Naaukeurige beschryving der uitwendige godtsdienst-plichten, kerk-zeden en gewoontens van alle volkeren der waereldt. Deel 6

[p. 146]

Tweede hoofdstuk,
Handelende van de Camisars of de Dweepers der Cevennes.

⁺ EEnige jaren^(a) na de Dauphineesche Profeeten, verscheenen de zogenaamde^(b) Camisars in Languedoc en in de gebergtens der Cevennes. Omtrent veertien jaren waren verlopen tusschen de gemelde kleine Profeeten en deze^(c) Camisars. Het Profetisch vuur kost in zo weinig jaren niet worden uitgebluscht, en de dweepery was maar uiterlyk gedempt. De inwoonders van die Cantons waren byna alle Protestanten van een zeer boersche opvoeding. De denkbeelden van inspiratie maalden hun altoos in 't hoofd, waar toe hunne afgezonderde woonplaats en levenswys veel hielp. De dweepery brak dus eindelyk weer door; gevolgt van opstand en wederspannigheit, dewelke wierden opgewakkert en aangemoedigt door eenige vreemde Mogendheeden die met Vrankryk in oorlog waren. Zie daar het geen in eenige Gedenkschriften van onzen tyd gevonden wordt; hoewel deze omstandigheit eigentlyk niet tot ons onderwerp behoort. Wy zullen derhalven maar in't kort gaan zien waar in de dweepery dier Camisars bestondt. Volgens de nieuwspapieren van dien tyd, begosten de eerste Camisars hunnen⁺ opstand onder voorwendsel van onmacht tot betaling van het ingevoerde Hoofd-gelt: maar dit voorwendsel was van zeer korten duur. De Dweepery kwam te voorschyn, en brak door met een verschrikkelyk gelaat, 't welk ik onnodig oordeel te beschryven; en zo men iet tot verschoning daar van zou mogen zeggen, zou het moeten gehaalt worden uit de kracht der vooroordeelen waar mede die onkundige dweepers behept waren: doch de onkunde en vooroordeelen, die de burgerlyke⁺ zamenleving omverrewerpen, moeten noodwendig voor misdaden van Staat worden aangezien. Men behoeft zich derhalven niet te verwonderen, dat die dweepers als misdadigen zyn vervolgt en gestraft geworden. Laat ons hunnen aart en dien van hunne Opperhoofden wat nader beschouwen.

De Camisars verklaarden zich opentlyk voor gezwoorne vyanden van al wat den naam en het merkteken van Roomsgezindheit droeg. Zelfs verzekerde men, dat daar in het voornaamste artykel van hunnen Godsdienst bestondt. Gelovende dat⁺ zy Gode eenen dienst deeden met het beroven en verbranden der Kerken, en het vermoorden der Priesteren, paarden zy die wanbedryven met het leezen van Gods Woord, het zingen van Psalmen, en het doen van gebeeden. Zou men zich hebben konnen inbeelden, dat zulk een gedrag ooit voorsprekers zou vinden? Echter⁺ vondt men 'er in vreemde landen. Zeker slag van Schryvers durfde zeggen ‘dat die Camisars zo gematigd oorloogden als 't weezen konde.... En dat zy, uitgezondert het verbranden en plunderen der Roomsche Kerken, en het weigeren van quartier aan de Priesteren...... geenerlei wanorde pleegden’. Men ging verder: men voorzag hen liefdadiglyk van manifesten; en eenige fraaie Vernuften, die als Vluchtelingen naar Holland en Engeland geweeken waren, vereerden hen met lofspraken in rym en onrym. Zelfs waren 'er Predikanten die van den kansel hunnen lof verkondigden, en God baden dat hy hen met zyne hulpe wilde bystaan.

De Opperhoofden der Camisars waren,⁺ even als meest alle de andere, van een zeer lage geboorte. Luiden van eenig aanzien mengden zich, gedreven door een onbezonnen yver en blinde lichtgelovigheit, onder den hoop. Zy hielden hunne Opperhoofden voor Mozessen en Jozuaas die de Canaanieten uitroeiden, en omdat de gelykenis te netter wezen zou-

+ Begin der Camisars.

(a) In 't jaar 1703.

(b) Zy wierden Camisars genaamt, omdat zy een wit bembd over hunne kleederen droegen. Camise betekent in plat Languedoks een hemb.

(c) Andere zeggen, dat men hen Camisars noemde wegens den linnen keel, het gewoon gewaad van de boeren dier gebergtens.

+ Voorwendsel van hunne opstand.

+ Dewelke rechtmatig gestraft wordt.

+ Hun slecht gedrag.

+ Verdedigt in vreemde Landen.

+ De Opperhoofden der Camisars.

[p. 147]

⁺ de, gaven Cavalier, Roland, Catinat, en Ravanel, die de Opperhoofden waren, zich uit voor Goddelyk-Geinspireerden, en gedroegen zich als Bedienaars van het Evangelie. Zy gaven den zegen over de Huwelyken, zy doopten, en deelden het Nachtmaal uit; zy maakten en deeden Predikatien, of liever zy flansten een menigte texten uit den Bybel tot hun oogmerk te samen, of hechteden eenige lappen byeen uit predikatien die hun te voren gedaan waren door gerefugieerde Zendelingen uit andere landen wedergekeert, of door Predikanten, die voor de aankomst dier Missionarissen zich onder de broeders van de Cevennes en het Vivaretz hadden opgeworpen. Daarenboven wierden zy versterkt met een^(a) renfort van oude devotie, hun van tyd tot tyd uit Geneve toegezonden, en dus waanden zy hunne vergaderingen te spyzigen met het ware Manna, 't welk zy echter door hunne dweepery en onkunde vervalschten.

⁺ Cavalier, die door zyne geboorte tot de bediening van een Muil-ezel-dryver of iet diergelyk geschikt scheen, werdt wel haast de Generaal of opperste Veldheer, en in zeker opzicht de Wetgever en de Profeet van die Camisars: doch eer hy tot dien hogen trap geraakte, hadt hy verscheidene andere bedieningen bekleedt, dewelke ik onnodig achte om op te tellen, dewyl de voornaamste die van bakkersknegt geweest is.^(b) Genoodzaakt zynde een broodwinning te zoeken, verkoor hy die van zelv brood te konnen maken, zegt Mad. du Noyer niet onaardiglyk in haare Brieven. Dit ambacht nu, waar in hy zich zeer slegt queet, verlaten hebbende, maakte hy een aanvang van zyn leerlingschap in 't werk der Inspiratie. God, zeide hy, hadt hem^(c) zynen wille door droomen bekend gemaakt, en bevolen zynen broederen te hulp te komen. Hy begaf zich dan tot hen, en werdt, gelyk reets gezegt is, hun Profeet, hun Leerraar, en hun Generaal. Volgens Madame⁺ du Noyer,^(d) hadt hy ‘een jonge Profetesse by zich, Isabeau genaamt, dewelke hem nacht en dag bybleef. Hy hadt een jong en mooi meisjen uitgezogt; zy ging altoos nevens hem, en maakte zich door hare verrukkingen zeer noodzakelyk aan de bende...... Deze Profetesse, na het maken van woelende lichaamsbewegingen.... die zeer hevig waren, verklaarde van Gods wegen, dat men het Opperhoofd gehoorzamen moest, en hem houden voor een anderen Mozes...... Allengskens, vaart du Noyer voort, wilde hy (Cavalier) de ampten van Aäron en Mozes in zyn persoon vereenigen. Hy bekleedde zich met het Priesterschap; rechtte een Kerkelyk Lichaam onder de Cevenneezen op, en wierp zich tot Paus of Patriarch daar van op’. In deze hoedanigheit hadt hy het bevel over de boetvaerdigheit zyner gelovigen, en straste de onboetvaerdigen met de Excommunicatie. Indien de aangehaalde Brieven geloof verdienen, ging zulks toe op de volgende wyze. Cavalier ‘vermaande de gelovigen⁺ voor dat hy hun het Avondmaal uitdeelde, tot berouw, en kondigde hun aan dat zy de Tafel niet moesten naderen voor dat zy de vereischte gesteltenis om te Communiceeren hadden verkregen, met verzekering dat God hem zou doen kennen de geenen die ter Tafel mogten worden toegelaten...... Onder de plechtigheit zag men zynen arm van tyd tot tyd verstyven, en het brood weigeren aan sommige die zich kwamen aanbieden om het te ontfangen...... De geweigerde dropen zeer bedroest af, en begaven zich in den gebeede tot nader bevel...... Hy riep ze wederom, wanneer hy meende dat zy genoegzame boete gedaan hadden....

Zulk een was die Generaal^(e) der Dwee-

+ Hun gedrag.

(a) Geneve leverde in dien tyd veele boeken van Godsvrucht aan Languedok. Onder die boeken was een groot aantal van zulke die de Controversien van de oude mode verhandelden; dat is, die van scheldwoorden en bairkloveryen krielden. Dewyl nu sedert eenigen tyd die soort van Controversie begost in verachting te komen, zonden de Boekverkopers zo veel als zy konden die boeken naar de Protestanten van Languedok, die derzelver inhoud door onkunde voor het kruim van Gods woord hielden.

+ Afkomst van Cavalier.

(b) Lettres Galantes & Historiques de Mad. du Noyer Tom. III.

(c) Hy durfde zich daar op beroemen te Geneve, en hadt de stoutheit van zulks staande te houden na zyn vertrek uit Vrankryk, en na de verstrooing van zyne party.

+ Hy verheft zich door middel van een Byzit tot Opperhoofd in 't waereldlyke en Kerkelyke.

(d) Lettres &c. ubi sup.

+ Hy bedient het Nacht maal, en excommuniceertsommigen.

(e) Men zou hem geen ongelyk doen als men hem vergeleek by Jacob, dien beruchten Hongaar, die, van Monnik, gelyk men zegt dat by in zyn jeugt geweest was, tot de Mahometanen overging, en vervolgens zich in Europa, onder de boedanigheit van Profeet en Geillumineerden, ging stellen aan het boofd der Pastoralen die in 't algemeen uit boeren en opgeraapt volkje bestonden. Die geestdryver verzekerde dat hy zeer gemeenzaam met de H. Maagd en de Engelen verkeerde. Hy voerde in zyn standaarden een Lam dat een kruis bieldt. De Pastoralen maakten veel wanorde in Vrankryk, en echter bieldt men op eenige plaatsen die Dweepers voor Profeeten. Die Jacob hadt zelfs de stoutheit van in Priesterlyk gewaad openbaarlyk te prediken, bet wywater te consacreren, enz.

[p. 148]

⁺ pers. Hy was loos genoeg om zyne aanhangers te doen goedkeuren het vergelyk dat hy met den Maarschalk van Villars maakte, verzekerende dat hy het deet^(a) op bevel van God, en ten beste van de Kudde. ‘Hy viel in verrukking voor dat hy den Maarschalk ging vinden: het bed waar op hy lag, schudde door de kracht zyner ontroeringen, en God beval hem, door een stemme die uit zyn eigen mond voortkwam, enz.... dat hy doen zoude 't geen men van hem begeerde.... doch die openbaring hadt geen ingang by de verstandigsten’. Het vergelyk dat het Opperhoofd maakte, bragt de verstrooing van zynen aanhang te weeg. Deze dweepers hadden onder hen aangenomen het overschot van de Dauphineesche Cabale, en uit dat overschot was de nieuwe kudde in de Cevennes geformeert. Zy verzamelden zich op dezelve wyze in Engeland, en rechteden wederom een⁺ nieuw gezelfchap van Profeeten op. Cavalier, de beloften en de voorwaarden, in het vergelyk bedongen, mistrouwende, trok daar heen met zyne Broederen, en werdt in 't eerst als een Bescherm-Engel van den Protestantschen Godsdienst ontfangen. 't Is te weinig gezegt, dat hy wierdt nagelopen van alle de Vluchtelingen in Holland en Engeland; en dat hy een tyd lang overal nabestaande en goede vrienden vondt, die met alle geweld^(b) op de eene of de andere wyze hem wilden toebehoren.

⁺ Men deet hem zulke ongemeene eerbewyzingen aan, dat hem niets anders ontbrak dan die byna godsdienstige eerbied, welke de Roomsche Kerk aan de Heiligen bewyst. Een recht yverige Resugié zou toen ter tyd verlegen zyn geweest als hy hadt moeten beslissen, wie van beiden behagelyker aan God was, Cavalier die van een Bakkersknegt, Profeet, Opperhoofd van Geestdryvers, en uitroeier der Papisten geworden was, of Marlboroug den verlosser van Duitschland.

Men moet ter goeder trouwe bekennen, dat de eerste jaren dezer eeuwe vruchtbaar in dweepers geweest zyn. In Duitschland was toen een Tenhart, wiens Visioenen, die wel verdient hadden in haar⁺ eigen taal te blyven, in de Fransche zyn overgezet. Deze man, die half gek was, (en wie weet niet, zal men mogelyk zeggen, dat alle Dweepers zo zyn?) hadt nogtans leerlingen en navolgers, en zelfs verstandige navolgers, die nergens anders om voor dwazen konden gehouden worden dan omdat zy de dromeryen van Tenhart geloof gaven: trouwens zal het altoos een waarheit zyn, dat de zotheit besmettelyker is dan de wysheit. Die man scheen alle de gedachten tot de goddelyke⁺ inspiratie te brengen, de belagchelykste en onheiligste niet uitgezondert: doch naderhand beginnende te twyfelen of wel alle de gedachten van goddelyke ingeeving waren, schreef hy een gedeelte^(c) aan de ingevingen van den Satan toe. Hy geloofde dat het^(d) eezweeren quaad was, volgende hier in het gevoelen der Quakers: maar hy deet 'er een zeer verderfelyke clausul by, strekkende om het quaad te verschonen wanneer het onderstelt wordt onvermydelyk te zyn. Hy scheen het arbeiden voor onnodig te houden. Doch onder zekere^(e) voorwaar-

+ Zyn verge ykmet den Maarschalk van Villars.

(a) Zie Theatre Sacré des Cevenes. De Geest voorzeide hem by die gelegenheit veele dingen die by de uitkomst onwaar bevonden wierden.. Ten voorbeelde dienen deze twee volgende voorzeggingen. Volgens den Geest, moest Cavalier, als by met den Koning zou verzoent zyn, een gesprek met zyne Majesteit hebben. Byna in de zelve omstandigheit van tyd voorzeide een jong Camisars Profeet, dat 'er in den jare 1706. ongemeene dingen zouden gebeuren, ‘dat de Broeders Gods lof zouden opzingen langs de straten; dat bunne vyanden zich voor hen zouden komen nederwerpen; dat den Koning van Vrankryk het gerucht van die wonderen zouter ooren komen; en dat hy dan vragen zoude, wat doen die kinderen: waar op men hem zou antwoorden, zy bidden God; en dat de Koning dan zou zeggen, men late hen dan God bidden.

+ Hy begeeft zich naar Engeland.

(b) Te A..... wierdt hy naar de Kerk geëscorteert door een bende Languedokkianen, die den naam en den lof van den Cevenneeschen Profeet uitschaterden, en dikmaals overluid riepen myn Neef, myn Neef, opdat het gemeen weten mogte, hoe zeer zy verdienden in waarde gebouden te worden uit hoofde van zulk een doorluchtige namaagschap.

+ Enwordt daar zeer hoog gëerd.

+ Een Dweeper in Duitschland, Tenhart genaamt.

+ Zyne gevoelens.

(c) Op de 192. bladz. van zyne Openbaringen vindt men de volgende woorden. ‘De Duivel heeft my door zyne ingevingen willen in twyfeling brengen, om my het inwendige woord te ontfutselen’. Hy maakte dus een onderscheit tusschen de twyfelingen, en het inwendige woord, dat de inspiratie is.

(d) Op pag. 268. van het I. Deel, vraagt by aan God, of by een eed zou mogen doen, en God antwoordt hem, ‘Ik sta het u toe, schoon 't qualyk gedaan is, omdat de de noodzakelykheit geen Wet heeft.... De Wet is niet ingevoert voor de rechtvaerdigen....

(e) Terwyl by over dat stuk in twysel was, verscheen God aan hem, zeggende, ‘Wat boeft gy te arbeiden, dewyl gy inkomsten hebt? Ik hebbe geen vermaak in zwaren arbeid, maar in een beilig leven.

[p. 149]

de. Hy kwam met de Quakers ook in een ander stuk overeen, te weten in de onverschilligheit van Godsdienst, welke hy deet gepaart gaan met^(a) veel verachting voor de geenen die de Religie hadden hervormt. Hy verklaarde zich tegen de vermaaken, en boven al tegen^(b) die van de smaak. Eindelyk hy sloeg, volgens het caracter van zyn land, veel geloof aan de^(c) verschyningen van den Duivel. Een ander Hoogduitsche Profeet⁺ van dien tyd was Godfried of Godefroy Winkler. De gaaf der Profetie kwam hem over in het jaar 1707. toen hy 14. jaren bereikt hadt, dat is, omtrent dien tyd des levens welken de Natuur heeft bepaalt tot een begin van werkzaamheit ten nutte der⁺ menschelyke samenleving. Het 14. Jaar, waar omtrent eene der grootste revolutien in het menschelyk lichaam voorvallen, dient ook om te ontdekken de meer of min rypheit van oordeel, en waar heen het verstand overhelt. Het bleek klaar, dat de voorzeggingen van dien jongman ontstonden uit een ongezond verstand, en de uitkomst van der zelver valsheit hielp het gemeen verder uit den dut.

Men zou meer Dweepers van dat slag⁺ konnen te berde brengen: maar waar toe zou het dienen? Immers weet de Lezer reets dat men een Visionaris of ziender by toeval kan worden, dat men het blyven kan indien men wat voorspoedig is, en eindelyk^(d) dat men zich zelven kan bedriegen terwyl men anderen bedriegt. Ik bekenne dat 'er Dweepers op zich zelven zyn, gelyk de twee Duitschers waar van ik hebbe gewaagt, als mede veele andere die het geluk niet gehadt hebben van aanhang te maken. Hier uit blykt dat de dwaasheit niet altoos slaagt, en dat zy, nevens een zeker caracter, zekere omstandigheeden nodig heeft, om volgers te winnen. Ontbreekt het daar aan, zy blyft in 't duister.

Omtrent een jaar na de pest van Provence,⁺ zag men in Languedoc een Secte, of Gezelschap, of Broederschap van weinig uitgestrektheit, daar zeer verscheidentlyk van gesproken wierdt. Eenige meenden, dat zy zich den naam van Geillumineerden gaven, en dat zy eenige overeenkomst met de Secte of Broederschap van 't Rozenkruis hadden. Andere geloofden dat het de rechte Dweepers waren, en dat onder hun ook schuilde eenig overblyfzel der Cevenneesche Dweeperye, dewelke wy welhaast wederom in Engeland zullen zien het hoofd opsteeken. Andere eindelyk, hielden die luiden voor vrygeesten en volslage debauchanten, die onder schyn van geheimenissen, daar een zweem van Godsdienst onder liep, veele godloosheeden pleegden. Hoe het zy,⁺ die Verlichtede of Geillumineerde zeiden, of ten minsten doet men hen zeggen, ‘dat, dewylde Vader en de Zoon hunne regeering gehadt hebben, de H. Geest nu op zyn beurt regeeren moet, en dit is het Ryk 't welk zy waanden op te rechten. Daar toe gebruikten zy verscheidene kinderlyke plechtigheeden, die tegen het Evangelie stryden. Onder die Ceremonien waren eenige uit het Jodendom genomen. Zy hielden den Saturdag en den Zondag beide voor rustdagen. Zy deeden de inwyding tot de geheimen van hunne Secte door een Doop met brandewyn, en nevens dien doop verzekert men ons dat zy ook de Besnydenis oefenden. De⁺ gewaande Opperhoofden dier Secte, zo 'er slechts een of meer geweest zyn, waren gekleed in witte rokken zo lang de vergadering duurde, en droegen kroonen op het hoofd, of hoge mut-

(a) ‘God, zegt by, maakte my bekend, dat Doctor Luther veel beter zou gedaan hebben met het licht, dat God hem gegeven hadt, voor zich zelven te houden.... in plaats van een nieuwe Secte op te rechten .... Daar zouden 'er meer zalig zyn geworden, indien men in het Pausdom gebleven was, en elk maar getracht hadt om een waar Christelyk leven te leiden..... Daar is geen hair onderscheit tusschen de waarde van deze of geene Religie.

(b) Eens was by zo wellustig, dat by een braadbaring met een schotel kool op zyn tafel bad, en van die twee gerechten met veel smaak at. God bestrafte hem daar over met deze fraaye woorden; gy zult wel haast een varken worden. By eene andere gelegenheit zeide God tot hem, ontfangt het brood gelyk ik het geeve, en snydt'er niet af het geen u mishaagt, want zo doende ontfangt gy het uit de hand van den Duivel.

(c) Hy maakt op verscheidene plaatsen zyner Gezichten, van die verschyningen gewag. Zou men wel geloven (om dit in 't voorhygaan te zeggen) dat de vermaarde Abadie, die het Christendom zo wel verdedigt heeft, eene diergelyke zwakheit badt. Het is gebeurt, dat by, te Dublin zynde, op zekeren nacht om hulp riep tegen een spook: maar de geene die op het gerucht toeschoten, bevonden dat het spook bestondt in een kalf, dat zyn geboornden kop van tyd tot tyd door een venster van de stal stak.

+ Godesroi Winckler.

+ Aanmerking.

+ Aanmerking.

(d) Ten naastenby gelyk menschen die zich tot liegen gewennen, en zo menigmaal den zelven leugen herhalen, dat zy eindelyk vergeten dat het een leugen is.

+ Ongenaamde Secte in Languedock.

+ De gevoelens hun toegeschreven.

+ Kleedy der Opperhoofden.

[p. 150]

sen met een soort van quispel daar op. Aan de kroonen waren twaalf pluimen, die, naar hun zeggen, de twaalf Apostelen verbeeldden. Het glas waar uit die kroonen waren gemaakt, verbeeldde de zuiverheit, waar van de doorschynentheit een zinnebeeld was. De quispel van den muts was een zinnebeeld van de ongestadigheit der menschelyke zaken. Zy droegen ook een draagband, en deze draagband, die mogelyk voor een teken van een Ridder-Orde diende, was versiert met linten van verscheidene coleuren, met Lelien enz’. Men voegt 'er by, dat de witte zyde stof waar mede de kroonen of mutsen bekleed waren, de onnozelheit verbeeldde; en dat de kant, waar mede de zyde geboord was, betekende (zeer duister waarlyk) de zaligheit en de liefde Gods; dat de linten van de kroon, kruisgewyze geknoopt, te kennen gaven dat J.C. onze zonden als met een hoed bedekt hadt. Wie zou de buitensporigheit of het bedrog van eene diergelyke vergadering niet bemerken?