als denzelven door den Rabbyn verbeeldt word, is hy een bevalligen ongeloovigen; dog die egter alle schaamte nog niet heeft afgelegt.)

(a) Een byvoegsel van den Auteur, in plaats van 't welk 'er eenvoudig in het Origineel staat, wat een onderscheid tusschen de manier op welke de Jood het Mahometaandom verbeeld, en het denkbeeld, dat 'er de Christenen tot nu toe van hebben gehad.

(b) Euthymius is den Monnik, waar van gesprooken word. Let ook wel, dat de Lompe Capanée een wezen is, geschaapen door den Predikant Vertaaler.