Naaukeurige beschryving der uitwendige godtsdienst-plichten, kerk-zeden en gewoontens van alle volkeren der waereldt. Deel 6

[p. 302]

Redeneering
Over de gebruiken enz. der geener, welke men in Holland noemd Collegianten en Rhynsburgers.

⁺ HEt is meer dan honderd jaaren geleden, dat deeze Collegianten te Rhynsburg in wezen zyn geweest, alwaar zy tweemaal 's jaars eene byeenkomst houden. Zulks is hier te Lande aan ieder een bekend, en egter zyn 'er geene Schriften, die ons deeze Secte beschryven, of daarvan een naauwkeurig verhaal opgeven. Hierom is het niet te verwonderen, dat de Vreemdelingen zelfs daar van den naam niet kennen, overmits de Inwoonders zelve op dit stuk zoo weinig gevat zyn: waarby nog komt, dat deeze Gezindheid, zoo zelden vergaderende, zelve niet weinig toebrengt tot de geringe kennisse die men tot nog toe van haar heeft konnen hebben: want een en andermaal uit nieuwsgierigheid in haare Vergadering te komen, is geenszins genoeg, om daarvan eene welgepaste Beschryvinge op te geven. Kortom, al wat genoemt word, heimelyke of maar half openbaare Gezindheid, moet van nader by, dan zulks gemeenlyk geschied, worden onderzogt. De Leezer weete dan, dat het geene ik alhier ter neder gaa stellen, my aan de hand is gegeven door een der voornaamste Leden van dat Genoodschap.

⁺ Eerstelyk heeft men onderscheid te maaken tusschen de Collegianten en de Rhynsburgers: want men dwaald, wanneer men geloofd, dat deeze beide naamen een en dezelve Gezindheid, of een en het zelve soort van Geloovigen beteekenen. Het is wel eene waarheid, dat wanneer men in 't algemeen Collegianten zegt, men ook daar meede de Rhynsburgers beteekend: dog zie hier, waar door men de geene, die 't onderscheid en de betrekkinge, welke dezelve onderling onder zig konnen hebben, niet kennen, beeter zal onderregten.⁺ De Collegianten zyn hunnen naam verschuldigt aan de maniere en wyze, waarop hunne kleine Genoodschappen opgerigt zyn. Ik kan de natuur deezer Godsdienstige Vergaderplaatsen niet beeter uitdrukken, dan door dezelve te vergelyken by die, alwaar verscheide goede Vrienden beurtelings, dan by den eenen, en dan by den anderen, vergaderen, of liever by die, welke de Hollanders Collegiën, en de Engelschen Clubs noemen. Men zou ze ook konnen vergelyken by de Schoolen van de Mystyken, waar van ik, ter gelegentheid van den oorsprong des Pietisdoms, heb gesprooken. Dit dan aldus vooraf gezegt zynde, moet men verdagt zyn, dat wanneer ik van de Vergaderingen deezes Genoodschaps spreek, ik my altoos zal bedienen van het woord Collegie.

In deeze Collegiën kan en heeft ieder⁺ een het regt om te spreeken, van hoedanigen Godsdienst hy ook (uiterlyk) belydenisse mag doen: wat zamenstelsel hy ook mag volgen, en hoe buitengemeene zyne gevoelens ook mogen wezen, behoudens egter alleenlyk, dat hy erkenne de Godlykheid der Heilige Schriftuur: Leeraar of Leek, ieder steld aldaar zyne begrippen over deeze Schriftuur voor, en zegt zyne gedagten over den Godsdienst, 't zy men dat woord opneeme in deszelfs grootste uitgestrektheid, 't zy men het zelve bepaale tot het geene iedere Gezindheid daar van geloofd. Aanbelangende de Vrouwen, is 't hier niet eveneens gelegen als by de Quakers: in het Collegie mogen de Vrouwen niet spreeken: ook word aldaar niet voorgegeven dat 'er gesprooken word door den innerlyken Geest van 't Quakerdom, nog door deszelfs ingeevingen en aanblaazingen enz. 't Geen de Collegiant zegt, is de vrugt zyner Heilige letter-oeffeningen, of zyner overdenkingen over de Bibel, of 't geen hy door 't vermogen van zyn Verstand of door eenen goeden natuurlyken Zin heeft ontdekt. Eene andere aanmerkenswaardige zaak, en welke van ieder een, die vrymoedig in zyne gevoelens is, zal worden goedgekeurt, is, dat het Collegie zig nooit aan 't gezag van een eenigen Leeraar heeft onderworpen, nogte

+ Van den Oorsprong der zoogenaamde Collegianten en Rhynsburgers.

+ Onderscheid tusschen die beide.

+ Wie de Collegianten zyn, en waar ze van daan zyn gekomen.

+ Hoe 't in die Collegiën toegaat.

[p. 303]

ook niet aan de beslissingen van vier of vyf Persoonen, welke in de Vergaderingen van zommige andere Gezindheden zig altoos aanmatigen het woord te doen. Voor 't overige moet men zig niet inbeel den, dat 'er nergens dan alleen te Rhynsburg vergadering van Collegianten word gehouden. In verscheide Steden en Dorpen van Holland en West-Vriesland, als meede in Vriesland, en voornamentlyk in de Steden Amsterdam, Rotterdam, Haarlem, Leiden, Groeningen, Leuwaarden^(A) enz. want waar toe diend eene langere optelling? worden Collegianten gevonden: en aangaande de Dorpen,^(B) Sardam alleen kan 't verre boven alle andere ophaalen, daarin dat aldaar meer als eene Gezindheid word gevonden. 't Komt waarschynelyk van deeze Collegianten van daan, dat Holland den naam heeft dat 'er zoo veele Godsdiensten, als Menschen in zyn, even gelyk Spanje en Italië, door eene zeekere overtolligheid, onnodig alhier gemelt te worden, berugt zyn, meer Kapellen en Heiligen te hebben, dan Godsdienstige Menschen: invoegen men op de laatstgemelde zeer gevoeglyk kan toepassen, 't geen een der fraayste^(c) verstanden der Oudheid gezegt heeft van de Godsdienstigheid zyns tyds.

⁺ Men moet zig ook niet verbeelden, dat alle deeze Collegiën van een en denzelven Godsdienst zyn, daar van een en dezelve gevoelens hebben, of zig uitgeven voor dezelve Leerstukken te gelooven en te verdeedigen. Ik heb albereids gezegt, dat ieder een aldaar zyne gevoelens kan voorstellen, en dezelve verdeedigen, enz. Gevolglyk is het geenszins een eenig zamenstelsel, 't geen hunne vereeniging maakt: zy weeten van geen eenigheid van Gevoelens, dan alleen over de Godlykheid van de Bibel: Dit vaststaande, spreekt elk aldaar op zyne wyze, doende een voorstellinge of maakende eene tegenwerpinge enz. Men moet zig zelven hier verbeelden, dat men een Genoodschap ziet, 't geen over een Tractaat van Koophandel spreekt, en het zelve uitlegt; of eenige zwaarmoedige Wysgeeren, op eene verdrietige wyze redenkavelende, over de verborgene hoedanigheden van Aristoteles; over de Draaikolken en over de fyne Stoffe van Descartes, of over Newtons zamenstelsel van de Zwaarte der Lichaamen; of eindelyk, dat men eenige Noord-Hollandsche Boeren ziet, die op eene staatige wyze onder elkanderen van stuk tot stuk uitpluizen, alle de zwaarigheden die in een geval van Avarie, of in eenig ander stuk van Zeemanschap, konnen voorvallen: invoegen het buiten allen twyfel genoeg zal zyn een deezer Collegiën te beschryven, zonder dat het noodig zal zyn om van alle de andere eenige beschryvinge op te geven: Wy zullen ons dan alleen bepaalen aan die van het Collegie te Amsterdam.

Dit Collegie^(d) vergaderd in het Weeshuis,⁺ genaamt de Oranje-appel^(E). De Vergadering word gehouden des Zondags namiddags, en duurd omtrent den tyd van eene uure, te weten van half drie tot half viere, en des Woensdags avonds van vyf uuren tot half agten toe. Men verhandeld en legt aldaar vervolgens en op order uit het Nieuw Testament. Des Zondags word 'er gesprooken over de Evangeliën, en over de Handelingen der Apostelen; dog 's Woensdags verhandeld men de Brieven der Apostelen. Eenige Persoonen, die 't regt hebben van gemeenlyk in het Collegie het woord te voeren (of die dit regt verkregen hebben door inwilliging, of de agting welke zy door hun verstand en welspreekendheid hebben gewonnen) vergaderen eenmaal des jaars, om die order te onderhouden, en verdeelen een zeeker gedeelte des Nieuwen Testaments in zoo veele Texten, dat het ge-

(A) Vermits de Boekverkoopers, Uitgevers deezer Godsdiensts-pligten in onze Nederduitsche Taal gebragt, een handschrift is toegekomen voor tytel voerende Beschryvinge van de Collegianten en Rhynsburgers, waarin eenige zaaken worden gevonden, welke in deeze Redeneering niet worden vermeldt, en andere daarin vermeldt zynde veel licht word bygebragt, zy den Leezer onderrigt, dat overal, waar eene Aanmerkinge word gevonden met een groote of kapitaale Letter vooraan, dezelve genomen is uit het gemelde Handschrift. Dit Handschrift nu voegd by de Steden en Dorpen alhier opgetelt, alwaar de gemelde Collegianten worden gevonden, ook de Steden Alkmaar, Hoorn, Enkhuizen en Sneek.

(B) 't Handschrift zegt, en in de Dorpen Sardam, de Koog, Westzaanen, Wormerveer, Krommenie, Westknollendam, Oldeboorn en eenige weinige meer. Men vind ze ook in andere plaatsen van de Vereenigde Nederlanden; en hier en daar in andere Landen.

(c) Nostra regio tam praesentibus plena est Numinibus, ut facilius possis Deum quàm hominem invenire. Petron.

+ Dezelve zyn geenszins van een en dezelve Gezindheid.

(d) Die vergaderingen worden alhier in eene Print verbeeldt.

+ Beschryvinge van het Collegie te Amsterdam.

(E) Regt tegen over het Schouwburg, zegt het Handschrift.

[p. 304]

voeglyk eenmaal des jaars geheel kan worden uitgelegt; en het is aanmerkelyk, dat voor ieder van die Texten twee Persoonen als Borgen worden gestelt, welke, ingevalle niemand anders zig daar toe mogte inlaten, verpligt zyn de verklaaringe daar van op zig te nemen. Men neemt die voorzorge, om voor te komen dat de Vergadering niet vrugteloos mag scheiden; 't geen egter zoude geschieden, zoo t' allen ongelukke niemand over zoodanigen Text iets had in te brengen. Ook staat te letten, dat 'er gedrukte Beurt-cedullen zyn te bekomen, waar uit men kan zien; welke stoffen elke reis zullen verhandelt worden, en men by gevolg van te vooren kan agt geven en overleggen nopende het geen, waar over in de volgende Vergadering zal worden gesprooken, en wat aldaar zal worden voorgestelt. Egter is men aan die order der Texten zoo naauw niet verbonden, dat het geenszins zoude vry staan, om van dezelve af te gaan, of meenigmaalen zoodanigen anderen Text te verkiezen, als welken men agt, pas te zullen geven, om dien voor de Vergadering uit te leggen.

De Godsdienstspleeging word geopent door het voorleezen van een Lied of Psalm, welke naderhand gezaamentlyk door de Vergadering worden opgezongen; waar na men voorsteld een Gebed te doen; 't welk gedaan zynde, word de Text, geschikt om het onderwerp der Christelyke Verhandeling te zyn, afgeleezen, met verzoek aan de Broederen der Vergadering, dat dezelve gelieven zig te bedienen van de vryheid, aan ieder een van hen toegestaan, om tegenwerpingen te maaken, zyne aanmerkingen op te geven, of de toepassinge te doen. Indien 'er alsdan niemand van zyne plaatse opstaat om te spreeken, moet de geene die borg voor de verklaaring is geweest, dezelve doen; waarop het, gelyk ik gezegt heb, wederom vrystaat, aanmerkingen en tegenwerpingen te maaken; welke een ieder kan wederleggen en verbeeteren; en waarop eindelyk een ieder regt heeft nog iets by te voegen, zoo als hy 't verstaat: en om de noodige tyd te geeven tot het onderzoek, wederlegging, of byvoeging, word 'er lang genoeg stilte gehouden, na dat het Sermoen verrigt is. Deeze byvoegselen en aanmerkingen zyn min of meer langwylig, gewigtig, of nuttig; naar maaten, dat de geen, die ze doet, verstand, order, of stiptheid bezit. Dit verrigt zynde, word 'er eene genoegzaam bekwaame^(A) Toepassinge gedaan, welke door een nagebed, tot besluit der Godsdiensts-oeffeningen, wordt gevolgd.

Het Collegie heeft geene Registers of Kerk-boekken waar in de naamen van de Ledematen der Vergadering worden opgeschreeven: want om eigentlyk te spreeken, heeft het die niet, en men zoude het zelve konnen noemen een Lichaam zamengestelt uit Ledematen, welke het ontleend van allerlei Gezindheden, om daar meede, ter gezetter tyd, tweemaal 's weeks, te vergaderen. In der daad zyn die Ledemaaten daar aan als toegewydt, ten minsten indien 't waare Collegianten zyn. Behaagd egter deeze bepaalinge niet, zoo word de Leezer verzogt 'er voor zig zelven eene andere te maaken, zig verbeeldende eenen hoop Christenen, onderwezen en opgebragt in verscheidene zamenstelsels van Godsdienst, door de bank aanhangsels zynde, de eene van 't Arminiaandom, de andere van 't Mennonitendom; de eene met de Gereformeerden, de andere met de Unitarissen, Mystyken enz. 't meest overeen komende. Dit is de weezentlykste grond van een ieders Godsdienst; dog men word een Collegiant, om met des te meer vryheid zyne gedagten te mogen zeggen over den Zin, de Leere en de Onderwyzingen, die in de Heilige Schriftuur vervat zyn, en om, zoo als men zegt, door dit middel des te meer lucht, verzekeringe en vermeerderinge van kennisse te krygen, om zig onderling op te bouwen enz. De Vrymoedigheid, waar meede een iegelyk zyne voorstellingen doedt over de Heilige Schriften, doedt egter niemand den haatelyken naam van Ketter krygen, behoudens dat een ieder altoos erkenne 't gezag des Bybels. Volgens 't gevoelen der Collegianten verdiend een ontugtige, door zyne ongebondentheden den naam van Ketter, gelyk mee-

(A) Wanneer, zegt het Handschrift, niemand buiten gewoon opstaat, om de Toepassinge te doen, moet de geen, die daar voor als Borg heeft gestaan, dezelve doen. Waarop eindelyk, of iets aangemerkt word, dat zelden gebeurd, of tot een nagebed op dezelve wyze als 't voorgebed word overgegaan, na welke de Vergadering scheid.
Zy bouden jaarlyks op den laatsten Zondag in January 's Heeren Heilig Avondmaal, op dezelve wyze, en met dezelve Vryheid, als te Rhynsburg.

[p. 305]

de ieder een, zig overgeevende aan zyne driften: Maar zy gelooven, dat God veel ligter zal vergeeven de dwaalingen in 't Verstand en in het Oordeel over eenig Leerstuk, dan de dwaalingen in de oeffeninge van Deugd en zedelyke Pligten, of de zonden die tegen de Reden en het beeter weeten worden begaan. Myns bedunkens verdienen ook deeze Collegianten niet genoemt te worden Scheurlingen, dan ten aanzien der Gezindheden waar van zy uiterlyke Ledematen zyn; zoo het anders waar is, dat een iegelyk, hoe zeer hy een Collegiant mag wezen, egter verknogt blyft aan de Stam zynes Godsdiensts.⁺ De beschryving, welke ik gegeven heb, van de Godsdiensts-oeffeningen van het Collegie, toond genoegzaam aan dat 'er in het zelve nog Leeraar nog Predikant, plegtiglyk daar toe verkooren en erkent, word gevonden: Hier is geen gezag afgestaan aan een persoon op eene zeekere wyze gekleedt, wiens heilig gewaad vervolgens tot zig trekt de agtinge van Godsdienstige belyders of belydsters: hier heeft geen plaats eenig denkbeeld van uitsteekend verstand of verdiensten, dat meer aan den Geestelyken Staat, dan aan dien der Leeken, verknogt is. Behalven dit is 'er in het Collegie nog^(A) Kerkenraad, nog Ouderling, nog Diaken. Dit is egter eene waarheid, dat 'er een soort van uitzondering is te maaken, ten opzigte der Predikers van het Collegie; daar in bestaande, dat die^(b) van de Gezindheid der Mennoniten daar meermaalen spreeken, voornamentlyk in de Collegiën buiten Amsterdam: Dog men moet even wel agt geven, dat deeze Mennonitische Predikanten, niet anders prediken, dan slegts als byzondere lieden, zonder eenige^(C) meerderheid of onderscheid. 't Collegie hoord nog ontfangt hen niet anders dan in de hoedanigheid van Broeders, in gelyken graad van magt staande met de andere Broederen. By het gebrek van Tugt en Kerkelyke Eertrappen (Hierarchie) een gebrek, dat by de Collegianten word aangezien voor eene zaake die God aangenaam is, moet nog worden gevoegt het verwerpen der^(D) Formulieren, der Belydenissen, en der Catechismussen. Het denkbeeld, 't geene zy van die drie Banden hebben, waar door de Secten en de Godsdiensten gewoon zyn hunne belyders te vereenigen, komt volslagen overeen met een lichaam, bestaande uit zoodanige ledemaaten, die zig onderling niet anders ontmoeten, dan om onafhankelyk te zyn. ‘Om welke redenen dog, zegt men in het Collegie, zal den eenen Broeder verpligt zyn te gelooven op dezelve wyze als den ander? Word het in de Burgerlyke Zaamenleevinge vereischt, dat het Geloof alleszins overeenstemmig zy? Laat ons van onze Broeders niet anders afvorderen, dan een gedrag dat overeenkomt met die Schriften, welke wy allen moeten aanzien voor het Woord Gods, en den regel onzes gedrags: dat de Werken niet lochenen het Geloof, waar meede de menschen in 't algemeen zoo zeer schynen te willen pronken, en 't geen doorgaans geen ander bewys van Godsdienst met zig brengt, dan veragtinge, haat, en onverdraagzaamheid, voor de geene die hunne Formulieren niet aannemen.

Ik heb bereids gezegt, dat deeze Collegiën⁺ opgeregt zyn^(E) in het jaar 1619. De oorsprong daar van moet geweten worden aan dien geest van onverdraagzaamheid te dier tyd zoo zeer bekend onder de Gereformeerden in Holland; en 't is die zelve Geest, die magtig genoeg is geweest, om de Collegianten te brengen tot een gansch tegengestelt uiterste. Drie^(F) Gebroeders, genaamt van der Codde (in 't Latyn Coddeus,^(G) Broeders van eenen anderen Coddeus, die Hoogleeraar in de Hebreeuwsche taal is geweest in de Hooge School te Leiden) zyn de waaragtige Stichters der Collegiën geweest, en de opregtinge derzelve geschiedde op de volgende wyze.

+ Die Collegiën hebben geene eigentlyke Leeraars of Predikanten.

(A) Zy hebben, zegt het Handschrift, nog Leeraar, nog Predik-stoel, nog Kerk-cieraad, nog Ouderlingen, nog Diakenen, nog Kerkelyke Tugt.

(b) Die aangestelde Predikanten zyn. Zie hier boven.

(C) 't Handschrift heeft: Niet in de hoedanigheid van Leeraar, maar als een gemeene Broeder; zonder dat zy 't minste Gezag boven anderen genieten.

(D) Zy zyn zeer afkeerig, zegt het Handschrift, van zig aan eenige Catechismus of Confessiën te binden.

+ Wie de eerste Stigters der Collegiën hier te Lande zyn geweest.

(E) Dit komt overeen met het Handschrift.

(F) 't Handschrift noemt ze; namentlyk, Jan, Adriaan, en Gysbregt Jacobszoonen van der Codde.

(G) Dit spreekt het Handschrift tegen, zeggende: Zy waren ook Namaagschap van den vermaarden Guillelmus van der Codde, Hoogleeraar enz.

[p. 306]

⁺ Deeze drie Gebroeders van der Codde waren Landlieden, doende alle drie belydenisse van de Gezindheid der Arminiaanen. Zy woonden in drie^(A) verscheidene Dorpen, en zelfs was^(B) een van hen Ouderling der Kerk van zyn Dorp. Wyders staat te letten^(C) dat een van hen zyn gewoonlyk verblyf te Rhynsburg hield. Hadden zy nu het merkteeken der inblaazinge niet even als de Apostelen, zoo geleeken zy nogtans zeer wel na dezelve, uit hoofde der nederigheid van hunnen Staat, overmits zy zig geneerden met den Landbouw en met Leertouwery: Dog tot vergeldinge hier van verzeekerd men, dat zy zeer ervaren waren in de Heilige Schriftuur, dat zy zig^(D) oeffenden in dezelve te leezen en gestaadig te overdenken; als meede dat zy ten opzigte van hun gedrag leefden als zeer goede Christenen. De omstandigheden der tyden waren toen zoo weinig gunstig voor de Arminiaanen, 't zy uit hoofde dat hunne stellingen in de Synode van Dordrecht veroordeelt waren, 't zy uit redenen van Staat, dat zig uit te geven voor een Arminiaan, even het zelve was, als of men wilde doorgaan voor een vyand Gods en aller Burgerlyke Zaamenleevinge. 't Was dan in deeze zelve omstandigheid van tyd, dat de Regeering meinde alle predikatiën der geener die zig voor Remonstrantsche Leeraars uitgaven, te moeten verbieden, met bevel aan dezelve van uit het Land te vertrekken, in gevalle zy de Acte van Seclusie of Suspensie van hunnen Predikdienst weigerden te teikenen; welke Acte opgestelt was tegen het Arminiaandom, na dat de Regtzinnigheid glorieuslyk de overwinninge had bevogten door de beslissingen van de Synode. Men had ook eene boete gestelt tot^(E) straffe der geener die de gemelde Acte weigerden te teikenen: zelfs wil men dat 'er vergeldingen belooft wierden aan alle de geene die eenen Remonstrantschen Leeraar zouden komen te ontdekken en aan de Magistraaten aan te brengen. Ik zou niet konnen zeggen of de hoop van winst veele aanhangers van het nieuwe^(f) Pelagiaandom heeft doen ontdekken, in een land, alwaar het geld veel noodzaakelyker en meer waardig is dan elders; dog het is ten minsten zeeker, dat dit middel, om eenen Ketter te ontdekken, in het Evangelium niet word gevonden, en dat de geene, die het zelve in 't werk stelden, bezwaarlyk konden worden aangezien voor gepredestineerden ter zaligheid, door het Eeuwig Besluit. Dog dit zy zoo 't wil, de Acte met deszelfs gevolg benam den Remonstranten hunne Leeraars; en toen viel het ook voor, dat, om niet geheel en al zonder Godsdiensts-oeffeningen te blyven, by gebrek van Herders en Leeraars, de drie Broeders van der Codde voorsloegen, om van stonden aan onder de Vrienden en Broeders een Collegie over den Godsdienst te formeeren, waar in men naderhand ook toeliet, behalven de Remonstranten, lieden van alderlei Gezindheden. Men stelde ook tot een vasten grondslag, niet anders te zullen vergaderen, dan als evengelyke Broeders, op dezelve wyze, zoo als ik bereids gezegt heb, en met dat eenig oogmerk, om zig zelven op te bouwen, door het opbouwen van anderen.

Het^(G) eerste Godsdienstige Collegie wierd te Warmond opgeregt, een Dorp alwaar een van de van der Coddes woonde. Dit Collegie wierd zaamengestelt uit een groot getal Remonstranten, welke niet meer, nog in 't openbaar, nog in 't verborgen als Arminiaanen durvende vergaderen, uit oorzaak van de strenge boeten, zig alle verheugden, dat zy eenen dekmantel hadden, om als goede Vrienden zaamen te komen, onder een naam, die door de bank in hun Land wierd gegeven aan zulke byeenkomsten, alwaar niets minder dan zaaken van den Godsdienst wierden

+ Hoedanig die Collegiën zyn opgerigt.

(A) In het Handschrift worden die Dorpen genoemt; namentlyk Jan woonde te Oestgeest; Adriaan te Rhynsburg; en Gysbregt te Warmond.

(B) Te weten Gysbregt, die Ouderling was der Remonstrantsche Gemeinte te Warmond.

(C) Namentlyk Adriaan.

(D) Dit getuigen van ben, zegt het Handschrift, Passchier de Fyner, en G. Brand, twee Remonstrantsche Leeraars.

(E) Op het Lyf der geener, zegt het Handschrift, die de Acte niet wilden teikenen, was eene somme gelds gezet.

(f) Dit 's de naam welke men aan het Arminiaandom geeft.

(G) Dit geschiedde, zegt het Handschrift, nadien 'er eene boete van vyf-en-twintig guldens gestelt was op een iegelyk die de Remonstrantsche Leeraars ging hooren, zoo dat het beide kostelyk en gevaarlyk viel, derzelver Predikatiën by te woonen. Hierom wierden verscheide overgehaalt om zulk een Collegie te houden, en onderling over de Heilige Schrift te spreeken enz.

[p. 307]

verhandelt, zoo als ik albereids gezegt heb. Dog wat gebeurde 'er in 't vervolg? Na dat het onwêer een weinig tot bedaaren was geraakt, kwamen verscheide Remonstrantsche Predikanten weder in hun Vaderland, en niet schroomende een nieuw onweder uit te staan, boden zy zig te Warmond aan, om aldaar Herders der kudde te wezen. Dog de van der Coddes sloegen dat af, voor reden gevende, dat de nieuwe ingestelde Collegiën geen herderlyk Gezag konden lyden, dat die instellinge gegrondt was op het ontwerp door den Heiligen Paulus in^(a) het XIV de Kapittel van den eersten Brief aan de Corinthiers opgegeven; en eindelyk, dat hunne wyze van vergaderen alleszins overeenstemde met die der Apostelen.

Eerlang wierd het Collegie van Warmond naar Rhynsburg overgebragt; alwaar het geweldig vermeerderde, en twee zeer vermaarde Remonstrantsche Leeraars^(b) by zig kreeg, juist wel niet als Herders, maar⁺ als Broeders. In navolginge van dit Collegie wierden 'er op eene ongevoelige wyze in verscheide plaatsen van Holland meer andere opgeregt. In het begin deed men onderzoek naar die Vergaderingen, dog eindelyk veinsde men niet te weten wat aldaar omging, en men zag ze door de vingeren.

⁺ Zie daar dan 't geene men my, als iets zeekers, wegens den oorsprong der Collegianten, heeft opgegeven. Maar andere in tegendeel willen, dat de oorsprong der Collegianten nog ouder is, en dat 'er zelfs albereids voor de van der Coddes diergelyke in de Vereenigde Provinciën zyn geweest, gegrondt op het zelve ontwerp, omhelzende dezelve gevoelens, en, even als de Collegianten van Warmond en van Rhynsburg, tot beginselen hebbende de verklaaring welke zy aan de woorden van den H. Paulus gaven. 't Eenig onderscheid, 't geen ik tusschen de laatstgemelde Collegiën en die van oudere tyden vinde, bestaat hier in, dat de oudere waren zaamengestelt uit Wederdoopers en andere bekende Geestdryvers, waar van hier boven gesproken is. Men vind Collegiën van dit soort van 't jaar^(C) 1560 af, en zoo men hooger tot oudere tyden opklom, zou men 'er buiten twyfel verscheide andere vinden, voornamentlyk als men tot de tyden der Vervolginge komt. Maar behalven dat, de sluip-vergaderingen in Engeland, en alle andere hedendaagsche heimelyke byeenkomsten, zyn die niet ten naasten by van een en dezelve natuur? Laat ons dan geen verschil hebben over het onderscheid van de benaaminge.

Men vind ook dat 'er in Engeland, onder⁺ de Regeering van Koningine^(D) Elizabeth, zoodanige Collegiën zyn opgeregt geweest, waar in het egter niemand geoorlooft was het woord te voeren, dan alleen aan de Kerkelyken. In dezelve wierd de Predikant de Profeet genoemt, en men vooronderstelde aldaar buiten twyfel, dat de geen die tot de gemeinte sprak, gewisselyk sprak op de wyze der oude Profeeten, en, even als die, onmiddelyke inblaazingen des geests had. Zie hier de order welke men hield in die Godsdienstige Vergaderingen, welke, naar men zegt, door^(E) Grindal, Aartsbisschop van Cantelberg, wierden voorgestaan met allen bedenkelyken iever. De jongste Predikant, of liever Profeet, klom

(a) Voornamentlyk van het 26ste vers af, tot het einde toe.

(b) Camphuisen (Camphusius) en Gasteranus.

+ Voortgang van die Collegiën in Holland.

+ Zulke Collegiën albereids te vooren opgeregt: zoo in Holland;

(C) Zulk een Collegie, zegt het Handschrift, hebben de Doopsgezinden in Zwitserland in 't jaar 1560. en vroeger gehad: 't zy by gebrek van Leeraars, of met toestemminge en onder het opzigt hunner Leeraars. Ieder had aldaar Vryheid om in de Gemeinte tot stigting te spreeken. Hendrik Bullingerus heeft een Geschrift van hen, waarin zy redenen van hun gedrag, en nalating van in de Predikatiën te komen, aantoonen, te gelyk met zyne wederlegging uitgegeven. Dit Boekje is in het jaar 1651. in het Hoogduitsch by Christoffel Freshover gedrukt.

+ Als in Engeland.

(D) In het jaar 1580. en het 23ste der Regeering van Koninginne Elizabeth, zegt het Handschrift, waren 'er in verscheide deelen van Engeland zulke byeenkomsten opgeregt.

(E) 't Handschrift noemd hem, Edmund Grindal; en zegt wyders: De Predikanten, die tot een byzonder District of Regtsgebied behoorden, kwamen in de voornaamste plaats van het zelve te zaamen. De jongste Godgeleerde ging eerst op den Predikstoel, en sprak een half uur min of meer, naa dat hy zyne bedenkingen met klaarheid kon voorstellen, over een gedeelte van de Heilige Schrift, dat hem te vooren door wederzydsche overeenkomst was toegewezen. Vervolgens spraken 'er vier of vyf anderen, naar den rang hunner ouderdom, over denzelven Text. Eindelyk trad een bedaagd en deftig Godgeleerde op den stoel, maakte de slotreden, wat langer als de voorige, waar in hy den arbeid en bekwaamheid der zulken, die het best verdienden, prees, en zagtmoediglyk en zeediglyk de mislagen en gebreeken, zoo 'er eenige waren, aantoonde. Alles eindigde, gelyk het begon, met een plegtig gebed; waarna zy gezamentlyk nevens verscheide van den kleinen Adel, daar byeen gekomen, zig door eenige spys ververschten, en Tyd, Stoffe, Predikers en Voorzitter voor de volgende Byeenkomst bepaalden.

[p. 308]

op den Predik-stoel, en sprak eerst omtrent den tyd van een half uur lang, en naar maaten dat hy zig min of meer in staat bevond om zyne gedagten over een Text uit de Heilige Schriftuur uit te breiden. Onmiddelyk na hem ging een ander, wat meer bejaard, op den stoel, predikende over het zelve onderwerp. Dees wierd daar in gevolgt door vier of vyf andere, welke alle op hunne beurt, en volgens hunne ouderdom, spraken over het onderwerp door hunne voorgangeren albereids verklaart. Na deeze klom een oud Godgeleerde, die lange jaaren den Predikstoel had bekleedt, daar op, wiens aanspraak buiten twyfel langduuriger en diepzinniger was dan die der voorgaande. Dees oude Leeraar dat zelve onderwerp verhandelende, maakte eenige aanmerkingen, op de aanspraaken die voor de zyne waren gedaan; gaf het geene hem in dezelve fraai was voorgekomen te kennen, en berispte in alle zeedigheid de misslagen. Dat soort van Godsdiensts-oeffeningen, zeer veel overeenkomst hebbende met de wyze van de aanneeminge tot Proponenten in de Hervorming van Calvinus, begon en eindigde met een gebed. Vervolgens scheidde de gansche Vergadering, om deeze Godsdiensts-pleginge te besluiten met eene Broederlyke Maaltyd. By 't scheiden derzelve wierd een vasten tyd benaamt tot eene nieuwe byeenkomst; men benoemde de Predikers, en men gaf hen den Text en het onderwerp op, tot de volgende verhandeling.

Deeze byeenkomsten wierden eens of twee maalen ter maand gehouden; men bleef iedere reis omtrent twee uuren by elkanderen, en zulks in de openbaare Kerken: Invoegen de Collegiën van die natuur, gestaaft en voorgestaan door eenen Aartsbisschop, geenszins heimelyke vergaderingen waren, zoo als men anders uit den naam, welke men hen hier geeft, zoude konnen afnemen. Dog wat daar ook van is, zal 't, myns bedunkens, noodig zyn, den Leezer alhier een denkbeeld te geven van de wyze en order welke de Predikers in hunne predikatiën verpligt waren te houden. In de eerste plaats wierd de zaamenhang van den verkooren Text aangetoont, den waaren zin en het oogmerk, dat zig de Heilige Schryver daar in had voorgestelt, beweezen, daar na de eigentlyke beteekenisse der woorden, de verscheidene vertaalingen der Overzetters, de gelyk-luidende plaatsen, en de gevolgen welke men uit den verklaarden Text kon haalen, opgegeven, eindelyk wierden de verdraaide uitleggingen, door de valsche Leeraars aan dien Text opgedrongen, te kennen gegeven enz. en hier in was het buiten twyfel, dat de geest van zintwisten doorstak, ten minsten zoo 't geoorlooft is, daar van te oordeelen, volgens de omstandigheid van tyden, waar in diergelyke predikatiën voornaamentlyk in zwang gingen. Ook moet men weten, dat, vermits de geene, welke die predikatiën deeden, vryheid hadden, om zoodanigen gevoelen te verkiezen 't geen hen 't aanneemelykst voorkwam, het onderscheid der zaamenstelsels en der gevoelens gelegentheid tot zintwisten in de vergadering verschaften; dog dat de tegenwoordigheid van eenige voortreffelyke en deftige Godgeleerden, die door 't bevel des Bisschops van dat Regtsgebied in die vergaderingen voorzaten, veel toebragt om de goede order en schikkinge in het zintwisten in agt te nemen. Wyders wil men, dat, niet tegenstaande de langwyligheid deezer Godsdienstige en aandagtige oeffeningen, egter de aandagt der toehoorderen niet vermoeit wierd, wyl dezelve, op eene aangenaame wyze, ingespannen gehouden en opgescherpt wierd, door de verscheidenheid der stoffen en aanmerkingen, welke in die predikatiën wierden verhandelt.

In plaats nu, van dat de Koninginne Elizabeth deeze Vergaderingen zoude hebben goedgekeurt; wierd zy in tegendeel daar door zeer ingenomen tegen den^(A) Aartsbisschop van Cantelberg, derzelver Voorstander, welke voorgaf dat dezelve moesten worden vergeleeken by de oude Profeetische Schoolen (of Kweek-schoolen) der Jooden. Die Aartsbisschop maakte in eenen Brief, welken hy daarover aan die Vorstin schreef, een Verantwoor-

(A) De Koninginne vattede, volgens 't Handschrift, eenen onverzoenelyken haat op tegen den Aartsbisschop: die in zynen Brief aantoonde, dat deeze Oeffeningen op goede voorbeelden en gezag gegrond waren: dat Samuël te Ramath en te Bethel. 1 Sam. X. 2. 19. en Eliza te Jericho diergelyke hadden onderhouden, en dat Paulus 1 Corinth. XIV. 'er uitdrukkelyk van gewag maakt, als van eene gewoonte in de eerste Christen Kerken, en beveeld, dat twee of drie na malkanderen zouden spreeken, en dat de uitkomsten de nuttigheid derzelver leerden.

[p. t.o. 308]

ASSEMBLÉE de ceux qu'on appelle COLLEGIANS a Amsterdam.

L.F.D.B. del.
P.Tanjé sculp.
Leur CENE a Rynsburg.

[p. 309]

dinge, en tragtte de opregtinge van die Profeetische Vergaderingen daar in te verdeedigen, door Voorbeelden, genomen^(a) uit het Oude en Nieuwe Testament. Hier voegde hy by, dat diergelyke Oeffeningen dienden,^(B) om de gaaven en bekwaamheden der geener, die tot Leeraaren en Predikanten in de Kerk geschikt waren, te vermeerderen; dat zoodanige Sermoenen ook nuttig waren, om een soort van naiever onder de Kerkelyke Persoonen te verwekken; dat men daar door kon oordeelen van een ieders regtzinnigheid in de Leere, van gezondheid des Verstands en Kennisse enz. Kortom, de ieverige Aartsbisschop gaf voor, dat door dat middel het Pausdom wierdt ontwortelt: dog hy mogt wat zeggen; 't vooroordeel tegen hem lag'er, en de Koningin kwam 'er nooit van weerom.

⁺ Laat ons nu van dien korten uitstap weder tot onze Hollandsche Collegianten komen. Zy geven voor verdraagzaam te zyn in den uitersten graad. Zy zullen my wel willen toestaan, om aldus als een waar regtzinnige te mogen noemen die verdraagzaamheid, die voor eene Tegenregtzinnige (Anti-orthodoxe) word uitgekreeten, die toegang geeft, en voor Broeders ontfangt alle de geene, die zig Christenen noemen, wie zy ook mogen wezen. Dat is, zal men zeggen, de vrugt van die vreede en van die eendragt, welke de Collegianten voor de Ziel des Christendoms aanzien. Dog daarop zal men hen tot antwoord geven, konnen zy voor altoos deeze vreede en deeze eendragt bewaaren in eene Vergadering van lieden, welke van allerlei soort van Gezindheden zyn, en welke in de Vergadering komen, bezet met allerlei soort van Vooroordeelen, en zig bedienen van alle de bewyzen hunner Gezindheid? Die in de Vergadering het regt hebben, van hunne eigene gevoelens voor te stellen en uit te drukken, en van, volgens hunne byzondere begrippen en bevattingen uit te leggen die Schristuur, welke zy 't alle in 't algemeen eens zyn, voor Godlyk te moeten worden aangezien? Ook zegt men, dat, niet tegenstaande de goede order en⁺ tugt van 't Collegie, 'er meenigmaalen gevaarlyke en onstuimige wargeesten zyn ingeslopen, die getragt hebben om scheuringen te verwekken: en men heeft het aan die valsche Broederen dank te wyten, dat 'er eene^(C) scheuringe ontstaan is, die te Rotterdam geboren, eerlang naar Amsterdam overvloog. Uit die scheuringe sprooten twee verscheide Collegiën, welke zig beide, 't een 't ander uitsluitende, de lydzaamheid, gemaatigdheid, broederlyke Liefde, en alle Christelyke Deugden toeëigenden. Dit niet tegenstaande, waren 'er eenige Broeders Collegianten, welkers gemoed wat teederder en wat naauwer bezet was dan dat van andere, die geen party wilden trekken; maar die, door beweegredenen van Broederlyke Liefde, 't van hunnen pligtagtten te zyn, om beurtelings te moeten komen in beide die Collegiën. Daar kan nog eene andere tegenwerpinge⁺ tegen deeze Collegie-Broeders worden gemaakt, hier in bestaande, dat namentlyk de evengelykheid die onder hen plaats heeft, aan eenen Weetniet regt geeft, om zoo langen tyd te mogen spreeken als een verstandig Man; dat een Schoenlapper aldaar gelyk staat met een Leeraar, doorkoorend in de Godgeleerdheid; dat de Onwetenheid de Geleerdheid kan aanvallen; dat men in Vergaderingen van die Natuur gedwongen word om honderd buitenspoorigheden, voorgebragt met een soort van destigheid, en een schyn van Godvrugtigheid die de eenvoudigen bedriegt, te moeten aanhooren. Dog let eens, wat de Collegianten daar op antwoorden. ‘Bevind men,’ zeggen zy, ‘in andere Gezindheden 'er zig beeter by, in te moeten hooren eenen onwetenden en onbekwaamen Predikant, die aldaar zyn tractement tot zyn Dood toe blyft genieten, om zyne Toehoorderen met zyne onbekwaamheid het

(a) 1 Samuël, anders 1 Boek der Koningen Xde Cap. 1 Brief van den Apoft. Paul. aan de Corinth. XIVde Cap.

(B) Des Aartsbisschops redenen waren, zegt het Handschrift. 1. Dat de Leeraars daardoor ervarener en bekwaamer wierden, om de Gemeinte te leeren. 2. Dat ze daar door van ledigheid en lanterfanten wierden afgetrokken. 3. Dat zommige, in de Leere verdagt, daar door tot kennisse der Waarheid kwamen. 4. Dat onkundige Leeraars tot de studiën gedreven wierden, zoo niet om de Conscientie, egter schaamshalven en uit vreeze voor de Kerkelyke Tugt. 5. Het te hooggaande gevoelen der Leeken over de bekwaamheid der Geestelyken wierd daar door weggenomen. 6. Niets was, zyns bedunkens, bekwaamer om het Pausdom uit te roeyen dan dit. Dog (vervolgd het) deeze redenen hadden by de Koninginne geen ingang, en by (de Aartsbisschop) bleef tot zyn Dood toe van haar gunst versteeken.

+ Voorgeven der Collegianten, en Aanmerkingen daar op.

+ Scheuringe onder de Collegianten: waar uit twee verscheide Collegiën worden gebooren.

(C) 't Handschrift noemd de bronnen van die scheuringe, geringe beginselen door beethoofdige Menschen te sterk gedreven.

+ Tegenwerpingen aan de Collegiebroeders gemaakt.

[p. 310]

hoofd te breeken, en die den Godsdienst zyner Dorpelingen geen ander nut of stigtinge toebrengt, als hen, gemeenlyk drie of vier maalen ter week, veele onnutte dingen, waar mede zy verkeerdelyk hun geheugen belasten, in 't hoofd te brengen?

⁺ Laat ons van die Collegiën afscheiden met eene byzonderheid te melden, welke mogelyk niemand anders dan alleen de Leezers, die Hollanders zyn, veel zal aangaan: hier in bestaande, dat, ten aanzien deezer onderlinge Liefde, waar van de Collegianten belydenisse doen, malkanderen met al hun vermogen bystand doende, die van het meerengedeelte der Hollandsche Steden hunne beursen hebben geopent voor hunne Broederen te Amsterdam, om aldaar in de Jaaren^(A) 1677. en 1680. het Collegie, de Oranje-Appel genaamt, te stigten, en 't is waarschynlyk dat by gelegentheid die van Amsterdam het zelve zullen hebben gedaan voor de Broederen van andere Steden. Hier moet ik nog by voegen, dat die stigtinge ook diend tot onderhoud van een groot getal Collegie-Weezen, en zelfs vans Weezen van andere Gezindheden en Partyen: een waardige Vrugt der menschelykheid, en die plaats behoorde te vinden by alle Menschen, niet tegenstaande het onderscheid des Godsdiensts!

⁺ Thans moeten wy eens zien, hoe 't met het opregten van 't Collegie te Rhynsburg is gegaan. Ik heb albereids gezegt dat dit Dorp den naam geeft aan de Gezindheid der Rhynsburgers, en zal 'er nu nog by voegen, dat onder den naam van Rhynsburgers niet alleen verstaan worden de Inwoonders van dat Dorp, maar dat men, onder dien naam, ook begrypt de Mennoniten, Remonstranten, Unitarissen, Calvinisten, Lutheraanen enz. die zig, van alle kanten naar Rhynsburg begeven, gelyk eertyds de^(b) Jooden zig naar Jerusalem begaven, om hun Paasch-Feest te vieren. Deeze Lieden vergaderen aldaar niet, dan tweemaalen des jaars, te weten op Pinxteren, en op den laatsten Zondag van de Maand Augustus, om op eene Broederlyke wyze het Avondmaal te houden: om waar aan toegelaten te worden, niets anders vereischt word dan een geschikt en geregeld leeven, volgens de pligten ons in de Heilige Schriftuur voorgeschreven, van wat gevoelen men anderszins ook mag wezen, een iegelyk in gevolge de vooroordeelen zyner Gezindheid, nopende het wezen en de natuur van dat Sacrament. De dag voor dit plegtig Avondmaal gaande, word gemeenlyk doorgebragt met het onderzoek der Zonden, en met het hert te bereiden. Eer 't Avondmaal aangaat, worden twee⁺ Predicatiën gedaan, d'eene over het Avondmaal in 't algemeen, en over de dood van Jesus-Christus in 't byzonder, d'andere over de beweegreedenen, welke de geloovige Rhynsburgers aanzetten om in dat Dorp te vergaderen, om zig op eene Christelyke wyze, en zonder onderscheid van party, te vereenigen, zonder zig te verklaaren de eene voor het gevoelen van Paulus, de andere voor dat van Apollos: met een woord, om zig aldaar te vereenigen, even als de oude Jooden in hunnen Tempel, of in de Hoofd-stad hunnes Lands, om op eene Broederlyke wyze het Paasch-Feest te vieren, schuivende, geduurende deeze plegtigheden, de verschillen van Pharizeën en Sadduceën zoo lang aan een kant. In die Predikatiën nu zegt men, dat de Rhynsburgsche Collegianten niet nalaaten te beweenen de ongelukken van het Christendom, verscheurt wordende door scheuringen en Ketteryen,

+ Stigting van het Collegie de Oranje Appel te Amsterdam.

(A) Namentlyk, volgens het zeggen van 't Handschrift, wierd het voorste gedeelte dat op de Keizersgragt uitkomt in 't jaar 1677. en het agterste, dat van het eerste door eene ruime plaats en bloemtuin gescheiden is, en in de Huidestraat uitkomt, om den grooten aanwas der Wees-kinderen in 't jaar 1680. gestigt. Het eerste Huis is voor de Jongens, het andere voor de Meisjes. Het is voornamentlyk aangelegt ten nutte van zoodanige Weeskinderen, wiens Ouders Collegianten waren, of die die wyze van stigting boven anderen waardeerden; en vervolgens, zoo veel mogelyk is, en de middelen daar toe genoegzaam zyn, voor alle andere Weezen, die, uit groote nood, daar hun toevlugt zouden willen nemen, en elders geene schuilplaats zouden konnen vinden. De Stigters verkregen Octrooy van de Staaten van Holland en van de Burgermeesteren van Amsterdam, op gelyke wyze als andere Godsbuizen genieten, en wierden van alle Imposten, Accysen enz. ontslagen.

+ Stigting van het Collegie te Rhynsburg.

(b) Alhoewel de vergaderingen aan Rhynsburg als vastgehegt schynen te zyn, moet men zig egter niet inbeelden, zeggen de Collegianten, dat wy dat Dorp aanzien voor eene plaats, eerwaardiger dan eene andere, of dat wy waanen, dat aldaar meer heiligheid is dan elders, volgens de opvattingen welke de Roomsch-gezinden hebben van eene Kerk die op eene plegtige wyze is ingewydt. Dog aldus legt de zaak, namentlyk dat men in 't algemeen geloofd, dat de Collegianten, die Rhynsburgers worden genoemt, het Dorp Rhynsburg niet verkooren hebben, dan uit hoofde van hunne wyze van Doopen in een stroomend Water. Men ziet alhier eene verbeeldinge deezes Doops.

+ Voorbereidingen tot het Avondmaal aldaar.

[p. *18-*19]

L.F. du Bourg inv.
B. Bernaerts sculp 1736.
Le BAPTÊME de RHINSBOURG.

[p. 311]

en bedorven door de vooroordeelen der Menschen, waar door de Godsdienst daaglyks word bloot gestelt aan de baldaadigheden der Vrygeesten, en aan de bespottingen der Ongeloovigen. ‘Is het niet oneindig maal beeter, zegt een Rhynsburgs Leeraar, op eene Broederlyke wyze de hand te bieden aan een ieder Christen die de Heilige Schriftuur geloofd, en zyn best doedt om in deeze Weereld te leven naar de Wet van Jesus-Christus? 't Is dan overzulks, dat wy, als goede Broederen, de hand reiken aan alle soorten van Gezindheden, om dezelve te noodigen, met ons het Avondmaal te willen houden, naar zig zelven wel doorzogt te hebben over hunnen staat, zonder ons te stooren aan de haatelyke naamen welke men hen geeft, en zonder in onze Zielen te koesteren die gal, welke het meerengedeelte der Menschen aanziet als een iever tot Jesus-Christus.’ Ik ben van gedagten, dat dit klein staaltje van de wyze van denken der Collegianten van Rhynsburg aan den Leezer niet zal mishaagen.

De Plegtigheid des Avondmaals verschild⁺ niet van die der Gereformeerden^(a) Calvinisten. Na dat de Vergadering gescheiden is, legt men de Penningen, uit de Aalmoessen deezer Geloovigen by een verzamelt, onder handen van den Secretaris van het Dorp, die daar van eene Quitancie geeft, en 't geld onder de armen van Rhynsburg uitdeeld. De plegtigheid van dien dag word besloten met eene Predicatie, geschikt om God te danken: en des anderen daags 's morgens nemen eenige Rhynsburgsche Broeders, in den naam der gansche Vergadering, afscheid, en men maand elkander onderling aan tot standvastigheid in den Godsdienst, en tot volherdinge des Geloofs, welke men⁺ God verschuldigt is. Dog hoe zeer het ieder een vry staat te spreeken, te leeren, en zelfs het Avondmaal uit te deelen, worden egter die bedieningen zelden aan andere overgelaten, dan aan de geene, die zig daar toe bevorens bereid hebben. Zelfs benoemd men meenigmaal de geene die in de toekomende Vergadering het woord zullen voeren.

De verre afgelegentheid van Rhynsburg is oorzaak dat de Vriesche Collegianten het besluit genomen hebben van alle jaaren te Leeuwaarden te vergaderen, om 'er het Avondmaal te houden op de wyze der Rhynsburgers. ‘Een klaar bewys,’ zeggen zy, tot de geene, die hen beschuldigen, dat zy hunne Godsdienstsplegingen aan dit Dorp hegten, ‘dat wy nooit in die bygeloovigheid, welke men ons te laste legt, zyn vervallen.

Die scheuringe, welke ik gezegt heb,⁺ dat tusschen de Collegianten te Amsterdam en te Rotterdam ontstond, gaf ook gelegentheid tot het opregten van twee verscheide Vergaderingen te Rhynsburg. Iedere Vergadering hield haar Avondmaal byzonderlyk, zig zelven buiten alle twyfel houdende voor de Kerk der waaragtige Broederen in Christus. Wanneer nu een vreemde Collegiant de Vergadering zyner andere Broederen wilde bywoonen, zoude hy in zoodanigen geval niet^(B) verlegen zyn in 't verkiezen van eene deezer beide Kerken? Waar uit dog konde hy weeten, dat d'eene de wettige en de andere de scheurmaakster of onwettige was? Afwagtende dan, wat een Collegiant op deeze tegenwerpinge zal antwoorden, zal ik den Leezer onderrigten,⁺ dat die scheuringe, begonnen op Pinxteren van het jaar 1686, eindigde in het jaar 1700. door de wedervereeniging die onder hen geschiedde naa de dood hunner Hoofden.

Aangaande den Doop deezer Gezindheid,⁺ daar van heb ik alleen in eene aanmerkinge gewag gemaakt. Dog zie hier eene Beschryvinge daar van, zoodanig als my dezelve door eenen Geloovigen Rhynsburger is opgegeven. Die begeerd gedoopt te worden, maakt een begin daar van, met Saturdags morgens opentlyk voor de Vergadering der Rhynsburgers, alsdan tot die plegtigheid alleenlyk belegt, zyne Geloofs-belydenisse te doen. De Predikatiën die dit voorgaan, en die handelen over de uitnementheid en over de hoedanigheid van den Doop, zullen wy daar laten, alleenlyk zeggende, dat na de Geloofs-belydenisse, en hy die 't Sacrament moet bedienen, en hy aan wien 't bedient moet worden, zig begeven naar een soort van een Vyver of Sloot,

+ 't Avondmaal der Rhynsburgsche Collegianten komt overeen met dat der Calvinisten.

(a) Zie de Print dat Avondmaal verbeeldende.

+ Wie dat aldaar uitdeelen.

+ Twee verscheide Vergaderingen van Collegianten te Rhynsburg.

(B) Hy wierd, zegt het Handschrift, gedrongen, tegen hen te zeggen: ‘Vrienden ik kwam hier, om de algemeene Christelyke Kerke te vinden, en ik vind 'er twee.

+ Wanneer die begonnen, en weder geëindigt zyn.

+ Hun Doop by onderdompeling, hoedanig verrigt word.

[p. 312]

agter het^(A) Huis de Gezindheid der Rhynsburgers toekomende, 't geen eigentlyk een soort is van een Gast- of Gods-huis, vermits men aldaar om niet verblyf geest aan de geene, die geene gelegentheid hebben om in eene Herberge hunnen intrek te nemen. De Nieuweling, Leerling, of Eisscher des Doops, moet aldaar in de Kom of Waterbak by onderdompelinge worden gedoopt. Zoo 't een Mans-persoon is die gedoopt moet worden, heeft hy een witten hemdrok en onderbroek aan; is 't een Vrouws-persoon, zoo heeft zy een witte jak en een witte rok aan, waaraan nog gemeenlyk van onderen eenige stukken lood, even gelyk de Vrouwen in de mouwen haarer tabberts laaten naayen, zyn vastgemaakt. Dit geschied, zegt men, om des te beeter ondergedompelt te konnen worden en te zinken, en mogelyk ook om andere redenen. Die den Doop verrigt, staat in even diergelyke Kleederen midden in die sloot, alwaar hy ze verwagt om ze onder te dompelen, onder 't uitspreeken van 't Formulier 't geen gemeenlyk by alle Christen Gemeinten in gebruik is. Na dat de Doop verrigt is, gaat een ieder zyne gewoonlyke Kleederen wederom aantrekken, om weder in de Vergaderinge te verschynen, alwaar zy vermaant worden tot volhardinge en tot nakominge der Geboden van Jesus-Chriftus: waar na 'er opentlyk een Gebed gedaan, en eenige Liederen of Psalmen worden gezongen^(B).

Zie daar al 't geene ik meest waardig geagt heb, om op de Kerk-gewoontens der geener, welke men in Holland Collegianten en Rhynsburgers noemd, te moeten worden aangemerkt. Men zegt, dat die Gezindheid zeer vervalt, en dat het ook zoodanig gelegen is met de Unitarissen die vermengt zyn onder deeze Collegianten, onder de Quaakers, en eindelyk onder de Wederdoopers enz. Andere wederom beweeren, dat alle de Aanhangers van eenige Gezindheid zig hedendaags beeter weten te vermommen, dan in de tyden hunner Voorouderen: en daardoor komt het, zeggen zy, dat zeekere Fyne en ligtgeloovige zig diets maaken, dat de Vrygeestery en Kettery haar Geloof verliezen. Daar zyn 'er ook, die zeggen, dat de Godsdienst van den Mammon met alle kragt de overhand zoekt te krygen. Dog de wyste schorten hun oordeel op, zig vergenoegende met te wenschen, dat de Genade Gods zig uitbreide over alle Menschen.

An quidquam nobis tali sit munere majus?

(A) Volgens 't Handschrift gemeenlyk genoemt het Groot Huis, en aldaar gebouwt in 't jaar 1710.

(B) 't Zal mogelyk de Leezers niet verveelen dat deeze omstandigheden uit 't Handschrift hier nog by worden gevoegt. 't Zelve zegt dan, dat, schoon de Doop te Rhynsburg dikwils bedient word, en dat ze zelfs van de opkomst der Rhynsburgers af aldaar gepleegt wierd, men egter de Onderdompeling niet als een byzonder Leerstuk der Rhynsburgers, nog die plaats en tyd als noodig of nuttig boven andere tot het waarnemen van die Plegtigheid, moet aanmerken. De Onderdompeling is geen byzonder Leerstuk der Rhynsburgers, dewyl verscheide onder de Mennisten zig in bunne byzondere Gemeente laten onderdompelen, en verscheide Rhynsburgers zig met Besprenging of Overstorting laten doopen, verscheide andere geheel tegen alle Doop zyn, en meenen, dat die Plegtigheid alleen voor de eerste tyden van 't Christendom was ingestelt. De Onderdompeling behoord ook niet tot Rhynsburg in 't byzonder, dewyl veele Collegianten en Rhynsburgers zig te Amsterdam, Haarlem, en elders, zoo in 't openbaar, als in hunne eige Huizen, laten onderdompelen Hierom zyn veele Rhynsburgers van gevoelen, dat het beeter was, die Plegtigheid te Rhynsburg af te schaffen, om dat de Vreemdelingen, geen kennis van hun gevoelen hebbende waanen, dat de Collegianten en Rhynsburgers in het byzonder Onderdompelaars zyn, en dat Rhynsburg tot het onderdompelen in 't byzonder geschikt is, als zynde een deel van hunne Godsdiensts plegtigheden, die zy aldaar verrigten. Eigentlyk komen ze te Rhynsburg, alleen om 't Avondmaal te houden; maar wil iemand 'er gedoopt worden, die plaats is zoo goed, dog niet beeter, als elders, en men vind 'er verscheide, die te Rhynsburg aan 's Heeren Tafel gaan, die nimmer gedoopt zyn, nog immer voorneemen zig te laten doopen.
Men ziet hier uit dat de Collegianten en Rhynsburgers van malkanderen verschillen, als een gedeelte van het geheel. De vryheid van spreeken in de Gemeinte is een byzonder gevoelen, niet noodzaakelyk tot de algemeene verdraagzaamheid behoorende, ingevolglyk konnen de Rhynsburgers de algemeene Verdraagzaamheid en Gemeenschaphouding met alle Gezindheden der Protestanten onderhouden, zonder daarom met de Collegianten, in 't gevoelen van de Vryheid van spreeken te wezen. Egter moet ik bekennen, dat de meeste anders oordeelen, en waanen, dat de Collegianten en Rhynsburgers dezelve Persoonen zyn. Eindelyk zal ik hier nog byvoegen, dat 'er niet alleen te Amsterdam zommige Rhynsburgers zyn, die nooit op het Collegie komen; maar ook dat veele in Vriesland by de algemeene Vergadering te Leeuwaarden, die met Rhynsburg gelyk staat, het Avondmaal houden, zonder dat zy voor de vryheid van spreeken zyn, of de Collegiën bywoonen.