Album Willem Pée

De jubilaris aangeboden bij zijn zeventigste verjaardag

[p. 439]

Onze moeilijkheden in het licht van de Raad voor Taaladvies
door J. Verhasselt

In februari 1970 werd bij het ministerie van Nederlandse Cultuur een Raad voor Taaladvies ingesteld, met als opdracht ‘de Nederlandstalige gemeenschap in België permanent van advies te dienen in zaken die verband houden met de bevordering van de kennis en het goede gebruik van de Nederlandse taal’.

Voor de beantwoording van de schriftelijk of telefonisch gestelde vragen werd een beroep gedaan op een vijftiental deskundigen op taalgebied, die samen de Raad vormen: hoogleraren, leraren, schrijvers van taalkronieken in kranten en tijdschriften, medewerkers van radio en televisie voor een verzorgd taalgebruik, vertalers enz. Hiermede ging een wens in vervulling, die al jarenlang van verschillende zijden was geuit.

De aard van de vragen die worden gericht aan de Raad voor Taaladvies kan ons een tamelijk nauwkeurig beeld geven van de moeilijkheden waarmede de Vlamingen bij het gebruik van een correcte taal nog steeds te kampen hebben.

Het zal wel geen verwondering wekken dat aan zo'n Raad, die gevestigd is in de hoofdstad van een tweetalig land met een sterk gecentraliseerd bedrijfsleven, een groot aantal vragen worden gesteld, die in feite niets anders zijn dan vertalingen.

Er is een tijd geweest dat in ministeries en andere overheidsinstellingen vrijwel alle wetteksten en officiële stukken oorspronkelijk in de Franse taal werden opgesteld en vervolgens in het Nederlands vertaald. Aangezien er toen geen speciale scholen voor vertalers bestonden, kon er geen sprake zijn van vakkundig opgeleide krachten, wat zich onvermijdelijk moest weerspiegelen in de kwaliteit van de vertalingen.

Op de gebrekkige Nederlandse teksten van vroeger is van bevoegde zijde herhaaldelijk gewezen en om hierin verbetering te brengen werden van overheidswege twee commissies ingesteld:

1) de commissie belast met de voorbereiding van de Nederlandse

[p. 440]

tekst van de Grondwet, de wetboeken en de voornaamste wetten en besluiten;

2) de centrale commissie voor de Nederlandse rechtstaal en bestuurstaal in België.

Dank zij het werk van die commissies, beschikken wij nu al over enkele rechtsgeldige wetboeken in het Nederlands, die gelijkwaardig en gelijkelijk bindend zijn met de Franse, terwijl de vroeger in omloop gebrachte versies slechts de waarde van ‘vertalingen’ hadden.

Het bedrijfsleven is, wat het Nederlandse taalgebruik betreft, nog grotendeels op zichzelf aangewezen en hier kan de Raad voor Taaladvies een bijzonder nuttige taak vervullen.

Zoals bekend, hebben zeer talrijke in Vlaanderen of Wallonië gevestigde bedrijven hun administratieve zetel in de hoofdstad. Aangezien de economische ontwikkeling van het Vlaamse landsgedeelte sedert het einde van de tweede wereldoorlog met reuzenschreden vooruit is gegaan, terwijl zich in het Waalse landsgedeelte een verschijnsel in de tegengestelde richting heeft voorgedaan, is het begrijpelijk dat in de Brusselse handels- en nijverheidskringen een grote vraag bestaat naar personeel met een grondige kennis van het Nederlands. Wegens de betere taalkennis van de Vlamingen zijn de bedrijfsleiders in de hoofdstad ook verplicht hogere normen aan te leggen.

Uit een en ander vloeit voort dat een aanzienlijk percentage van de vragen gesteld aan de Raad voor Taaladvies verband houden met de juiste vertaling van handelstermen en -wendingen en technische woorden uit diverse vakgebieden.

Hierbij kan worden opgemerkt dat de verspreiding van een goede Nederlandse benaming vaak wordt bemoeilijkt of zelfs belet doordat in Vlaamse handelskringen jarenlang de Franse term werd gebruikt. Zo wenste een ‘fiduciaire’ van de Raad te vernemen hoe zo'n firma in het Nederlands heet. Toen hierop werd geantwoord dat de Nederlandse benaming administratiekantoor is, dat er in Antwerpen al een vennootschap onder die naam is gevestigd en dat dit woord is opgenomen in de Handels- en Beroepengids van de Telefoondienst Brussel (Gouden Gids) als tegenhanger van ‘fiduciaire’, kreeg de Raad van de vraagsteller ten antwoord dat hij het Franse woord ‘om commerciële redenen’ moest gebruiken.

Grote belangstelling blijkt eveneens te bestaan voor de Nederlandse benaming van gerechten, culinaire specialiteiten, banketgebak e.d.m. Dit schijnt erop te wijzen niet alleen dat de geneugten van een goede

[p. 441]

tafel door de Vlamingen meer dan ooit gewaardeerd worden, maar ook dat onze restauranthouders zoveel mogelijk Nederlandse termen wensen te gebruiken, wat natuurlijk niet altijd mogelijk is, daar de Franse keuken toonaangevend is en de Fransen er zich op toeleggen de reine en eenvoudige gaven van de natuur vaak tot onherkenbare substanties te herdopen.

Het personeel dat belast is met het voeren van de briefwisseling met Vlaamse firma's worstelt met tal van moeilijkheden en die zijn soms volkomen verschillend van wat men zou vermoeden. Een struikelblok voor velen blijkt de slotformule van handelsbrieven te zijn. Zij schijnen niet te kunnen begrijpen dat men een beleefde brief kan schrijven zonder een zo getrouw mogelijke vertaling van de hoogdravende Franse formule: ‘Veuillez agréer, Messieurs, l'expression de nos sentiments très distingués.’ Ons ‘Hoogachtend’ komt hun blijkbaar veel te eenvoudig en te nuchter voor!

In verband hiermede wordt herhaaldelijk de vraag gesteld of in de Nederlandse taal nog een onderscheid wordt gemaakt tussen de imperatief enkelvoud en meervoud (Aanvaardt/Aanvaard, Mijne Heren, ...). De invloed van het Frans doet zich hier kennelijk nog sterk gevoelen.

Ofschoon de meeste ‘agences immobilières’ aan de Vlaamse kust zijn gevestigd, kennen velen de Nederlandse benaming niet. Zij gebruiken ‘agence’ of vertalen het woord letterlijk in ‘agentschap’; nog maar weinigen schijnen de correcte termen te kennen: makelaar of makelaarskantoor in onroerende (of: vaste) goederen. Grotere firma's die zich ‘société immobilière’ noemen, denken dat de Nederlandse benaming moet bestaan uit een samenstelling met ‘immobiliën’ als eerste lid. Weer trachten zij zo dicht mogelijk het Frans te benaderen. ‘Maatschappij voor onroerende goederen’ of ‘bouwgrondmaatschappij’ zullen wel niet veel worden gebezigd.

Het gebeurt ook dat de Raad voor Taaladvies voor de noodzaak staat een nieuwe benaming voor een nieuw begrip te zoeken. Door de Brusselse trammaatschappij, die ook al enkele metrolijnen in dienst heeft gesteld, werd een Nederlandse term gevraagd voor wat in het Frans ‘parking de dissuasion’ wordt genoemd. Hieronder verstaat men grote parkeerterreinen aan de rand van de Brusselse agglomeratie, waar de toekomstige eindstations van het metronet worden gebouwd. De bedoeling is de duizenden automobilisten, die dagelijks het stadscentrum tot een onontwarbaar kluwen maken, ervan te overtuigen

[p. 442]

dat het verkieslijk is hun wagen op een van die terreinen achter te laten en per metro verder te rijden.

Een lid van de Raad stelde de benaming opvangterrein voor, wat naar het oordeel van al de andere leden een goede vondst was en dan ook aan de trammaatschappij werd medegedeeld.

In Brusselse en Vlaamse kringen schijnt men doorgaans het verschil niet te kennen tussen reclame en publiciteit, want in de vragen komt steevast het laatste woord in de betekenis van het eerste voor, ook in samenstellingen zoals reclamebureau en reclametekst.

Een steeds terugkerende vraag, die ik trouwens ook geregeld te beantwoorden kreeg als redactiesecretaris van Nu Nog, is de Nederlandse term voor ‘tapis plain’. Dit is Belgisch Frans, want de Fransen spreken van ‘moquette’. Sommigen trachten weer letterlijk te vertalen en schrijven ‘voltapijt’ of ‘vol tapijt’; zij verwarren dus het Franse adjectief ‘plain’ (effen, vlak) met ‘plein’ (vol). Dat vast tapijt voor vele Vlaamse handelaren nog geen levende taal is als voor hun Nederlandse collega's, blijkt voldoende uit het feit dat de meeste van hen, die in de Antwerpse telefoongids vermeld staan, de Franse benaming gebruiken.

Hoe moeilijk het is een woord dat sterk afwijkt van het Frans ingang te doen vinden, wordt aangetoond door ‘chiffre d'affaires’, dat vrijwel uitsluitend als ‘zakencijfer’ wordt vertaald; het is niet gemakkelijk de mensen ervan te overtuigen dat we hiervoor in onze taal omzet of omzetcijfer gebruiken.

Dezelfde opmerking geldt voor ‘uitgangspunt’ en ‘uitgaan van’, waarvoor men meestal ‘vertrekpunt’ (point de départ) en ‘vertrekken van’ (partir de) ziet. Zo schrijft H.J. Elias in de Verantwoording bij zijn Geschiedenis van de Vlaamse Gedachte: ‘Wij willen onderzoeken van welk standpunt zij vertrokken zijn’. En in een grote Vlaamse krant lazen we: ‘De commissie is reeds bij haar ontstaan van een vals standpunt vertrokken’.

Als derde voorbeeld vermelden wij dat iemand aan de Raad voor Taaladvies de vraag stelde of men in het Nederlands ‘fleurist’ of ‘florist’ zegt; aan het voor de hand liggende bloemist had hij niet gedacht.

De gestelde vragen leren ons soms zonderlinge dingen. Zo vernamen wij dat in de sociale dienst van een onzer ministeries het woord ‘depistatie’ wordt gebezigd in de betekenis van opsporing. Dat is vrij zonderling als men bedenkt dat de Franse term niet ‘dépistation’ maar ‘dépistage’ is.

Een andere vraagsteller wenste de juiste vertaling te kennen van

[p. 443]

‘taxe sur la valeur ajoutée’, omdat hij dacht dat ‘belasting op de toegevoegde waarde’ een gallicisme was!

Een handelscorrespondent uit Oost-Vlaanderen deelde mede dat hij bij het schrijven van brieven steeds de ‘gewone’ eindformule ‘Aanvaard, Mijnheer, ...’ gebruikte, maar dat zijn chef dat altijd veranderde in ‘Steeds verkleefd’, gevolgd door de handtekening!

Andere veel voorkomende vragen hebben betrekking op het gebruik van de persoonlijke voornaamwoorden en de bijpassende werkwoordsvormen (zijt u dat, bent u dat, is u dat? - u werd of u werdt? - gij werdt of gij werd? - je wil of je wilt?), de dagindeling (ochtend, morgen of voormiddag? - namiddag of middag?) de straatnamen (inzonderheid aaneenschrijving), de tussen -n en -s, ten of te uwen laste, de eerste twee of de twee eerste, de gebruikelijke termen in telefoongesprekken, het gebruik van hoofdletters, het verschil tussen materiaal en materieel, tussen klant en cliënt, tussen belasten en gelasten, tussen gebrouwd en gebrouwen, tussen verklede en verkleedde.

Een in verhouding groot aantal vragen houden verband met de spelling. Opvallend is dat velen de Woordenlijst van de Nederlands-Belgische Spellingcommissie van 1954 niet schijnen te kennen en dus ook niet weten dat er een voorkeurspelling en een toegelaten spelling bestaat. Veel vraagstellers wensen van de Raad voor Taaladvies te vernemen of de bijvoeglijke naamwoorden afgeleid van aardrijkskundige namen met een kleine letter of een hoofdletter worden geschreven. Een en ander is natuurlijk de weerspiegeling van de wanorde (of verwarring) die op dat gebied heerst. Hetzelfde geldt voor het al of niet weglaten van de buigings-e in bijvoeglijke naamwoorden, bijv. het wit poeder of het witte poeder, de plaatsvervangende voorzitter of de plaatsvervangend voorzitter.

In tal van vragen staan natuurlijk onjuistheden. De meest voorkomende zijn het zelfstandig gebruik van ‘welk(e)’ waar normaal wat behoort te staan (welk is de juiste schrijfwijze van ...?) en de stelselmatige weglating van te worden na dienen (dient dat als een fout beschouwd?).