Album Willem Pée

De jubilaris aangeboden bij zijn zeventigste verjaardag

[p. 173]

En nog drie oude soldatenbrieven
door D. Fagot

In Taal en Tongval, XVIII jg., 1-2, 1966, blz. 27, klaagt G. De Smet erover dat ‘brieven die soldaten van Napoleons grande armée uit alle hoeken van Europa aan hun familie en vrienden in het vaderland hadden geschreven ... tot nog toe de belangstelling van de Vlaamse dialektologen niet hebben kunnen trekken ...’. Meteen publiceert hij dan de tekst van 8 brieven uit het Land van Overmaas en voorziet deze documenten van uitvoerige commentaar. Reeds vroeger, in jg. 1964-65, kol. 405-410, van Wetenschappelijke Tijdingen had hij drie brieven van dezelfde aard uit de streek van Landen laten verschijnen en er de dialektische elementen uit opgespoord.

De klacht is zeer begrijpelijk. Inderdaad hadden vroegere publikaties van dergelijke brieven¹ voornamelijk de inhoud op het oog en ook een boek als dat van K.C. Peeters² - een historisch gecommentarieerd ooggetuige-verslag van de Loenhoutse ‘conscript’³ Willem Kenis -, is niet geschikt voor dialektonderzoek om dezelfde reden: de auteur past immers de teksten van het handschrift aan de behoeften van zijn historisch geïnteresseerde lezer aan, maar aldus verliest de gepubliceerde tekst alle aantrekkelijkheid voor de dialektoloog⁴.

Merkwaardig mag het heten dat A. Boileau, die wèl een grote belangstelling aan de dag legt voor de taaleigenaardigheden van enkele dezer brieven, nergens in zijn overigens zeer te waarderen bijdrage⁵ in het Tijdschrift Brabant 1968, laat vermoeden dat hij weet heeft van de publikatie door G. De Smet en dan zelf nog eens de brief van J.W. Crickboom uit Aubel publiceert, er zelfs een foto bijvoegt en zegt: ‘De tekst ... hebben we in het staatsarchief te Luik ontdekt ...’. Vergelijken we dan de beide transcripties dan tellen we niet minder dan 16, toch niet allemaal, minder belangrijke, van elkaar afwijkende lezingen.

Voor wie de documenten zelf doormaakt wordt het trouwens heel aannemelijk dat er verschillende lezingen gegeven worden. G. De Smet zegt ergens zelf dat er vaak twfijel is tussen hoofdletter en kleine letter; wij voegen erbij dat sedert de Theresiaanse kalligrafie, via de scholen,

1 O.c.; J. De Smet, Biekorf, 1930, 1932, 1933, 1934, 1935, 1936, 1939, 1949. Of E. Fairon en H. Heuse, Lettres de grognards de l'Épopée napoléonnienne, Luik-Parijs, 1936.

2 K.C. Peeters, Soldaten van Napoleon, Antwerpen, 1955.

3 sic op titelpagina van handschrift.

4 Volgens foto geeft het handschrift b.v. ‘Korte uytlegginge van eene Reyze gedaen door Guilhelmu mus Kenis. Conscript van het Jaer 14 - 1806 bekoomen hebbende in de lotting den N.29 Den 22 february onfangt ik eenen brief van den Capileyn van 't recrutement behelsende alsdat ik gedestineerd was voor het armée active in het derde Jaegers te...’
K.C. Peeters publiceert, nauwkeurig de ‘inhoud’ weergevend en tevens verklarend: ‘Korte Uytlegginge van eene Reyse gedaen door Guilhelmus Kenis, conscript van het jaer 14, 1806, becomen hebbende in de loting nr. 29.
De 22^e Februari 1806 ontving ik een brief van de Kapitein van de werving, behelzend dat ik bestemd was voor het actieve leger in het derde Regiment Jagers...’ - Zulke transcriptie streeft klaarblijkelijk andere doeleinden na dan die van de dialektologie.

5 A. Boileau, Tschr. Brabant, 1968, 1, p. 14-19.

[p. 174]

reeds heel wat van haar luister in onze gewesten ingeboet had, de hoofdlettervorming vaak neerkwam op een groter schrijven van de kleine letter, maar dat tevens sommige kleine letters doorgaans wat groter uitvielen dan andere, zo b.v. de v, de w, de k, de c, soms ook de z, of omgekeerd, sommige hoofdletters uitzicht en formaat van de kleine letter benaderen zoals K en S. - Afgezien daarvan komt ons het gebruik van hoofdletter en kleine letter in al de brieven die we in handen hebben gekregen, vrij grillig voor, wat ook kan gezegd worden van accenten en diacritische tekens, zoals stippen op y en u of een soort U-Zeichen, dat we nog in het hedendaagse Gotisch schrift kennen. Wij hebben er dan ook van afgezien zulke bijzonderheden doorlopend in onze transcriptie te vermelden. Kortom, aanvechtbare lezing zal ook bij ons wel voorkomen, al hebben we ernaar gestreefd een zo bruikbaar mogelijke weergave ten dienste van vakgenoten te stellen en aldus de voorbeeldige acribie van onze gevierde niet al te zeer te beschamen.

Dat echter, afgezien van dit alles, eenzelfde woord niet eens overal op dezelfde wijze gespeld wordt, bemoeilijkt ook de dialektische identificatie van de brieven die in ons familiearchief berusten. Er staan buitendien hier en daar twijfelachtige lettertekens en het vergrootglas of de kwartsbelichting hebben ons niet toegelaten alles op te lossen.

I (recto)

a moyans den 16 mey 1813

Zeer beminde vaeder ende moeder zuster ende broeders
ende maseur ik laet ul weten als dat ik nog
kloek ende gezont ben en ik verhop⁶ van ul het
selven en oft het anders waer het zoude my groote
peyne veroerzaeken en ik laet u weten als dat ik
en goosens nog by malkanderen zyn en onder een volck
ik laet u weten⁷ als dar wy dar veil jongers van kennis
hebbe gevonde het geene⁸ my groot plaezier gedaen
heift⁹ en ik laet ul weten als dat wy zoo lang als wy op
de roet geweist¹⁰ hebbe wy alle daege ses stuyvers (gehad)¹¹
van ons geld gehad en een alf brood, en ik laet ul weten
als dat ik zeer wel content ben ik en hadde het noyt
niet gepeyst als dat ik zoo content zoude gewest hebbe,
om dieswil als dat er alle daegen zoo veel conscries in komen
want het volck dat dar in de stat lijd dat en is niet geloofbaer
en ik laet ul weten dat geld die gy gerangert¹² hebt dat is nog
in zijn geheel maer nue moet ik er gaen aen beginden
ik en wet geen¹³ partikelier n nus¹⁴ nus ..darom zoude ik

6 bovengeschreven r

7 bovengeschreven weten

8 bovengeschreven e

9 kan ook heeft zijn.

10 kan ook geweest zijn.

11 weer geschrapt.

12 bovengeschreven n.

13 bovengeschreven e.

14 geschrapt n en nus?

[p. 175]

 

I (verso)

 

 

 

wel gerene weten oft dat er geen partikelier nus

 

en is en oft dat er nog veil¹⁵ jongers moeten op gaen

 

ik zoude wel gerene hebbenzoo aest als gy dezen brief zult

 

ontfangen hebben van sito (sl) sito eenen brif op te zenden

 

ik zoude wel gerene weten hoe dat het gaet met mynen

 

vaeder ik zoude wel gerene hebben¹⁶ dat hy hem dar nit te veil¹⁷

 

en zoude van aen trekken want ik wet wel al(s)

 

dat ik beter content ben als¹⁸ hy

 

ik zoude wel gerene hebben als dat gy de complementen

 

zou doen tot bru(s) selen¹⁹ brussel aen u familie

 

de complemente aen mynheer vanderveken

 

en aen zyn vrouw de complementen aen den

 

smet en aen zyn vrouw (ik zoude)²⁰

 

de complementen aen Joanno (...²¹) robeet die op

 

de oude mert wont zonder mankeren

 

de complementen aen wouters en zyn vrouw

 

de complementen van Jan (S) (?) trappeniers

 

aen myn zuster treesia(d) de complementen

 

van francuscus goos... en zyn geheele

 

familie en oo(k) aen zyn zuster

 

 

 

2e blad, recto

 

 

 

dat is myn addresse a monscheur

 

monscheur wuyts jaeger (vo.) het 37 endertigsten

 

regement en de tweede companie en het

 

vijfde batelion Jaeger te voet

 

uwen gengensten zone Jan Wuyts

 

 

 

2e blad verso

 

 

 

Dezen Brief te bestellen

 

aen francuscus wuyts

 

beenhouwer in de

 

brusselsche straet tot

 

loven sito sito a mons

 

de partement de la dyle

boven: sporen van stempel: 186

Mayance

midden over adres: pennetrek (als verzendingsteken?)

onder: sporen van drie droppen rood lakzegel.

15 kan ook veel zijn met accent op tweede e.

16 boven geschreven.

17 kan ook veel zijn met accent op tweede e.

18 boven geschreven.

19 weer geschrapt.

20 weer geschrapt

21 drietal letters uitgewist.

[p. 176]

II

a moyans den 19 Junu²² 1813

Zeer beminde vaeder ende moeder zuster ende broeder en mauseur
ik laet ul weten als dat ik ul brief ontfangen hebt d
die geschreven was op den 6 Junu²² denwelken ik ontfangen
hebt den 12 van dde zelve mand waer uyt ik verstaen hebbe
als dat gij mij twee brieven geschreven hebt en dat ik maer eenen
ontfangen en hebt en waer dat ik uyt ik verstaen hebbe als dat
ul nog kloek ende gezond is het welk my groed plaeizier gedaen
heeft en ik laet ul weten als dat wy den 20 van de
zelve mand uyt moyans vertrekken naer rusland waer
ik niet bedroeft over en zyn want over den ryn is het
een goet leven wie zyn altemael uytgetrokken om naer
het groet leger toe te gaen en daer mede wensch ik ul
eenen saeliegen hoegdag van sinsen en ul en moet niet
schrijven als voor dat ik nog eenen anderen brief schryf
en als gij zoude goesting hebben om te schrijven moet gy naer
moyans schrijven dan zal hy my naer komen gy²³ en gy
kond wel peyzen hoe dat het daer gaet wy hebbe op den
19 junu²² de order gekregen en den 20 moeten wy vertrekken
end²³ en de Complementen van cozyn goosens aen
zyne geheele faemilië

II verso

en hy heeft ook eenen brief naer zyn uys geschreven
op den zelven daetum en ik hebbe ge.o.t²⁴ als dat
Jan ronsmans geschreven heeft het gene my groet(e)²⁵
plaeizier gedaen heeft en als zy²⁶ daer naer toe schryft
v moet gy de complementen daer naer toe schryven van
Jan wuyts

De Complementen Aen geheele

myne faemilie en Aen mynheer vanderveken
en aen van langendong beenhouwer en aen
den zotten de bruyn en aen wouters en aen
zyn vrouw

waer mede blyve uwe genegensten

zoone Jan Wuyts²⁷

22 Er zal wel degelijk û, dus mèt got. U-zeichen staan. Misschien moeten we toch wel lezen junii als b.v. Gen. van Lat. Junius.

22 Er zal wel degelijk û, dus mèt got. U-zeichen staan. Misschien moeten we toch wel lezen junii als b.v. Gen. van Lat. Junius.

23 Weer geschrapt.

22 Er zal wel degelijk û, dus mèt got. U-zeichen staan. Misschien moeten we toch wel lezen junii als b.v. Gen. van Lat. Junius.

23 Weer geschrapt.

24 Zal wel als ‘gehoord’ moeten verstaan worden. Erg jammer dat juist hier de krabbeling hier niets kan opleveren voor het gebeurlijk ontrondingsverschijnsel!

25 Eind-e weer geschrapt.

26 Misschrijving voor ‘gy’.

27 Brief is afgescheurd van het adresseringsblad dat ontbreekt. Duidelijk met een vers versneden pen geschreven in het eerste deel, terwijl de pen tegen het einde van de brief al sleet vertoont.

III recto

a bunzlau (^*) Den Aug(us)tus 1813
Zeer beminde vaeder ende moeder zuster ende broeders
en mauseur ik laet ul weten als dat ik nog kloek
ende gezondt ben en ik verhoup ul van het zelven want
oft het anders war het zoude my groote peyne veroorsaeken²⁸

* Stad in Silezië.

28 of: veroersaeken.

[p. 177]

 

en ik ben wel geheel creieus oft dat gy dieen brief ontfangen

 

hebt die ik in moyans geschreven hebt als ik vertrokken

 

ben en ik laet ul weten als dat wy van dan af geen

 

brood oft geen vries²⁹ gehadt en hebben oft geen prede

 

want als wy in logement kwamen mosten de menschen

 

ons eten geven gy kondt wel peyzen wat dat wy dar

 

kregen want wy waeren dikkils³⁰ met twintig man in

 

een huis en nue zyn wy in het groot armede en

 

dar gaet het nog veil³¹ erger wy krygen alle daegen

 

een(s half) van een brood en eens daes sop en dat wy

 

dar in het veldt gen.³² pataeten³³ en kosten aelen ik

 

en weet niet wat wy daen³⁴ zouden want dar zynder

 

veel³⁵ van ons volk gedeuzerteurt om dat zy geen geldt

 

niet meer en hadde want die dar gen geldt en

 

heeft die kan moylyk leven en een stuk van

 

vyf fran dat doet dar mar³⁶ maer negen en

 

viertig stuyvers van brabans geldt³⁷

 

 

 

III verso

 

 

 

en ik ben³⁸ zoude³⁹ wel gerene weten oft dat er nog veil⁴⁰

 

jongers zijn moeten op gaen van myn kennis en oft

 

Jan troppeniers nog in moyans lijd en als hy schryft doet

 

dan dan⁴¹ de complementen en daer⁴² om verzoek ik ul zoo

 

aest als dat gy dezen brief zult ontfangen van sito

 

sito weder te schryven zoo aest als het moegelyk is

 

om dieswil dat ik creieus ben hoe dat het met ul alte

 

mael is oft dat ul nog kloek ende gezondt zyt,

 

maeseur gy hebt ook de Complementen van uwen

 

Cozeyn Goosens en aen zijne zuster C⁴³ elisabeth

 

als dat hy nog kloek ende gezondt is in hy verhopt

 

ul van het zelven, De Complemente aen geheele

 

mijne faemilië en ook aen Jan ronsmans als hy nog

 

eens schryft De Complementen an mynheer van der

 

veken en aen zyne vrouw en aen wouters en zyn

 

vrouw en ook aen den smet en zyn vrouw en hoe dat

 

zy het al maeken met hunnen stiel en daer mede

 

wensche ik ul altemael enen plasanten kermis

 

waer mede blyve ik uwen genegensten zone Jan wuyts⁴⁴

 

en ik laet ul weten dien brief die in moyans niet

 

ten (.) regten gekomen en was hebt ik op den

 

sevensten van des mand ontfangen hebt

 

 

 

III 2e blad recto

 

 

 

adreszijde

 

 

 

a monsieur

 

monsieur wuyts beenhouwer

29 of: vreis met accent tussen e en i, misschrijving voor vlees of vleis.

30 Kan toch ook dikwils zijn.

31 of: veel met accent op tweede e.

32 volgt een uitgewiste letter.

33 of: poetaeten.

34 zal wel een verschrijving zijn voor: doen.

35 met ondergeschreven tweede e.

36 half uitgewist.

37 i.p.v. 55 stuivers. - Het moge nuttig zijn te weten dat: (volgens Sr. René Neron, Opgestelde Rekeningen voor den WISSEL die gebruykt wordt in het Oostenrykx Nederlandt. Brussel, 1758). één gulden, 20 stuivers waard was, en dat: 5 franc (volgens Jean Facon, Tarif Général de Toutes Monnaies Ayant Cours en France, Gand, 1811.) 55 stuyvers Brabants courant geld ging, dat dus 6 stuivers, of bijna 11% devaluatie hierop zat.

38 weer geschrapt.

39 boven geschreven.

40 of ‘veel’ met accent op tweede e.

41 weer geschrapt.

42 ofwel Darr.

43 letterteken uitgeveegd.

44 boven krabbel die als handtekening geldt.

[p. 178]

 

in De Brusselsche

 

straet tot loven partement

 

De la Dyle

 

Cito tot loven

voorzien van stempel:

N^o 52
(G)RANDE ARME(E)

alsmede van pennetrek midden over adres (als verzendingsteken?).

III 2e blad verso

Wuyts chasseur De la 2me Compagnie
2me Battelion du 37me regement
D'ynfanteri légere 2me Division 6me Corps
De la grande armée a Bunzlau en prusse
ou a la suite De regement
verzoeke van het adres van ul in
het frans af te zenden

Hoe boeiend de ontcijfering van zulke teksten ook zijn kan voor de taalpsycholoog, voor de grafoloog en voor misschien vele anderen, vragen we ons toch af wat de dialektoloog ermee aanvangen kan. Wat kan er uitsluitsel verlenen dat deze mengtaal van conventionele elementen en streektaal, de omgangstaal van Jan Wuyts weerspiegelde? Een dialekttekst is het alleszins niet. Bij elk opvallend verschijnsel moeten we ons afvragen waar het eigenlijk vandaan komt.

De eerste vraag die zich begrijpelijkerwijze opdringt is wel: heeft Jan Wuyts deze brieven zelf geschreven? Dat in de familie de mening algemeen is dat deze slagerszoon de pen inderdaad met een zekere vaardigheid zou gehanteerd hebben, is slechts een overlevering, die kan gekleurd zijn door familietrots, en doet feitelijk ook niet zoveel terzake. Als we zouden aannemen dat niet soldaat/conscrit Jan Wuyts de brieven heeft geschreven, dan zou het wel een wapenbroeder-logograaf kunnen zijn, maar dan toch wel driemaal dezelfde en mogen we bovendien vermoeden dat het een streekgenoot is. Bewijsbaar? Het zal wel altijd een hachelijke onderneming blijven zulke teksten aan een enge ruimte als Leuven of het Leuvense te binden.

Stellen kunnen we alleszins dat Jan Wuyts van Leuven was en wel uit de nog steeds bestaande Brusselsestraat en op grond van familiale, alhoewel onzekere, mededelingen, een familielid van de conscrit Willem Wuyts vermeld in K.C. Peeters voor Korbeek-Dijle⁴⁵.

45 K.C. Peeters o.c., p. 258: Willem Wuyts uit Korbeek-Dyle was reeds terug op 21 September 1814.

[p. 179]

Stellen kunnen we eveneens dat deze brieven komen van iemand uit een h-loos gebied; daarvoor liggen de aanwijzingen gespreid over de drie brieven:

brief I	: { een alf brood ...
	: { zoo aest als gy dezen brief zult ontfangen hebben ...
brief II	: { naer zyn uys ...
brief III	: { geen pataeten en kosten aelen ...
	{ zoo aest als dat gy dezen brief ...
	{ zoo aest als het moegelyk is ...

Leuven ligt weliswaar in een h-loos gebied, maar dit is juist zeer uitgestrekt.

We zouden op een gelijkaardige wijze kunnen aantonen dat er toch wel Brabantse trekjes te noteren vallen op het grammatische vlak. Het feit dat in brief I tot tweemaal toe het werkwoord zijn vervoegd wordt met het hulpwerkwoord hebben is ongetwijfeld kenschetsend:

{ zoo lang als wij op de roet geweest hebbe ...

{ als dat ik zoo content zoude gewest hebbe ...⁴⁶.

Bovendien gebruikt de schrijver wèl ik ben tot viermaal toe in brief I en eveneens viermaal in brief III, doch éénmaal de Brabantse lapsus: waer ik niet bedroeft over en zijn, en wel in de haastige, korte, brief vóór de dag van zijn plots vertrek uit ‘moyans’ (= Mainz). Dat deze brief van 19 juni dan ook een beetje slordiger voorkomt, had in ons de hoop gewekt dat er menige andere dialektische lapsus zou in te vinden zijn. Toch is ook deze hoop in ontgoocheling verzand. Onze grote speurtocht ging immers - waarom het verhelen? - naar duidelijke sporen van ontronding, die dan als Leuvense eigenaardigheden zouden kunnen doorgaan. Is het immers niet zo, dat zelfs de leek uit de buurt, Leuven meent te moeten typeren met de nabootsing van dit dialekt, grof overdreven, door de zinssnede: doeiɛndoeidəvoeidoeidoei] door en door de voordeur door⁴⁷.

Zeker we kunnen in brief III misschien lezen dikkils, waar de sterk geronde w uit weggevallen is en dit in overeenstemming met het Leuvense dialekt, maar met vormen als veil en vreis voor veel en vlees (waarin dan nog een opvallende verschrijving), lopen we niet ver. Misschien kan sop en mosten, dat zeker wel een zwakkere lippenstulping veronderstelt dan soep en moesten ons enigszins verder brengen. Ook vormen als creieus (2 ×) en partikelier (2 ×) voor curieus en particulier (J. van

46 Trouwens ook te vinden bij Kempeneers uit Landen. Cfr. G. De Smet, Wet. Tijd. 1965, 24^e jg. Kol. 408.

47 Ook elders bestaat die nabootsing van de tongval natuurlijk: Kijk, kijk een tweedekker (voor Gent), Schone schonk (ham) Sjang (voor Maaseik), Het water in de straat (voor Mechelen) en Bachten de kupe is zelfs uitgegroeid tot een streeknaam, gebazeerd op woordkeuze en uitspraak.

[p. 180]

Haren uit 's-Gravenvoeren (T. & T. 8, 1/2 p. 34) schrijft echter wel ‘ik woerd ulieden niet besonders te schreijven ...) wijzen zonder twijfel op ontronding, maar juist dèze ontronding in dèze woorden is ook ver buiten Leuven uitgedeind. Of zou het hypercorrecte herstel van een woord als gedeuzerteurt, of zelfs de naam Francuscus voor Franciscus (2 ×) misschien op een worsteling met de gekende ontrondingsverschijnselen kunnen wijzen? We stellen slechts de vragen maar zouden over een positief antwoord niet verbaasd staan.

‘en gy kond wel peyzen hoe dat het al daer gaet ...’ (II recto) ‘gy kondt wel peyzen wat dat wy dar kregen ...’ (III recto) - kond/kondt, dat volgens de context klaarblijkelijk geen praeteritum maar wel een praesens is, wijst misschien wel weer op een, niet zo nauwkeurig te bepalen, afwijking in de streektaal, maar is zeker geen fonetische transcriptie van het dialekt intra muros [ɣə kɪɲtʃ]; extra muros is ons [ɣəkoiɲtʃ] niet onbekend. Misschien een zoveelste, onbeholpen, nabootsing van de tongval?

Buiten creieus en partikelier zouden een menigte àndere woorden en vormen nader en kritisch kunnen bekeken worden. We stippen zomaar aan: jongers (herhaaldelijk in die vorm) den smet (smid, wellicht zelfs als soortnaam), de oude mert (oude markt), complementen (voor gewoonweg groeten), ul (ulieden, jullie, u), goesting (lust), peyzen (peinzen, denken) coseyn (neef), zoo aest (zodra, zo gauw), als ik vertrokken ben (hier in de betekenis: toen!) (brief III), we mosten (moesten) pataeten (aardappelen) (denken we maar aan de aardappelkaart van de Zuidnederlandse dialektcentrale - weer eens zeer ruim gebied!), viertig (veertig), plasant/plaeizier (vrolijk, genoegen), prede/armede, voor pree en armée, onderling consequent zou men kunnen zeggen, zijn waarschijnlijk maar hypercorrecte vormen. - kortom, allemaal woorden en vormen die in diezelfde waarde te Leuven een vrij gewoon gebruik kennen en die elders ten minste zeldzamer zijn. Geven die echter uitsluitsel? Vernuftige redenering kan hiermee natuurlijk méér dan wij er hier terloops mee doen, maar wie zal er ergens een Leuvense exclusiviteit uit halen?

De dubbele negatie met het partikel en (ééns zelfs drievoudig: nooit niet en) ligt verspreid over de drie brieven: I: dat en is niet geloofbaer, ik en wet geen partikelier nus; II: waer ik niet bedroeft over en zijn, ul en moet niet schryven; III: geen brood oft geen vreis gehad en hebben, geen pataeten en kosten aelen, die ... niet ten regten gekomen en was; het partikel komt ook zonder de tweede negatie voor: dat ik maar eenen ontfangen en hebt (II recto).

[p. 181]

Wie wil ziften in het geboden materiaal, kan vrij zijn gang gaan en veel opvallends vinden in handschrift, in zinswending, in spelling, in vorm- en woordkeus, in verschrijvingen, in Franse termen, in inhoudelijke elementen en in menig ander detail, dat in de drie documenten voor het grijpen ligt. Niets laat ons echter toe te besluiten: dit of dat was op dàt ogenblik een kenmerk van het Leuvense dialekt.

Zijn zulke brieven dan waardeloos voor de dialektstudie. Ach wat is waardeloos? In het land der blinden is éénoog koning. Hebban olla vogala nestas ... moet wel dienen voor de hele Oud-Nederlandse taalperiode en bij de hier gepubliceerde documenten, weten we toch zoveel meer over omstandigheden en verband, hebben we zoveel dat zin kan geven aan een verschijnsel. In elk geval weerspiegelen deze brieven een taaltoestand die het verdient eens vergeleken te worden met de reeds elders gepubliceerde stukken van dezelfde aard.