Album Willem Pée

De jubilaris aangeboden bij zijn zeventigste verjaardag

[p. 307]

‘Ik ben een bedelaar’, schreef Dr. Julius Pée
door Ger Schmook

De oprechte, misschien glimlachend neergeschreven bekentenis trof ik aan in een van de eerste brieven, die ik van Dr. J. Pée mocht ontvangen (1.8.1946). De biograaf beleed er zijn genegenheid in voor de self made man Willem Rogghé - toenmaals vijftig jaar overleden - en betreurde dat Max Rooses (vóór 75 jaar) uit de naar het handschrift voor het eerst gepubliceerde ‘Gedenkbladen’ een hoofdstuk geschrapt had, en wel dat betreffende Rogghé's vrijage. Of ik hem - ‘de bedelaar’ - soms op weg kon helpen om het verdwenen kapittel terug te vinden.

In het simpele ook autografisch zo mooi-vloeiende stuk van de vijfenzeventig jarige Pée zitten de hoofdkenmerken van de historicus netjes verscholen: zijn trouw, zijn speurzin en bewaarlust, zijn volharding en onverstoorbaarheid, zijn objectief ingestelde wil, zijn stiptheid en zijn stimulerend vermogen, al kwaliteiten die hem, met enorm grote inspanning er toe brachten - stellig al ‘bedelend’! - mede van de waardevolste bijdragen te leveren tot de complexe levensbeschrijving van Multatuli (‘en de zijnen’). Gedurende ongeveer zestig jaar loopt de Dekkerse draad door het volijverig bestaan, een leven met buitendien nog heel bijzondere accenten vallend: b.v. op Vrouwe Courtmans; op het koppel Erckmann-Chatrian; het geldt dan meestal figuren omgeven door een geur van eerbiedwaardig heldendom, waarmede wat ‘wakkerschudderij’ (5.1.1950) verbonden is. Bleek Dr. Julius Pée niet erg ingenomen met een poging om August Gittée, steunende op documenten en brieven, in de ri van onze pioniersfolkloristen de juiste plaats te doen toewijzen, welke de knappe beoefenaar van een nieuwe, progressief te belijden wetenschap toekwam? De correspondent sprak van ‘een eerherstel’ en was er gelukkig mee.

In onderhavige zijdjes, opgedragen aan de zoon van een telkens zich heel spontaan uitschrijvend correspondent (meer dan een kwart eeuw lag tussen bron en ontvanger), mag ook ‘verklapt’ worden, dat de naarstige vader zich steeds gemakkelijk bereid heeft verklaard ergens met een of ander stuk in te springen. Prof. Dr. Willem Pée, speurend naar al wat vader heeft ondernomen, zal dan ook al eens verrast opkijken,

[p. 308]

wanneer uit de afgronden van archieven en bibliotheken goed en wel erg verdwaalde kinderen opduiken, die b.v. met voorlichting te maken hadden over Duitse auteurs, waarvan de namen op Antwerpse theateraffiches voorkomen.

Eens op een keer vindt Julius Pée ‘het zonderling’ ‘steeds uit Antwerpen zoveel blijken van belangstelling te ontvangen’ (23.3.1947) en hij daalt dan in zijn geheugen af tot 1890. Van de vele vrienden waren ettelijke overleden: Emiel van Heurck, Pieter Tack, Albert Toen. Emmanuel De Bom, die leefde nog. De Antwerpse bibliothecaris, sedert 1933 op rust, had in 1937, in verband met ‘zijn’ Multatuli-opgravingen, in de Academie nog over hem gesproken. Pée citeert Lode Baekelmans niet, nochtans vreesde deze, toen ‘mijn’ Multatuli op het getouw stond (1946), dat ik wat al te driest op Pée's terrein zou gaan jagen! Hij was maar gerust bij 't lezen van een brief uit Staakte (21.11.1947), waarin het korte zinnetje voorkwam ‘het doet mij goed’, want was die vlaanderse Multatuli-tocht niet opgedragen aan Pée? Stond Dekkers' portret er niet met een heel recent van Pée-zelf op één en dezelfde plaat?

Julius Pée bleef critisch tegenover zichzelf. Bij het verschijnen van een ‘Keur’ uit zijn journalistiek werk bezorgd door Maartens, kon ik zijn glimlach van tevredenheid, die de achterdocht verdreef, duidelijk door zijn brief heen ontwaren: de stukken bleken ‘nog geen opgewarmde kost’; ‘'t viel mee’ (5.8.1947), zei hij. Ik dacht aan Freiligraths Moor. En glunderde graag met hem mee.

Het prettige in Pée's brievenverkeer is steeds geweest, dat élke vraag van die ‘andere bedelaar’ (ego sum!) prompt een antwoord kreeg; dat elke gelede brief naar zijn ‘schuifjes’ werd behandeld. Tot zelfs op de achterkant van de reeds toegeplakte omslagen werd geschreven, als afreaktie van plots opstijgende, voornaam geachte bedenkingen als deze: ‘Kunt gij de originele brieven aan De G[eyter] niet onder oogen krijgen? Ik zag ze nooit...’ (23.9.1949). Er brak trouwens steeds iets spontaans in de geschriften door. Zo de vraag, waarom wij de Italianen en Spanjaarden achterna niet ‘tifus’ zouden schrijven en alle vreemde ‘y’'s, ‘u’'s en ‘th’'s niet over boord zouden smijten. Bij het doorgeven van de gedachten is al eens een politieke beschouwing ineens mee overgezwommen. De misschien als leergierig beschouwde ‘leerknaap’, kon er vast en zeker zijn voordeel mee doen.

Het is jammer dat Pée's bloemlezing ‘De kunst van 't briefschrijven’ - hij was een hartstochtelijk voorstander van de eerlijke publicatie van dit soort moderne belijdenisliteratuur, van vreemde en eigen auteurs en geleerden -, het is spijtig dat de bundel niet is klaargekomen in 1948.

[p. 309]

Werd de zoekende kunstenaar die Pée was, geïnspireerd door de sterke anthologie ‘Met het hart op de tong’? Of alleen maar door de zo laattijdige Multatuli-Funke-correspondentie? Hij dacht voor zijn modellenonderneming aan Conscience, Benoit, Van Beers, Dela Montagne, De Mont, Swarth, Nolet de Brauwere, Maurits Sabbe, wat een programmawijziging bleek in te houden, want zijn eerste neiging ging naar de voorraad uit van Renan, Heine, Liebig, Sacco-Vanzetti, Lawrence, Dickens, Mozart, Beethoven - ‘maar vertaald’, riep de leraar uit (24.1. 1948).

Krijgen dergelijke ‘biechten’ niet als het ware de gestalte van een genuanceerd gekleurde mentaliteitsatlas, waardoor het boeiend kan worden geestesreizen te reconstrueren van vrienden, die men gaandeweg hooguit is gaan waarderen, die niet vastlopen op leeftijdsklippen, maar wel geërgerd kunnen worden door remmingen of frustraties door zogezegde ‘medestanders’, ‘geloofsgenoten’, etc., soms plots onvoorzien opgelegd. Het alles wordt zo menselijk, zo heel direct. De leeftijden verliezen hun begrenzing. Dichter kom je staan, begrijpender bij de auteur, die zo woest op Heremans kon sakkeren, zo vurig op Fredericq kon losdonderen, doordat zij hem ontgoochelden, zij het dan slechts voor een fragment van een anderszins heerlijke bedrijvigheid.

Ik heb het gauw aangevoeld: hij stond in de storm, ‘cet agité’ - zoals hij het voor zichzelf herhaalde (9.5.1950) -, hij heeft zich verhard waar het moest. Aan vlagstrijken kon hij moeilijk denken: daarom ook zocht hij naar ‘modellen’ die hem konden stalen, zij het - ook deze - slechts naar fragmenten van hun bestaan.

Hij legde zich - naar zijn eeuwig ‘model’ - geen Dekkerse ‘ik’-spreuk aan. Hij nam zich slechts voor, in naam van de waarheid, te constateren, zelfvoldaan, wat Cesariaans, ja: ‘ik zocht. Ik overwoog’, en hij hield het ‘vici’ voor zichzelf. En dat precies tegen de velen in, die, hoe hooggeleerd ook, maar praatten als een ‘pontifex maximus’.

Het leven van Dr. Julius Pée zal stellig oprijzen uit Prof. Dr. Willem Pée's ‘aandacht’, zodat ik er heden kan mee volstaan nog enkel éen ontroerende zin van vader op te halen, geschreven op een ogenblik van grote verontwaardiging (24.9.1949), toen tóch tevredenheid over hem kwam. Hij dankt dan in gedachten, voor ondervonden bijstand. En hij bekent aandoenlijk: ‘Voor en door’ ‘mijn onvergetelijke vrouw’ ‘schreef ik Multatuli en de zijnen. Wij bespraken alles samen in onze eenzaamheid, in ons Weltverloren villatje te Staakte’. Daar kan de geadresseerde dan weer over dromen.