Naaukeurige beschryving der uitwendige godtsdienst-plichten, kerk-zeden en gewoontens van alle volkeren der waereldt. Deel 3

V. Hoofdtstuk.
Van de Gochelaars; en hoe dit Volk met hunne Zieken handelt enz.

⁺ De Amerikanen daar wy van spreeken, zyn zeer gezondt, en bevryd van een meenigte quaalen, waaraan wy onderhevig zyn. De Canadeezen^(a) zyn de Kinderpokjes en het Pleuris of Zydewee onderworpen: maar alzoo zy daar by zeer sterk en grof zyn, wanneer iemandt op zyn zestigste jaar sterft, zeggen zy dat hy jong gestorven zy, alzoo zy dikwils hondert en meer jaaren bereiken. Wy leezen in een^(b) Beschryving van de Baai van Hudzon, alhier meermaalen aangehaaldt, dat de Volkeren van deeze Baai eene ongemeene sterken en kloeken ouderdom bereiken. Maar wanneer in een al te gryzen ouderdom hunne kragten⁺ geheelyk uitgeput zyn, bereiden zy zich tot een gewillige doodt, gebruikende daarin deeze gewoone plechtigheit. De Man recht alsdan een Gastmaal naar zyne wyze aan, verzoekt aldaar zyne familie waaraan hy een aanspraak doet, als zynne laatste woorden zynde, alle doelende op de eenigheit en belangen van zyn huis. Daarna verkiest hy een zyner Kinderen dien by 't liefst heeft, en biedt hem een koordt aan die hy zich zelven moediglyk om den hals doet, met verzoek van hem op dit ogenblik te wurgen, dewyl hy zich als een onnutbaaren last op de Waereldt aanmerkt. De Massageten deeden aan hunne oude en afgeleefde Bloedvrinden insgelyks een diergelyken dienst. De Amerikanen van de voornoemde Baai,⁺ voegt men 'er by, achten zich gelukkig in eenen gryzen ouderdom te sterven; en vleyen zich, dat zy in de andere Waereldt weder in de Ouderdom van een Zuigeling zullen herbooren worden, en alsdan in eene eeuwigduurende Jonkheit leeven. Doch indien zy het ongeluk hebben van jong te sterven, gebeurt alles in tegendeel in de andere Waereldt; want zy worden oud van jaaren, en zwak herbooren. Dit bespottelyk denkbeeldt konde wel geformeert zyn geworden, op een gevoelen, eertyds door de Oude Jooden en verscheidene andere Volkeren aangenomen, namelyk, dat een lang leven een Geschenk des Hemels is, eene Vergelding van de Deugdt, en dat de Goden door swakheden en een kort leven alle de geenen strasten die niet vroomelyk hadden geleeft.

Het voornaamste Geneesmiddel by alle⁺ deeze Volkeren in gebruik is het zweeten.^(c) Zy hebben verscheidene manieren om te doen zweeten; en die by de Volkeren in 't opperste gedeelte van Missisipi woonende in zwang gaat, is al te merkwaardig, om alhier niet bygebragt te worden. Men laat een Badstoof maaken, waar in de zieken zich naakent begeeft, met eenige andere ingelyks naakt by zich hebbende, die de zorge aan bevolen zyn, van hem geduurig te wryven. Deeze Badstoof, is met Wilde Stiere Vellen, keyen en brokken van rotsteenen geheel gloeyende gemaakt overdekt. De zieke dus in deeze Badstoof opgeslooten, moet van tydt tot tydt verscheide maalen zyn adem zoo lange als hy kan inhouden; en terwyl een Gochelaar met al zyn magt zingt, zingen de geenen, die by den zieken in de Badstoof zyn, insgelyks, geduuriglyk het lichaam des zieken sterk wryvende.

Zy hebben de gewoonte van de quaalen hunner dyen, en beenen door middel van snyding, 't welk zy in de pynlyke leeden met een yzer of steene mes doen, te geneezen. Vervolgens besmeeren zy deeze wonden met Olie of Beerensmout of dat van andere Wilde Dieren. Zy hebben ook geneesmiddelen tegen de vergiftige Slange beeten, en weeten ook tegen de Koorts dranken te bereiden.

+ De Canadeezen bereiken gemeenlyk een hoogen ouderdom.

(a) La Hontan ubi supra.

(b) In het V. deel van 't Recueil de Voiages au Nord.

+ Zeldzaame gewoonte, hoe hoog bejaarden hun leven door de koordt eindigen, en wie dit uitvoert.

+ Een greizen ouderdom by eenige Amerikanen hoog geacht, en in hooge jaaren stervende, wat zy na dit leven verwachten.

+ Welke de voornaamste Geneesmiddelen by hun in gebruik zyn, en hoe.

(c) La Hontan geeft een andere beschryving van de wyze hoe de Canadeezen zich doen zweeten. ‘De plaats, zegt hy, is een soort van een Oven, overdekt met matten, vellen enz: in 't midden van het welke men een bakje vol aangestoken brandewyn zet, ofte anders eenige groote gloeyende steenen, 't welk een zo geweldige hette veroorzaakt, dat men in een ongelooflyken korten tyd overvloedelyk zweet. Zy laaten zelden agt dagen voorby gaan zonder zich eens te doen zweeten, en durven zich zelve dus geheel nat bezweet in 't water of in den sneeuw werpen, zelfs in 't midden van de Winter.

[p. 81]

⁺ Alle die onder deeze Volkeren Jongleurs of Gochelaars genoemt worden, zyn te gelyk Geneesmeesters en Priesters. Zy konnen tot de waardigheit van Gochelaar niet geraaken, zonder een proef te doen,^(a) hier in bestaande, ‘dat zy zich negen dagen lang in een Hut moeten opsluiten,^(b) zonder spyze te nuttigen, alleen drank⁺ by zich hebbende: alsdan in zyne handt een soort van een Kalabas vol Keysteenen houdende, waar mede de Nieuweling een geduurig geraas maakt; roepende dus den Geest aan, en verzoekt hem te spreeken, om hem als Geneesmeester aan te neemen, en zulks met zodanig een geroep, gehuil, draayingen en schuddingen des lichaams, 't welk alles verschrikkelyk toegaat, en zoo lang tot dat hy byna geheel buiten zynen adem is, en vreeslyk begint te schuimbekken. Dit bedryf, 't welk alleenlyk door eenige ogenblikken slaaps, die hen bevangt, verpoost wordt, zoo komt hy na negen dagen ge-eindigd zynde uit zyne Hut te voorschyn...., beroemende zich met den Geest in gesprek te zyn geweest, en van hem de gaave van kranken te geneezen ontfangen te hebben, insgelyks storm en onweer te verdryven en het weder te doen veranderen’. Hennepin voegt by alle deeze byzonderheden noch, dat men niets verschrikkelykers kan bedenken dan dit geschreeuw en de wringing des lichaams van deeze Gochelaars, wanneer zy hunne gewaande Gochelaryen in 't werk zullen stellen. Het is gewis dat zy zich van dit alles met zeer veel behendigheit quyten: maar in 't algemeen schynt de geneezingen, die zy door behulp van deeze Gochelary konnen te weeg brengen, veel eer een uitwerking van 't geval dan eene kennisse der ziekten of quaalen; men moet echter toestaan, dat zy van 't gebruik eeniger geneeskruiden en der zelver nuttigheit kennis hebben, die hunne menigvoudige ondervinding in het zweeten ontdekt; hunne snydingen en wryvingen daar wy van gewaagt hebben, kan men niet verachten. Het zoude alzoo onrechtvaardig weezen, staande te houden dat zy niemant konnen geneezen, als te loochenen, dat het weinig getal van menschen, die zy geneezen, niet in staat zoude konnen zyn, om hun gezag te onderesteunen.

⁺ Een Jongleur of Gochelaar, zegt la Hontan, is een soort van een Geneesheer of, om beter te zeggen, van een Quakzalver, die zich zelven eens van eene gevaarlyke ziekte geholpen hebbende, dwaas genoeg is om zich in te beelden, dat hy onsterflyk zy, en de magt heeft van alle soorten van ziekten te geneezen, en zulks alleenlyk door 't spreeken met de goede en de quaade Geesten... Elk een lacht met deeze Gochelaars in hunne afweezigheit..... Men houdt hen, voor krankzinnigen, die hun verstandt door eenige zwaare krankheit verlooren hebben; evenwel laat men hen noch by de zieken koomen, 't zy om hen te vervrolyken, of om deeze Meesters een misbaar met springen, schreeuwen, huilen enz. te zien maaken; al dit geraas wort beslooten met een Gastmaal van Hartevlees of groote Forellen voor 't Gezelschap te verzoeken, 't welk het vermaak heeft van zich te verlustigen.

Deeze Gochelaar dan, komt de kranken⁺ bezoeken en zeer zorgvuldig onderzoeken; beloovende te gelyk, dat hy den quaaden Geest zal doen verhuizen. Waar na hy zich terstondt in een klein Hutje begeeft, 't welk daar toe gemaakt is, alwaar hy zingt, danst en huilt als een Weerwolf; vervolgens zuigt hy den zieken aan eenige plaatsen van zyn lichaam, haalende eenige stukjes been uit zynen mondt, die hy zegt uit het lichaam van den zieken te hebben gezoogen, en geevende hem wyders moedt, zeggende, dat zyne ziekte niet zwaar is; en dat hy om des te eerder geeneezen te zyn, zyne Slaaven op de Elanden en Harten moet ter Jagt zenden, waar van zyne geneezing afhangt. Het zyn immers niet min groove listigheden, waar mede onze Kwakzalvers zich behelpen, om zich in Europe staande te houden. Wy hebben hier eene byzondere Aanmerking te doen, namelyk, dat^(c) indien de Gochelaar by deeze Volkeren niet listig genoeg is om de doodt van den Persoon, die hy onderhanden heeft, te konnen goed maaken, men den zelven zonder eenige form van proces ter doodt brengt.

^(d) Het beginsel of de opening van het⁺ Theater deezer Gochelary, geschiedt met een Gastmaal. De Gochelaar begeeft zich derwaards belaaden met een zak, waar in zyne Geneesmiddelen zyn en in de handt een Kalabas met een handvat van hout houdende, 't welk door en door de zelve heenen gaat. Terstont heft hy den toon zyner Gezangen over zyne Geneesmiddelen op, en tekent de Zangmaat met zyn Kalabas, die vol kleine steentjes is. Een verrukking of uitzinnigheit bevangt wel haast de gansche Vergadering,

+ Hoe onder hun de Gochelaars Geneesmeesters en ook Priesters zyn.

(a) Relation de la Louisane dans le To: V. du Recueil de Voiages au Nord.

(b) Een Vasten van negen dagen komt wat ongelooflyk voor.

+ en welk een proet zy te doen hebben om tot deeze bediening te geraaken.

+ Wat La Hontan van deeze Gochelaars of Quakzalvers van gevoelen is, bygebragt.

+ Hoe zich een gochelaar by den zieke gedraagt.

(c) Relation, ubi supra.

(d) La Potterie Histoire de l' Amerique Septent.

+ en welke misselyke gebaarden alsdan gepleegt worden.

[p. 82]

men hoort niet als een samen klank van stemmen en van Kalabassen. Daar na haalt de Meester eenige Kruiden onder eenige aanroepingen voor den dag, beginnende mede te zingen, met een geduurige buiten gewoone ontroering. Vervolgens nadert de Gochelaar by den zieken, met al het vertrouwen, 't welk een ervaaren Geneesheer hebben kan, en draait zich verscheiden maal rondom, terwyl de Vergadering zingt. Eindelyk bevoelt hy den zieken over zyn gansche lichaam, denzelven onderzoekende met al zoo groote naaukeurigheit, als een Man die kennis van zaaken heeft, of ten minsten die zulks wil toonen te hebben, en na gedaane onderzoek, verklaart hy den zelven geheel ernstiglyk, dat hy een betovering op zodanig een plaats van zyn lichaam heeft; dat men het zelve moet wegneemen, dat hy 'er al zyn werk van zal maaken; dat zyne geneezing niet licht zal vallen, en dat hy al vry wat werk zal hebben eer hy hem zal herstellen. De Nabestaanden des Zieken het vonnis van deezen Esculapius aangehoort hebbende, gelooven hem het geen hy zegt, en beveelen hem zyne goede zorge en dienst aan den zieken te besteeden. Vervolgens zingt men Gezangen over de wonde of het ongezonde deel, en men brengt een Ketel om 'er de geschenken voor den Geneesmeester, Priester of Gochelaar geschikt, in te doen; die ten minste in schyn, geheel vol gedagte is over 't geen hy tot geneezing van den zieken in 't werk zal stellen, gestadig denkende en herdenkende aan nodige vereischte middelen. Eindelyk als uit een diepen slaap ontwaakende, geeft hy te kennen, dat hy zyne ziekte kent. Men gelooft hem, en geeft hem den zieken over. Na dat hy nu denzelven door zyne aangewende middelen zoo uitwendig als inwendig wel gepynigt heeft, en door de geweldige bewegingen die hy hem laat doen, verkondigt hy aan de Omstanders dat de zieken geneezen, of niet geneezen is. Een behendig Gochelaar is daarom niet te min geacht; alzoo hy zich wel weet te verdeedigen met dit mislukken aan den slegten staat van den zieken toe te schryven, en aan 't vermogen van het Lot, als ook aan den wil der Geesten, die zich tegen zyne Gochelaryen aankanten.

⁺ Het handwerk eens Gochelaars is niet min voordeelig, als dat van een Quakzalver in Europe is.^(a) De Ilineezen en andere Zuidelyke Volkeren van Amerika, munten als Meesters in de Gochelary uit. Deeze beroemen zich dat zy iemandt dooden konnen, schoon hy twee hondert mylen van hun is; en om dit uit te voeren, tekenen zy slechts het Afbeeldsel van den Persoon af, en schieten 't een pyl dwers door 't hart. Andere neemen een Keisteen ter groote van een Duiven Ei, en doen eenige bezweeringen over den zelven, waar op, volgens hun zeggen, een diergelyke steen in 't lichaam van hunnen Vyandt, die zy willen ombrengen, groeit.

Men verhaalt nog een andere wyze van⁺ Gochelary, die zeer merkwaardig is. Wanneer een zieke zich verbeeldt betoovert te zyn, of dat de Gochelaar hem zulks verzekert, dan begeeft zich deezen met een gevolg van Leerlingen in de Hutte van den zieken, die men op den grondt en op een beverhuit of van eenig ander dier nederlegt, waarop de Meester met zyn vinger alle de deelen des lichaams betast, tot dat hy komt op de pynlyke en aangetaste plaats, waar op de gewaande betovering gevallen is. Een deezer Leerlingen van den Gochelaar, legt dan op deeze plaats een huidt van een Rheebok dicht te samen gevouwen, waar na de Gochelaar met geweldt den bezeten op 't lyf valt, en zelfs de zieke niet ontziet, welkers lichaams deelen hy zodanig drukt en nypt tot dat 'er de betovering uit moet. Gelyk dan ook geschiet. De Gochelaar vertoont hier op aan de gansche Vergadering het toverstuk, 't welk hy behendig in zynen mondt of in de vouwen van de huidt verborgen hadt. Het is echter niet altoos noodig, dat de betovering terstont op het eerste gegeeven teeken verdreeven word; hy moet dikwils de voorzigtigheit gebruiken de eene uitwerking van de andere te doen verschillen^*, daarom gebeurt het dat dezelve menigmaal herhaalt wordt, zonder eenigzins te gelukken. Het is wel waar, dat zulks tot nadeel van den zieken geschiedt: maar het gaat by hen mede gelyk by ons: liever den Zieken dan de Kunst te kort te doen.

Eenige deezer Gochelaars geeven Geheimen,⁺ of Toverkunsten in den Oorlog en op de Jagt uit.^(b) Een Schryver die men met

+ Hoe geacht deeze Gochelaars en Quakzalvers by de Ilineezen zyn, en wat zy zich beroemen.

(a) La Poterie ubi supra.

+ Hoedanig zy een bezeetene voorwenden te geneezen, aangemerkt;

* Zie in de bygevoegde Afbeelding de zeldzaame Gebaarden van zodanig een Gochelaar natuurlyk afgebeelt, waarvan de eerste Afdeeling verbeelt, hoe de Gochelaar den Zieke geneest; de tweede hoe de Slaven hunnen Overledenen Heer beweenen; en de derde of het onderdeel, hoe, en met welk een plechtigheit de Vrienden van den Overledenen de oorzaak en reden van zyn Afsterven afvraagen; welke twee laatste verbeeldingen in 't volgende Hoofdtstuk beschreeven worden.

+ en welke vreemdigheden zy bedryven.

(b) La Potere ubi supra.

[p. t.o. 82]

68
JONGLEUR qui vient guerir un MALADE.

ESCLAVES qui pleurent le MORT.

B. Picart delinearit 1723.
Les PARENS demandent au DÉFUNT la cause de sa MORT.

[p. 83]

omzigtigheit moet aanhaalen, wegens de weinige naaukeurigheit, die hy in zyne Beschryvingen gebruikt, zegt, dat de allervermaardste Gochelaars, of gebocheld , of mank zyn; dat zy dikwils hunne zieken midden door vuur en vlam hebben gejaagt; dat ze om de geneezing te verkrygen eenige danssen aanstellen, waarin Vrouwen en Dogteren zich tot ontugt overgeeven; dat zy den zieken geheel naakt in 't water of in den sneeuw, zelfs in 't midden van de Winter, dompelen.

Zy wyën de Geneesmiddelen die zy gebruiken, en zulks op een plegtige wyze met verborgenheit verzelt. Men legt dezelve op een beestevel, men recht een Feest aan, en men danst den ganschen nacht rondom deezen hulpmiddelen. Men moet dan gelooven, dat zy alsdan veel krachtiger en heilzamer zyn dan te vooren. De Gochelaar steekt vervolgens alle deeze gewyde Geneesmiddelen in zyn zak.