Naaukeurige beschryving der uitwendige godtsdienst-plichten, kerk-zeden en gewoontens van alle volkeren der waereldt. Deel 3

VIII. Hoofdtstuk.
Van de Huisgoden der Indianen, en den Oorsprong deezer Beschermgoden.

⁺ Behalven de Goden die de Indianen in hunne Tempels hebben, vind men noch by hun deeze die de aloude Lares, Manes, en Penates^* noemden, 't welk Huisgoden van een kleine gestalte waren, op verscheiden plaatsen hunner Huizen geplaatst, en die zy zorgvuldig met oly bestreeken, en met bloemen bestaken; geloovende daar door hunne gunst te verwerven. Eenige hebbe gezegt, dat de Manes helsche Godheden waren, en hebben die van de Penates en Lares onderscheiden: maar alle de Schryvers byna dienen zich zonder onderscheid van alle deeze drie benamingen, om de zielen der verstorvenen te beteekenen; overzulks zullenwe over 't onderzoek wegens het verschil van gevoelens niet handelen, die meenen het tegendeel te konnen beweeren.

Deeze Beschermgoden zyn overoudt. Zy⁺ zyn langen tydt voor de Grieken in gebruik gebragt, die hun waarschynlyk alzoo wel als de eerste gronden hunner verdichte Historie ontleent hebben, van hun, die het Assirisch Ryk begonnen op te rechten. Dus drukken we ons met hun uit, die de oorsprong deezer Monarchie zelfs van de Stadt Ninivé willen vinden, en haar eene duuring van dertien hondert jaaren toe schryven: want indien men de gedachten van Herodoot op-

+ Hoe en van wie de Indianen hunne Huisgoden hebben ontleent, en waarom geëert.

* [De Lares waren by de Romeinen, Huisgoden, die door een ieder in zyn Huis geëert wierden. Men riep onder deezen naam de beruchte Helden aan; hun ter eere werd in 't Voorhuis een klein Altaar of veel eer haardstêe opgerecht, alwaar men altoos eenig Vuur hielt, waarin men Wierook wierp of iet van de maaltydt offerde; men goot 'er ook wel een weinig Wyn uit, waarop men een krans leide. Deeze Altaren de Lares of Huisgoden toegewyt, dienden mede om de Zielen der Voorouderen te eeren.
Manes noemde men de Zielen der verstorvenen, die niet rusten konden en in de Waereldt omzwurven; overzulks zocht men ze op allerlei wyze tot rust te brengen: 't welk geschiedde wanneer men over haar treurde en eenig Vee offerde. In de maandt Februari deed men een Processie om de Grafsteden met fakkels en toortsen, en offerde voor alle de verstorvenen.
De Penates waren driederlei, eenige noemde men slechts Penates, andere Penates Patrii of Landt-en Stats-Beschermgoden, en de derde soort Penates Parvi, 't welk zekere Huisgoden waren. Men offerde hen Wyn en Wierook. De naams Oorsprong leide men van Penu den voorraadt of leeftocht af, naardien zy die bewaarden; of van Penitus, het inwendige, vermits zy in een binnen vertrek der huizen geplaatst wierden, en overzulks door de Dichters Penetrales genoemt, welke bewaarplaats men Penetrale het binnen vertrek noemde. Vermoedelyk is 't dat Labans Huisgoden, Teraphims genoemt, die hem zyne Dochter Rachel ontroofde, de beeltenissen zyner Voorvaderen waren, die hy met een byzonderen dienst eerde.]

+ de Oudheit deezer Goden aangemerkt.

[p. 26]

volgt, en dat men die niet meer dan vyf hondert twintig jaaren geeft, stellende den aanvang omtrent den tydt als Debora Rechteresse der Israëliten was: zouden de Assiriers na de Grieken opgekomen zyn; en bygevolg deeeze laatsten hunne Verdichtzelen van anderen niet hebben ontleent. Want de oudste Grieksche Koning die wy vinden, is Inachus, die te Argos regeerde, en die (zoo wy de tydreeking der Zeventingen volgen) tydgenoot van Moses moeste zyn; alhoewel Eusebius^(a) deezen Heiligen Wetgever ten tyde van Cecrops geleeft te hebben, stelt, die meer dan drie hondert jaaren daar na leefde, en de twaalf groote Gehuchten bouwde, waaruit het klein Koningryk van Athenen ontsproot; en die deeze gedachten opvolgen, die Inachus en Abraham tot tydgenoten maaken: 't welk de aloude tydrekening in verwarring heeft gebragt.

⁺ Maar om weder tot ons onderwerp te komen, wy vinden de Huisgoden lang voor Moses, en bygevolg ook voor de Grieken. Waarschynlyk is 't, dat Labans Teraphims, die zyne Dochter Rachel, vervolgens Jacobs Vrouw, haaren Vader ontroofde, en onder den zadel van een Kameel verborg, wanneer hy in Rachels tent quam om die te zoeken, insgelyks Huisgoden of Penates waren; waar uit mede te besluiten is, dat het geen groote Beelden moesten zyn geweest; en overzulks dat Laban hier in een gewoonte had opgevolgt, die lang voor hem ingebruik was: wan Tharé, Abrahams Vader was by de Chaldeên een Beeldhouwer, en deeze Beelden konden niet dan openbaare Afgoden zyn, of Huisgoden genoemt.

⁺ De oorsprong deezer Afgoden was wel in zich zelfs niet quaadt. Het waren aanvankelyk niet dan Afbeeldzels, waar door de menschen hunne verstorvene Vaders of Regeerders trachtten te verbeelden, die te verre van hun afwezig waren, en aan wien zy geene persoonelyke eer bewyzen konden. Zy bevlytigden zich, om door kunst te verbeeteren 't geen de natuur hun niet gedoogde, of een wyden afstandt van plaats hun belette te mogen zien. Dit was dan niet als een teken van liefde en achting, die wel opgevoede Kinderen voor den geenen hebben moesten van wien zy het licht ontfangen hadden, of onderworpen waren geweest; en ook van huldiging die de getrouwe Onderzaten den geenen gaven, die de Hemel over hun te gebieden hadde gestelt.

Wy vinden in 't veertiende Hoofdtstuk van 't Boek der Wysheit een der gelegenheden, die het bygeloof ten opzicht van de Afbeeldzels ter eere der verstorvene Bloedvrienden opgerecht, heeft konnen voortbrengen. De wysheit eigent dit de liefde van een Zoon voor zynen Vader toe. Overzulks zoude 'er geen quaadt mede vermengt zyn, indien de Zoon zyn teder gevoelen in de juiste paalen van betamelykheit hield, en daar toe niet was overgegaan om als een God onder zyne Huisgenoten aan te merken, den geenen dien hy niet dan als een mensch beklaagen moest.

Plato^(b) geeft aan de Huisgoden den naam van Omogeneioi Theoi: zeker is 't, dat de Alouden deeze Goden niet dan als hunne Bloedvrienden en Overledene Voorouders aanzagen, en daar door konden verstaan, waar voor zy een byzondere eerbied in de eerste tyden der Waereldt schuldig waren; of die hun in 't algemeen geduurende hun leven waren lief en waard geweest.

Gelooflyk is 't dat men voor deeze Beelden niet dan eenige achting en eerbied had; en dat men hen aanzag, gelyk wy nu noch een afgebeelde Schildery van een verstorvenen Vader aanzien, die wy tederlyk in zyn leven hebben bemint. Ongevoelig verviel men dan buiten de palen van gewettigde tederheit, in een Afgodery. Maar geen reden te twyffelen is 'er dat het denkbeeldt, 't welk men sedert de eerste tyden van de onsterflykheit der ziele had, de eerste en voornaamste oorsprong van d' Afgodery is geweest.

Deeze die vervolgens leerden dat hunne⁺ Voorouders de eerste Hoofden hunner Familie hadden aangeroepen, en daar by voegden dat ze gunstig verhoort waren geweest, lieten zich te lichter overhaalen, dat men een zoo noodiger en teffens loffelyker dienst op te volgen had. De Vader haalde voor zynen Zoon de deugden deezer eerste Voorzaten op. Men beschoude hunne Afbeeldzels zoo zorgvuldig bewaart. Dus nu kon immers de Afgodery allenks wortels in 't gemoedt der Nakomelingen schieten, en wiesch te meer aan, door het denkbeeldt dat de menschen byna ten allen tyde van de voorgaande zaaken hebben gehad. Zy verbeelden zich dat alles uitmuntender en deugdzaamer was geweest, en dat hunne Voorzaten van de gebreken bevryd waren, die zy in hunne tydgenooten vonden.

(a) Zie Antiquité des temps retablie.

+ Labans Teraphims als Penates aangemerkt.

+ Hoe verstorvene Voorouders daar voor geëert wierden.

(b) Plato de legibus. Dit wil eigentlyk te kennen geeven van Goden uit het zelfde Geslacht ontsprooten, want Omogeneia beteekent Maagschap.

+ en allenks deeze eerbiedt tot een Afgodery is vervallen.

[p. 27]

Men plaatste dan de Huisgoden in verscheiden vertrekken der Huizen; maar gemeenlyk in kleine nissen^(a) naby den haart, als zynde de plaats, alwaar de Huisgenooten het meest by een quamen: Maar alzoo de Indianen geene schoorsteenen in hunne huizen hebben, geeven ze hunne Penates of Huisgoden een onverschillige plaats.

(a) Hierom is 't dat men zich somtyds van 't woordt Estia, focus, dient, om de Huisgoden te beteekenen; en weerzyds gebruikt men somtyds dit van Penates, om den Haart te beteekenen, of 't gansche Huis.