Naauwkeurig onderwys in de tooneel-poëzy

[p. 185]

Vierentwintigste hoofdstuk.
Van de Tooneelen.

Gelyk een Bedryf is een, door verpoozing, afgescheiden deel der Geschiedenisse, in het Spel bevat, zo is een Tooneel een aaneenhangend deel van de Geschiedenisse in het Bedryf vervat; wy zeggen een aaneenhangend, omdat 'er alleen geen tyd mag verloopen tusschen 't een en 't ander Tooneel in een Bedryf, maar dat 'er ook een band moet zyn, waar door die Tooneelen aan malkander hangen, en zo haast die band ophoudt, dat eerste Tooneel daar naa het begin van een nieuw Bedryf maakt, en die band is daar in gelegen, dat de daad van het eene Tooneel vast is aan de daad van 't volgende.

Deeze band nu geschiedt alleen gevoeglyk

[p. 186]

op vier wyzen, door bykoomen, afgaan, zien en hooren.

Door bykoomen, wanneer een of meêr op een Tooneel zyn, en een of meêr daar bykoomen.

Door afgaan, wanneer twee of meêr op een Tooneel zyn, en een of meêr daar afgaan.

Door zien, wanneer men, een of meerder ziende aankoomen, vertrekt, of ook, dat iemand een of meêr op het Tooneel gezien hebbende, of ziende, wacht tot zy weg zyn, en dan daar op treedt.

Door hooren, wanneer iemand, of een gerucht hoorende, daar op treedt, en dat dan de ander of anderen, die 't gerucht maakten, of die men hoorde, daar op koomen; of ook, zo iemand, op het Tooneel gerucht hoorende, zo lang wacht, tot die weg is, en dan daar op treedt.

De eerste van deeze vier wyzen is wel de beste, omdat het Tooneel voller van Persoonazien en Veranderingen wordt.

Het tegendeel is van 't afgaan, en dat wel voornaamelyk in de laatste Bedryven,

[p. 187]

en boven al in 't laatste, omdat men de Spelers gaerne ziet eindigen met volheid en gewoel, en dat men gaerne de Catastrophe of de Ontknooping ziet van alle de Persoonazien, zelf van den tweeden en derden rang, die maar eenig belang in 't stuk hebben gehad, en dat dat veel aangenaamer door 't gezicht als door vertelling geschiedt, als voorheen gezegd en aangeweezen is, in de Voorreden van onze Gelyke Tweelingen, dat het Blyspel Menoechmi van Plautus daarom niet wel eindigde: dus is 't best, dat alle Persoonazien zich by een vinden, die niet dood of elders vertrokken zyn.

Hier staat aan te merken, dat niemand op een Tooneel mag koomen zonder daar geroepen te zyn, dat is zonder reden te geeven, waarom hy daar komt, uitgezonderd in de eerste Tooneelen van alle Bedryven; en dat noch maar, wanneer hy op een plaats is, daar hy naar zyn beroep behoort te zyn, als een Koning in zyn Paleis, de Tuinier in zyn Tuin, de Jager in 't Bosch enz. maar een Tuinier of Jager zich in 't Hof, of een Koning zich in een Tuin

[p. 188]

of in 't Bosch vindende, moet die waarom bekend zyn.

Hoe veel Tooneelen in een Bedryf behooren te zyn, is wel geen regel as, evenwel dunkt ons, dat, indien in een Bedryf maar een of twee Tooneelen waaren, dat de Aanschouwer niet genoeg verandering, indien 'er vyfentwintig waaren, dat hy te veel verwarring ontmoeten zou; waarom men zich eene maat behoorde te geeven.

De Treurspelen, omdat het daar aankomt op deftige wyze van zeggen, behoorde niet boven de acht, de Blyspelen niet boven de twaalf, en de Kluchtspelen niet boven de vyftien te klimmen: onder welke Tooneelen wy voornaamelyk in een Treurspel niet verstaan gereekend te worden, dat men een knecht of iemand van den laatsten rang weg zendt om iets te doen of te haalen, en dat die weder komt, om iets te zeggen, of diergelyken, 't zy dat het met of zonder spreeken dier mindere Persoonazien geschiedt, gelyk in den Gewaanden Tiberinus, daar Agrippa in 't begin van 't vierde Tooneel des eersten Bedryfs Lauzus en Atys

[p. 189]

doet vertrekken zonder een ander Tooneel te maaken, zonder dat de mindere Persoonazien iets zeggen. In den Cid komt een Pagie iet zeggen, dat echter geen Tooneel maakt. De reden is, omdat een Tooneel moet zyn een gedeelte van de Geschiedenisse, in 't Bedryf bevat; zulk slag van Tooneelen dan, 't zy dat men die met den naam van Tooneel tekent of niet, verstaan wy buiten de bepaaling van 't getal der Tooneelen te zyn.