Naauwkeurig onderwys in de tooneel-poëzy

[p. 164]

Eenentwintigste hoofdstuk.
Van de Protasis, Epitasis en Catastrophe.

Wv deelen het Tooneelspel in Protasis of Voorspel, Epitasis of Middelspel, en Catastropbe of Achterspel. Aristoteles deelt het in Prologus of Voorreden, Episodium of Tusschenspel, Exodus of Einde van 't Spel, en Chorus of Rey. De Rey laaten wy achter, omdat ons het gebruik van de Reijen der Ouden nu onbekend is, en daarom ongebruiklyk; ook zyn zy zelfs daarin niet eendrachtig; want by Sofocles zyn ze in Electra en andere spelen mede als persoonen, die tot het uitvoeren helpen, recht anders als by Euripides, die ze ten meestendeele invoert gelyk Seneca by de Latyneo, en Vonoel onder de Nederduitschen, als stok-beelden, die alleen (om met Aristoteles

[p. 165]

te spreeken) ledige toekykers zyn, van de actie, die gespeeld wordt.

Protasis is een Verhandeling van die dingen, die geschied zyn voor het Spel, eigentlyk een Voorreden of Opening van 't Spel.

Hoe deeze korter is hoe beter, gelyk in Salomon, daar zy eindigt met de eerste Scena, Batavische Gebroeders en diergelyken.

I.	Wordt veeltyds allereerst gebruikt, als in Salomon.
II.	Zomtyds naa dat een Seena (Tooneel), of twee voorgegaan is, als in 't Spookend Weeuwtje^(a), enz.
III.	Zomtyds wordt ze verdeeld, als in de Gelyke Tweelingen, daar het eerste deel van de Protasis staat Acte (Bedryf) 1. Scena 2. en 't ander deel Acte 2. Scena 1.

Zy mag niet langer zyn dan eene Acte dat dan 00k zeer slaauw is, als in Gysbregt van Amstel^(b).

(a) Fen fraal Blyspel van ons Genoodschap, op kosten van 't zelve in 't Jaar 1715. in 8vo met veele verbeteringen herdrukt.

(b) Zeer bekend Treurspel van J. van Vondel.

[p. 166]

En niet verder springen dan in 't begin van de tweede Acte, indien de Protasis gespleeten wordt.

Zy mag niet zyn als in de Miles Gloriosus van Plautus^(c), daar de Protasis eerst begint in de tweede Acte, zonder dat 'er in de eerste iets van gerept is.

Vooral moet ze zo ver niet uitspatten, dat ze de geheele Epitasis byna verdrukt, of zo verward zyn, dat ze naauwlyks te onderscheiden is, 't welk dan geschiedt, als telkens iets van de Protasis, ten einde toe, in de Epitasis verhaald wordt, 't zy dat 'er geduurig nieuwe Persoonazien en gevolglyk nieuwe vertellingen ingevoerd worden, 't zy dat de Protasis geduurig gerekt wordt, gelyk in Krul^(d) enz.

(c) Blyspel, onder den naam van de Gesehaakte Cinthia, in 't Nederduitsch overgebragt door Dr. Ludolph Smid, en in 't Jaar 1680. by de Erfg. van Lescailje in 8vo gedrukt.

(d) Jan Hermanus Krul, in zynen tyd een zoetvloeijend Poëet, wiens Vaerzen veel overeenkomst hebben met die van den Raad-pensionaris Jacob Cats, heeft veel Tooneelspelen in 't licht gegeeven, die ten deele in zyne Vermaakelyke uuren, Mimespiegel ter Deugden, Pampiere Waereld, en ten deele afzonderlyk gedrukt zyn. Zyne Werken zyn in de eeuw, in welke hy leefde, zeer gewild geweest.

[p. 167]

Ook moet de Protasis, gelyk we dat eens vooral gesteld hebben, niet weezen zonder tot de Geschiedenisse en Actie van het Spel te helpen, opdat men geen Protasis stelle, die niet te pas komt, of ze ook zo lang rekt, dat men veel dingen naauwkeurig verhaalt, die tot het Spel niet doen.

Epitasis, daar Scaliger ook de Catastasis byvoegt, is de verwarring van de Geschiedenisse.

Hy noemt het Epitasis als de Verwarring of begint, of even begonnen heeft; Catastasis noemt hy, als de geheele actie in top staat, en rekt die uit tot de Catastrophe of Ontknooping toe.

Maar wy smelten beide die definitiën in een. Zo begint by ons de Epitasis met het begin van de Historie, die in 't Spel is, en eindigt met de Ontwarring.

Zy behoort in het eerste of ten uitterste

[p. 168]

in het tweede bedryf te beginnen, en byna tot op het einde van het Spel gerekt te worden. Hier in moet men waarneemen, dat zy ordentelyk zy, en niet zo zottelyk verward, dat de Toehoorder daar van niets verstaan kan, en het eer een dollemans werk gelykt, als een Spel, dat met reden en overleg en op zyn regels en orde gemaakt is, gelyk zulke ontydige Verwarringen in veele Spaansche Spelen zyn.

Catastrophe is de Ontwarring van 't geheele Spel, die de Kunstenaars stellen, dat op het uitterste behoort gerekt te worden, omdat de Toehoorder verslaauwt, en de aandacht uit is, zo dra iemand het einde van 't Spel weet.

Zy moet klaar, volkoomen en kort zyn, en niets overlaaten, dat noch in 't duister is.

Zy moet zich uit de kracht van de reden en de zaamenstellingen van 't Spel ontwarren, en niet door Goden, Engelen of diergelyken.