Naauwkeurig onderwys in de tooneel-poëzy

[p. 159]

Twintigste hoofdstuk.
Van de Plaats en van den Tyd.

Wat de Plaats in een Tooneelspel aangaat, die behoorde altyd vast en op eene plaats te zyn, 't zy in een Paleis, Kamer, Tuin enz. maar dewyl veele of de meeste Aanschouwers behaagen scheppen in verscheidene Tooneelen, en dat zomtyds de stof, die men verhandelen wil, vereischt, dat men in ieder bedryf een byzonder Tooneel vertoondt, zo behoorde men te letten, dat de verscheidene plaatzen, die men in ieder bedryf verkiest, niet al te wyd van malkanderen geleegen zyn, en dat niet het eene bedryf Londen, het ander Parys, het derde Amsterdam enz. verbeeldt; maar dat de plaats zo beknopt by malkander is gevat, dat, als de Tooneelist van 't eene bedryf in 't tweede, dat een andere plaats verbeeldt, te voorschyn komt, de Aan-

[p. 160]

schouwer zich gemakkelyk inbeelden kan, dat hy in den tyd, die tusschen de bedryven verloopt, daar kan koomen, als by voorbeeld: indien men zich verbeeldt in eene zelve stad een Koninglyk paleis, voorzien van een heerlyk lusthof, zo zou men moogen neemen het eerste bedryf voor het paleis, het tweede in een byzondere zaal, het derde in den lusthof, het vierde in 't hof, het vyfde voor des Konings throon enz. vooral toeziende, dat men in een bedryf geen verandering van plaats brengt. Hier tegen zondigen de Maakers van de Spaansche Spelen, gelyk ook in onze taal de Autheuren van Lizander en Caliste^(a), Ariane^(b) en diergelyken.

In den Tyd, in welken een Tooneelspel vertoond moet worden, is aan te merken:

I.	De Tyd, voor zo veel die het geheele Spel aangaat.
II.	De Tyd in de byzondere deelen of bedryven.

(a) Een stuk, tegen alle de regels, door J. Blasius berymd.

(b) Door J.J. Schipper

[p. 161]

III.	De Tyd, die tusschen de bedryven verloopt.

Voor eerst, wat den Tyd van 't Tooneelspel in 't gemeen aangaat, is de kortste, die tot deszelfs nitvoeringe genoomen wordt, de beste, en de langste, die daar toe behoorde genoomen te worden, 24. unren of een weinig langer; omdat men zich gemakkelyk kan verbeelden, dat 'er tusschen ieder bedryf eerder drie of vier uuren, als wel zo veel jaaren verloopen, gelyk zeer wanvoeglyk in Genoveva en andere diergelyken geschiedt. Ja zo een Dichter zyn Spel deede speelen in dien tyd waarin het vertoond wordt, zulks zou het beste en het waarschynlykste weezen.

Ten tweeden hebben wy aan te merken den Tyd in de bedryven; want indien de algemeene tyd van 24. uuren of minder genoomen is tot het volvoeren van een Tooneelspel, zo strydt het tegens de gevoeglykheid, dat men in een bedrys zo veel omstandigheden verhandelt, daar alleen wel 24. uuren of meêr toe van nooden waaren, gelyk wy een voorbeeldt in Titus Andro-

[p. 162]

nicui zien, daar in ieder bedryf meêr vertoond wordt, dan in eenen geheelen dag geschieden kan; dies moet men niet meêr tyd verbeelden in een bedryf dan 'er verloopt, terwyl den Aanschouwer daar zit.

Van gelyke moet men in de Tooneelen van een bedryf letten, dat den Tooneelist geen tyd te kort schiet, om het geen hem opgelegd is, te vertoonen; als by voorbeeldt: indien iemand van 't Tooneel weg gaat om een brief te schryven, of om iets gewichtigs te verrichten, en hy komt, naa dat de andere Tooneelisten pas acht of tien regelen gesprooken hebben, wederom, en heeft of een brief geschreeven, of een zaak Verricht, die in der daad veel langer tyd zou vereischen, dat zelve zou zeer. wanschikkelyk zyn; dierhalven moeten diergelyke dingen tusschen de verpoozingen geschikt of zodanig gesteld worden, dat de Aanschonwer niets aanstootelyks daar in ontmoete.

Ten derden hebben wy aan te merken den Tyd tusschen de bedryven, en te letten, dat tusschen ieder bedryf omtrent even veel tyd voorby gaat; maar vermits zom-

[p. 163]

tyds zulks, door de stof, die men verhandelt, onmooglyk is, zo mag elk dat zo gevoeglyk schikken als hy kan, en liever niet noemen, hoe veel tyd dat 'er tusschen het eene en 't ander bedryf verloopen is.