Beschrijvinge der stad Leyden (fragment)

11. Eenighen oproer ende oneenicheydt tusschen de Burgeren binnen Leyden, dan wert ghestilt: De Admirael Boysot treckt naer de Lantscheydinge: neemtse in, ende steecktse door: Die van Leyden schrijven aen de Staten, ende aenden Admirael Boysot: antwoorde vande selve.

^*De voorschreven Brieven en waren by sommighen onstantvastigen noch niet alles sonder vruchten: Ende oft de Stadt Leyden aen de drie plaghen die haer gemeenlick by den anderen voegen, te weten, 'tSwaert, Pest, Honger, niet genoech en hadde ghehadt, soo is daer noch een vierde quellinghe by gecomen, te weten, dat sommige Burgeren die hun tot desen tijt geveynst hadden, seyden heur tonge nu uyt den Lombaert gehaelt te hebben, aengesien de voorsz. Commissaris Bronckhorst den 6. Septembris inden Heere gerust was, die anders, so hy geleeft hadde, wel alsodanighen oproermakers aen een galge soude doen knoopen hebben, want hy inder stadt seer strenghe Justitie hielt, soo dat hem een yeghelick ontsagh, het waer Papist, ofte Geus: Van dese ontstantvasticheyt, die oock by sommighen sittende inder Wet was, sult ghy hier navolghende noch breeder hooren.

Als nu de Admiralen voorsz. binnen Rotterdam door een groote vlijticheyt der Admiraliteyt van Hollant, waer van de Hoofden waren M. Cornelis vander Bronckhorst, M. Henrick Duyst, M. Henrick Meyster ende Lievin Iansz. Kaers-maecker, ter redelicker nootdruft

* Muyterie begint onder sommighe in Leyden.

[p. 507]

toegerust hadden, ende door Schuyten den 5. Septembris bevonden was, dat de Landscheydinge, maer anderhalven voet boven het water was staende: is by sijn Vorstelicke Genade besloten dese tusschen Zoetermeyr ende Wilsveen door te steecken, om van daer in het Zoetermeyrsche Meyr te comen, een quartier van een mijle vande voorschreven Landscheydinghe, ende zijn op den 20. der selfde Maendt, de voor schreven Admiralen de Rot uytgevaren met sekere andere Hollantsche Capiteynen:, ende den Gedeputeerden uyt den Staten ende Admiraliteyt, met omtrent 30. Galeyen, mitsgaders andere die uyt Delft ende der Goude toghen, oock seeckere Victualie-Schepen, twee Vaendelen Pioniers, ende andere dat hun noodich was, nae de Landtscheydinghe ghetoghen.^*

^*Hier toe hadde sijn Vorstelicke Genade verordent sekere Vaendelen Knechten, te weten Francoysen, Monsieur de La Durant, ende Catteville, om hun selven een uyre voor den daghe op de Landtscheydinghe te beschanssen aen beyde de zijden, ende dat waert mogelick, eer het den Vyant ghewaer werde, het welck alsoo met groote haest gheschiedede, ende zijn de Admiralen met heur schepen gelegen geweest om van besijden beyde dese Schanssen met heur geschut te bewaren.

Een half uyre nae de beschanssinghe zijn de Spangiaerden uyt Zoetermeyr gecomen na den Scheydwech om te schermutselen, ende stelden besijden in het hooge velde, namelick het Ambachts-lant, omtrent vijf Vaendelen knechten.

^*De Francoysen onder den voorsz. Coronel La Garde leggende, ende andere uyt zijnder Vorst. Genaden Wacht, die daer willich gecomen waren, niet tegenstaende dat hun van den Admirael Boysot gebeden ende bevolen was, dat sy de Vyanden doch onder het geschut souden laten comen, zijn met grooter hitte, soo wijdt van buyten heur Schansse na heur Vyanden gheloopen, dat de Admirael met zijnen Schepen geheel tot zijnen wille zijn geschut niet en const ghebruycken, hoewel het noch in vele door ses Galeyen van besijden soo treffede, dat sy alleenlick niet voort en quamen, dan weder te rugghe tot tweemael toe met schande ende schade nae Zoetermeyr moesten keeren. Des Admiraels Pilote wert alleenlick door den arm geschoten, ende sommige van sijn Boots-gesellen waren gewont.

Van de ander zijde, te weten, van Wilsveen oft Leytschen-dam zijn de Spangiaerden tegen den avont te voete ende te paerde uytgecomen, ende hadden daer een heftige schermutselinge, dan worden so door den haeck-schutten als het grof geschut, twelck dapper uyt den Galeyen in heur treffede, met schande te rugge gedreven, so dat de Galeyen die na roeyden, sommige Paerden ende Mans ombrochten.

Die van Leyden hebben opten 11. Septembris, wesende des Saterdaeghs, het schieten van dese Galeyen ende andere Schepen ghenoechsaem ghehoort: ende ten selven dage, op ofte omtrent de Landtscheydinge. een groote brant gesien. Waer inne de Burgeren seer ver-

* De Admiralen trecken na de Landtscheydinge.

* De Lantscheydinghe van des Princen volck aen twee zijden beschanst.

* De Spaniaerts keeren met schande van de Landtscheydinghe na Soetermeyr ende Wilsveen.

[p. 508]

blijt ende verheucht waren: hoopende seer haest verlost te werden: Ende die vanden Gherechte hebben inder nachte wederomme vier boden met brieven aen zijn Excellentie ghesonden, omme aen hem te vernemen de staet ende gheleghentheydt van het ontset. Welcke Boden haer met eede verbonden hebben om op het spoedichste wederomme te komen, ende zijn dienvolgende des Dijngsdaghs weder inde stadt gekomen.

^*Omtrent de Landtscheydinge geschiede een bittere daet vanden Zeelanders, die doch een zonderlinghe verbitteringhe op de Spangiaerts hebben, ende wederom de Spangiaerts op hun: Want de Zeelanders geleert zijnde door de voorgethoonde exempelen vanden Spangiaerts, die sulcx vanden Mooren ende Turcken gheleert hebben, (hoewel ick nochtans sulck naevolgen van eenen Christen niet en prijse) heeft eenen van desen geschoten Spangiaerts het herte uyt den lijve half doot zijnde geruckt, ende met sijne tanden daer inne gebeten, ende wech geworpen. Dit ghebeten herte met de Littekenen der tanden, is binnen Delf daer na van veel geloofwaerdige Luyden gesien: ende zijn doe oock eenige Latijnsche Carmina ghemaeckt, ende naderhant uytgegeven, ghenoechsaem betoonende datse eensdeels op het doorsteecken der Dijcken, als oock tot dien eynde gemaeckt zijn. Wes-halven ick goet ghevonden hebbe, de selve hier soo in haer eerste sprake, als verduyscht zijnde, by te stellen.

Lvgdunum cingit Batavorum miles Iberus,

A Batavo contra cingitur ille mari.

Non opus est gladiis ferroque rigentibus armis,

Sola pro Batavis belligerentur aqua.

Iacturam pecoris Batavus quam fecit & agri,

Humano decies sanguine Ibere lues.

Mercator sapiens tamen haud mercabitur unà

Hispani generis corpora mille bove.

Macra caro est, nuper cùm cor gustasset Iberi

Respuit, & canibus nauta vorare dedit.

Deseruere agros Batavi & Nassovius Heros,

Nullus enim fixos abstulit hostis agros.

Invenit ratio, sine sanguine pellere longè

Hostilesque manus Hesperiumque jugum.

Tolle moras, Hispane fuge, & ne respice terras

Pro quibus Oceanus pugnat, & ipse Deus.

* Ongehoorde daet van eenen Zeelander.

[p. 509]

Dese 16. goede Latijnsche Versen, alsoose by Frutier in 23. quade Duytschen vertaelt waren, zijnde by een Lief-hebber op nieuw by nae van woorde tot woorde aldus in Rijm overgeset.

De Spangiaert Leyden heeft beset aen allen zijden;
De Zee, den Spangiaert weer omringt en comt bestrijden,

Onnoodich datmen woelt, of sich te weere stelt,

De Zee den Spangiaert sal verdrijven uyt het velt.

De schae van Land en Vee (wat wilmen die verhalen?)
De Spangiaert met sijn bloet thien dubbelt sal betalen.

Hoewel geen van ons volck voor duysent Spangiaerts sal

Vermangelen een Os, oft hy most wesen mal.

Het vleysch te mager is. Laest als een Zeeu gebeten
Hadd' in een Spangiaerts hert, ist d'honden voor gesmeten;

Tis waer, de Bataviers en Prins haer Land af-gaen;

Dats rond om vast, en is tot noch toe blijven staen.

Dit is daerom gedaen, (lof zy 'tHuys van Orangien)
Om sonder bloedt van ons te breecken 'tjock van Spangien.

Wech Specken, vlucht van hier, en siet te rugge niet,

Daer Zee en water vecht, en Godt u self verbiet.

^*Alsoo die van Leyden middelertijt door seeckere Borgheren, als Ian Freck, also onder de Borgeren genaemt, maer wiens eygen name was Ian Iansz. van Aackeren, Lubbert die Ketel-boeter, Ioris Slot, Nachtegael, ende andere die door verscheyden weghen over quamen, aen sijn Vorstelicke Genade den 4. Septembris gheschreven hadden: daerinne heurder swacker Burgheren staet te kennen ghevende, hoe sy door den grooten hongher-noot uytgheteert werden, waer deur haer Wachten swack waren: Biddende dat heur ontset doch mochte ghevordert worden: Sorghende dat de Landtscheydinghe noch niet deur en was, aenghesien sy gheen water en vernaemen. Soo hebben sijne Vorst. Genade ende de Generale Hollandsche Staten uyt Rotterdam den 12. gheschreven aen die van Leyden, ghelijck hier inder somme nae volghende is:

^*Het was alle menschen bekent wat vlijdt ende costen sy deden om heur te onsetten: twijffelden ooc niet oft die van Leyden en souden aen heur zijde alle stantvasticheyt bewijsen, ende hun houden als getrouwe Bondgenooten, ende alle listighe ende soete aenslaghen des Vyandts verworpen, waer door den Vyandt hun vermeynde in

* Die van Leyden schrijven den 12. September aen sijne Excelentie.

* Staten Brief aen Leyden vanden 12. September.

[p. 510]

sijn handen te crijghen: Souden oock trachten dat sy den prijs behielden, die sy voor de gantsche werelt alreede vercregen hadden. Gaven hun daer beneven te kennen, dat heur uytghesonden Boden met heuren ooghen het doorsteken der Landscheydinghe ghesien hadden, ende dat des daeghs te vooren, sulcks sy alles by monde breeder soude verclaren: Sonden hun oock twee Copien van Brieven van hun den 4 ende 7 afgevaerdicht, waer inne sy sien mochten heur sorchvuldicheyt, voornemen ende raedt die sy hun gaven, misgaders de beloften van Octroyen ende Vryheyden in toecomende tijden. Onder stondt. Vwe goetwillighe mede-Verbonten de Ridderschap. Edelen, ende Steden van Hollandt, Representerende de Staten vanden selfden Lande, mitsgaders de Raden neffens sijn Excelentie.

Otto van Egmont. Adriaen vander Mijle. Willem Iansz. van Heemskerck. Cornelis vander Bouckhorst. Willem van Loo. Cornelis Woutersz.

Ende noch leger de onderteeckeninghe vanden Secretarius

C. de Rechtere.

Welcke Brieven die vanden Gerechte opten 15 Septembris openbaerlicken voor de Burgheren afghelesen hebben: de welcken door de voornoemde Brieven seer vertroost ende versterckt gheworden zijn.

^*Den 16. Septembris hebben sy desen Brief beantwoort: Danckten God met vreuchden ende den Staten van het voorsz. doorsteken: gaven heuren noot te kennen, ende begheerden dat het aen ghevangene werck ghevordert werde tot heurder verlossinghe.

^*Schreven oock opden selfden tijt aen den Admirael Boysot in Caracteren: gaven hem heuren uytersten noot te kennen: begheerden dat hy sijnen uytersten vlijdt wilde aenwenden: Versochten te weten waer sy hun souden naestellen, men soude bevinden dat sy niet traech en souden zijn.

^*Nu willen wy ons wederom keeren tot de Landtscheydinge daer wy tselve ghelaten hebben. Sommighe die daer meynden dit gheweste seer wel te kennen, hadden sijn Dorstelicke Genade wijs gemaeckt, als sijn volck over de Landscheydinge ware, dat sy dan wel sonder verhinderinge inde voorsz. Soetermeyrsche Meyr souden comen: dan dit ondersocht zijnde, wert verde anders bevonden.Ten eersten, was daer den Groenen-wech die daer een voet boven water lach, de welcke oock moeste inghenomen ende beschanst worde eer het de Vyandt gewaer werde twelc sonder het verlies van eenen mensche ghedaen wert, hoe wel de

* Leyden schrijft aen de Staten.

* Leyden aen Boysot.

* Groenen wegh inne genomen.

[p. 511]

Vyant maer een scheut van een Musquet van daer en lach. Ten tweeden, soo meynden sy van daer door verscheyden dobben en grachten daer turf uytgedolven was, tot inde Meyr te comen: dan daer en was maer eenen sloot die doorging, ende was door de Zoetermeyrsche brugghe op den Voorwegh legghende, daer hun de Spangiaerden aen beyde zijden, voornamelick in de huysen by de Brugge ende oock op de Brugghe, wel met 30. Vaendelen knechten beschansset hadden in alle huysen langs den wech. Aldus en cost men hier niet door, oft men moeste die met grof gheschut doen verhuysen.^*

* Spangiaerden beschanst opten Voorwegh.