Naaukeurige beschryving der uitwendige godtsdienst-plichten, kerk-zeden en gewoontens van alle volkeren der waereldt. Deel 6

§ XII.
Dat de oeffeninge der Geleerdheid en der Vreemde Taalen gepaart moet gaan met die van den Godsdienst.

Ten opzigte des Mahometaanschen Godsdiensts diend nog te werden aangemerkt, dat dezelve, hoe zeer gevestigt op zeer zwakke fondamenten, zig zelven geduurig staande houdt, en zelfs onbeweeglyk schynt. Waar van daan komt denzelven die kragt? Uit den oorspronk, welken ik heb aangeweezen; uit het verval der Geleerdheid, der Taalen en der Historie-kennis; uit die der Oudheden, en der Gedenkstukken van oude tyden in het Oosten. Zie daar de gewisse oorzaaken, waar aan men de sterkte van het Mahometaandom moet toeschryven, en de waaragtige beletselen dat de waarheid niet doordringt. Ik ben overtuigt, dat het leezen van goede, zoo oude als hedendaagsche, Auteuren, de oeffeninge der Wysgeerte, het aankweeken der Weetenschappen en het slypen des Verstands, het leezen der Geschiedenissen enz. de nadenkingen in den geest der Mahometaanen weder zouden opwekken, en dat hunnen Godsdienst nooit zoude konnen uitstaan een onderzoek tegen en zoodanig behulp: zelfs geloof ik niet, dat denzelven zig zoude konnen verdeedigen tegen de Stoïsche Wysgeerte: En wie twyffeld dan nog, of men wel tot zyn oogmerk zoude komen om die volkeren te doen afzien van die Mahometaansche Fabelen? Wy weeten door ondervindinge, dat de veragtinge voor de zoo gewyde als ongewyde Letteroeffeningen, oeffeningen, met een woord, dat de onweetendheid, hoedanige die ook mag wezen, nooit nalaat den geest tot dienstbaarheid te brengen; en dat alsdan de ziel meer en meer log word onder het jok van 't menschelyk gezag, en dat het bederf der Zeeden een onfeilbaar merkteeken is van het verzuim der Weetenschappen en der Taalgeleertheid. Naauwlyks had men begonnen de oude Grieksche, Latynsche en Hebreeuwsche Schryvers uit het stof voor den dag te haalen, en de Geschiedenissen der voorige Eeuwen naauwkeuriglyk te doorbladeren: Naauwlyks had men door^(b) behulp van deeze eerste lichtstraalen het oog geslagen op de eerste tyden des Christendoms, of men ontdekte al aanstonds, hoe zeer het Christendom onder ons was vervallen. De waarheid stelde 't licht op den kandelaar, beschaamende de superstitie en dwaalingen; inzonderheid deed de Voorzienigheid haar licht over ons opgaan, en bevestigde in onze Provinciën die waarheid, welke van onze voorvaderen^(c) omhelst en met hun bloed bezeegelt was, nadien het onmogelyk was, om dezelve anderszins tegen onze vervolgers te verdeedigen. Door dien weg zyn wy eindelyk gekoomen tot het genot van eene gelukkige ruste; dog zoo wy 't ongeluk hebben, van die oeffeningen te verzuimen, aan welke wy onze wederkomste tot het licht verschuldigt zyn;

(b) De Heer Reeland steld hier het tydstip van de Herstellinge der Letter-oeffeningen in de 14de Eeuw, ten tyde van Petrarcha; en egter is de waare Herstellinge der Letter-oeffeningen niet begonnen als in de 15de Eeuw.

(c) 't Is een Hollandsch Protestant, die hier spreekt.

[p. 98]

wie ziet niet, dat dit verzuim den weg zal baanen tot den ondergang des Godsdiensts? 't Voorledene moet ons doen wys worden, en ons doen vreezen voor het toekomende: 't is God zelfs die ons die noodige geleerdheids-oeffeningen verschaft heeft, van hoe weinig belang dezelve ook aan een groot getal Christenen mogen voorkomen. Laat ons alhier een eenig voorbeeld bybrengen, getrokken uit de nuttigheit der tyd-reekeninge: 't Is aan de naspeuringen dier weetenschap, dat wy verschuldigt zyn de zeekerheid des tyds van de komste des Messias, en van de vervullinge der oude Godspraaken ten zynen opzigte: Waar uit volgd, dat die letteroeffeningen noodzaaklyk zyn, om de Waarheid en Godlykheid der Heilige Schrift te verzeekeren. Eveneens is 't geleegen met de Penningkunde, waar van de Geleerden het^(a) nut zeer klaar hebben ondervonden; vermits het als onwederleggelyk betoont is, dat deeze weetenschap veele plaatsen der Geschiedenissen des Ouden en Nieuwen Testaments ophelderd. Ik gaa voorby eenige andere Weetenschappen, welke van eenen Jongeling, die zig op de Godgeleerdheid uitlegt, wel verdienen te worden geoeffent; dog welke men door de bank voor genoegzaam onnutteagt, of voor onverschillige. Dit zy genoeg gezegt over deeze stoffe.

(a) Zie de Verhandelingen van den Heer Vaillant, den Vader, over het geboorte-jaar van Jesus-Christus, ontdekt door de Penningen in d'Histoire de l'Académie Royale des Inscriptions & Bell. Lett. II. Deel Bladz. 532. van de Parysche Druk (IV. Deel Bladz. 181. van de Amsterd. Druk) deeze aanmerkinge is van M. D**.