Naaukeurige beschryving der uitwendige godtsdienst-plichten, kerk-zeden en gewoontens van alle volkeren der waereldt. Deel 3

[p. 66]

Historische verhandeling Over de hedendaagsche godtsdienst-plichten En gewoontens Der afgodische volkeren Van America.
Tweede Afdeeling. Vervattende een Verklaring van de Godsdienstige Plechtigheden der Amerikaansche Volkeren.

I. Hoofdtstuk.
Van den Godsdienst der Volkeren van de Baay van Hudzon, enz.

⁺ Het Noorden van Amerika is ten deezen tyde noch zo weinig bekent, en 't geen 'er ons de Reis-beschryvingen van gewagen, zoo onzeker, dat het onmogelyk is een ordentelyke Beschryving van den Godsdienst deezer Volkeren te geeven. Zie hier echter alles, wat wy 'er van hebben konnen ontdekken en verzaamelen: namelyk dat de Volkeren, die omtrent de Baai van Hudzon woonen, geen onderscheiden Grondbeginsel van Godsdienst hebben, en dat ieder een,^(a) volgens het verhaal eens Schryvers die deeze Baai geheel naaukeurig beschryft, zich een God maakt naar zyne wyze, waar toe hy, by voorbeeldt als hy ziek is, in zynen noodt toevlugt neemt. Doch dit is niet genoeg gezegt, en 't kan ons niet voldoen. Wy weeten mede niet beter welk Denkbeeldt de Bewooners van de Straat van Forbisher, en die der Oevers ten Noord-westen van Europe gelegen, zich van een Godheit maaken:

+ Hoedanig een Godtsdienst de Volkeren van Hudzonsbaai, de Straat van Forbischer enz. oeffenen.

(a) Relation de la Baie de Hudson dans le Tom. VI. du Recueil de Voiages au Nord, de la premiere édition.

[p. t.o. 67]

64
To. t.t. part. pag. 79

[p. 67]

mogelyk is 't wel het zelfde, dat 'er de overige Landaart van 't Noordelyk Amerika van heeft: maar alzoo men niets grondigs kan zeggen van 't geen, waarin hunne Afgodery bestaat, zoo is 't beter hier van te zwygen dan den nieusgierigen Lezer met Verdigtselen de handt te vullen.

^+(a) Een Reiziger zegt niet ten onrechte, dat het doolend en roekeloos leven van dien Landaart den Geest deezer Volkeren van de kennisse Godts verwydert: deeze bedenking is niet onredelyk. Wy hebben een bewys deezer waarheit in het gedrag der Waereldlingen onder ons. ‘Nochtans, gaat hy voort, zyn deeze^(b) Volkeren niet geheel ongevoelig van 't geluk en ongeluk, 't welk hen overkomt; zy schynen eenige grondbeginselen van de Sekte der Manicheên te hebben. Zy erkennen een goeden en een quaaden Geest. Zy noemen den God van voorspoedt^(c) Quischimanitou van wien zy zich verbeelden allerlei levensonderhoud te ontfangen, en die in alle de gelukkige bestieringen van de Natuur voorzit. Den quaaden Geest noemen zy Matchimanitou, vyandt van den voorspoedt der menschen, die hun droefheit aandoet, en aan wien zy al het quaadt dat hen overkomt, toeschryven. Zy gelooven dat de Zon de goede, en de Maan de quaade grondoorzaak is, 't welk eenigzins met de gevoelen der Alouden overeenkomt, die aan de^(d) Maan allerlei quaade en schaadelyke invloeden toeschreeven.⁺ De Volkeren, waar van wy nu gewag maaken, schynen de Zon voor den Opperheerscher van 't Heelal te erkennen; zy berooken dezelve met Tabak, en dit wordt by hen^(e) de Zon rooken genoemt; welke Godsdienstige plechtigheit, die wy konnen met den naam van bewierooking betekenen, en zy op de volgende wyze oeffenen. De Hoofden der Huisgezinnen vergaderen met het aanbreeken van den dag in de hutte van een hunner voornaamste Opperhoofden. Deeze steekt den Calumet aan, en bied denzelven tot drie maalen toe, aan de opgaande Zonne; terwyl hy nu den zelven met zyne handt draait volgens den loop der Zonne, tot dat hy weder gekomen is tot aan het punt, alwaar hy 't eerst begon, zoo wendt hy zyne gebeden tot de Zon, smeekende om haare bescherming, en bestiering in alle zyne onderneemingen, en beveelende aan haar alle de Huisgezinnen deezer Landstreek. Vervolgens rookt het Opperhoofdt door den Calumet, en bied denzelven de gansche Vergadering aan, op dat de geene die 'er tegenwoordig zyn insgelyks op hun beurt de Zon berooken.

Eer wy verder gaan, zal het noodig zyn⁺ hier eene Beschryving van den^(f) Calumet te doen^*. ‘Dezelve is op de wyze van een^(g) zeer lange Tabaks-pyp van rooden Steen gemaakt opgeschikt met hoofden van^(h) Spechten en Takgansen, die op de boomen zitten. Het hoofdt deezer Vogelen is van het schoonste scharlaaken roodt, 't welk men zien kan, en met veelerlei andere vederen verfierdt. Zy hangen of hechten in 't midden van 't stuk, dat het lichaam des Calumets uitmaakt, verscheidene vederen uit de Vleugels van

+ Hoe zy een goede en quaade Godheit eeren.

(a) La Poterie Histoire de l' Amerique Sept. Tom. I. 1722.

(b) Alhier word alleen gesprooken van de Allernoordelykste Volkeren van Amerika, die met de Engelsche en Franschen met Bevervellen, en andere Pelteryen handel dryven.

(c) Manitou is den naam die alle deeze Volkeren aan eenen Geest geeven, die zy gelooven dat in al wat leven heeft huisvest, en zelfs in levenlooze zaaken. Zy aanbidden deezen Geest in alles wat hunne uitterlyke zinnen aandoet. Een Vogel, een Os, een Beer, een Pyl, alles heeft een Manitou. Ieder Indiaan heeft in 't byzonder den zynen, die hy als zyn Bescherm-Engel aanmerkt: dit komt niet qualyk overeen met 't gevoelen van sommige aloude en hendaagsche Volkeren, namelyk, dat elk mensch zyn gemeenzaame Geest heeft, die hem tot aan zynen doodt bestiert. ‘Zy stellen hunnen Manitou in hunne hutten ten toon, en offeren den zelven Honden en andere Dieren. Het Ilineesche Krygsvolk draagt hunnen Manitou in een mat, en bidden denzelven gestadig aan, om de overwinning op hunne Vyanden te behaalen. De Gochelaars onder hen, neemen ook toevlugt tot hunnen Manitou, enz. Lettre du Pere Marest Missionaire aux Ilinois dans le XI. Recueil des Lettres Edifiantes & Curieuses.

(d) Zy schryven aan Pluto de God der Duisternis, en aan Proserpina zyn Wyf (die volgens de stelling der Alouden de Maan is), de bestiering van alles toe wat 'er tusschen de Aarde en de Maan gebeurt. Deeze twee Nacht-Godheden waren de getrouwe bewaarders hunner onheilen.

+ De Zon hoedanig door hun geëert.

(e) La Poterie ubi supra.

+ De Calumet en van welk een gebruik die, is beschreeven.

(f) La Poterie ubi supra.

* Zie de nevens gevoegde Afbeelding, waarin de Calumet van Vrede en die der Virginianen als een Gevleugelde Tabakspyp verbeeldt word.

(g) Calumet, zegt La Hontanin zyne Reizen; is een Normandisch woordt, afkomstig van Chalumeau. De Normandiers voerden het eerst ten tyde hunner eerste Reizen naar Canada in. De Iroqueezen noemen den Calumet Ganandoë, en een andere Landaart Paogan. Alle de Reisbeschryvers komen overeen met te zeggen, dat de Volkeren van 't Noordelyk Amerika eene byzondere eerbied voor den Calumet hadden, die zy voor een verborgenheit hielden, en als een geschenk door de Zon aan de Menschen gedaan. Wy zullen in 't vervolg 'er breeder van spreeken, als wy van de Oorlogsplegtigheden der Amerikanen zullen gewagen.

(h) Peaks in 't Engelsch. Zie de Histoire de la Virg. 12. 1706. Edit d' Amsterdam.

[p. 68]

een Vogel die zy Kiboe noemen, zynde een Arendt gelyk. Zy zullen geene onderneeming van belang doen, zonder alvorens den Calumet gedanst te hebben. Hennepin spreekt van deezen Calumet met meer naaukeurigheit.^(a) ‘De Calumet, zegt hy, is een groote Tabaks-pyp van rood, zwart of wit marmer. Dezelve gelykt wel naar een Hamerbyl, zynde de kop daar van zeer net gepolyst, en de lengte van de pyp, derde half voet lang, bestaande uit een zeer sterk riet, versierdt met vederen van allerley kleuren, en gestrengeld Vrouwe-hair op verscheiden manieren gevlogten. Aan deezen Calumet worden twee vleugelen gehegt, 't welk hem de gedaante geeft van den Slangen-Staf van Mercuur, of de Staf der Vreede Gezanten. Deeze Rietstok word gestooken in de halzen van Huars, zynde een soort van Vogelen wit en zwart gevlakt, zoo groot als Ganzen, of in die van Takgansen.... Deeze laatste zyn geschakeert met drie of vierderlei verscheidene kleuren. Elke Natië versiert zyn Calumet naar zyne gewoonte, of byzondere genegendheit. De Calumet dient tot verzekering van alle de geenen, die tot de Bondgenooten der Volkeren trekken, die den Calumet geeven. Het is een Zinnebeeldt van Vrede, en men is in 't algemeen overtuigdt, dat iemant die de trouw des Calumets schende, zich groote onheilen over den hals haalen zoude. 't Is het Zegel aller onderneemingen van zaaken van groot belang, en van alle openbaare Plechtigheden. La Hontan zegt in zyne Reizen, ‘dat^(b) de Pyp van de Calumet vier of vyfvoeten lang is, en het lichaam van de zelve agt duimen heeft, (waarschynlyk in de dikte), en den mondt, waarin men den Tabak stopt, drie duimen.

⁺ Wat nu wyders de Godtsdienst deezer Volkeren betreft: zy oeffenen de Plechtigheit van de Zonne te berooken, doch niet dan in gelegenheden van groot belang; want in hunne gewoone Godsdienstigheit wenden zy zich tot hunne Manitou, die zy altydt by zig draagen, en zy gemeenlyk van hunne Gochelaars ontfangen. De Schryver van de Historie van 't Noordelyk Amerika^(c) zegt, dat eenigen langs de Noordelyke Kusten woonende, gelooven dat in tyden van storm en onweer, de Geest der Maane zich op den grondt der Zee begeeft, en aldaar dit onweder verwekt. Waarom zy om het zelve te stillen aan deezen Geest opofferen al het beste, dat zy in hun Vaartuig of Cano hebben, werpende alles in Zee, zelfs den Tabak. Deeze Offerhande is met Gezangen en eenige andere Plechtigheden verzeld, dienende om deezen quaaden Geest te verdryven.

Om vooraf den uitslag van hunne zaaken⁺ te weeten, wenden deeze Volkeren zich tot hunne Gochelaars, die hunne voorzeggingen met veele Plegtigheden doen, en op eene wyze daar geen kunststreek aan ontbreekt. De Gochelaar maakt met staaken in de grondt een ronde Hut, die hy met vellen van Cariboes of andere Dieren, bekleedt, laatende boven een opening die wyd genoeg is, dat 'er een mensch kan door gaan. De Gochelaar sluit 'er zich alleen in op, zingt, weent, schudt en pynigt zich zelven, stelt zyne aanroepingen, vervloekingen, en bezweeringen in 't werk, vraagende aan Matchimanitou wat zyne begeerte is. Deeze antwoordt hier op met een groot gedruis. Hier in is niets, dat tegen het groote Denkbeeldt, 't welk alle menschen zich van eene Godlyke Majesteit maaken, strydig is. Dit Denkbeeldt laat niet toe te gelooven, dat de Goden zonder veel gerugts tot ons spreeken, noch zelfs zonder eenige wanorde in de Natuur te veroorzaaken. Als Jupiter by Homerus zyne wenkbraauwen spant, zoo beeft den ganschen Olympus. Als hy spreekt, worden de Elementen bewoogen. De opgetoogenheit en verrukking des Gochelaars ziet men aankomen, en beginnen met een dof geluit, als van een Rotsteen die instort, en alle de staaken der Hutte worden met zoo een wonderlyke hevigheit bewoogen, dat het schynt of alles zoude 't onderste booven keeren. In 't midden van deeze heilige ontroeringe geeft de Gochelaar zyne Voorzeggingen uit. Dit Verhaal hebben wy gevolgd naar het getuigenis van den Heer de La Potterie.

(a) Nouvelle decouv. dans l'Ameriq. Sept. Utrecht. 1697.

(b) Men ziet alhier de Afbeelding des Calumets. Pag. 67. ingevoegt.

+ Hoe plechtelyk zy de Zon berooken.

(c) La Potterie Tome I.

+ Met welk een vreemd gedrag hun door Gochelaars toekomende zaaken worden voorzegt.