Naaukeurige beschryving der uitwendige godtsdienst-plichten, kerk-zeden en gewoontens van alle volkeren der waereldt. Deel 6

[p. 39]

Tweede verhandeling
Waar in van de Gebruiken en Plechtigheden der Engelsche Kerk gehandelt wordt.

Eerste hoofdstuk.

IN de voorgaande Verhandeling heeft men de oprechting der Engelsche Liturgie onder Eduard VI. en onder Elizabeth gezien. Jacobus I. maakte daar in eenige lichte^(a) veranderingen. Die Liturgie verwekte oneenigheden en geschillen geduurende de tusschenregeering onder Cromwel, zo dat zy door het groot gezag der Puriteinen byna te gronde ging: maar Karel II. herstelde haar, en beval in⁺ den jare 1660. dat men ze overzien en verbeteren zoude. Na die overziening kondigde men, in den naam des Konings, en van het Parlement, in 't openbaar een bevel af, dat men zich naar die nieuwe Liturgie het gantsche Koningryk^(b) door zou hebben te gedragen, opdat de Godsdienst overal op een eenparigen voet zoude onderhouden worden. De voorreden der Liturgie toen in druk uitgegeven^(c) behelst de redenen van hare wederoprechting, en van de^(d) veranderingen die men daar in hadt gemaakt. P. le Brun haalt een plaats aan uit den Opdrachtbrief van een Latynsche overzetting dier Liturgie van Karel II. waar in dezelve Praestantissima (zeer uitnemend) genaamt wordt, en de reden van dien bynaam is^(e) dat

(a) Zie Proclam. enz. aan het hoofd der Fransche uitgave van 1616. Die veranderingen wierden gemaakt na de byeenkomst te Hamptoncourt, gehouden in 't jaar 1603 om de gemoederen in 't stuk der Liturgie te bevredigen. In 't zelfde jaar hadt men een blaauw boekjen verspreidt, onder den tytel van zeer onderdanig Request der Dienaren van de Engeliche Kerk, verzoekende om Hervorming van zekere plechtigheden, en van zekere misbruiken, enz. Men beklaagde zich daar in over vier Hoofdzaken, namelyk de form van den Dienst, de Dienaren der Kerke, het leven der Geestelykheit, en de Kerkelyke Tucht. Dewyl de klachten, in dit Request vervat, aanleiding gaven tot droevige gevolgen, poogde de Koning de gemoederen te bedaren door een Proclamatie, met belofte van het houden van een Byeenkomst, die te Hamptoncourt gehouden werdt, doch zonder veel vrucht.

+ Herstelling van de Engelsche Liturgie.

(b) In 't jaar 1662. in de maand van Augustus.

(c) Zie de Voorreden van de Liturgie, in 't Fransch gedrukt in den jare 1663. Uit de Proclamatie blykt, dat zy is vertaalt door Durel. Derhalven was het niet meer de Gauloische Overzetting, die onder de voorgaande Regeeringen het licht zag. Ondertusschen is het Fransch van Durel ook het beste niet. Deze Overzetting is dezelve die altoos zedert het jaar 1663. herdrukt is.

(d) P. le Brun (in 't IV. Deel zyner Liturgien) haalt die veranderingen aan. Ik zal ze hier uitschryven. 1. In een der Litanien, daar zegt men Verlos ons, Heere, van opschuddingen, van heimelyke zamenzweringen, van alle valsche Leer, en van Scheuring, enz. Op dit woord van Scheuring, zegt P. le Brun, dat het al te klaar bleek dat Hendrik VIII. Eduard VI. en Elizabeth de aanleggers der Scheuring waren, om dezelve te doen aanzien voor een quaat, waar van men moest wenschen verlost te worden, enz. Die woorden zagen dan alleen op de ongeregeltheden door de Puriteinen onder de voorgaande Regeering veroorzaakt. 2. ‘Men hadt zo menigmaal, vaart de Autheur voort, de opschorting van het gebed voor de doden berispt, dat men oordeelde het zelve niet geheel te moeten achter de bank werpen, doch men heeft het zodanig ingestelt, dat men nauwlyks zien kan of het een gebed zy. Zie hier wat men 'er van leest in de Editie van 1663. en de volgende ...... ten einde van het Gebed getytelt voor de gantsche Christelyke Kerk hier beneden op de aarde strydende. (Wy zegenen ook uwen H. Naam voor alle uwe dienaars, die in uw geloof en in uwe vreeze gestorven zyn, u biddende ons de genade te verleenen van hun voorbeeld na te volgen, enz’.) 3. In het Officie van de Communie herstelde men den Regel van Eduard, waar in verklaart wordt waarom de Communicanten knielen moeten om de Communie te ontfangen. Elizabeth, dewelke, volgens de uitdrukking van P. le Brun, poogde dat leerstuk ongedecideert te laten, hadt dien Regel doen wegnemen, als zynde al te Zwingliaansch, of Calvinisch, en te afgrysselyk voor de Roomsgezinden.

(e) En byzonderlyk de Roomsgezinden. In ea ipsi Pontificii nihil desiderare possunt, in ea nihil culpare Reformati cujuscumque Confessionis, adeo est à partium studio aliena. P. le Brun spot, myns oordeels, niet zonder reden met dat gewaand middel van verzoening 't welk de Latynsche Overzetter in het Officie van de Communie meent te vinden. Hy voegt 'er by ‘wel verre van dat de Roomsgezinde die Liturgie zouden hebben konnen goedkeuren, daar zyn zelfs veele Episcopalen in Engeland die 'er niet van voldaan zyn, enz.

[p. 40]

elk Christen, wat leerstuk over het Nachtmaal hy aankleeve, daar mede moet te vrede zyn.

⁺ Die Liturgie, waar aan ik my in de beschryving der gebruiken en plechtigheden gedragen zal, heeft drie Voorredens. Ik heb 'er reets eene aangehaalt. De twee andere raken den Kerkelyken dienst en de plechtigheeden, 't zy behouden of afgeschaft. In de eene geest men de verdorvenheit van den Heiligen Dienst^(a) te kennen, met byvoeging van twyfelachtige historien, legenden, onnutte herhalingen en antwoorden, enz. daar men nog bydoet, dat dewyl voor de Engelsche Reformatie de Dienst niet wierdt verricht in een taal by het volk verstaan, zulks maar een ydel geluit was dat alleen de ooren trof, zonder het hart te raken; dat men de lezing van verscheidene boeken der H. Schrift hadt begonnen, zonder voleinding, dewyl het lezen door zeer veele onnodige toevoegselen wierdt afgebroken; dat men ten aanzien van de Psalmen, door de Oudvaders gescheiden in zeven deelen, de Nocturnen genaamt, zich vergenoegde met eenige der zelve dikmaals te herhalen, zonder eenige oplettenheit te tonen voor de andere; dat eindelyk^(b) de regels welke men zich zedert veele eeuwen hadt voorgeschreven in de veranderingen van den Dienst (of liever in de menigvuldige evolutien, zo men dat woord hier gebruiken mag) veel tyds deeden verliezen in het doorbladeren van 't boek, zo dat de uuren tot de leezing geschikt verliepen met op te zoeken 't geen gelezen moest worden. Behalven dat de nieuwe Liturgie het gemelde onnodige heeft afgeschaft, en zich niet anders dan op eene verstaanbare wyze voor al het volk uitdrukt; is de gantsche dienst in een enkel boek vervat. Men heeft veiliger en gemakkelyker regels ingevoert, om de orde der Leezingen te behouden op eene eenvoudige wyze en overeenkomstig met de waardigheit van den Godsdienst. Men heeft ook aan het hoofd der Liturgie geplaatst een Almanak die de gemelde orde aanwyst, en waar door men met een oogs opslag zien kan het gantsche gevolg van die Lezingen voor alle de Zondagen van het jaar, voor de Hoogtyden, voor de jaarfeesten, enz.

In de andere Voorreden wordt gehandelt van de keuze die men van de plechtigheden maken moet. Zommige zyn met een goed voornemen ingestelt, maar met den tyd beuzelachtig en bygelovig geworden. Andere zyn door middel van een verkeerden yver en van eene onbezonne devotie in de Kerk ingeslopen. De toegevenheit welke de Christenen voor dit soort gehadt hebben, heeft de misbruiken daar van vermenigvuldigt. Dewyl zy den Godsdienst benadeelen, en alleen strekken om de Christenen blind te houden, moet men ze niet verschonen, zegt de Voorreden: zy verdienen volstrektelyk verworpen te worden; doch wat de eerste belangt, men heeft ze konnen behouden, na dat men het bygeloof daar van heeft afgezondert: dus konnen ze niet alleen dienen tot bewaring van de orde en de majesteit in den Godsdienst, maar ook tot opwekking van de devotie der gelovigen. Niet dat de Godsdienst van deze of geene Ceremonie afhangt: want op haar zelve beschouwt, zyn ze van weinig belang. Niettemin^(c) zich daar tegen te willen verzetten, dezelve te verachten, te verwaarlozen, en by gevolg de goede orde en de discipline van de Kerk te willen storen, is God te vertoornen meer dan men waant; en gelyk het aan byzondere personen niet toekomt die orde en discipline in te voeren, even zo past het hun niet daar in eenige verandering te maken;^(d) ten minsten zo geen wettige roeping hun daar toe vryheit geeft. Volgens de Voorreden zyn alle de plechtigheden, welke de Engelsche Kerk behouden heeft, zo verlichtende als verstaanbaar. De Christelyke Religie is geen ceremonieele wet, gelyk die van Mozes: zy moet derhalven niet overdekt zyn met de duisterheit van een grote menigte van typische en geheimbeduidende plechtigheden, om den Christenen een soort van juk op te leggen. Het E-

+ Inhoud van de Voorredens dier Liturgie.

(a) By planting in uncertain Stories, Legends, Respons, verses, vain repetitions &c. Preface ubi sup.

(b) In 't Engelsch staat, the number and hardness of the Rules called the Pye, and the manifold changings of the service, &c. 't Geen de Engelschen Pye of Pie noemen, en van den Franschen Overzetter onvertaalt gelaten is, betekent de orde der lezingen en der gebeeden in de Kerk gebruikelyk, van het Grieksch woord πιναξ of Tafel, waar van by averechtsche verkorting is afgekomen het bastert woord Pica. De eerste letter van yder orde van gebeeden noemde men littera picata.

(c) The wilful and contemptuous transgression and breaking of a common order and Discipline is no smaal offence before God. Proefat. ubi sup.

(d) Die woorden verdienen opmerking.

[p. 41]

vangelie is gantsch geestelyk, en de Ceremoniele dienst is alleen nodig, omdat men het by 't gemeen niet kan doen gelden zonder zekere gebruiken, die eigentlyk maar een uitwerking van de goede orde in de Christen Kerken zyn. Aan die plechtigheden geeft men dezelve waarde niet als aan den Godsdienst, ook verwart men ze daar onder niet; zo dat het niet te vrezen zy dat men by verloop van tyd daar van eenig misbruik make, gelyk gebeurt is met zo veele andere ceremonien, die door bygeloof, gierigheit, en valsche godvrucht zyn ingevoert en onderhouden. Wyders heeft men in het verdedigen van den Engelschen ceremonieelen dienst, niet gemeent te veroordeelen andere Natien die denzelven niet hebben willen aannemen. 't Is aan yder volk geoorloft den Godsdienst toetevoegen alzulke plechtigheden als het daar toe meest nodig en nut oordeelt, mids dat alle misbruik en bygeloof daar van zy afgescheiden. Zodanig is de inhoud van die Voorreden, waar van ik den zin niet meen verdraait te hebben.

Ik moet nog iet zeggen van de uniformiteit welke de Engelsche Kerk heeft gepoogt te behouden zedert haar afscheiding van de Roomsche. Om daar toe te geraken, heeft men niet minder moeten arbeiden tot vereeniging van alle de leeden der Gemeente door den uiterlyken dienst, dan door de Leer. Derhalven was 'er eene en dezelve Liturgie door het gantsche Koningryk nodig. Niets is gevoeglyker, zegt men ons, dan een zelve orde en reglement in een Religie, waar in men maar een en den zelven Heer, en een en 't zelfde⁺ Geloof erkent, enz. Behalven dat oordeelen de menschen^(a) van den Godsdienst uit de orde en de gedaante van het geen uiterlyk voorkoomt. Zy beelden zich in, dat, dewyl de plechtigheden en gebruiken verschillen, de Godsdienst ook verschillen moet: hier van is men door ondervinding overtuigt. Het gemeen volk onder de Protestantsche Christenen kan zich niet wel inbeelden, dat een Predikant met den mantel om, en een Engelsch Priester in zyn tabbert of koorkleed eene en dezelve Leer prediken, en ik twyfel nauwlyks of daar zyn menschen van een zeker soort, die zich wanen beter Christenen te wezen, omdat zy zich onschendbaar aan dit of dat gebruik houden. Indien het enkel onderscheit van gebruikelykheden⁺ in staat is om zulke vooroordeelen te verwekken, en vervolgens voet te geven aan dien gevaarlyken af keer, die op de schaduw van den Godsdienst aanvalt, even als of het deszelfs lichaam ware; zo moet men over den afkeer, die reets zo lang tusschen de Roomsgezinden en de Protestanten geheerscht heeft, te minder verwondert zyn, dewyl het onderscheit der leerstukken gepaart gaat met het onderscheit van den uiterlyken dienst, en dewylzy, uitgezondert de eerste grondwaarheden des Christendoms, elkander voor Antichristen aanzien. Zelfs maakt men menigmaal van een^(b) Papist of van een Hugenot een gevaarlyker mensch dan van een Atheist of Heiden. Maar laat ons niet verder voortvaren met zulk een hatelyk onderwerp, zo veroudert en, zal ik het zeggen? zo hopeloos van verbetering, dat alle hulpmiddelen vrugteloos schynen te wezen. Men redeneert byna vergeefsch tegen de partyschappen die uit de verschillende opstellen van Godsdienst ontstaan, en het is zo menigmaal beproeft dat men zelden het hart kan raken der geenen die door geboorte of opvoeding aan dezen of geenen Godsdienst zyn toegedaan, dat het beter schynt dat men maar tracht om het verstand te behagen, en de menschen in 't algemeen met Ceremonien en gebruiken bezig te houden. Dit is het oogmerk myner beschryvingen.

+ De meeste menschen oordeelen verkeerdelyk van een Godsdienst uit deszelfs Ceremonien.

(a) By the form that is kept in the outward worship of God men commonly judge of Religion &c. Preface.

+ Aanmerking.

(b) Scheldnamen die de Roomsgezinden en de Protestanten aan elkander geven.