Naaukeurige beschryving der uitwendige godtsdienst-plichten, kerk-zeden en gewoontens van alle volkeren der waereldt. Deel 3

III. Hoofdtstuk.
Van der Amerikanen Priesteren en Waarzeggeren, en van eenige hunner Voorzeggingen.

Wy konnen niet begrypen waarom Lescarbot van zich niet verkrygen kan om^(a) een naam van Priesters aan den genen te geeven, die de plechtigheden en aanroepingen der Duivelen onder de West-Indianen oeffenen, dan alleen voor zoo verre als zy den dienst der Offerhanden en gaven die zy aan hunne Goden opofferen, oeffenen. Maar dit denkbeeldt is niet al te rechtzinnig:⁺ men kan den naam van Priesters geeven aan alle die geschikt zyn om de menschen in hunne Godsdienstigheden, hoe die ook zyn mogen, te leiden en te onderwyzen. Men vindt onder de menschen zekere denkbeelden die men oorspronkelyke ten aanzien van hunne eenvoudigheit noemen mag. De naam van Priester is 'er een van. Dit woordt, van het Grieksch afkomstig betekent Oudt; dit ondersteld derhalven dat de Priesters oudt moeten zyn, en zulks is gegrondt op een zeer eenvoudige redeneering, die de Amerikanen, gelyk wy, vast stellen. De Oude lieden zyn veel wyzer, veel Godtvreezender, en van natuure meer vry van hartstogten dan de Jonge; en by gevolg zyn zy beter in staat om zich voor Godt te vertoonen, en voor de menschen te bidden. Zy hebben meer kennis en licht verkregen, en bygevolg zyn zy bequaamer om te onderwyzen. Het is dan wel veel gevoeglyker en betamelyker dat de Ouden de bestiering der Godsdienstige oeffening hebben, dan dat men dezelve zoude overlaaten aan Jongelingen min verstandig, en noch minder Godvreezende, zynde vol van hartstogten, zonder ondervindinge, zonder kennisse, en wier hoedanigheit het Opperste Weezen niet kan behaagen. De Amerikanen hebben het Oorspronkelyke Denkbeeldt, dat eertyds de naam van Priester verbeeldde, behouden: maar wy hebben het zelve eerlang na den aanvang van 't Christendom verlooren. Alle de geenen die by hen in de Godsdienstige oeffeningen den Voorrang hebben, worden gekooren uyt de Oudsten des Volks, en dit wierdt aldus in 't algemeen in de eerste Oudheit waargenoomen.

De Geestelykheit van Mexico hadt eertyds een Hoofdt, zeer wel te vergelyken met den Hoogepriester der Aloude Romeinen; dezelve konde ook wel eenige overeenkomst hebben met dien der Luterschen in Duitslandt, die zy Antistes of Supperintendent noemen, een soort van Prelaat zonder Staf of Myter, die de Kerkelyke Zaaken der Luterschen uitvoert en aanzet. Wy hebben te weinig kennis van den Kerkelyken Staat van Mexico, om het Hoofdt der Geestelykheit van dit Ryk met den Paus, of den Mufti te vergelyken. Wat de overige Volkeren van Amerika betreft, men hoeft niet te twyffelen of hunne Priesters hebben mede Opperpriesters, die, gelyk als op andere plaatsen, alles wat den Godsdienst en derzelver oeffening aangaat, bestieren. De menschen zyn zeer wel met eene Afhankelykheit te vreden, die aan den geenen die afhankelyk zyn, doet hoopen dat zy wel mede eens een beurt van te gebieden zullen hebben.

De meeste Amerikaansche Priesters zyn⁺ te gelyk Geneesheeren. Die van Florida draagen altoos zakjes met kruiden en drogeryen, voor de zieken by zich, die zy onderhanden hebben,^(b) en behandelen, ten deele als Priesters, ten deele als Artsen of Geneesmeesters, en ten deele als Quakzalvers. 't Is alleen in de West-Indiën niet dat de Geneeskunst in handen der Priesteren is; het zelve ziet men in Asie en Afrika; dies is 't natuurlyk te gelooven dat^(c) Godt byzonderlyk de middelen der Geneezing voor de menschen aan de bewaarders en bedienaars der Godsdienstigheden mededeelt. Dit Denk-

(a) Histoire de la Nouvelle France.

+ Hoedanigheit der Priesteren aangemerkt, en hoe hun Gezag allenks uitgebreid zy.

+ Hoe de Amerikaansche Priesters zich mede voor Geneesheeren uitgeeven.

(b) Coreal, Voiages aux Indes Occidentales. tom. 1.

(c) By alle Natien der Waereldt is het Priesterschap altoos hoog geacht en geëerdt geweest, en daarom noch te meer, om dat de Dienaaren van die waerdigheit als middelaars tusschen Godt en de menschen zyn. Hier door hebben zy het volk den meesten tydt bezeeten, en de zielen naar hunnen wille onderdanig gemaakt; zelfs hebben zy onder dien dekmantel zich op veele plaatsen eene meer als betaamelyke macht en ontzag aangemaatigt....... De geene ook die verborgene zaaken kan openbaaren, daar wy om in verlegenheyt zyn, wordt niet zonder reden van ons geacht en geëerd, en voornamelyk als hy daarby ook kennisse heeft van 't geen tot geneezing onzer lichaamen nodig is; waarlyk eene wonderlyke en krachtige zaak om achting en gezag by de menschen te verkrygen. Lescarbot in zyne Historie de la Nouvelle France zegt: dat 'er eene zoo natuurlyke aaneenschaakeling tusschen deeze denkbeelden is, dat het niet te verwonderen zy dat de woeste menschen van Amerika en andere Volkeren der Waereld die wy als Barbaren aanmerken, dezelve in hunne gansche eenvoudigheit behouden hebben.

[p. 16]

beeldt is mogelyk al zoo oudt als de Waereldt. De gansche Heidensche Oudheit heeft geloofdt dat de Goden de eerste Uitvinders der Geneeskunst waren, en derhalven hebben de Heidenen door een navolging van dit Geloof de eerste Geneesmeesteren⁺ onder 't getal der Goden gesteld. Deeze Aloude Geneesmeesters gebruikten ook in hunne kunst de Betoveringen, gelyk de Amerikanen het noch hedendaagsch doen; 't zy dat zy meenen zich meer achting te geeven door bedriegeryen, die het lomp en bygeloovig volk voor hemelsche begunstigingen aanzag, of dat de Volkeren van dien tydt voor Tovery hielden, al het geene eenigzins de paalen van hun begrip overtrof. Wat 'er van zy, Europe, hoe beschaaft en verstandig het ook is, heeft zich noch niet geheellyk van dat groove denkbeeldt konnen zuiveren, waaraan wy een oneindig getal grolboeken, vervuld met geheimen, dienende om de Geneeskunst te paaren met een deel gewaande Toverwerkingen, verschuldt zyn. Voor 't overige merken wy dezelve niet meer aan als een kunst die juist met het Priesterschap moet gepaart gaan; hoewel het gemeen genoeg in Duitslandt is, dat Predikanten te gelyk Geneesheeren, en zelfs Heelmeesters zyn^(a). Het is gewis dat, als men de zaak in een zekeren zin aanmerkt, de Wetenschappen elkander de handt geeven; en wy staan zelfs toe, dat men dezelve gemakkelyk alle te gelyk gepaart kan zien. Het samenvoegen der Duitschers van de Geneeskunst met de Godgeleerdheit, zoude mogelyk wel van de Oude Germanische Priesters konnen afgekomen zyn, die, gelyk de Druiden der Aloude Gaulen hunne nabuuren, insgelyks den Godsdienst en de Geneeskunst vereenigden.

⁺ De Godsdienst en de Raadt der Priesteren hebben, gelyk by ons, veel invloedt in de raadplegingen der Volkeren van de nieuwe Waereldt. De zelve voorinneeming, maakt dat men aan de Priesters de geneezing onzer lichaamen toevertrouwt, en geeft hun een meer dan gemeene magt en gezag in zaaken van Staat. Zy speelen hunne rol behendiglyk genoeg, om niet minder dan andere Geestelyken in de Waereldt te zyn. Wy vinden een voorbeeldt van deeze behendigheit by een der woeste Volkeren van Amerika. ‘De Brasilianen, zegt Lescarbot, hebben hunne Caraïbes, die geduurig van 't eene naar 't ander Dorp reizen, en het Volk wysmaaken dat zy gemeenschap met de Geesten houden; door welk middel zy hen de overwinning over hunne Vyanden konnen doen bekomen; alsmede dat van hun de vruchtbaarheit of onvruchtbaarheit der Aarde afhangt. Wyders zegt Coreal^(b) spreekende van de Brasiliaansche Priesters, dat zy eene geheime verstandhouding met Agnian hebben, en dat zy een ieder dien het hun behaagt, kracht en dapperheit konnen byzetten, om hunne Vyanden te overwinnen. Deeze Priesters zyn van de Oudsten der Aldeas, die zich beroemen, dat door hun de planten en vruchten wassen. Zy gebruiken zelfs de onbeschaamdheit om de rol van Agnian te speelen, om de Volke te doen gelooven, dat hy het zelf is die hen mishandelt en quelt; en zulks geschiet wel meest by nacht, als de bequaamste tydt tot begunstiging der bedriegeryen.’ De Priesters in andere Godsdiensten begeeren het zelve vertrouwen van hun Volk, verzekerende hun vastelyk dat de overwinning, de overvloedt, en andere Zegeningen van den Hemel alleen door hunnen yver en gebeden hun toekomen. Ja men mag wel zeggen dat 'er geen Geestelyke in die deelen der Waereldt gevonden wordt, die niet als een Agent of Afgezant van zynen God wil aangemerkt zyn, en alzoo deeze Waardigheit die hy zich toeëigent, de grootste is die men bedenken kan, zoo is het niet mogelyk dat dezelve geene nederigheit zoude verwekken.

In alle de verscheidene Godsdiensten is het voorneemen der Geestelykheit vooral over⁺ de Conscientiën te heerschen, om tot haar oogmerk te geraaken. Zy meenen het Volk te moeten overtuygen dat zy byzondere geheimen bezitten, om zich van de gunst des Hemels te verzeekeren. En schoon die der Brasilianen te mispryzen zyn; doen zy echter eene wonderlyke uytwerking op dien Landaart; en dit is genoeg, om het geen wy hier zeggen, goed te maaken. Indien de manier van die by den Bramine, Dervis, Bonze, en Talapoin gebruikelyk, verscheiden is, zoo is 'er echter de grondt niet min eveneens van, en 't is wel te gelooven dat een Boje, die de dapperheit over eene Vergadering van deezer Volkeren kan inboezemen, in deeze gewaande verborgenheit al zoo wel zyn Rekening als een Bramine met zyn Water van de Ganges vindt,

+ en met welke bedriegerye zy zich behelpen.

(a) Ja zelfs, dat meer is Quakzalvers.

+ Hoe de Amerikanen met het gedrag hunner Priesteren vooringenomen zyn, en welk een vermogen zy den Volke van hun gedrag wysmaaken.

(b) In 't eerste Deel zyner Reizen.

+ Hoe zy voor wenden Geheimenissën te bezitten.

[p. 17]

of met een wassching of reiniging die hy met Koedrek doet.

⁺ De West-Indianen hebben ook, gelyk andere Volkeren, Orakelen en Voorzeggingen. Zodanige waren die, welk de Mexikanen verwittigden van de aanstaande aankomst van een vreemd Volk, eenigen tydt voor dat de Spanjaarden in Amerika quamen. Het is met deeze Voorzeggingen gelyk met die, die ons de Grieksche en Romeinsche Historiën hebben nagelaaten. Alle zyn ze dubbelzinnig, en toepasselyk op een geheel ander geval, dan het geene waar toe men dezelve wil brengen, en dikwils, eerst naderhand geschiedt. Op diergelyke wyze moet men oordeelen van alle de wonderen die den Val van Montezuma verzelden, die in zich zelven zeer verachtelyk waren, zoo het geval gewildt hadt dat ze door onverschillige uitkomsten gevolgd hadden geweest; maar die nu oneindig veel geacht wierden, dewyl zy de omkeering van Mexico voorgingen of verzelden: men mag hier mede wel den bygelovigen aart der Mexikanen byvoegen.

⁺ Hunne Orakelen zyn van het zelfde slag als die der aloude Heidenen;^(a) te weeten, altoos twyffelachtig, gemeenlyk valsch, en somtyds eens bygeval waarheit verkondigende. Zy weeten byzonder wel de geenen, die dezelve zullen aanhooren, door zekere voorafgaande gemaaktheden voor te komen,^(b) en die met gebaarden en postuuren te paaren, die ons belagchelyk schynen, doch die veel helpen, om de aandacht op te wekken; en aldus doen zy de verwachte uitwerking op het gemoedt der geenen die de uitspraak der Goochelaars afwachten. Wy willen wel toestaan, dat dit gedrag alleen by de Amerikanen goed zy; maar men moet ook evenwel zeggen, dat het op vooroordeelen is gegrond, daar weinige menschen van bevryd zyn. Namelyk: I. Dat Godt altoos wonderdaadig is. II. Dat hy een vyandt van de eenvoudigheit is, en III. Dat hy zich nooit aan de menschen openbaart zonder de werktuigen der Natuur te ontstellen. Op deeze drie voorinneemingen heeft het Aloude en Hedendaagsche Heidendom alle de buitenspoorigheden zyner Orakelen gegrondt; en dewyl deeze voorinneemingen algemeen zyn, zoo behoeft men zich niet te verwonderen, dat 'er zelf het Christendom niet geheel vry van zy.

Het danssen en zingen gaat mede by de⁺ Volkeren der Nieuwe Waereldt in zwang: doch schoon in deeze twee oeffeningen eenigen schyn van Godtsdienstigheit doorstraalt, nochtans kan men met geen zekerheit hier van oordeelen. Mogelyk trachten zy zich door het danssen maar een weinig te vervrolyken, om het lichaam te oeffenen; en wat hunne gezangen betreft, dezelve behelzen alleen de braave daaden hunner Voorouderen, en den ondergang hunner Vyanden.

Hier dient men niet te vergeeten, dat de⁺ Priesters by de allerwoeste Amerikanen, zoo wel als elders, het draagen^(c) van tekenen hunner bediening altyd onderhouden hebben en waarneemen: wy hebben reeds gewag gemaakt van de Sakjes die de Jouanas by die van Florida om hun middel hebben hangen, in de hoedanigheit van Geneesheeren. De Bojies der Brasilianen draagen Marakken in de handt, zynde een soort van uitgeholde Kallebassen, met pluimen versiert, en vol kleine steentjes. Met dit Werktuig in de handt treeden zy zoo moedig en verzekert, als een Geestelyke, die het Kruis omhelst. Men wil ons ook verzekeren^(d) dat de Priesterlyke waardigheit erflyk by de Volkeren van Amerika is, en dat de Konst-ge-

+ Hoedanig de Orakelen en Voorzeggingen der Mexikanen bestonden.

+ Hoe die met de Orakelen der aloude Heidenen een zelvige grondslag hadden.

(a) De Gierigheit en Bedriegery der Priesteren speelen 'er veel onder. Zie hier van een voorbeeldt, 't welk voor eenige der Heidensche Oudheit niet behoeft te wyken. Een Indiaan door een Bosch gaande, zag van verre door de boomen eene beweeging, die hem boven-natuurlyk scheen: door dit wonder verschrikt, sprak hy den boom aan, die hy 't meest zag beweegen, doch dezelve, zich met hem niet willende te doen hebben, beval hem een Boje te doen komen, aan wien de Boom zich openbaarde, hem te kennen geevende, dat men een Beeldt, een Tempel en Offerhanden moest toewyen aan de Godheit, die naderhandt het voorwerp der aanbidding deezer Indianen, onder den naam van Yocahwagamaracotti is geweest. Aldus wierdt op het woordt van deezen Boje aan deezen God alle Godsdienstige eere beweezen. Dit hebben wy getrokken uyt het Verhaal van Jeronimo Roman, 't welk men by Purchas vind.

(b) Een Metselaar dien de langwyligheit der Voorredenen eens Predikers verdroot, zeide, dat hy wel lang met stygeren beezig was Zie Menagiana.

+ Of het danssen by de Amerikanen mede betrekkelyk tot hunnen Godtsdienst is.

+ Kentekenen die hunne Priesters draagen.

(c) Indien wy een beter kennis hadden van de Priesteren der andere Volkeren, wy zouden by hen, gelyk by de onzen, overal zodanige tekenen vinden, die alleen zich in den Geest openbaaren, en nooit verlooren worden. Deeze teekenen bestaan by ons in zeekere gewoontens, die men ongevoelig aanwendt; een byzonder gelaat, dat zich in 't aangezigt vertoont; byzondere manieren van groeten; zekere geregelde uitdrukkingen van woorden, die in de allerbeschaafdste en natuurlykste ommegang en samenspreking insluipen; het Oog, de Stem, de Gebaarde, de Tredt, zelfs de standt van 't Lichaam maaken een Geestelyk Persoon kenbaar: doch wy moeten niet denken, dat de Geestelykheit alleen dus in haar waardigheit gemerktekent is; daar is, om zoo te zeggen, geen ambacht 't welk zyn Merkteken niet medebrengt, en dit Merkteken is byna altoos onuitwisschelyk.

(d) Jeronimo Roman, by Purchas aangehaald, schryft in zyne Republyk der Indianen, dat het hoofdt der Mexikaansche Geestelykheit van een Koninklyk Huis was, of ten minsten van den eersten Adel des Landts. In de Aanzienlykste Geslagte erfde de Oudste Zoon al het goed zyns Vaders, en de tweede wierdt de Geestelykheit toegewyd.

[p. 18]

heimen van den Vader tot den Zoon overgaan tot in de laatste Nakomelingschap. Zoo is het ook in Oostindiën met de Braminen gelegen, die hunne Kinderen insgelyks tot Braminen opvoeden en groot maaken. By de Jooden bleef het Priesterschap erflyk in de Stamme Levi: ook was de Priesterlyke Waardigheit erflyk by de Oude Egyptenaren; maar de Christenen zyn van dat gebruik afgegaan.