Beschrijvinge der stad Leyden (fragment)

[p. 525]

15. Die van Leyden ontfangen van den Admirael Boysot ende sijn Excellentie Brieven door een Duyve: verhael van de groote ellende, honger ende sterfte binnen Leyden: ongehoorde spijse ende dranck byde Borgheren ghebruyckt.

^*Den eersten vlieghenden Bode is den 28. Septembris in Leyden gecomen, het welcke die vander Wet met Clocken-slagh heuren Burgeren den 29. afgelesen ende voorgehouden hebben: hun te kennen ghevende hoe dat sijne Vorstelicke Ghenade selve in het Leger gheweest hadde, om alle ordeninghe tot heurder verlossinge te stellen, ende begeerde dat die vande Gherechte een generalen Biddach souden ordonneren omme Godt almachtich vierichlick te bidden, dat hy de Stadt van haer ellende wilde verlossen ende sijne Excellentie victorie verleenen teghen hare Vyanden: ende dede hun alle vruntlick groeten: Begeerende dat sy noch een weynich in standvasticheyt souden volherden, de Heere der Heyrscharen soude door middelen in heur verlossinghe versien:

^*Ter wijl den zwarten Peen, het PalladijnscheLeyden,
Beleyde' omringende de Wallen, Muyren, Vest,
En dat om zwaerden peen, haer Borgeren meest schreyden,
Peen, die hem God toe zondt, als hongernoot en pest,
Rontsom met Schanssen ziet, naer Noort, Oost, Zuyt, en West:
Begraven isse' alom, den Vyant' waecke' om winnen yet.
Zo dat zijn trotsen mont, dorst roemen op het lest,
Om hier te raecken in, zelfs Iupin const beginnen niet:
Dione' heeft dit gehoort, daer zy in thooch van haer tinnen ziet?
Mijn hart gunt Leyden goet (sprac zy) tza Duyfkens geyl,
Vvlugge vlogelkens ontspreyt, en recht daer binnen vliet,
Deur snijt de lichte locht, en draecht hem van haer heyl
Veel blijder tijdinghen, u wech is niets onveyl,

* Een vliegende Bode binnen Leyden gekomen.

* Rijmen opte brief dragende Duyven.

[p. 526]

 

Mer onbezet, Mars ziet, is van des Moors goetgonderen:

 

Ick van den Batavier, Nepteyn die de bezeyl-de zee gebiet,

 

Oock den Iupin, God van de Donderen

 

Dees vougen hem by my, wel ist dan te verwonderen

 

Dat Leyden wert ontzet? elc brengt t'sijne' om verblijden,, by,

 

Iupin zijn stormend weer, Nepteyn vervult de bonderen

 

Mit zee, mijn Duyfkens ic, dus Leyden wert dees tijden,, vry,

 

Vliet wech Spec, zucht en zecht, dat jegens God quaet strijden,, zy.

Onder den Burgheren is hier door groote vreucht gheweest, ende heuren moet is seer ghewassen: loofden ende danckten den Heere, ende hebben ghelijck oock die andere heure verbondene Steden sonder ophouden ghebeden om haere verlossinghe.

Dese vreucht en was nochtans sonder droefheydt niet verminghet, want te vooren, ende noch op dien dagh, was de Windt in het Noordt-Oosten, die hun meer waters dede verliesen dan wassen, ende was op die tijt soo geschapen, dat in des Princen Leger alle hope schier scheen uyt te wesen, behalven op Godes onsienlicke middelen, die God deur de spring-vloedt mocht senden, die op den 29. September beginnen soude, ende duyren tot den tweeden Octobris: ^*So dat de voorsz. Admirael Loys Boysot aen sijne Vorstelicke Genade gheschreven heeft, soo hun de Heere by desen Spring-vloedt met den windt niet ghenadich en ware, ende hun middelen gaven die noch onghesien waren, dat hy tot de spijsinghe der Stad gheen moet en hadde, immers voor desen tijd, ende vreesde dat hy langher wachtende te laet soude komen: want sy en hadden inde Stadt niet meer Beesten dan daer sy noch tweemael vleysch mochten af om deylen, waer mede sy het acht dagen mochten herden. Die ellende die boven de sterfte, cranckheden, ende tweedracht in de Stadt was, vernam hy door de Boden dat die alreede niet dan te groot en waren. Gelijck oock inder waerheydt bevonden is.

^*Want vele en hadden in seven weecken gheen broot gheproeft, ende niet dan water ghedroncken. By den voornaemsten was het Paerden vleysch soo ghemeyn als nu het schapen vleysch. Honden ende Catten werden van den Vrybuyters ende andere in den Stad-poorten ghebraden ende voor leckernije ghegheten. De menichvuldighe vreemde kokagie die daer ghekoockt werden waren my onmoghelijck te schrijven, nochtans en kan ick niet nae laten eenighe der selver te verhalen ende te schrijven: Sommighe aten wijngaerts bladeren met sout ende stijffel geminghet. Sy bevonden groot onderscheydt tusschen de bladeren van verscheyden boomen, waerdoor van Peerboom bladeren veelderleys gerechten ghekoockt werden. Wortelen, Coolstroncken, afghevallen Cool-bladeren, jae selfs die onder de assche ende vuylnisse wech gewor-

* Boysot schrijft aen zijn Excell.

* Grooten hongher noot binnen Leyden.

[p. 527]

pen waren, was dagelicsche kostelicke spijse. ^*Wortelen in wat watermelc ghebrockt, gecapte huyden, waren by sommighen gemeynen cost. Andere aten heur hondekens daer sy mede pleghen te spelen. Daermen het vleysch uytdeylde, quamen de schamele Jongers waer een cleyn stucxken hing oft viel aten dat rouw op. Schellen van drooge schollen op der straten leggende, werden uyt den dreck opgeraept ende terstont gegeten. Het is ghesien dat schamele Vrouwen heur buycke over het hooft treckende op de mis-hoopen sittende, sochten de beste beenderen, ende droeghen, die met hun: ^*Waer sy een Coolstronxken vonden aten het selfde terstont op. De beenderen te vooren vanden Honden gheknaecht ende wechgeworpen, werden weder opgenomen ende vanden Iongers dickmael gesoghen ende geknaecht.

Een craem Vrouwe moeste haer lijden met een vierendeel bisquyts des daeghs. Sommighe Vrouwen waren also uytgehongert, dat de vrucht in haren lichame by nae verteyrt was. Het geronnen Beesten bloedt wert uyt de stinckende goten op de straten opgeraept, ende also ghegheten.

^*Soo veel heuren dranck aenging, daer was het lijdelicker mede, want boven het water hadden sy Bier op haver doppen gebrouwen, van een penninck de pot: Sommige brouden selve op stinckende draf, ende gebruyckten Alssem ende Wijnruyte in de plaetse van hoppe: Andere vermengden het water met Edick, waer door de Stadt opengaende inde selve nauwelicken Edick gevonden werde.

^*Een pont Boeters (die het crijghen kost) gelde daer 15. stuyvers: Een Wortel een stuyver: een Ey een stuyver, een pinte Soetemelcx vier stuyvers: Een Coolstruyck een halven stuyver: Een Pere ofte Apel twe blancken: Voor eenen sack Weyte ofte Tarwe wert hondert guldens gheboden.

^*Boven alle dese swaricheden was inde Stadt, (ghelijck ick te vooren geseyt hebbe) de sterfte so seer groot dat daer omtrent ses duysent menschen inne ghestorven zijn, wesende meer als het derdendeel vande Inwoonderen van Leyden, want die vanden Gerechte hadden de selve inde Belegeringe doen opschrijven, ende bevonden omtrent 16000. menschen. De kinderen van hongher versmachtende, spraken als inde Claechlieden Ieremie: Waer is broodt? waer is wijn? ende bleven op der straten ende in des Moeders armen doodt: want veel jonghe kinderkens werden met Peerden darmen ghespijsighet. Het is verscheyden reysen gheschiet dat op eenen nacht ende in een Huys drie jae vier Persoonen wel te passe te bedde ghegaen wesende, des morghens doot op haer bedde gevonden werden, die van honger ende kommer gestorven waren. De Burgers waren zo swack ende machteloos dat zy de dooden seer qualicken ter aerden konden draghen. Jae waren soo verde ghecomen dat haer de beenen onder 'tlichaem begaven ende ter nauwer noot een brugge konden opgaen om op hare wacht te comen: doch naer dien dat de Wachten even wel waergenomen moesten werden, zo

* Leydsche spijse in heur benautheyt.

* NOTA.

* Leydschen dranck in heur benautheyt.

* Groote Dierte.

* Sterfte binnen. Leyden.

[p. 528]

heeftmen verscheyden maelen gesien, dat eenige vande Waeckers langs der aerden naer de wacht hebben moeten kruypen, op handen ende voeten, ende die gemeenelicken in het begin vande belegeringe met haer thienen by den anderen waeckten, zijn door den honger ende sterfte soo verswact datse op 8. 6. 5. jae drie Persoonen ghecomen waren. ^*Het is verscheyden malen gheschiet dat dese swacke ende krancke Burgeren naer de wacht gaende of selfs op wacht ghestorven zijn, oft wederomme in hare huysen keerende haer Vrouwen ende Kinderen doot ghevonden hebben: De Moeders met hare kinderen tusschen de armen heeftmen doot gevonden. Jae het is dickmaels geschiet dat hier ende daer opte straten doode Lichamen gevonden zijn. ^*Een vreemde ende ongehoorde daet kan ick niet naerlaten alhier te gedencken ende te verhaelen, te weten dese: dat eenige Burgeren inder nacht een doot Lichaem ghenomen hebben, ende hebben 'tselve geleyt voor eenes stantvastigen Burgermeesters deure: men vermoedede om daer door stilswijghende, ende oock opentlick te kennen te gheven, dat hy ende eenighe andere vande Wet hier van oorsaecke waren, ende middelen soude soecken om dit te voorcomen. Eyntelick de ellende ende den jammer was binnen der stede soo groot, dat onmoghelijcken is die volcomentlicken te konnen begrijpen, veel min beschrijven ende verhaelen. Die nae het Ontset de magere aensichten, ende de knickende beenen saghen, mogen daer van getuygenisse geven.

* Droeve gestalte van de Leytsche Borgers.

* Ongehoorde daet.