Naauwkeurig onderwys in de tooneel-poëzy

[p. 141]

Zeventiende hoofdstuk.
Van het Karacter of de Zeden der Persoonazien.

In de Persoonazien is nevens anderen aan te merken het Karacter, anders gezegd de Zeden. (Het woord Karacter betekent in 't Grieks zo veel als een gehouwen of gesneeden beeldt of allerley uitbeelding.)

Waarby alhier in 't gemeen verstaan moet worden de hoedanigheid, met welke ieder Persoonazie ingevoerd wordt, en werkt, om het Tooneelspel ten einde te brengen; want, gelyk alle Persoonazien deel behooren te hebben in de Historie of Geschiedenisse, zo moeten zy ook, ieder voor zich, dat deel of byzondere werklykheid op zekere wyze bekleeden, om tot de Catastrophe of het Einde te koomen. Die byzondere wyze van ieder Persoonazie wordt het Karacter genoemd, omdat de Persoon daar door bete-

[p. 142]

kend en uitgebeeld wordt, en deeze werklykheid wordt Zede genoemd, omdat het een gewrogt is, 't welk uit de passien of beweegingen des gemoeds voortkomt.

De Zeden zyn byzonderlyk in de Persoonazien van den eersten en tweeden rang aan te merken en te onderscheiden, omdat dat slag van Persoonazien byzonderlyk deel heeft aan de Geschiedenisse; en moeten, volgens het zeggen van Aristoteles, zyn Goed, Gevoeglyk, Gelykende en Eenpaarig.

By de Goedheid verstaan eenigen, dat men, zo veel mooglyk is, deugdzaarae Persoonen op het Tooneel moet brengen, indien men het zonder ondeugenden kan stellen. Anderen willen, dat deeze Goedheid te verstaan zy ten opzicht van de Persoonen van den eersten rang, te weeten, dat die altyd behoorden deugdzaam te weezen; maar volgens het oordeel van den Heer Corneille, en de waarschynlykheid, is het at te bepaald uitgelegd, 't geen Asistoteles in 't algemeen, ten opzicht van de Zeden, gezegd heeft, waarom, by de Goedheid der Zeden niet gevoeglyker verstaan kan wor-

[p. 143]

den dan de uitsteekenheid of ongemeenheid; willende Aristoteles daar mede te kennen geeven, dat, wanneer een staatzuchtige, by voorbeeld, op het Tooneel gebragt wordt als staatzuchtig, dat dan alle zyne andere genegenheden en begeertens voor zyne staatzucht moeten wyken, welke alleen op het uitsteekendst: moet uitgedrukt worden; zo ook een Verliefde, Grootmoepige, Jaloersche, Bevreesde enz. ieder in zyn geflacht op het uitneemenste.

De Gevoeglykheid der Zeden vereischt, dat men niemand iets doe zeggen of doen, dan 't geen met zyn flaat, ouderdom, afkomst, tyden, plaatzen, landen, bedieningen enz. over een komt en gevoeglyk past. Zo is het een sout, dat men een oud man dingen doet spreeken en doen, die alleen de jongheid eigen zyn; dat men Indiaanen dede spreeken als de Nooren, of Julius Gaesar invoerde gewapend met hedendaagsch schietgeweer enz.

Gelykende zyn de Zeden, wanneer ze over een koomen met de Historien of Fabelen der Ouden, indien de Geschiedenis uit een

[p. 144]

van beiden is genoomen, buiten dewelken deeze voorwaarde geen plaats heeft.

Eenpaarigheid der Zeden is, dat de Persoonazien, van 't begin tot het einde, dezelven moeten blyven, en, met welke hartstochten zy in 't begin ingevoerd worden, roet dezelven moeten zy ten einde toe volharden, dewyl het eene merkelyke mistal zoude geeven, dat eene der Persoonazien buiten de Catastrophe schielyk van Zeden kwam te veranderen, wordende van goed kwaad, of van kwaad goed; waarom Horatius zegt:

Servetur ad imum,

Qualis ab incepto processerit & sibi constet.

dat is:

Hy blys dezelve tot aan 't ende in ieder deel,
Gelyk by in 't begin gevoerd is op 't Tooneel.

Zodanig als de Zeden van het begin des Tooneelspels zyn begreepen, zo moet ook ieder Persoonazie volgens die Zeden werken of ageeren, en ook volgens dezelven spreeken; want een eerlyk man doet en spreekt als een eerlyk man, en een schelm als een schelm, zo dat de Zeden het beginsel zyn der Actien en der redeneeringen.