Naauwkeurig onderwys in de tooneel-poëzy

[p. 43]

Derde hoofdstuk.
Van de Natuur en Eigenschappen van een Gedicht.

Een Gedicht is een beschryving van een zaak, met sierlykheid van gedachten en woorden, op vaerzen.

In alle de Gedichten zyn aan te merken, de Stof, de Vorm, en de Eigenschappen.

In de Stof zyn aan te merken de zaaken en de orde, op welke de zaaken geschikt behooren te zyn.

De zaak moet één en volkoomen zyn: want meêr als eene zaak zynde, zyn het zo veel verscheidene Dichten, als 'er zaaken zyn, of voorwerpen verhandeld worden, en voor zo veel de volkoomenheid betreft, is het onvolmaakt, als 'er iets byzonders ontbreekt, en iets overtolligs zynde, is dat overtollige een gedeelte van een ander Gedicht.

[p. 44]

De orde moet in een Gedicht heel anders zyn als in andere beschryvingen, volgens het zeggen van Horatius, in zyn Boek over de Dichtkunft:

Ordinis haec virtus erit, & Venus, aut ego fallor,
Ut jam nunc dicat jam nunc debentia dici;
Pleraque differat, & praesens in tempus omittat.

dat is:

De welstand en de deugd van d' orde in een gedicht
Is, dat men aanvang van 't geen laater is verricht,
En dikwyls 't geen dat eerst gebeurd is, achter plaatze.

En verder, daar hy Homerus pryst, van wien hy zegt:

Nec reditum Diomedis ab interitu Melcagri,
Nec gemino bellum Trojanum orditur ab ovo.
Semper ad eventum festinat, & in medias res,
Non secus ac notas, auditorem rapit.

[p. 45]

dat is:

By Meleagers dood begint by 't wederkoomen
Van Diomedes niet, noch Troijens ondergang
By 't dubbel Ey: hy spoeidt na 't ende, en zonder lang
Zich op te houden, voerdt zyn leezer in bes midden
Der zaake, als of zy hem bekend waare.

De Vorm van 't Gedicht zyn de Vaerzen.

In de Vaerzen zyn aan te merken, de Trant, de Maat, en het Rym.

De Trant moet vloeijend zyn, volgens

Horatius in zyn gemelde Boek:

Non satis est pulchra esse Poëmata, dulcia sunto.

dat is:

Een Dichter moet

Alleen niet draavende, maar vloeijend zyn en zoet.

In 't Rym moet een overeenstemming van geluid, met verscheidenheid, en zonder gedwongenheid gevonden zyn.

[p. 46]

De Maat is verscheide, naar de verscheidenheid der lengte van de regels, waar van de langste dertien sillaben zyn, en de kortste zes, om goet te zyn.

De Eigenschappen zyn sierlykheid van gedachten en woorden.

Van gedachten, zyn aardige vindingen, kwinkslagen, loopjes, neepen, gelykenissen en byverdichtzels, welke laatste waarschynlyk moeten zyn, volgens het meêrgemelde Boek van Horatius:

Ficta, voluptatis causa, sint proxima veris.

dat is:

Gy moogt uw dicht wel met versieringen versieren:
Maar 't zy waarschynelyk, al 't geen gy wilt versieren.

En niet wanschikkelyk volgens dat van denzelven:

Qui variare cupit rem prodigialiter unam:
Delphinum silvis adpingit fluctibus aprum.

[p. 47]

dat is:

Die hunne werken

Wanschiklyk tooijen, zyn gewoon een Dollefyn
In 't bosch te plaatzen, en in zee een Everzwyn.

In de sierlykheid van woorden zyn aan te merken de enkele woorden, en de zaamen-stelling der zelven.

De woorden moeten goed Neêrduitsch, beduidelyk en gebruiklyk zyn, en wegens de letteren, naar de natuur der zaaken, hart of zacht gekoozen zyn.

In de zaamenstelling der woorden is aan te merken de Styl van zeggen, en Letterkunstige orde.

De Styl van zeggen is driederlei	{Hoogste,
	{Middelbaare
	{en Laagste.

In dezelve is ook aan te merken, dat die overal gelyk zy, en getemperd naar de Stof, die verhandeld wordt.

De Grammatische orde moet, in de Neêr-duitsche Taale, naauwer in acht genoo-

[p. 48]

men worden, als in de Grieksche en Latynsche.

Tot de sierlykheid van woorden, en tot de zaamenstelling derzelven, als mede tot de verscheidenheid des Styls, behooren de Tropi en Schemata, die men in het Duitsch mag noemen Woordwaalingen en Woordge-stalten.