Naaukeurige beschryving der uitwendige godtsdienst-plichten, kerk-zeden en gewoontens van alle volkeren der waereldt. Deel 3

[p. 50]

XII. Hoofdtstuk.
Van hunne Ziektens, en hoedanig zy de Geneezing in 't werk stellen.

⁺ De Amerikanen geneezen zich dikwils van hunne ziekten en quaalen, door eene geweldige lichaams-oeffening. Deeze wyze van doen is de Natuur zeer aangenaam, die door de lichaamsbeweging zich van veele gevaarlyke overtolligheden ontdoet, als ook de groove deeltjes die het bloedt belemmeren verbreekt, om aan het zelve de noodige vloeibaarheit weder te geeven, en door zyne omlooping de dikke stoffe die 't zelve verdorf, te helpen verdunnen. Deeze grondstellingen zyn zeer natuurlyk; de begeerte om te leeven en de gezondheit te behouden onderwyst dezelve; doch zy zyn oorspronkelyk uit eene geduurige ondervinding, die de Amerikanen allengs gelyk als wy bekomen hebben. Zeker is 't dat de lighaams oeffening alleen in ons meer geneezing zoude uytwerken, dan de bequaamste Geneesheeren met alle hunne Artsenyen konnen te weegbrengen, indien men zich niet aan de vadzigheit overgaf, en indien de vrees voor de Doodt den Zieken niet den moedt en de kragten benam. De geduurige oeffeningen van onze handwerkslieden bevryd hen van veele quaalen, daar zy zich aan bloot gesteld zouden zien, indien zy zich zoo bezich niet hielden, en daar door geen tydt hebben om ziek te zyn. Het is dan niet te verwonderen dat de Amerikanen zich altoos oeffenende en bezig zynde, veel gezonder en sterker dan wy zyn.

⁺ De Floridianen hebben, gelyk wy, het gebruyk der braakmiddelen, doch zy stellen ze niet in 't werk dan in zeer groote krankheden. Zy snyden de deelen door een Rumatismus of koude zinking aangetast, aanstonds open. De Brasilianen, en die van Nieuw-Andalusië, hebben mede braakmiddelen, doch de zinkingen geneezen zy door strykingen. De overtollige hitte des daags en koelte des nachts, die in deeze Zuidelyke Landtstreeken gemeen zyn, konnen deeze Volkeren de nuttigheit der strykingen wel geleerd hebben. ‘Hoe belachlyk ons de gewoontens der Amerikanen in 't geneezen hunner Ziektens schynen, zoo moet men nochtans eenige wettige reden onderstellen, daar zy op gegront zyn.’ Aldus drukt zich Coreal uit.’ De Brasilianen laaten hunne zieken lang vasten, en beweeren deeze manier door de gewisse Konstregel: dat men het quaadt door den honger moet dooden. Ook neemen de Amerikanen hunne zieken te doen zweeten wel in agt. Onze Geneesheeren, zoo Oude als Hedendaagsche, hebben alle deeze verschillende oeffeningen, die by verscheidene Volkeren der Oude en Nieuwe Waereldt alleen door de ondervinding gewettigd zyn, tot zoo veele Grondtstellingen gebragt. De Peruanen bedienden zich alleen van de Simplicia of de Kruiden en Planten tot geneezing hunner ziektens: maar voor zinkingen en andere uytwendige quaalen, gebruikten zy of het Natuurlyk of het Kunstvuur, een hulpmiddel al vooorheen by de Egiptenaren bekendt, die 'er, niet alleen tegen de zinkingen, maar ook tegen veel gevaarlyker Ziekten, zich van bedienden. De Mooren stellen ook in hunne Ziektens het vuur te werk, en vooral in hoofdtpyn te geneezen.

Het is genoeg bekend, dat den allerwelgesteldsten⁺ mensch aan zeer gevaarlyke Ziekten is bloot gesteld; dat een enkel ziertje ongeneeslyke quaalen kan veroorzaaken; met een woordt, dat wy alle gebooren worden^(a) met ongelukkige gesteldheden, en oneindige zwakheden. Men heeft het oog maar te slaan op de Ontleedkundige Beschryving van 't menschelyk lichaam, om te zien dat de sterkte van een mensch, zyne bequaamheit, zyne verligtinge en zyn verstandt op niet gevestigdt is, en dat de tederheit der werktuigen die hem gaande maaken, veel wonderlyker dan die der werktuigen van het volmaakste zak-uurwerk is. Deeze tederheit heeft oorzaak gegeeven tot het zeggen, dat de doorgang van de Gezondheit tot de Ziekte onzigtbaar zy, dat het leven en de doodt elkander verzellen, en dat de doodt teffens met den mensch gebooren wordt.

^(b) Qu'il commence à mourir long-tems

avant qu'il meure,

Qu'il perit en détail imperceptiblement.

Dat is:

Dat hy lang voor zyn doodt een aanvang

maakt van sterven,

En ongevoelig draaft om 't leven weer te

derven.

+ Het gedrag der Amerikanen ter geneezinge hunner Ziektens, en hoedanig, aangemerkt.

+ Welke Geneesmiddelen de Floridianen gebruiken, als ook de Brazilianen om veelerlei quaalen te geneezen.

+ Zwakheden van 't menschelyk gestel des Lichaams aangemerkt.

(a) Totus homo à natura morbus.

(b) Mad: des Houlieres.

[p. 51]

Men zoude zich wel, den mensch in deezen elendigen staat aanmerkende, met regt mogen verwonderen, hoe het mogelyk zyn kan dat hy slegts een halve eeuw die oneindige moeielykheden kan wederstaan; evenwel ziet men dan hy dezelve niets agt, hy steldt 'er zich aan bloot, hy verweerdt zich moediglyk tegen alle die quaalen die hem omringen, en verlengt zelfs, om zoo te spreeken, zyn leven, tot verre over de gezette bepaaling hem voorgeschreeven. Geenzins is 't dat hy aan de Geneesmiddelen zyne kragten verschuld zy, maar alleen aan zyne onbekommerde bezigheden, aan eene eenpaarigheit van leefwyze, aan die gerustheit daar wy met alle onze kennisse van ontbloot zyn, en daar de eenvoudige Natuur de Amerikanen mede begiftigt, en met een woordt gezegt, aan die onverschilligheit, ten opzigte van geldt en goedt, die alleen by de woeste Amerikanen gevonden wordt. De Reizigers verhaalen ons, dat zy met deeze hulpmiddelen gezond en sterk zynde hondert jaaren en 'er zelfs noch veele volgende overleeven.^(a) Lescarbot, gezegt hebbende dat de Noorderlyke Amerikanen gemeenlyk hondert veertig, of hondert zestig jaaren oud worden, voegt 'er by, dat dien Landaart van nieuw Vrankryk hoe oudt zy zyn, noch alle hunne tanden behouden hebben; 't welk men selden by ons na de vyftig jaaren ziet; ook leeven 'er weinige by ons langer dan zestig of zeventig jaaren. Weinige voorbeelden konnen 'er van grooten of kleinen aan 't Hof bygebragt worden, of in de Stadt, die over de tachtig jaaren komen; doch ten platten Lande in bosschen en bergen, daar de zorge, hertstogten en wellusten zoo zeer niet heerschen, vindt men 'er noch al verscheidene die daartoe komen. Het Noorden van Europe, het gebergte van Zwitserlandt, en eenige Landtschappen van Vrankryk, leveren ons ook wel voorbeelden van een lang leven uit; echter kan het geenzins by het geene de Beschryving der Nieuwe Waereldt ons uitleevert, wegens den sterken ouderdom, en het lang leven der Amerikanen haalen.

⁺ De Genees-Priesters der woeste Volkeren stellen dikwils Gochelaryen en Toverkunsten in 't werk om hunne Zieken te geneezen. By ons vindt men een slag van Volk, 't welk zich van de ligtgeloovigheit van 't gemeen bedient, door een gedrag deezer Amerikaansche Bedriegers niet ongelyk.^(b) De Ensalmisten of liever Anselmisten beroemen zich van de wonden door woorden te konnen geneezen: Eenige Geestelyken onder de Spanjaarden maaken hun wys dat zy dezelve macht in den naam van S^ta. Catharina hebben; anderen in Italië geneezen de slangenbeeten in den naam van den H: Paulus, anderen in den naam van St. Huibert. Het zoude te lang vallen hier een wydloopiger verhaal te doen van een oneindig getal van overgelovige middelen, die men om de Ziektens te geneezen in 't werk heeft gesteldt. Eenige derzelve zyn reeds afgeschaft; maar sommige zyn 'er nog in weezen, en vinden noch al ingang en geloof by het gemeene volk. Als deeze bespottelyke gewoontens als eens by ons zullen ondergebragt en vernietigt zyn, zoo zullen 'er al weder andere opkomen; De Ouden zyn voor ons tot dezelve buytenspoorigheden vervallen geweest, en nu spotten wy 'er hedendaags mede. Amerika konde ons mede wel eens zodanige verwytingen doen.

De Amerikanen pronken somtydts wel⁺ met hunne standvastigheit.^(c) Zy leggen aangestooken koolen vuurs op hunne armen;^(d) zy snyden en kerven zich, enz: Om nu geen meer voorbeelden van dit slag by te brengen, stellen wy vast dat de Historie van de ontdekking der West-Indiën een eeuwig gedenkteken zal blyven van de kloekmoedigheit deezer Afgodische Volkeren, in 't midden der tormenten die hen door den yver der Spanjaarden wierden aangedaan, om hen tot het Christelyk Geloof over te brengen. De boetvaardigheden, de gestrengheden, en de tugtingen in Mexico, Peru, Virginië enz: bespeurt men in de Oude zoo wel als Hedendaagschen Godsdienst. Voornamelyk is de tugt der jonge-lieden in de laatstgenoemde Landen merkwaardig: maar ook zyn niet min verwonderenswaardig, de Proefjaaren der Capucynen; en gaan wy tot de Mahometanen over, zoo zullen we aldaar een gansche meenigte van Gelovigen vinden die ter eere van Godt en van Mahomet lyden. De Aloude Lacedemoniers beproefden het geduld hunner kinderen voor het Altaar van Diana aldus: verscheidene Jongelingen van 15. of 16. jaar geesselden zich naakt, tot bloedens toe, voor de oogen deezer kuissche Godinne. De Aloude Persianen beproefden door een zeer langwylige en gestrenge tugt, de geenen die begeerden in 't gezelschap der Wyzen of Wiskonstenaaren te treeden. De minste beproeving van dien geschiedde door water of vuur.

(a) Histoire de la Nouvelle France.

+ Hoe de Priesters de bediening van Geneesheeten waarneemen, en zich met Gochelary en bedriegery weeten te behelpen.

(b) Naudé Apologie pour les Grands Hommes accusez de Magie. Edit. de 1722.

+ Hunne gehardheit in 't lyden van pyn en smart aangemerkt.

(c) Lescarbot ubi supra.

(d) Coreal en andere.