Naaukeurige beschryving der uitwendige godtsdienst-plichten, kerk-zeden en gewoontens van alle volkeren der waereldt. Deel 3

IX. Hoofdtstuk.
Van het Lustraal- of Wywater der Indianen; en welk en achtting zy voor de Koeyen hebben.

De Jooden gebruikten Lustraal of Wywater, waarvan zy een weinig op iemandt die onrein was, op den derden dag sprengden, nadat hy voor zodanig erkent was, en den zevenden, wanneer hy gezuivert was.

⁺ Dit bestond alleen uit zuiver Water, waarin men een weinig afsche van een roode koe worp, die men buiten in 't veldt met haar ingewandt verbrandde. De Priester worp Sederenhout, en Hyssoop nevens een wynig Scharlaken verwe in 't vuur, 't welk alles verteerde.

⁺ De Indiaansche Heidenen hebben mede Lustraal of Wywater, 't welk zy van zodanig een Koe komende, neemen: maar wanneer zy die verbrandden, gelooven ze een voornaame misdaadt te begaan; overzulks dienen zy zich niet dan van haare pis, waarvan de Godvruchtelingen groot werk maaken, en naaukeurig 's morgens iet voor hunne deuren uitgieten; zich verbeeldende dus alle soorten van ongeval van hunne huizen af te weeren, en in tegendeel een byzondere bescherming hunner Goden te verwerven; want zy zien alles 't welk van dit beest komt voor geheiligt en zelfs als Goddelyk aan.

⁺ De achting die zy voor de Koeyen hebben, schynt ons verder van de gewaande Zielverhuizing van Phoë voor te komen, of van 't geen zy van Parmeser berichten. Zy zeggen dat toen hy op Aarde leefde, begeerig was de zelve te bewaaren. Maar wat meer is, zy billyken de verbintenis die zy voor deeze beesten hebben, waanende dat ze de beste en volmaakste van alle anderen zyn; dus onafhankelyk van de eer die de Koeyen hebben gehad van de Ziel van Phoë t'ontfangen, of door een hunner Goden bewaart te worden, warenze altoos by hun in groote achting.

Niet bezwaarlyk is 't te toonen, dat de Indianen de eenigste niet zyn die de Stier,⁺ Os en Koe als Godheden hebben aangezien. De Egiptenaren eerden en aanbaden den Os onder de naamen van Apis en Serapis, die de zelfde zaak uitdrukken. Eenige hebben gewilt dat Apis niets anders dan een zinnebeeldt van Joseph was, die het middel gevonden had, de Egiptenaren van een heilzaamen overvloedt, geduurende ten tydt van een groote onvruchbaarheit, te doen leeven. Dus verbeelde dan by hun en by alle andere Heidenen de Os de vruchtbaarheit en overvloedt. Anderen zyn van meening geweest dat Apis een Vorst was, die by de Argonauten regeerde, en vervolgens by de Egiptenaren; dat hy aan de laatsten de manier van Wyngaardt planten geleert had, en dat de Egiptenaren om deeze weldaadt te erkennen, hem na zyne doodt onder de gedaante van een Os aanbaden. Men acht dat deeze Vorst de naam Osiris aannam; en men meent dat Apis, Serapis en Osiris een en de zelfde zaak zyn.

Vossius is van gedachten dat 'er in Egipte drie Osirissen zyn geweest. Cham zegt hy, was de eerste, of wel zyn Zoon Mitsraüm. Deeze naam van Mitsraüm^(b) is in Egipte in stant gebleeven, en word mede dus in den Hebreevschen Text genoemt, de tweede reekent hy Joseph, en de derde Moses te zyn. Maar wat deeze laatste aangaat, weinig blyk is 'er van, dat deeze gissing waarschynlyk zy. Hoe 't ook zyn mag; 't is altoos zeker dat onder de naamen van Apis, Serapis en Osiris de Egiptenaren den Os^(c) hebben aangebeden. Mogelyk hebben zy hem als zinnebeeldelyk van

+ Waar uit het Lustraal of Wywater bestond,

+ en hoe de Indianen zich van 't zelve bedienen.

+ Welk een achting zy voor de Koeijen hebben.

+ De Os onder den naam van den Afgodt Apis by de Egiptenaren geëert.

(b) Heden noemen hem de Arabiers noch Mezr. Zie Vansteb Relation d'Egipte.

(c) De Os moest zwart zyn, boven op 't hoofdt wit, als ook boven de oogen, en een witte vlak op den rug. Deeze viervoetige Afgodt gaf op een gansch byzondere wyze zyne O: akels: maar ook in den zelven tydt eenvoudig en zeer overeenkomstig met zyne natuur. Wie dan raadvroeg bood hem te eeten aan, indien hy weigerde te eeten, was 't een quaadt teeken; en men beloofde zich niets dan verdriet: maar nam hy eeten aan, kon men verzeekert zyn dat alles naar wensch aflopen zou.

[p. 28]

een deezer genoemde aangemerkt.

⁺ De Jooden maakten op 't voorbeeldt der Egiptenaren in de Woestyn een goudt Kalf, en boogen 'er hunne kniën voor. In de scheuring der Koningryken van Juda en Israël liet 'er Jeroboam twee oprechten, een te Dan en een ander te Bethel; die de Israëliten als Goden eerden, en hun hadden uit Egipte geleid. Jupiter is onder de gedaante van een Stier aangebeden, een gestalte die hy volgens der Dichteren meening aannam, om Europe te vervoeren. Dit Verdichtzel is zeer oudt, nademaal 'er Anacreon^(a) in en zyner Lierzangen gewag van maakt. Eindelyk is de Os by veele Volkeren der Oudheit als een God aangebeden, of ten minsten als het zinnebeeldt van vruchtbaarheit en overvloedt geërt.

⁺ Diodoor den Sicilier^(b) bericht dat de Trogloditen de Gryszaardts met den staart van een Os worgden, indien ze niet meer in staat waren om te arbeiden, of om 't vee te wyden, en voornamentlyk alle die quynende waren en van een ongeneesbaare ziekte aangetast: geloovende hun een grooten dienst te doen, met hun zonder lang te laaten quynen, te spoediger naar de andere Waerelt te zenden. Wat meer is, zy verbeeldden zich hun ten hoogsten te eeren, hen met den staart van den Os, of van een Koe te wurgen.

't Is wel waar dat de Indianen niet t'eenemaal in dit stuk liefdaadig zyn; maar zy zien het nochtans als een eer aan, en verzeekeren zich van een eeuwige gelukzaligheit, te mogen sterven, houdende een koestaert in de handt.

Alzoo, gelyk wy gezegt hebben, de Egiptenaren de Os onder den naam van Apis en Serapis aanbaden; kan men hier uit besluiten dat ze hem niet doodden; te meer zelfs toen Pharao den Kinderen Israëls belaste hunne Offerhanden aan hun Godt te doen, zonder uit Egipte te vertrekken, waarop Moses zeide dat zulks niet geschieden kon;^(c) alzoo de Egiptenaren hen steenigen zouden, indien zy de Dieren offeren zagen, door hun aangebeden. Hier uit blykt waarschynlyk, dat ze dit beest niet gedoodt hebben; behalve dat zegt ons Juvenaal^(d) dat men in Egipte geen woldraagende dieren at, en dat het een misdaadt was een Geitje te dooden.

Indien de Egiptenaren geene schaapen⁺ noch Geiten dooden mogten, is 't mede klaarblykelyk dat ze geene Ossen en andere Dieren gedoodt hebben, waar voor zy zoo veel eerbiedt toonden.^(e) Nochtans gedoogden zy 't den Jooden, als ook om 'er van te eeten. Plutarchus bericht dat zy zelf de roode Ossen den Typhon offerden. De Israëliten aten 'er de Lammeren, niet tegenstaande wat Juvenaal van de gewoonte der Egiptenaren zegt, die geen woldragende Dieren aten: waar uit men besluiten kan, dat zy de Jooden niet noodzaakten in 't byzonder alle hunne gewoontens te volgen, en dat zy zich vergenoegden, byaldien men in 't openbaar niets deed, 't welk tegen hunnen Godtsdienst en hunne Ceremoniën strydig was.

Mogelyk moet men deeze eerbiedt niet t'eenemaal algemeen toëigenen, die de Afgodendienaars voor den Os hebben gehad, dan om den dienst die 'er de menschen van genieten. By voorbeeldt, veele menschen, zelfs na den Zondvloedt, genuttigden niet liever dan melk een aardvruchten: dus verschafte hun de Koe iet, waar van zy hun voedzel genoten. De Os beploegde het Landt, droeg der Reizigers Pakkaadje, en werd voor den wagen gespannen. In de Woestyne dienden zich de Jooden van zyne mist, om 'er hun vuur van te maaken, alwaar het hun aan hout ontbrak, droogende die, met een weinig stroovermengt, in de Zon. Dit neemen nu noch de Indianen in acht, ter plaatse alwaar het hout niet wel te bekomen zy.

Dus waren dan de menschen allenks ge-

+ en by de Iooden het goude Kalf waarschynlyk uit het denkbeeldt der Egiptenaren ontsprooten.

(a) Anacr. Od. 95.

+ Vreemde manier om de zieken in hun ouderdom met een Koestaart te worgen en welk een heilde Indianen in de zelve stellen.

(b) Diod. L. 4. C. 3.

(c) Exod. C. 8. v. 26. Dit kan niet geschieden, want wy zouden der Egiptenaren grouwel onzen Godt mogen offeren; ziet, indien wy der Egiptenaren grouwel voor hunne oogen offerden; zouden ze ons niet steenigen?

(d) Juven. Satyr. 15.

Lanatis animalibus abstinet omnis
Mensa, nefas illic foetum jugulare capellae.

+ Hoe de Egiptenaren uit eerbied geene Dieren doodden, en waarom.

(e) Deeze reden zoude ons klaar genoeg overtuigen dat de Egiptenaren den Os niet volstrekt aanbaden, of dat zulks t'eenemaal op een Zinnebeeldelyke manier geschiedde. 't Kan ook zyn dat de Os Apis geen God dan na de Inwying was, en dit word door de Aloude Historiën bevestigt. Daar en boven konden alle de Ossen geene Goden worden, nademaal voor hun zekere merktekenen vereischt wierden om voor Goden te konnen dienen.

[p. 29]

woon geworden, zorg voor een Dier te draagen, 't welk hun zoo veel goeds toebragt, en derhalven zeer noodig was. Zy stelden het allenks ver boven de andere Dieren, 't welk zeer billyk was: maar eindelyk zette men de zorg en erkentenis tot zelfs een achting voort, zulks men niet naliet tot een aanbidding te ontaarden: zoo dat het waar is, dat de menschen zich zelden in een juiste matigheit houden, en dat zy byna altoos de zaaken op het uitterste opzetten.

⁺ De Indianen^(a) zyn mede op veele plaatsen bezorgt, een kleine houte of steene Koe op een soort van pilaar te plaatsen. Vruchteloos hebben we de reden hier van trachten kundig te worden, of zy deeze Afbeeldzels als Afgoden aan zagen, of als Talismannen gebruikten.

Iets diergelyks hebben we reeds aangemerkt voor onzen komst in de Indiën. Wy hebben op 't Eilandt Moëli, door Mahometanen bewoont, een Volkplanting van Arabieren, het geraamte van een Ossen hoofdt gezien, met Arabische Letteren begraveert: maar alle byna versleeten; en wy verbeelden ons dat zy dit hoofdt als een Talisman beschouwden, waar aan zy de bewaarnis en de vruchtbaarheit van 't Vee deezes Eilandts toeschreeven; want de Arabiers veel op deeze soort van verborgenheden vertrouwden.

De Jooden waren niet t'eenemaal vreemd van het bygeloof der^* Talismannen, en 't zal hun een gunstbewys zyn dat we zeggen, dat zy de kopere Slang, die Moses in de Woestyne oprechtte, als een Talisman aan zagen; want zelden offerde men den Talismannen wierrook, die dikwils in de fondamenten der gebouwen of grondleggingen der Steden besloten wierden, als onder hunne bescherming wierden gestelt, en op de hoogtens der torens en toppen der Piramiden^(b) geplaatst. Nochtans stelden eenigen die in zekere kleine en byzondere Tempels, alwaar die voor 's Volks gezicht niet ten toon stonden. De H. Schrift bericht ons, dat de Jooden aan de kopere Slang tot den tydt van Ezechias wierrook offerden^(c) die hy liet afbreeken. Het Palladium van Troje was mede een Talisman, en weinig Steden waren 'er, die eertyds niet iet byzonders hadden,^(d) waar van het Volk geloofde dat hun noodlot afhing.

+ Het Bygeloof der Talismannen, wat daar voor te houden zy.

(a) Op de grenzen van Bengale ziet men een Os van een ongemeene groote op den gemeenen weg opgerecht, en wiens oogen twee Karbonkelsteenen of Rabynen zyn. De Indianen deezes Landts reizen zelden zonder een Os te hebben aangebeeden. Die van 't Koningryk Var, smeeren hunne huizen met het Vet der gestorvene Ossen. Die van Maliapoer draagen een stuk van een Stierenvacht by zich, en hangen 't om den hals hunner paerden als een uitneemend bewaarmiddel. Andere aanbidden mede den Os, breeken de beenderen van dit gestorven Dier, en maaken 'er een soort van zalf van, waarmede zy zich smeeren. Dit word ons door Marcus Paulus bericht.

* [Zie wat wy van de Talismannen hebben aangemerkt; Abbadie Triomferende Godtsdienst enz: I. Deel pag. 534.]

(b) Vermits de Schryver alhier van de Egiptische Piramiden gewag maakt, moeten we zeggen, dat dit eenige gemeenschap en overeenkomst met de Egiptenaren en Chineezen heeft. De laatste hebben mede verhevene torens in gestalte als Piramiden, op welkers toppen men een Afgodt ziet. Voor deeze torens en Afgoden hebben ze een groote achting; en 't zy dat ze die als Talismannen aanzien, of dat deeze torens eenig ander bygeloof bevatten, 't welk vermogen heeft Godsdienstigheit in de Chineezen te verwekken; 't is altoos zeker dat 'er eenige overeenkomst tusschen deeze torens en de Piramiden is. De Aloude Egiptenaren hadden insgelyks een groote achting voor de zelve, en men verzekert zelf dat zy de hoogte of top deezer gebouwen aanbaden.

(c) II. Koning: C: 18. v. 4. Hy verbryselde de Kopere Slang die Moses gemaakt had, omdat de Kinderen Israels die tot dien dage gerookt hadden.

(d) De Steden en Staten waren onder de bescherming van eenige Goden, of onder die van zeekere byzondere zaaken: maar als Gewyde dingen aangezien. Dit was mogelyk een navolging van 't Jodendom, die de Arke, de Urims enz. hadden, 't welk schynt dat de Heidenen in eenige gelegenheden hebben nagevolgt. Ook kan 't zyn, dat de Heidenen zonder opzicht op de Jooden te hebben, zich deeze bygelovigheden hebben ingebeeldt.