Naauwkeurig onderwys in de tooneel-poëzy

[p. 269]

Drieéndertigste hoofdstuk.
Hoe men de Nieuwsgierigheid en het Verlangen verwekken zal.

Nieuwsgierigheid en Verlangen, gelyk het de vermaakelyksten zyn, zo zyn het ook de eersten, die in den Toekyker behooren verwekt te worden, dewyl men, door deezen gedreeven, meest tot het zien vertoonen, wanneer men 't stuk noch nooit gezien heeft, zich begeeft, en dat, zonder deezen, nooit bykans de andere Hartstochten in den Toehoorder zullen ontstaan, dewyl hy, deezen niet ontfangen hebbende, niet naarstig zal toeluisteren, zonder welke aandacht geen Hartstocht kan verwekt worden, of zo sterk niet als 't wel behoordt. Hier uit volgt, dat de Nieuwsgierigheid en 't Verlangen 't

[p. 270]

geheele stuk door verwekt moeten worden, geduurig opklimmen, en nooit verflaauwen. Hoewel de Nieuwsgierigheid en Verlangen meest dezelve Hartstocht zyn, zo heeft de Nieuwsgierigheid dit noch byzonder, dat zy mede op het voorgaande staat; en dewyl, alwaar iets voorgaat, Pieces implices of ingewikkelde Stukken zyn, zal zy meest in dezelven plaats hebben. Deeze Nieuwsgierigheid is tweederhande, of die geene (welke ook in Pieces simplices of eenvoudige Stukken plaats heeft) die men heeft om te weeten wie die Persoonazien zyn, die op het Tooneel koomen, welke hun staat is, als Koning, Veldheer, Vader, Broeder, Verliefd enz. en deeze moet straks voldaan worden, omdat ze anders niet alleen 't wel begrypen van 't geheele Stuk, maar van elk deel deszelfs hinderdt: of die (welke alleen in Pieces implices plaats heeft) die men heeft om te weeten al het geen de een of andere Persoonazie in dien staat van verliefdheid, ongeluk enz. gebragt heeft, of 't geen 'er korts te voo. ren gebeurd is, zonder welk het volgende

[p. 271]

in 't stuk niet zoude kunnen verstaan worden.

Deeze Hartstocht moet noodzaakelyk verwekt worden van te vooren, omdat de vertelling en herhaaling dier dingen, ('t welk ten eersten ook behoordt te geschieden) met meêr aandacht aangehoord wordt, en niet onverwacht koome.

De eerste slag van Nieuwsgierigheid heeft geen opwekken van den Dichter noodig, dewyl de onkundigheid van den Toekyker dat genoeg uitwerkt.

De tweede zal en moet verwekt worden, (behalven door het voorgaande middel) met eenig gewag te maaken, en iets aan te roeren van die dingen, die voorgegaan zyn, zonder dezelven nochtans klaar en openbaar uit te leggen.

't Verlangen kan tweezins aangemerkt worden, of ten aanzien van de geheele Historie, of van den uitslag van elke byzondere Handeling, die gezaamenlyk op de voornaamste hun wit hebben, en hoe meêr van deeze byzondere Handelingen zulken verlangen verwekken, hoe 't geheele stuk

[p. 272]

des te aangenaamer zal zyn.

Dit Verlangen is een vuurige begeerte, om te weeten welk, en op welk een manier, het einde zal zyn dier Verhandelingen, die noch onvolkoomen zyn.

Om dit Verlangen te verwekken, moet men voor eerst zich zorgvuldig wachten van zo veel opening te doen, door iets te doen zeggen, of te doen doen, waar uit de Toekyker het einde zekerlyk kan besluiten; en zo den Dichter dit mocht gedaan hebben, of dat hy het uit de Historie, die hem bekend is, weete, dat hy dan van de manier, op welke het einde zal uitvallen, niet reppe, en dat deeze manier dan iets fraais in zich hebbe.

De reden is, omdat, indien den Toekyker in het Spel zelve iets bekend gemaakt wordt, al zyn aandacht noodzaakelyk verflaauwen moet: wy zeggen in het Spel zelve, omdat men het einde van een stuk, op eenige andere manier weetende, den yver om toe te hooren daarom zo heel veel niet verflaauwt, dewyl de andere Hartstochten, die hem in 't Spel vertoond worden, hem

[p. 273]

daar zo veel niet laaten op denken; daar hy in tegendeel zyne gedachten 'er zou van vol hebben, indien hem in 't stuk zelve iets geopenbaard wierdt. De Toekyker mag wel wat spelens hebben, dat is, hem mag wel zo veel gezegd worden, dat hy eenigzins, doch gantsch niet zeker, het einde besluiten kan, doch twee of drie gebeurlyke eindens zich verbeelde.

Maar de Dichter zal zich wel te wachten hebben, dat hy zo een eind aan zyn Spel maake, dat hy uit alle omstandigheden weeten kan, dat den Toehoorder onverwacht zal voorkoomen en onaangenaam zyn, indien dezelve zich dat niet alleen vastelyk had ingebeeld, maar met hart en zin gewenscht, dat het zo mogt uitvallen, als hy zich ingebeeld hadt. Indien in den Cid, Rodrigo Chimene niet gekreegen hadt, maar van Don Sanche verslaagen waar geweest, en deeze haar getrouwd hadt, 't zouw ieder een zeer ongemakkelyk geweest zyn.

Ten tweeden zal dit Verlangen zeer groot

[p. 274]

zyn, indien de Toekyker gantsch geen einde zich verbeelden kan.

Ten derden, hoe meêr Hoop en Vrees, en hoe deezen sterker zyn, hoe grooter het Verlangen zal weezen.