Naauwkeurig onderwys in de tooneel-poëzy

[p. 113]

Dertiende hoofdstuk.
Van de Eenvoudige en Ingewikkelde Geschiedenisse.

In de Geschiedenisse van een Tooneelstuk is aan te merken de Verscheidenheid, te weeten, dat die zy of Eenvoudig of Ingewikkeld

De Eenvoudige is, wanneer het gevolg en einde spruit uit een begin, dat men geheel in het Spel ziet, zonder dat men iet noodzaakelyks voor het zelve behoeve te weeten. Ik zegge iet noodzaakelyks; want alhoewel, dat men in alle Spelen, om de zelven wel te verstaan, behoorde te weeten in wat plaats en tyd dezelve speelden, hoe de naamen, staat en karacter der persoonen zyn, zo blyft het echter een eenvoudige Geschiedenis, wanneer die kennis zo noodzaakelyk niet is, dat men zonder dezelve

[p. 114]

het gevolg lichtelyk verstaan kan; als by voorbeeld, in den Cid^(a) behoeft men maar te zien, dat Don Diego een slag in 't aanzicht krygt van den Graaf, wiens Dochter door zyn Zoon gevreid wierdt, om de geheele Geschiedenis te verstaan, en dat het in Spanjen speeldt; dat deeze beide Heeren na 't Voedsterheerschap des jongen Prins stonden; en wat daar meêr omtrend is, is niet geheel noodzaakelyk, omdat in alle Landen, en by alle persoonen van hoogen

(a) Treurspel is uit het Fransch van den uitmuntenden P. Corneille, veele jaaren geleeden door den Raadsheer Mr. Johan van Heemskerk, schryver van de bekende Batavische Arcadia, in onze Vaderlandsche taale overgebragt. Welk Spel, een der eersten van die soort op 't Nederduitsch Tooneel gekoomen zynde, de oogen der bezadigste en verstandigste Liefhebbers geöpend, en vanden kwaaden en verkeerden smaak, die men toen in Aran en Titus en diergelyke barbaarsche en ongeschikte stukken hadt, geneezen heeft. Men zie van den Cid breeder de 36ste en volgende Bladzyden van Mr. AndriesPels, in zyn Gebruik en Misbruik des Tooneels, waar van de beste druk die by 't Kunstgenootschap nu eu dan aangehaald wordt, is van 't Jaar 1718. in 8vo.

[p. 115]

stande, en om wat oorzaake de kinnebakslag mogt gegeeven zyn, zulk een vervolg en einde gemakkelyk kan vermoed worden, zonder dat men iet meerder behoeve te weeten. En indien 'er iet voor Ingewikkeld zou moogen genoomen worden in den Cid, dat zou de liefde van Rodrigo en Chimene zyn, en dat Don Diego Rodrigos en de Graaf Chimenes Vader was; doch dit is zo weinig en wordt zo licht en zo haast geweeten, dat het eene Eenvoudige en geen Ingewikkelde Geschiedenis is.

Van dezelve natuur zyn Don Louis de Vargas^(b), Mas Anjello^(c), de Beklaaglyke Dwang, enz. maar zo onordentlyk gesteld, dat 'er, ten opzicht van de Eenvoudigheid der Geschiedenisse alleen, geen kunst ter waereld in uitblinkt. Want,

(b) Treurspel, uit het Spaansch, door Dirk Heink.

(c) Of Napetsche Beroerte, een onbeschost stuk van Thomas Asselyn, waarin alle de wetten van het Tooneel verzuimd zyn, vol van oproerige en godlooze redevoeringen. Zie A. Pels Gebruik en Misbruik des Tooneels, bladz. 39.

[p. 116]

daar in een welgesteld Spel met groore moeite en zeer zelden de Eenvoudigheid der Geschiedenisse gevonden wordt, is die zeer licht in de genoemde Tooneelspelen te vinden; doordien zy aan geen behoorly-ken tyd noch plaats. zyn gebonden, en zeer slordig overhoop gehaald, zommigen in een, twee, ja zes en meêr jaaren spelen, in welken tyd de Dichter zeer licht het begin en einde van een wydloopige Geschiedenisse vervatten kan, en alles vertoonen, 't geen tot den Knoop en Ontknooping dient, dat in een welgeschikt Spel behoort verhaald te worden, 't welk den Dichter grooter moeite geeft om alles ordentelyk en verstaanlyk in een behoorlyken tyd en plaatze uit te voeren; en dan zouden deeze Spelen, als zy ordentelyk gesteld waaren, uit geene Eenvoudige, maar Ingewikkelde Geschiedenisse bestaan.

De Ingewikkelde Geschiedenis van een Tooneelspel is uit het voorverhaalde zeer lichtelyk te kennen, alzo die in tegendeel van de Eenvoudige bestaat, te weeten, dat 'er veel voorgegaan is, 't geen men nood-

[p. 117]

zaakelyk weeten moet, om dat geene, dat vertoond wordt, gemakkelyk en behoorlyk te verstaan, zo ten opzicht van den Knoop als van de Ontknooping, als, by voorbeeld; in de Agrippa moet men weeten, ten opzicht van den Knoop;

Dat Tiberinus Koning van Alba en onvroom was;

Dat Agrippa, hem byzonder wel geleek;

Dat Tiberinus Albinaas Minnaar geweest was;

Dat Agrippa niet wist Laviniaas weêrmin te hebben, alhoewel hy die had;

Dat Mezentius wel eer na de Kroon en na Tiberinus leeven gestaan had;

Dat Lavinia Mezentius haattede, en Tiberinus beminde;

Dat Tirrhenus staatzuchtig was, en geen ander als dat edel gebrek had;

Dat 'er Oorlog tusschen de Albaanen en de Rutulezen was;

Dat Tiberinus, met Agrippa en Tirrhenus met noch maar twee of drie anderen naar 't leger gaande, in 't doorwaaden van de Albula verdronk;

[p. 118]

Dat dit verdrinken en de gelykenis van Agrippa en Tiberinus aan de staatzucht vanTirrhenuss gelegenheid gaf, om door Agrippa, in den schyn van Tiberinus, den Oorlog voort te zetten, die na een jaar uitblyvens triumpheerende in Alba aankomt, nevens noch andere kleene omstandigheden.

Deeze allen moeten geweeten worden, als dienende tot de Ontknooping der Geschiedenisse.

Van de zelve natuur zyn Astrate^(d), De Tweelingen en veele anderen, van welke twee verscheidenheden van Geschiedenisse de Eenvoudige moeijelyker en minder te vipden is in een welgesteld Spel; maar de Ingewikkelde zyn kunstiger om te maaken, dat het den Aanschouweren duidelyk en gemakkelyk verstaan kunnen.

(d) Koning van Tyrus, uit dcFransche in onze taale overgebragt door den Heere Diderik Buizero, waar van de beste druk is by Jacob Lescailje, 1678. in 8vo.