Album Willem Pée

De jubilaris aangeboden bij zijn zeventigste verjaardag

[p. 311]

Vincenzo Gonzaga en de blijde intrede van aartshertog Albert volgens een Engels ooggetuige
door W. Schrickx

Vincenzo Gonzaga, hertog van Mantua (1562-1612), is in onze gewesten een naam met bekende klank¹. Hij is immers de mecenas die gedurende ruim acht jaar de artistieke ontwikkeling van de jongelingsjaren van Rubens heeft gevolgd en gedeeltelijk mee heeft bepaald. Behoudens een periode van enkele maanden die Rubens in 1603-1604 in Spanje doorbracht, was de geniale schilder inderdaad in Italië van ongeveer midden 1600 tot oktober 1608, wanneer hij naar Antwerpen terugkeerde. Hoewel hij wel niet bestendig in Mantua verbleef, was het toch Vincenzo die hem herhaaldelijk met bepaalde diplomatieke en artistieke opdrachten belastte. Bij de behandeling van de vraag hoe Rubens met de hertog in contact kwam, hebben de biografen van de schilder onvoldoende aandacht gewijd aan de betrekkingen die Vincenzo Gonzaga met het hof te Brussel onderhield. Hoewel vooralsnog niet kan aangetoond worden dat Vincenzo gedurende zijn reis in Vlaanderen in 1599 Rubens in Antwerpen ontmoette², hebben de Rubens-biografen de ware verhouding tussen Albert en Vincenzo onjuist, of op zijn minst zeer onvolledig, belicht.

Wat delen de Rubens-biografen nu mee? Charles Ruelens, die het eerste deel van de monumentale en onvolprezen Codex Diplomaticus Rubenianus uitgaf, resumeert het verblijf van Vincenzo in onze gewesten in de volgende paragraaf:

Ayant subi quelque délabrement de santé par suite de sa vie trop galante, Vincent I^er, sur le conseil de ses médecins, forme la résolution d'aller prendre les eaux de Spa. Il quitte Mantoue en juin, arrive à Spa vers le milieu de juillet et y séjourne jusqu'au 11 août. Il faut croire que la cure, quoique bien courte, lui fit du bien; il ne cessa du reste, après son retour en Italie, de consommer de l'eau de Spa, dont on lui expédiait des bouteilles par centaines. Le 12 août, il se rendit à Liège; le 21, il arrivait à Anvers; le 26, il était à Bruxelles et y assista, le 5 septembre, à l'entrée solennelle des Archiducs; il y resta jusqu'au 21 septembre³.

1 Indien ik als Anglist een bijdrage aan Vincenzo Gonzaga wijd, dan moge ik terloops aanvoeren dat Hamlet in het stuk dat zijn naam draagt - een drama waarvan de compositie meestal in de jaren 1599-1601 wordt geplaatst - aan de reizende toneelspelers voorstelt dat ze een stuk getiteld The Murder of Gonzago zouden opvoeren. De commentatoren van Shakespeare melden ons dat de hertog van Urbino, die een Gonzaga had gehuwd, in 1538 werd vermoord door Luigi Gonzaga, die gif in het oor van zijn slachtoffer liet druppelen. Hoewel de allusie in Hamlet wel niet rechtstreeks iets te zien heeft met Vincenzo Gonzaga, verdient het toch vermelding dat deze hertog een verwoed toneelliefhebber was, wiens reizende beroepsacteurs zich in een Europese vermaardheid verheugden.

2 Het is mijn bedoeling later de relaties tussen aartshertog Albert, Vincenzo en Rubens in de jaren 1598-1601 in detail te analysoren. Ik moge hier volstaan met erop te wijzen dat Albert met zijn gevolg van 20 tot 24 november 1598 bij Vincenzo aan het hof in Mantua te gast was en dat er reeds enkele dagen tevoren een ontmoeting te Ostiglia plaats had, feiten die de Rubens-biografen niet vermelden.

3 Ch. Ruelens en Max Rooses, edd. Correspondance de Rubens et documents épistolaires concernant sa vie et ses oeuvres (6 vols., Antwerpen, 1887-1909), I, 33. De laatste vijf delen werden door Max Rooses alleen uitgegeven. Gegevens over de reis van Vincenzo in 1599 werden eerst verzameld door Armand Baschet in een artikel in Gazette des Beaux-Arts, XX (1866), 401-452. Zie ook ibd. XXII (1867), 305-326 en XXIV (1868), 326-339, en verder Maria Bellonci, A Prince of Mantua. The Life and Times of Vincenzo Gonzaga (Londen, 1956). Het recente boek van G. Coniglio, I Gonzaga (Varese, 1967), bevat niets over Rubens en heel weinig over Vincenzo's reis. Coniglio wijdt slechts een regel aan Vincenzo's bedoelingen en schrijft: ‘ritornava sempre presente l'episodio del 1599 in cui il duca aveva invano presentato la propria candidatura al governo delle Fiandre’ (p. 377).

[p. 312]

En Max Rooses heeft in de loop van de uitstekende karakteristiek die hij van Vincenzo gaf, slechts één zin gewijd aan dezes reizen: ‘Verder reisde hij voor zijn genoegen of voor zijne gezondheid en aldus bezocht hij de Nederlanden in 1599 en 1608’⁴.

De tekst van Ruelens doet het voorkomen alsof Vincenzo, die ogenschijnlijk om gezondheidsredenen naar Spa gegaan was, slechts toevallig als toeschouwer de plechtigheden van de Blijde Intrede bijwoonde. De toestand was echter zo dat Vincenzo actief hieraan deel nam en in feite, zoals we weldra zullen zien, een vooraanstaande plaats in de optocht bekleedde. Maar laten we eerst aantonen dat aartshertog Albert en Vincenzo elkaar bijzonder goed moesten kennen, wat natuurlijk helemaal niet betekent dat ze goede vrienden waren. Zowel Vincenzo als Albert waren kleinzonen van eenzelfde grootvader, namelijk keizer Ferdinand I (1503-1564), de keizer waarmee de lijn der Oostenrijkse Habsburgers begint. Was Albert een afstammeling langs vaderszijde (Maximiliaan II) dan was Vincenzo het langs moederszijde, want Eleonora van Oostenrijk, dochter van Ferdinand, was de echtgenote van Guglielmo Gonzaga, vader van Vincenzo. Wat Vincenzo zelf betreft, deze was zijn vader in 1587 opgevolgd en was reeds vroeg in contact gekomen met personen die weldra een belangrijke rol in de Nederlanden zouden gaan spelen, namelijk Alexander Farnese, en wel door een huwelijk in 1581 met dezes dochter, Margareta. Het huwelijk liep echter weldra op een scheiding uit en de omstandigheden waarin zulks gebeurde waren van die aard dat ze een lange vete tussen de afstammelingen van Alexander Farnese en Vincenzo tot gevolg hadden. Na de dood van zijn vader in 1587 kon Vincenzo zich ongestoord overgeven aan de passies die zijn leven zouden vullen: het theater, de kunsten in het algemeen, en de schilderkunst en de architectuur in het bijzonder. Zijn schilderijenverzameling genoot een Europese vermaardheid en bevatte doeken van Mantegna, Raphael, Titiaan en talloze grootmeesters van de Italiaanse Renaissance. De portretschilders, die hij engageerde, werden belast met het conterfeiten van de mooie vrouwen in Italië en Frankrijk en hoewel Frans Pourbus hierin Vincenzo van dienst was, heeft Rubens hem blijkbaar slechts in geringe mate op dit punt bevrediging geschonken. Er is echter één aspect van Vincenzo's persoonlijkheid dat onvoldoende reliëf heeft gekregen en dat wellicht in de eerste plaats verantwoordelijk is te stellen voor zijn aanwezigheid in de Nederlanden in 1599, met name zijn mateloze drang naar militaire roem. Reeds in 1595 en nogmaals in 1597 had hij de wapens opgenomen om tegen de Turken te gaan vech-

4 M. Rooses, Rubens' Leven en Werken (Antwerpen-Amsterdam, 1903), p. 57.

[p. 313]

ten, dit ingevolge een oproep van keizer Rudolf II. Die militaire ambities zouden nog duidelijker aan het licht treden toen hij Rubens met een overvloed van geschenken voor Philips III en de hertog van Lerma in 1603 naar Spanje zond. Charles Ruelens en anderen hebben zich maar steeds afgevraagd met welke diplomatieke missie Rubens belast was. In zijn doorlopende commentaar op de Rubens-documenten in de Codex heeft Ruelens de onbeantwoorde vragen zich laten opstapelen totdat hij ten slotte tot de volgende conclusie komt:

A travers la brume qui règne dans ce factum apocalyptique on croit voir que M. de Mantoue, entr'autres choses poursuivies par lui en Espagne, avait glissé sa candidature au poste de grand amiral de la mer. Le poste, en effet, était à peu près vacant. On sait qu'après l'insuccès de l'amiral génois Jean André Doria dans sa tentative contre Alger, en 1601, cet amiral était tombé en disgrâce et que le Roi et le duc de Lerme voulaient le remplacer. On n'en avait encore rien fait en ce moment⁵.

Dat Vincenzo de Nederlanden alleen maar bereisde omwille van gezondheidsredenen en een bezoek aan Spa is weinig waarschijnlijk. Het was een voorwendsel, zoals moge blijken uit de brief die Henry Neville, de Engelse ambassadeur in Parijs, richtte aan staatssecretaris Robert Cecil op 29 juni 1599 (O.S.). Uit de nu te citeren tekst blijkt zeer duidelijk dat er onzekerheid heerste over de vraag wie het bevel zou voeren over het Spaanse leger in de Nederlanden.

The Duke of Mantua is lately arrived at the Spaw, which is thought to be but a Pretext of his coming, and that the true Cause is to take the Charge of the Army at the Archduke's Returne. Yet I heare that the Marquis of Burgau, the Cardinall Andrea's Brother, is likewise com downe, and as yt is conjectured, for the same purpose. The Spanishe Commaunders have bin at some Dissension among themselves, insomuche as la Berlotte was committed Prisoner for two Dayes, but is since delivered, and retyred to a House he hath near Brussells. The ordinary Advertisements hither do import, that the Spanishe Army is in great want of all things necessary, but especially of Resolution, what to do, or attempt⁶.

Vincenzo maakte van zijn reis vanzelfsprekend ook gebruik om schilders te ontmoeten en we weten zeker dat hij Frans Pourbus bezocht. Hij had ook contacten met een architekt, Hieronymus Harduin, die belast werd met het tekenen van paleizen en hovingen⁷.

Wanneer we enkele jaren in de geschiedenis terugblikken dan wordt meteen duidelijk dat de militaire reputatie van aartshertog Albert een erge deuk had gekregen. Bij de aanvang van zijn bewind had hij wel op 24 april 1596 Calais, en later Ham en Ardres veroverd, terwijl op 18 augustus Hulst capituleerde; maar in 1597 begon het getij te keren, en reeds

5 Correspondance de Rubens, I, 194-5. Zie ook p. 92; en verder p. 225 waar Ruelens als mogelijk gespreksonderwerp tussen Rubens en Lerma het beleg van Oostende vermeldt.

6 Ralph Winwood, Memorials of Affairs of State in the Reigns of Q. Elizabeth and K. James I (3 vols., Londen, 1725), I, 55. Zie ook een brief van Neville aan Cecil van 20 augustus 1599 (O.S.), waar we lezen: ‘The Duke of Mantua is still in the Low-Countries, thoughe perhaps disappointed of his principall Purpose in comming thither, by reason that the Marquiss of Burgau, Brother to the Cardinal Andreas, is desseigned Generall of the Army, in place of the Admirall of Arragon’ (I, 93-4).

7 Zie A. Baschet, ‘François Porbus, peintre de portraits à la cour de Mantoue (1600-1610)’, Gazette des Beaux-Arts, XXV (1868), 277-298 en M. De Maeyer, Albrecht en Isabella en de Schilderkunst (Brussel, 1955), p. 200.

[p. 314]

bij de aanvang van 1597 bracht Maurits van Nassau aan Albert een gevoelige nederlaag toe in de slag van Turnhout (24 januari 1597). Wel viel op 11 maart 1597 Amiens door een list in de macht van de Spaanse troepen onder Porto Carrero maar enkele maanden later kon Hendrik IV deze stad terug bevrijden. Wellicht de bitterste pil die Albert te verteren kreeg was dat Calais, de stad met de sterkste strategische positie die hijzelf had veroverd, zonder slag of stoot door het verdrag van Vervins (mei 1598) aan Frankrijk werd teruggeschonken.

De reis van Vincenzo naar de Lage Landen had dus een welbepaald doel en het is niet te verwonderen dat de hertog van Mantua later Philips III en Lerma zal willen beïnvloeden om van hen misschien een aanstelling los te krijgen om een rol in de krijgsverrichtingen in Vlaanderen te kunnen spelen. Het bezoek aan Brussel was meer dan een louter tegenbezoek of ingegeven door de behoefte om van een magnifiek schouwspel te genieten. De brieven van Henry Neville zijn hieromtrent duidelijk genoeg.

Wat de Blijde Intrede van de aartshertogen in Brussel op 5 september 1599 zelf betreft, daarvan is een beschrijving voorhanden in twee contemporaine bronnen. Zeer summier zijn de twee bladzijden die we vinden in het reisverhaal van Gilles du Faing, Mémoire et brief recueil des journées et choses qui se sont passées au voyage qu'a faict le sérénissime archiduc Albert, à l'allée, séjour et retour d'Espagne, waarvan het handschrift in de Koninklijke Bibliotheek Albert I wordt bewaard⁸. Een heel wat uitvoeriger beschrijving geven de 26 folio-bladzijden die we onder de hoofding Bruxella aantreffen in de royaal uitgegeven Historica Narratio Profectionis et Inaugurationis Serenissimorum Belgii Principum Alberti et Isabellae, Austriae Archiducum van de hand van Johannes Bochius⁹. Maar een derde, totnogtoe volledig onbekend gebleven, relaas van de Blijde Intrede in Brussel vinden we in één van de talrijke ‘newsletters’ die door J.B. Petit vanuit Brussel aan Peter Halyns in Londen werden gestuurd en die men chronologisch gerangschikt vindt in de collectie State Papers Flanders in het Public Record Office te Londen. De brief die Petit¹⁰ op 8 september 1599 uit Brussel verzond, kunnen we best in zijn geheel afdrukken. Het is het verslag van een ooggetuige die allerlei gegevens meedeelt die we in Bochius of Gilles du Faing niet vermeld vinden.

[f. 40 Br^o] Good Sir my last to you was dated 28 or 29 of August & from this towne. In the same I complayned of your collor & incredulitie & so do I now & yf al be trew you have ben more feared then hurt by the brutes of a Spanish Armada. Now the newes ys heare that yt was but a

8 De tekst werd in zijn geheel uitgegeven door L.P. Gachard en C. Piot in het vierde deel van de Collection des voyages des souverains des Pays-Bas (Brussel, 1882), pp. 457-562. Voor ‘L'entrée de Bruxelles’ zie pp. 522-3. Het manuscript wordt in de K.B. bewaard onder signatuur 12971.

9 Het boek werd gedrukt in Antwerpen in 1602 in de Plantijnse drukkerij van Jan Moretus. Johannes Bochius is de latinisering van Jan Boghe. Hij werd geboren te Brussel in 1555 en werd na de val van Antwerpen in 1585 aldaar stadssecretaris, wat hij bleef tot aan zijn dood in 1609. De sectie Bruxella (pp. 110-136), evenals de rest van het boek, bevatten ook bijdragen van andere schrijvers dan Bochius.

10 Zie State Papers Flanders, Vol. VI (1599), f. 40 Br^o - f. 41 v^o. Bij het transcriberen hebben we de tekst zo getrouw mogelijk gevolgd, behalve dat de u-v spelling werd geregulariseerd en dat, omwille van de leesbaarheid, enkele zintekens werden ingelast. Wat hoofdletters betreft, deze waren niet altijd duidelijk te onderscheiden van kleine letters. Kursief gedrukte delen duiden opgeloste afkortingen en contracties aan. Interlineaire tekst werd tussen schuine haakjes geplaatst. Er ontbreekt blijkbaar een woord in de zin beginnend ‘Great Triumphes made’ (einde paragraaf 3).

[p. 315]

devise rumored over al England thearby to take ocasion to Arme at Sea & so go towardes Spayn to ioyne with the Hollanders & catch somewhat by the waye yf they can. Yf you do not beleeue what I wrote in my last of the French Kinges intention to fysh in trobled waters, yet neglect yt nott altogether. For I haue hard somewhat more of yt synce. Yt seemeth to me an easie matter for you to learne the trueth altogether so wel of that as of Constables¹¹ negotiation. Theare are some priestes in Paris, Englishmen with whom I have some acquayntance who are al of the Scotish faction & know that I am not wel affected that waye, therefore I can fasten no hold on none of them to know how theyr practizes go forward for those Scotish affayres. Yf I weare rich I wold have one among them that should play a part to serve a torne for a purpose as I suppose some ministers of her Majestie hath. Otherwyse thear ys a faut.
I do send you hearwith a note for confirmation of a peece of news wrytten from Vienna the which I sent you in my last letter. I looke for some more this evening. Yf anything come yt shal be sent with this.
Sonday 5 of this 7bre new stile dyd tharchduke & his wyfe make theyr Entrie into this Towne verey formal & solemplie. Most of the Burgers weare in armes verey brave & in good order. He was but a lowne that had not feathers in his morion, or hatt blew & whyte & red. The fyrst are her coollers, red & whyte ys Austria but al the liveries are in their mistres cooller blew & whyte in the which weare clad neare 600 Burgers in armes who had blew taffeta hose, whyt tafeta dobletes, red netherstockes & white shoes. Two companies of horse th'one of lances th'other of arquebusiers¹² had <blew> velvet cassockes layd with lace whyte & red, & in everie horse head a penachio of [f. 40 Bv^o] feathers of the same coollers. Those horsemen be Spaniardes & are of the Archduke's gard. He & she rode uppon two whyte horses & under a canupie from the towne gate unto the Court & weare both verey gaylie & richlie appareled. Her saddel was with a back al of siluer & ryd her face towardes the right syde of the horse, contrarie to the manner I have seene Ladies ryde in England. She always went on the archduke's right hand. The Count Sore¹³ caryed a stock before them al naked, longer then the Swert that I have seen caried before her Majestie when I was in England & a scoller of Oxford. I do assure you they are a pretie coople. She is somewhat brunetta & verey wel favored, a smiling pleasant countenance with an excellent good eye. She ys courteouse in al extremitie & by that meanes got the love of those countreys wheare she passed from Italie hither. The King of France's syster <now called Duches of Barre>¹⁴ & she mett at Nansy in Loren. Unto whom the Infanta gave always the right hand, so was nothing but courtesie of al sydes. At her departure she presented the sayd Duches of Barre a diamond esteemyd woorth ten thousand crownes. She gave also rich jeweles to her coosen germayne, the Duke¹⁵ of Loren's youngest daughter yet unmarried, & to Monsieur de Vaudemont's wyfe¹⁶ who ys 3d soonn to the sayd Duke. When she went to Church she tooke always one of those in one hand thother in another. The Duches of Bar never accompanied her to the banquet as she dyd in al other places. To conclude the great feasting thear was at Nansy between them for two dayes revel-

11 De Engelse dichter Henry Constable (geb. 1562), auteur van de sonnettencyclus Diana (1592), die zich omstreeks 1590 tot het Katholicisme bekeerde en op 9 oktober 1613 in Luik overleed.

12 In het manuscript zijn de eerste twee lettergrepen onleesbaar maar het moet wel het woord arquebusiers zijn.

13 Philips van Croy, graaf van Solre, die in 1612 overleed.

14 Cathérine de Bourbon, zuster van Hendrik IV, die Henri, duc de Bar huwde, en kinderloos overleed in 1604.

15 Karel III, hertog van Lotharingen (1543-1608).

16 Katharina von Salm, dochter van graaf Paul von Salm, die Frans II, hertog van Lotharingen en graaf van Vaudemont huwde. Ze overleed in 1637.

[p. 316]

rie. The Duke of Loreyn was not thear present therefor that he was at Spaa drinking water, from whence he cam in post & mett th' Infanta betwen Pantamouson & Nansy whearby was new greetinges & feastinges. He dyd stil accompanie her to the borders of his owne countrey. Now to my matter agayne. The Duke of Mantua dyd accompanie them at theyr entrie, & went next before in Ranck with hym the popes nuncio,¹⁷ the Duke of Arescott & the prince of Orenge,¹⁸ who as ys sayd ys restored to all his family living. Al the nobilitie of the countrey [f. 41 r^o] & ladies weare at this Entrie in great pomp & braverie. Theare was made in the streetes a fayr stage paynted for everie one of the 17. provinces with personages in them representing the same. Theare weare 6. Arkes triumphant verey richlie paynted. One of them which was a tour square made in the forme of a piramade 7 stories hye, in which weare the Images of all the dukes of Borgondie <with some of theyr descendantes> with theyr wyves whearof manie weare called Ysabella as this ladie ys. Which Images dyd apeare in everie one of the squares from the top to the ground <in al .56. Images>. Yt ys the fayrest that ever I saw of the kynd being richlie paynted & gilt & made hard by the court gate in a manner./. The magistrates of the towne weare apareled al in red whearof in crimsen wel 22, in damask 21, in tafeta 4, in cloth 7. Great Triumphes made in the night with fyre squibes with other devises <& manie a drunken head> which doth continew stil & wil do for a weeke <and the dronkenes in secula seculorum>. The whole nombre of arkes & other devises that represented the 17. provinces & other thinges made in perspective & paynted weare 23, besydes certayne monstreuse fishes of huge greatnes that weare paynted in the fish market about a fountayne with certayne toys riding on them.
The geare of th' entrie was much diminished (as al thinges of this world hath ties with yt) by a great shower of rayne which marred the matter much & theyr feathers. & yt had not rayned in manie weekes afore but had excessive heates in these partes so as thearis store of wyne this yeare.
Thearl Bothwel¹⁹ was not at th' entrie nor can I learne wheare he ys, yet have I used diligence to know yt. Sir James Linsey ys heare & as cosin of the Lord Claude Hamilton²⁰ with one eye. Other Scott of name ys none that I know.
The states of Holland have had latelie a blow in the [f. 41 v^o] which they lost killed & taken with some drowned, above 300 horse. Yt was bruted greater at the fyrst. The Spanish gravitie & grandeza wil not permit to make no shew of triumph for yt. The fort ys now welnie in good termes of deffence. Yt ys esteemyd one of the strongest peeces in Christendom. The states must be constrayned to keep near yt continually to wayt on yt above 4. or c/5 men. Yt ys sayd the archduke wil shortlie hymself into the field.
The Cardinal governor²¹ that was met with th'archduke at Nivel & cam back with them so far as nostre Dame de Hault²² stayd theyr one day & 2 nightes. Dyd enter with th'archduke & Infanta but as I hard went awaye somwhat discontented for that he wold have had more money. Yet dyd he receyve during his governement 88000 crownes at a place

17 Ottavio-Mirto Frangipani, de pauselijke nuntius in de Spaanse Nederlanden van 1596 tot 1606.

18 Philips-Willem van Nassau, graaf van Buren, oudste zoon van Oranje, die in zijn jeugd in 1568 door Alva naar Spanje werd gebracht en later verspaanst aan het hof van Albert verbleef.

19 Francis Stewart Hepburn, graaf van Bothwell, overleed in 1624.

20 Claude Hamilton, baron Paisley (1543?-1622), die in zijn latere jaren krankzinnig werd. - Sir James Lindsay was een Schotse edelman. Hij werd in 1604 door Jacob I met een diplomatieke missie bij de paus belast.

21 Andreas van Oostenrijk, zoon van Ferdinand, graaf van Tyrol en Philippine Welser. Bestuurde het land tijdens de periode van Alberts reis naar Spanje om er Isabella te huwen. Hij overleed in Rome op 12 november 1600.

22 O.L.V. van Halle, een welbekende bedevaartplaats.

[p. 317]

called Fleru within 4 leagues of Namur. He discharged al this trayne sending his owne houshould to Germanie, the rest added synce he tooke this governement uppon hym to theyr homes. & with 7 horse tooke post towardes Paris as ys sayd eyther to see the Countrey or for some especial busines & synce this letter was watten dyd one tel me that the Lord Bothwel ys gone with hym.
The prince of orenge hath been with the King of France sent thither by th'archduke & th'infanta with some complimentes as ys thought for other particular busines besydes.
The Duke of Mantua ys lodged in the Court heare. Theare was but a litle unkindnes taken by hym for certayn puntillos of titles but the matter was soon solved agayne. With hym cam the Duke of Nevers & his syster Duches of Longueville²³ & this day dyd I see in the chapel the Count of S. Pol²⁴ who came post with 2 in his companie to see th'Infanta & her husband.
They talk of Barriers & tilting th'one first th'other after. The Duke of Mantua wilbe one at the Barriers. Who is companie further I have not to say but god save you. Praying pardon for the hastie scribeling, Bruxels .8. 7bre 1599.
Your friend J.B.P.

Dat Vincenzo Gonzaga, hertog van Mantua, een ereplaats in de Blijde Intrede innam is duidelijk. Hij begeleidde de aartshertogen en ‘went next before in Ranck with hym the popes nuncio, the Duke of Arescott & the prince of Orenge’. Charles van Croy, hertog van Aarschot (1560-1612), was een vooraanstaand edelman aan het hof van Albert en bovendien een man die als legerbevelhebber algemeen als de beste generaal na Farnese en Fuentes werd beschouwd²⁵. Aarschot was een man met literaire talenten en zijn zuster Anne, die de hertog van Arenberg had gehuwd, was in die jaren in correspondentie met Vincenzo²⁶. Wat meer is, bundel 1981/1 getiteld Princes italiens, die deel uitmaakt van de reeks documenten die in het Algemeen Rijksarchief te Brussel onder de naam Audiëntie worden bewaard, bevat twee brieven van Vincenzo's echtgenote, Eleonora, aan Isabella. Ze werden geschreven in de periode van Vincenzo's reis naar Brussel en dragen de data 1 februari en 23 juni 1599. Bovendien zijn er nog twaalf brieven van Vincenzo zelf, geschreven tussen 1600 en 1611. Voor zover ik heb kunnen nagaan, bevatten deze veertien brieven geen interessante inlichtingen. De bundel zelf bevat echter wel de minuut van een brief van Isabella aan de hertog van Urbino, gedateerd 27 oktober 1600, waarin wordt meegedeeld dat ‘Hieronimo Arduino’ Brussel gaat verlaten. Men zal zich herinneren dat Harduin een architekt was, waarvan vroeger in dit artikel gewag werd gemaakt. Maar keren we terug naar onze Engelse berichtgever.

23 Charles Gonzaga, hertog van Nevers (1580-1637) en zijn zuster Katharina, die Hendrik I van Orleans, hertog van Longueville (1568-1595) had gehuwd.

24 Frans van Orleans, graaf van Saint-Pol, die in 1631 overleed.

25 Zie M. de Villermont, Le duc Charles de Croy et d'Arschot (Brussel, 1923), p. 100.

26 Zie A. Baschet, Gazette des Beaux-Arts, XXV (1868), 281.

[p. 318]

We vernemen uit zijn relaas dat de hertog van Mantua aan het hof logeerde en er deelnam aan het barrière-spel. Ook bewonderde hij blijkbaar al de ‘tableaux vivants’ die men gedurende de feestelijkheden had opgesteld. Een interessant detail is dat de beelden van de Brusselse beschermheiligen Michel en Gudula te zien waren op een stellage die men ook placht te gebruiken om er toneelopvoeringen te geven in het Nederlands - Belgico idiomate zoals Bochius schrijft - die blijkbaar in de traditie van de commedia dell'arte werden gespeeld²⁷ .

Op 21 september 1599 zou Vincenzo, hertog van Mantua, de aarts hertogelijke hoofdstad verlaten. In juli 1600 zou hij in Venetië - misschien hernieuwd - kennis maken met Rubens en hem weldra belasten met diplomatieke zendingen die tot doel hadden de militaire aspiraties van het hoofd van het hertogelijk huis te dienen. Maar terzelfdertijd zou hij in de eerste acht jaar van de zeventiende eeuw enkele van de meest glorieuze bladzijden toevoegen aan het relaas van zijn mecenaat.

27 Zie J. Bochius, Historica Narratio, p. 116, die schrijft: ‘Ante eandem Senatoriam domum scenam temporiam poni iusserat Magistratum, qua in comicis Belgico idiomate fabulis Attellanis seu exodiis edendis vti solent’.