Beschrijvinge der stad Leyden (fragment)

19. Den Admirael Boysot comt met alle sijne Schepen binnen Leyden ende spijst de verhongerde Burgheren: Generale dancksegginge tot God over de ghenadige verlossinge der Stad Leyden.

^*De palen door des Stadts Timmer-man, met sijne hulpers uyt de Vlied ende de andere wateren daer de schepen deur moesten passeren, wechgenomen ende uyt ghetrocken wesende, ende de Vaert gheopent zijnde, soo is des Princen volck met alle ghereetschap, naer de Stadt ghecomen, den Admirael Loys van Boysot is met de voortocht met vreucht ende dancksegginghe nae de poorten van Leyden ghetrocken, daer sy gheluckelick sonder eenich wijder wederstandt des morghens omtrent acht uyren inne quamen. De Admirael van Zierickzee Adriaen Willemsz. bewaerde den hindertocht.

^*Met wat een onuytsprekelicke vreucht ende blijtschap den Admirael Boysot met de sijne, Van de Burgeren ende regenten ontfangen werde, soude niemant genoechsaem kunnen verhaelen: veel min de lust, viericheyt ende vlijdt die de Gemeene luyden (vande welcke het meerendeel in 7. weecken geen Brood gheproeft hadden, maer haere magere uytgheteerde lichamen moesten onderhouden met vreemde ende onghehoorde spijsen, gelijck voor heen gheseyt is) aenwenden omme wederomme Broot ende andere eetwaren van het Bootsvolck van Boysot ende andere te mogen vercrijgen. Wie soude konnen segghen wat een ghewoel, wat een getier ende geraes te dier uyren binnen der Stadt Leyden insonderheyt langs de wateren daer dese Victualie-schepen voeren, gheweest is, hoe dat oude ende jonghen tot haer hals toe int water liepen, sprongen, ja tot aende schepen, swommen, om daer te halen Broodt, Haringh, Kase ende andere Spijsen, omme daer mede haer selven, Vrouwen ende Kinderen, de welcke door den gheduyrighen honger soo verde ghekomen waren, datse opt uyterste stonden omme haere zielen Gode ende 'tlichaem de aerde op te offeren, te verquicken, te verstercken, ende soot moghelijck was by haer leven te behouden. Langs alle Straten ende Steghen liepen de menschen mette Spijse inde handen van vreuchde roepende, Leyden is ontset, Leyden is ontset, de Heer zy eewich gepresen. ^*De Proviande inde Stad gekomen wesende, so hebben die vanden Gerechte op dat alle dingen ordentlicken mochten gheschieden, geordonneert dat men in S. Iacobs Gast-huys een groot gedeelte

* Boysot coemt in Leyden des morgens ten 8. uyren.

* Vreuchde binnen Leyden over haer Verlossinghe.

* S. Iacobs Gasthuys het Provianthuys.

[p. 538]

souden brengen, ende hebben die aldaer door sekere Gecommitteerden aen een ygelicken die sulcx begeerden doen uytdeelen, te weten, aen elck persoon een half broot, een stuck kase ende een peeckelharingh: op dat de arme uytgehongerde menschen die soodanighe spijse in vele dagen niet genoten hadden, geen maete houdende haer selven niet en souden over asen, maer hare magen metter tijt ende altemets werderomme gewennen tot soodanigen spijse.

Men konde sonder mededooghentheyt niet aensien hoe elendichlick dat het verhongerde volck de haringhen ende andere spijsen verslonden, die hun den Admirael in sijn incoemste langhs de Vliedt ende andere wateren varende uyt den schepen liet toeworpen, ende insgelijcx het broot, twelck sommighe alsoo inslockten ghelijckerwijs oft sy tot geenen tijden hadden connen versadighet worden, waer door het den sommighen die geen maete en konsten houden.niet wel en bequam, ende door te groote Gulsicheyt ende onmaete met het eten tusschen de tanden hebbende, opter straten ende elders seer haestich ghestorven zijn: alsoo datter menichte van menschen door onmate haer leven geeyndicht hebben.^*

^*Tot een eewige gedachtenesse dat God almachtich de Stad op sulcken ongehoorden wijse ghespijst heeft, ende dat de voorverhaelde victualie schepen door de Vliet inde Stad ghekomen zijn, soo hebben die vanden Gerechte inden Jaere 1577. aen de Vliet-brugghe dese volghende Vaerssen doen stellen:

Men was in groot verdriet,
Want Eten wasser niet,
En 'tvolck van honger schreyden.
Ten laetst Godt nedersiet,
En sondt deur dese Vliet
Broot, spijs, en dranck in Leyden.

Aen d'een zijde vander Stadt nae de Meyr laghen drie Amsterdamsche Galeyen, die altemet op de Stadt gheschooten hadden, dan uyt der Stadt het grof gheschut ende van buyten het ontset vernemende, hebben oock heurder medegesellen vreese gevoelt ende zijn geweken.

^*De Admiraelen inde Stadt zijnde, zijn terstont met heur volck ende den Burgeren nae de Kercke ghegaen, ende hebben met den Kinderen van Israel den Heere die hun soo wonderlick een Zee tot drooch Landt gemaeckt, ende de gantsche Armade soo genadelicken ende behouden ter ghewenschter plaetse ghebracht hadde, van gantscher herten ghelooft ende ghepresen. Op dat de ghedachtenisse van dese wonderlicke

* Vele door te gierich de spijse genoten hebbende sterven.

* Gedenck Rijm opt incomen vande Leeftochten.

* Dancksegginge vande Borgeren tot God, van wegen haere Verlossinghe.

[p. 539]

Verlossinge door de tijt niet vergeten ende eyndelicken mocht comen te vergaen. Soo hebben die vanden groote Vroetschap te dier tijden gheresolveert ende besloten, datmen alle Jaren opten derden October over de gantsche Stad houden ende vieren sal een Generale Bid ende Danckdach. Omme God almachtich te loven ende te dancken dat hy de Stad te dier tijden soo ghenadelicken verlost heeft van haere Vyanden: De welcke voorgenomen hadden de Borgeren ende Inwoonderen geheel te ruineren ende te verderven.

Baldei volck die des daechs te voren wijckende tot Zoeterwoude ende voornamelick door de Weypoort ghebrandt hadden, lieten op desen derden Octobris over al uyt vreese heyr hutten staen, voornamelick in de Schansse tot Leyderdorp ende daer omtrent: ^*Want hoe wel sy driemael soo sterck van volcke waren als des Princen volck, aengesien dese soo met Soldaten, Bootsghesellen ende andere die wapenen voerden, (uytghesondert die de Proviande voerden) over de xxv C. niet sterck en waren: Daer teghen hadden Baldei volck hun beroemt over de elf duysent mans sterck voor Leyden te leggen, ghelijck oock ghenoech ghenomen mach worden uyt heur Brieven hier voren verhaelt, ofte immers ten minsten wel ix M. sterck waren, niet tegenstaende dat sy soo veel stercker waren, soo en was daer niet min verschrickinghe ende vreese in hun, dan wy te voren gheseyt hebben, ende oock lesen voor Ierusalem ende Samarien geweest te zijn: Want de selfde hand die daer sijne Vyanden sloech, ende sijn volck op het alderongesienste verloste, heeft onghetwijfelt de Stadt Leyden, als alle de Werelt, iae selfs onse Vyanden moeten bekennen, alleen door sijnen crachtigen arm van hare miserie ende elende verlost ende bevrijdet. ^*Welcke bekentenisse Leyden, den Prince van Orangen, ende alle de sijne van gantscher herten voor alle menschen doen ende bekennen: seggende, waert sake dat heur betrouwen op de onsienlicke hulpe Godes niet gestaen en hadde, ende dat sy te vooren ghesien hadden, gelijck sy naedertijdt sagen, dat de Stadt soo gheweldelick aen alle kanten hadde beschansset geweest, sy en souden de Stadt nimmermeer hebben dorven aengrijpen om te victualieren met sulcken cleynen volck.

Aldus heeft de Heere in beyden, te weten, inde Vyanden ende het volc vanden Prince door sijne cracht willen wercken, op dat sijnder eewiger wijsheyt alleen de eere soude toegeschreven worden.

Ick moet door een tusschen-redene hier noch een wonderlicke daet by stellen, die oock sonder verwonderinghe niet en behoort aengesien te werden. ^*Op dien nacht als de Spangiaerden de Schantse van Lammen verliepen, is binnen der Stadt de Wal ende Borstweyringe tusschen de Koe-poorte ende de Toorn van Bourgondien, tot de langte van xxvj roeden ingestort, en heeft van selfs een Bressche gemaect. Hadden der Stad Vyanden te vooren dit voordeel gehadt, ende voornamelick een nacht oft twee te vooren als sy inder nacht sochten de Wallen steelsche wijse te beclimmen, ende bysonder de Hoochwoerts poorte, die sy

* Getal vande Soldaten Baldei de Stadt belegert hebbende.

* Den Prince ende Leyden bekent alleen van Godt verlost te zijn.

* Bresse sonder geschut aende Coepoorte.

[p. 540]

alreede beclommen ende pasten inne te nemen, also hun van een Baghijn ghebootschapt was, dat aldaer geen Wacht en was, oft ten minsten seer weynich, hoe wel sy contrarie bevonden, ende van drie Roers scheuten stillekens wech moesten sluypen: sy en souden dit onghetwijfelt niet min voor een wonder werck geacht hebben dan de Burgheren nu doen, behalven schade ofte ten minsten angst: want heur stormplaetse soude sonder gheschut bereyt zijn gheweest: Dan het heeft den Heere anders belieft ende in de plaetse van schade bate ghedaen, te weten, door dit gedruysch der vluchtender Vyanden vreese vermeerdert, die daer meynden dat de Burgheren van vooren uyt quamen, ende heur Vyanden van achteren: Dies de Burgheren God meerder danckbaerheyt schuldich zijn.

^*Den Admirael aldus binnen Leyden zijnde, heeft terstont aen den Prince die tot Delft was gheschreven, ende zijn Vorst. Gen. de vreese ontboden die het den Heere belieft hadde in sijnder Vyanden herten te seynden, die welcke de Schantse van Lammen verlaten hebbende, hem eenen vryen toeganck inder Stad gelaten hadden.

^*Desen Brief wert sijn Vorst. Gen. op den voorsz. iij. Octobris ten twee uyren inde Predicatie sittende gebracht, ende was zijn Vorst. Gen. ongetwijfelt een ander tijdinge dan hy des morgens ontfangen hadde, dies zijn opgetogenheyt met dancksegginge tot den Heere, ende zijnen inwendige vreucht door de haestige veranderinge te grooter was. Ende liet terstont als dese zijne Predicatie int Francoys gedaen was den Brief openbaerlick vanden Predicant lesen, ende den Heere met vrolijcker ende vueriger herten dancken. Het welcke oock terstont (de tijdinge verspreyt zijnde) in beyde de groote Kercken, met een ontallijcke vergaderinge van volcke, ende wonderlicke vreucht ende viericheyt gedaen wert, inde tegenwoordicheyt van sijn Vorst. Gen. ende insgelijcx op alle plaetsen, daer oock de vreuchden-teeckenen van vier, klocken, ende gheschut aen alle kanten ghehoort ende gesien werden.

Als nu de Admiralen de victualie inde Stadt ghebrocht hadden, den Heere ghedanckt, de Burghers ghelaeft, verquickt ende ghemoedet hadden, hebben sy heure victorie vervolght, ende hebben heur Vyanden die in de Schantsen van omtrent Leyderdorp gheleghen hadden, naeghejaecht.

^*De Schantse in Leyderdorp, was boven der maten seer gheweldich gemaeckt, hadden oock daer inne leggende als daer eenige Boden quamen op heur ghewelt seer ghepocht, twelck hun alles nu streckt tot een meerder schande ende Gode tot meerder prijs, hebben oock ymmers soo schandelick de Schantsen vande Kage ende Oudewateringe verloopen, daer sy Jaer ende dach gelegen hadden: Want een seer kleyn getal voorloopers van des Princen volck (men seght twaelf) jaechden twee Vaendelen Knechten voor, vanden welcken oock sommighe op sulcker wijse liepen dat sy niet op en hielden, ter tijt toe dat sy voor Amsterdam quamen, daer sy tot haerder verschooninge seyden, dat heur

* Boysot in Leyden zijnde schrijft aen zijn Excell.

* Dancksegginge tot Delft over het ontset der Stadt Leyden.

* Schansse van Leyderdorp verlaten.

[p. 541]

gantsche Legher verslagen was.

^*Hier en dient niet vergeten wat de voorsz. Baldeus vluchtende in zijn Herberghe tot Leyderdorp gelaten hadde, namelick de gheschilderde Stadt van Leyden met alle heur straten, wegen ende watertochten soo de selve beschantset waeren. Als hy nu moeste wijcken, heeft hy daer onder geschreven: Vale Civitas, valete Castelli parui, quia relictis estis propter aquam, & non per vim inimicorum, Ende is in Duytsche Tale geseyt: Adieu Leyden, adieu alle omlegghende Schantsen, want ghy zijt verlaten om des Waters wille, ende niet door onser Vyanden cracht ende ghewelt. Ick belijde wel dat het water wel een vande voornaemste middelen was, het welcke desen Baldeo een oorsake gaf de Stadt ende zijn Schantsen te verlaten: dan hadde hy de rechte waerheyt willen spreken, hy soude geseyt hebben, ghy zijt verlaten door de crachtighe handt des Heeren, die mijn herte met alsoodaniger verschricktheyt verslaghen heeft, Dat Antiochus noyt met soo grooten schanden uyt Persien en verliep^*, Noch Timotheus met zoo grooten oneere nae Gezara en vlode^*, Noch Lysias so schandelick voor den Machabeen^*, als ick met de mijne u, ô Leyden, ende mijne menichvuldige stercke Schantsen hebbe moeten verlaten.

Des voorseyden Baldei volck is oock op desen tijt van de Goutsche Sluys verloopen, ende voorts uyt alle andere Schantsen tot 22. toe, behalven inde Schansse op de Waddinge, daer noch zommige bleven om de passagie vry te houden.

^*De dooden die in desen tocht van des Princen volck gebleven zijn, en waren gheen veertich, heur Vyanden belijden selve dat van haere sijde verslegen zijn meer als duysent Spaensche ende andere Soldaten.

* Baldeus woorden als hy Leyden moest verlaten.

* 2. Mach. 9.

* 2. Mach. 10. 32.

* 2. Mach. 11.

* Hoe veel Soldaten int ontsetten van Leyden ghebleven sijn.