Beschrijvinge der stad Leyden (fragment)

10. Den Admirael Loys Boysot met sijn Zeeuwen werden toegherust om Leyden te ontsetten: Baldeus ende andere schrijven weder aen die van Leyden: Leyden antwoort ende versoeckt passe-poort om eenige Gedeputeerden naer den Prince te senden, maer wert haer geweygert.

^*Terwijle nu die van Leyden in dusdanighen staet waren, het water vast inne liep, ende alle gereetschap tot het ontset veerdigh gemaeckt wert: zijn tot Rotterdam uyt Zeelant aenghecomen de Admiralen van Vlissingen, ende Zierickzee. Namelick Loys van Boysot, Heer van Ruart, ende Adriaen Willemsz. ende hadden heur volck op 7. Cromstevens boven met gheweldich gheschut toegerust, sterck wesende acht hondert Bootgesellen.

Dese brochten met hun sekere schepen met middelbaer geschut, om op platbodemde schepen te gebruycken, te weten over de 100. Lepelstucken, ysere ende metalen, daer by noch seer veel double ende enckele bassen ende kleyne stucxkens. Tot Rotterdam, Delft, ende andere plaetsen werden toegerust omtrent 200. platbodemde Schepen, om de Stadt daer mede te ontsetten. Dese waren aldus ghemonteert: Elck Schip hadde voren een metalen stuck oft sommige twee, ende ses bassen besijden: waeren hier boven versien noch met halve spiessen ende kuyssen, ende werden gheroeyt met thien, twaelf, veerthien, sesthien, ende achthien Mannen.

* De Admiralen van Zeelandt comen tot Rotterdam.

[p. 494]

^*De aencoemste deser Zeelanders en maeckte geen cleynen schrick onder heure Vyanden: Ende is oock een Volck twelck sich wonderlicken cloeck te water ghedraghen heeft, ende noch daghelicx draecht: Hoe wel nochtans veel van desen eenen wilden hoop was, die hun nochtans onder de Godvruchtige Capiteynen ende by den vromen vromelijck houden, ende seer strijdbaer bethoonen, ende hebben hun selven twee dinghen inghebeeldet: De Vryheydt des Vaderlandts, ende des Paus, ende sijnder Inquisiteuren tyrannie: Waer door oock sommighe van hun op desen tijt silvere halve Manen droeghen, daer op stont: Liever Turcks, dan Paus: want sy achteden des Paus tyrannie grooter dan des Turcks, die noch wel der luyder conscientien onder tribuyt ongedwonghen laet, ende immers soo wel oft beter zijn gheloove houdt dan den Paus.

^*Sy werden ooc dies te meer gevreest om dat sy niemanden en spaerden, het zy hoe groote Meesters dat het waren, ende dorsten op die tijt oock wel opentlick segghen, al vonden sy den grooten Commandeur, Paus, Keyser, Coninck van Vranckrijck, oft heuren Coninck selve in de schepen, als sy vyandelick teghen hun quamen omme over hun te tyraniseren, ende heurlieder heur leven ende Vaderlandtsche Vryheydt te benemen, ende des Paus jock weder op te leggen, sy en soudense niet min sparen dan den alderminsten Spanjaert. Dit spreeck ick (seyt Frutier) van de wilde woeste ende verbitterde, ende niet vanden Bevel-hebberen, ende begeere hier mede alleenlick dit volck een weynich af te beelden. Wt heur levende schilderie, ende soo sy ghehouden ende gekerft waren, beenen ende armen afghehouwen, mochten die gheene diese sagen oordeelen wat het voor een volck was.

^*Den laetsten Augusti werdt binnen Leyden afghelesen, naer dien dat binnen der Stede geen eetwaren, 'tzy Broot, Boter, Kase, oft yet anders meer te crijgen was, omme de verhongerde maghen langher te onderhouwen: soo hadden die vanden Gerechte gheordonneert ende goet ghevonden, datmen van dien tijdt af dagelijcx slachten souden eenighe Koeyen, op dat de Ghemeente haer daer mede mochten onderhouwen: inden aenvangh werden omtrent de 20. Beesten geslagen, ende het pont wert ghestelt op Negen deuts. Daer werde wel scherpelicken verboden dat alle ende yeghelijcken die noch eenighe eetbaere spijse in hare huysen hadden, dat sy haer niet vervorderen souden van dit vleysch te coopen, maer haer behelpen souden met haer spijsen die sy in haere huysen hadden. Dit werde alleen daer omme geboden omme de victualie te verder uyt te strecken, ende te sparen.

Als nu in het laetste van Augusto alle polders rontsomme Rotterdam ende der Goude blanck stonden, soo datmen met een groot schouwe hoys uyt de Venen over het Landt recht aen voor de Yselmontsche-poorte tot Rotterdam mocht comen. Doch dies niet te min het water aende voorsz. Landscheydinghe ende ander Dammen steutende, so dat het sijnen loop nae Leyden niet en const ghenemen, zijn de Vrybuyters

* Lof der Zeeuwen.

* Seeuwen waer om gevreest.

* Eenighe Beesten geslachtet, ende verdeelt binnen Leyden.

[p. 495]

vander Goude, met ettelicke Pioniers door bevel van heuren Gouverneur den Heere van Wijngaerden, ende M. Gerrit van Wijngaerden, Raedt neffens sijn Excel. aldaer gecommitteert zijnde, uytghevallen, ende hebben op den 3. Septembris den Hildam doorghesteken: doch dit en vorderde niet veel, want de Spangiaers stopten de selfde seven gaten, des anderen daeghs met hoy en hout.

^*Opten 2. September werden alle de gheslaghen beesten inde S. Pieters Kercke op Choor ghebracht ende uyt ghedeelt by Ian Lucasz. van Wassenaer ende Cornelis Claesz van Aken, van Stadts weghen daer toe ghecommitteert wesende, sy deelden voor yeder mensch twee pont vleysch voor vier daghen: maer de ghene die noch eenighe andere spijse hadden (als boven gheseyt is) en werde niet ghegheven.

Des Donderdaghs, wesende den 3. September, naerdien datter geen broot, noch mouten koecken, oft ander eetwaren te becomen en waren, maer dat haer de Burgheren met sulcken verschen Koeyen vleysch moesten behelpen, so was onder de selve een groote murmuratie, ghecrijt ende benautheydt: alsoo datmen de selvighe seer qualicken kon te nedersetten ende bevredighen. Waeromme de Heeren Regeerders resolveerden, wederomme eenighe Boden aen sijn Excellentie met brieven af te veerdighen: de welcke des Vrijdaeghs tot Delft gekomen wesende, de Stadt van Leyden door sekere schoten met grof gheschut haere behouden overcomste verwitticht hebben.

Baldeus met den sijnen voor Leyden legghende, en hiel omtrent desen tijt niet op met sijnen pennen strijdt, ende socht die van Leyden weder met schoone schriftelicke ende oock bittere dreychwoorden aen te gaen, ende dat inden eersten door eenen Brief van I. v. Matenesse de Wybisma den 3. Septembris uyt sijn sterckte tot Poel gheschreven ende door twee Missiven van hem onderteeckent, ende geschreven in Spaensche taele, de welcke van woorde te woorde alhier volghen, ende eerst den Brief van I. v. Matenesse de Wybisma.

^*Eersamen vromen ende seer voorsienighe Heeren Burgermeesteren. Officieren, ende Ingesetenen der Stede van Leyden, also ick gheleden omtrent twee maenden eenige brieven gesonden hebbe aen die Stadt van Leyden, innehoudende alle welvaren ende voordeel der Voorsz. Stad: dan hebbe op dat selfde pas seer weynich antwoort gecreghen. Nu ghemerckt wy sekere tijdinge hebben, ende ghyluyder selver wel weet dat het Coorn voor de Gemeente al meest ghegeten is, ende die Ghemeente haer nu moeten onderhouden met mout-koecken, wortelen, ende andere diergelijcke dinghen, het welcke een groote sieckte ende stervenisse in u l. Stadt is brengende, ende noch meer ende meerder brenghen sal, indien daer niet in voorsien

* Op wat plaetse tselve uytghedeelt werde.

* Matenesse schrijft weder aen die van Leyden.

[p. 496]

wort, want hoe langer hoe het quader sal zijn, aenghesien het niet mogelick is de Stadt te ontsetten met water, het welcke inghelaten was om Leyden eenighe voordeel te doen, dat meerder schade dan profijt doet, want Rhijnland ende Leyden hooger leyt dan Schieland ende Delflant: alsoo dattet niet moghelick is het water tegen de berghen op te leyden.^* Het secours van den Prince is seer sober: ghenomen dat hy 30. ofte 40. Vaendelen heeft, wat macht maecken? die passagien zijn beschanst ende soo ghesloten, dat het niet mogelick is daer door te komen. Op eergisteren sijnder gekomen noch omtrent Leyderdorp 600. oude Spaensche Schutten van Gorchum, alsoo datter nu zijn over de drie duysent Spangiaerden die op het secours wachten, behalven 22. Vaendelen Duytschen, ende 18. Vaendelen Walen, ende alle die paerden die hier noch mede zijn, ende noch meerder ombieden mach, oft van noode mocht zijn. Niet tegenstaende alle dese scherpe Belegeringe, is sijn Majesteyt te vreden die Stadt te ontfanghen, met alle die daer inne zijn, niemant uytgesondert in alle ghenade, die selfde te laten by hare Privilegien, niet te beswaren met eenighe Garnisoenen van Soldaten, dan die Stadt ende Burgers alle bystant te doen, van als dat syluyden begeeren sullen: ofter eenighe in mochten zijn, die heur op dese beloften niet en wouden betrouwen. die salmen vry gheley geven, ende ick salder voor tot Borghe inde Stadt comen, ter tijt dat sy sullen vertrocken zijn daert haer believen sal. Ofte begeert ghy luyden eenige Articulen by geschrifte te stellen, ende die geteyckent hebben van die Commendoir Major, die wilt mijn senden, oft laten wy den anderen spreecken: ghyluyden sult meerder vercrijgen, dan ghy begeeren sult. Het is quaet datmen niet mach hooren. Hier is den Coronel Mario Carduny, die eertijts by Cornelis Willemsz. inden Hoorn is gelogeert geweest, die hem selven presenteert met mijn by den Commendatoir Major u l. appoinctement te maken, ofte by u l. inde Stadt te comen. Hierom bysondere goede Vrienden, wilt u l. niet te wijdt betrouwen op dinghen die niet mogelick en zijn, op dat ghylieden u persoons, met u wijf ende kinderen, ende het heele welvaren vande Stad niet brenght tot haer eeuwige verderffenisse. Ick bidde u l. mijn hier van te willen laten weten alle antwoort by den brenger van desen: ende laten wy soecken het welvaren van die heele Stadt, op dat wy vredelick

* NOTA.

[p. 497]

metten anderen moghen leven. Hier mede Godt bevolen. Metter haest uyt ons Fort, den 3. September Anno 1574.

V luyden gantschwilligen ende getrouwe Vriendt wat ick vermach
I. v. Matenesse de Wybisma.

Den tweeden is den eersten Brief van Baldeus in Spaensche Tale geschreven opten 4. September uyt Leyderdorp, ende was vanden volgenden Inhout:

Para el Magistrado y Pueblo de Leyden.

^*Obstinados Leidenses contra Dios, y contra vuestro Rey y Sennor. Aunqui no es digna de misericordia buestro grande obstinacion, pero siendo la volundad de su Mag. clementissima de aceptar os con clemencia, si connoceis buestra culpa, No hequerido faltar de scrivir os estos ringlones oara haser os la ultima protestation (como por esta os hago) de que rindays la tierra a su Mag. y yo en su nombre os prometo la fee de Christiano, y de Cavallero, que todos sereis per donados generalmente vidas y haziendas sin excepcion ninguna, y aunque sean Monsr. de Nortvick el Commissario Brunchorst, y Piter Ariars Burgomaestro, configuiran esta gratia infaliblemente. Y para que meior podays considerar y determinar lo que mas os comuiene, es Doy de termino por todo el lunes que viene seis destemes, en el qual tiempo podreis libremente embiar una, dos, o mas personas a tractar con migo sobre este particular, embiando adelante un Tambor, que por la presente concedo salbo conducto para venir, y tornar, libremente a las personas que embiare des, y no os dexeis enganar de vanas esperancas de succorro, pues lo que mas os comuiene es la gratia de su Magestad, que se os offrece, y sed ciertos (que si aceptais lo que os affresco) en mi terneis un buen Amigo. Pero si per severays en vuestro Ruyn proposito, creed

* Baldeus schrijft aen die van Leyden.

[p. 498]

me, que pausareys por el Cuchillo de Iustitia, Dat. en Leyderdorp 4. de Septembre 1574.

Francisco de Valdes.

Om dat een yegelijcken, de welcke dese Beschrijvinge soude mogen ter handen comen, den innehout vanden voorgaenden Brief soude mogen lesen ende verstaen, soo en hebbe ick niet konnen nalaten, die, mitsgaders noch een die volghen sal, uyt het Spaensch by een seecker goet Vrient te doen oversetten, ende verduytst hier by te voegen.

Aen de Magistraet ende Ghemeente van Leyden.

Obstinate Leydenaers teghen Godt ende teghen uwe Coninck ende Heere: Alhoewel uwe groote hartneckicheyt gene bermherticheyt weerdich en is, niet tegenstaende alsoo de goedertierenste wille van sijne Majest. is, u l. in genade te ontfanghen, by soo verre ghy alleen uwe schult kennen wilt: soo en hebbe ick niet willen laten u l. dese regulen te schrijven, om u te doen de laetste protestatie (gelijck ick u mits desen doe) dat ghy de Stadt opgevet aen sijne Majesteyt. Ende ick van sijnen wegen belove u l. op Christen-menschs ende Ridders gelove, dattet u l. alle gheheelick vergeven sal worden in lijff en goet, sonder eenighe exceptie: self al warent de Heere van Noortwijck, de Commissaris Bronckhorst, ende Pieter Adriaensz. Borgermeester, sy sullen dese genade voorseker verwerven. Ende op dat ghyluyden u te beter sult beraetslaghen ende ramen 'tgene u l. best te doen staet, soo verleene ick u respijt tot den gheheelen Maendagh naestkomende, zijnde den sesten van deser Maendt: Binnen welcken tijt ghy vryelick sult mogen senden een, twee, oft meer Persoonen, om met my op dit in het particulier te handelen, eenen Trommelslager voor uyt sendende. Want ick aen de Persoonen, die ghy senden sult, mits desen passeport verleene, om vryelick te comen ende weder te keeren. En laet u niet bedriegen met ydele hope van ontset: naedemael 'tgene u l. nutste zy, is de genade van sijne Majesteyt, die u aenghedient wert. Welcke aenvaerdende ghy u voorseeckeren meucht aen my eenen goeden Vrient te hebben: Maer wilt ghy volherden in u boos voornemen, soo gelooft my vry, dat ghy sult moe-

[p. 499]

ten passeren door 'tscherp mes van Iustitie. Datum in Leyderdorp den 4. September 1574.

Francisco de Valdes.

^*Den derden is een Brief van Don Ferdinando de Lannoy, de welcke hem te dier tijden noemde Stadt-houder ende Capiteyn Generael over Hollant, Zeelant, Vrieslant ende Vtrecht. Ende was vanden volgenden Inhout:

* Lannoy schrijft aen Leyden.

Don Ferdinando de Lannoy, Grave van Roche, &c. Stadthouder van Arthois, Hollandt, Vrieslandt, ende Utrecht, Overste Capiteyn over Con. Majesteyts Crijchs-volck, leggende in Hollandt ende Utrecht.

Eersame goede Vrienden, Gerechte ende Gemeente der stede van Leyden. Alsoo ick voor de handt sie uwer aller bederffenisse, die u seer nae by is, ende ick om de goede affectie die ick der selver Stad ende goede Burgeren daer inne wesende toedrage, gaerne verhoeden soude, soo vele in my is. Soo hebbe ick goet ghevonden mijnen Trompetter, brengher van desen, aen u l. te schicken, ten eynde ghy luyden van 'tgunt u aenstaende is, onderrecht mocht zijn ende adviseren, wat ghy terwijlen het noch eenich tijt is, daer tegens te doen sult hebben, ende in soo verre ghyluyden van meyninghe sout zijn u in eeniger manieren, onder sijne Majesteyts obedienti te begeven, mits daer toe versoeckende mijns Persoons, wil my selven in aller vlijticheyt by u luyden laten vinden, ende uwe saken in alle billicheyt helpen vorderen, ten eynde u l. Stadt, Mannen, Vrouwen, Kinderen, ende goeden van alle inconvenienten ende grouwel (die den overvallen steden plagen te volgen) gepreserveert ende beschermt mochten werden. Maer indien ghylieden by uwe voorgaende hartneckicheyt persevererende, geadviseert zijt het uyterste te verwachten, ende desen mijnen raet ende presentatie achter rugghe te stellen, soo protestere ick wel expresselicken by desen voor den Almogenden Godt ende alle menschen, van mijn devoir, meer dan voldaen te hebben, ende dat u l. bederffenisse niemandt ter Werelt dan u eyghen boosen ende obstinaten quaden wille sal wesen te imputeren. U desen over-

[p. 500]

sendende voor het allerlesten, sonder yet voorders van my te verwachten. Eersame goede Vrunden den Heere Almachtich verleene u sijn Goddelicke gratie, ende tot aengrijpinge van u eygen welvaren, een oprecht verstant ende goede wille. Gheschreven uyt Utrecht, desen 5. Septembris Anno 1574.

Don Ferdinando de Lannoy.

De selve Trompetter hadde noch een Missive van den selven date uyt Utrecht geschreven van thien uytghewekene Leytsche Burgeren: De welcke de Burger-meesteren ende de Burgeren mede vermaenden ende sochten te bewegen tot het overgeven vande Stadt, onder de ghehoorsaemheyt van sijne Con. Majesteyt van Spangien. Het Sommarium van haren Brief was in effecte dit volgende:

^*Dat sy met grooter noot den voorsz. Brief (de welcke hier voor ghestelt is) vanden Grave de la Roche verworven hadden. Op dees tijt mochten die van Leyden ghenade ontfangen soo sy wilden, ende so sy de selfde verworpen, so protesteerden sy heur Vaderlicke plaetse van grouvvelicke periculen ghevvaerschout te hebben, die hun in goet ende bloet anders nakende vvaren. Hun ten laetsten vvenschende kennisse om uyt den ellendigen staet in liberteyt gebrocht te vvorden: vvelcken Brief onderteyckent vvas by

Cornelis vander Hooch Claesz. Gerrit Roelofsz. Claes Oom Iansz. Buytenwech, Mees Alewijnsz. Garbrant Meesz. Ian Adriaensz. de Wilde, Reyer Iacobsz. I. Dircxsz.

Die van Leyden antwoorden den sesten September op dese Brieven genoech met dese woorden:

^*Dat sy den Prince van Orangien als Stadthouder ende Capiteyn Generael van weghen sijn Con. Majesteyt over Hollant eedt ghedaen hadden, ende insgelijcx den Staten des selfden Landts: Soo langhe sy hier van niet ontslaghen en waren, verhoopten sy hun in heuren eedt te quijten. Ten tweeden versochten sy Paspoorte al eer sy in eenige tsamensprekinge treden wouden, om sommighe vanden heuren by sijn Excellentie

* Thien uytgewekene Leytsche Burgeren schrijven aen die van Leyden.

* Antwoorde van die van Leyden.

[p. 501]

ende den Staten te trecken, ende beloofden binnen acht daghen weder te comen.

Don Francisco de Valdes dese antwoorde ontfangen hebbende schrijft aen de Stadt wederomme opten 8. September dese volgende Missive in Spaensche Tale:

A los Señores Burgomaestros y Magistrado de la Villa de Leyden.

^*Sennores Burgomaestros, he recevido su letra y perque enella ay algunos particulares, a los quales no se puedo responder ni satisfasex enteramente por letra holgaro mucho que embien los quatro diputados qne dizen con los quales yo pretendo. Communicar algunas cosas del servicio de su Magestad y bien de sa Villa, lo qual hecho si me pareciere comvenir y ser necessario qua passen al Principe de Oranie yo lohare y en caso que no comuiniere yo prometo mi palabra de dexair los tornar libremente a la Villa luego, a la ora que quisieren sinque seles de ympedimento ninguno y bien sera que los quatro deputados qne venieren trayan Comission del Magistrado y Govierno des sa villa, para responder me a algunos cosas que pretendo tractar con ellos del servicio de su Magestad. Datum en Leyderdorp 6. de Septiembre 1574.

Francisco de Valdes.

Naerdien die van Leyden in haer schrijven aen den Oversten Francisco de Valdes Passeport voor eenige Persoonen versocht hadden: soo hebben sy opten 9. September dese volgende ontfangen, geschreven in Spaensche Tale.

* Tweeden Brief van Baldeus aen die van Leyden.

Francisco de Valdes Maestro del Campo General del Exto. de su Magestad en Hollanda.

^*Por la presente conzedemos salbo conducto y licentia, a una o a dos personas de la villa de Leyden para que pendan venir a

* Pasport va[n] Baldeus.

[p. 502]

Leyderdorp a tratar comigo algunas cosas del servicio de su Magestad y que puedan traer las letras quisieren abiertas para el St. Conde de la Rocha, y para quales quiera otres Burgeses de Leyden de los que al presente est an en Vtrecht. o Harlem, y para que azi mismo puedan tornar se libremente a su Villa, quando quisieren. Dada en Leyderdorp a 9. de Septiembre 1574. Valga este pasaporta por dos dias.

Francisco de Valdes.

Den voorgaenden Brief ende Passeport verduytst wesende, is van den volgenden Inhout:

Aende Heeren Burger-meesteren ende Magistraet der Stadt Leyden.

Heeren Burger-meesters, ick hebbe uwen Brief ontfangen, ende alsoo inde selfde eenige besonderheden zijn, opte welcke niet schriftelick geantwoort, ofte gheheelick voldaen kan werden: soo waert my seer aenghenaem dat ghyluyden sonder de vier Gedeputeerden die ghy segghet: met de welcke mijne meeninge is te handelen van sommighe saecken den dienst van sijne Majesteyt ende den oorbaer vande Stadt aengaende. Het welcke ghedaen zijnde, by soo verre ick gheraeden ende van nooden vinde, dat sy voorder trecken totten Prince van Oraignen, ick salt toelaten: ende by ghevalle niet, soo beloove ick op mijn woordt, dat ickse vryelick sal laten keeren tot de Stadt, soo haest sy sullen willen, sonder dat haer eenich belet ghedaen worde. Ende tsal goet zijn, dat de vier Gedeputeerden die tsamen zullen komen, met heur brenghen Commissie vanden Magistraet ende Regeerders vande Stadt, om my te antwoorden op sommige saecken van den dienste van sijn Majesteyt, die ick voor hebbe met haer te handelen. Gegeven in Leyderdorp den 6. September, 1574.

Francisco de Valdes.

[p. 503]

Francisco de Valdes, Veldt-Overste des Legers van sijne Majesteyt in Hollandt.

Wy verleenen mitsdesen vry gheleyt ende verlof aen een ofte twee Persoonen vande Stadt Leyden, omme te mogen comen tot Leyderdorp met mijn te handelen, van sommige saken van dienste van sijne Majesteyt, ende om te moghen met hem brenghen sulcke opene Brieven als zy zullen willen aenden Heere Grave de la Roche, ofte aen eenighe Burgeren, die nu ter tijt zijnde tot Utrecht, ofte Haerlem willen senden: oock om te mogen vryelick keeren tot heure Stadt wanneer sy zullen willen. Gegheven in Leyderdorp den 9. September 1574. Dit Passeport is goet voor twee dagen.

Francisco de Valdes.

^*Die van Leyden versochten dese Paspoort om onder dit decksel heur Boden van andere saken te veyliger over te crijgen: ende dit was eenen listighen treck tegen heur Vyanden, de welcke sy ontboden dat hun doch wel bekent was, dat niet een Hase vry uyt Leyden door heur Legher mocht loopen door haer nauwe Belegeringhe, hoe veel te meer boden aen sijne Vorstelicke Genade, sonder heur bewillinge: hoewel nochtans ter contrarie sy vrye wegen wisten, ende den selfden nacht als heur vyanden meynden gantsch seker te zijn, daermen sulcx minst vermoede, zijn sy noch mette brieven aen sijn Excellentie gecomen. Oock waren hun het Pauselicke geloove ende de Spaensche beloften ghenoechsaem bekent, insgelijcks op wat wijse de voorsz. Commandeur in Granaden ende de Spangiaerden tot Zutphen, Naerden, ende Haerlem gehandelt hadden.

De uytgewekene Leytsche Borgers tot Leyderdorp leggende, die terstondt hadden ghepast naer het seynden van hare Brieven in heure huysen te trecken, gaven sulcx oock wel deur woorden te kennen, als sy tot den aenkomenden Boden spraecken: Wat onschult sult ghyluyden doch hebben? die van Haerlem mochten hun ontschuldigen dat sy door het gewelt heurder Knechten gedwongen waren, heur Stadt so langen tijt weder te houden, dan ghy en hebt geen Knechten inne, aldus en is voor u luyden geen onschult, ende u en staet gheen ghenade open: weynich denckende dat sy heurder Mede-borgeren namen deur haer getuygenissen eeuwich maeckten, ende hun een eeuwighe schande. Het wert nae der tijt openbaer wat genade dat die Stadt van Leyden ontfanghen soude hebben. Want daer was vastelicken besloten dat de Stadt Leyden eerst ende voor al het Leger daer voor leggende, ge-

* Die van Leyden versoecken passeport van Baldeus om by den Prins te trecken.

[p. 504]

heel soude hebben moeten betalen.^* Sommighe vande uytghewekene, hebben opentlick nae de verlossinge der voorsz. Stede tot Amsterdam bekent. Dat niet tegenstaende alle beloften der Spangiaerden besloten meyninge was, (o grouwelick voornemen!) so verde sy inde Stadt gecomen hadden, niet weyrachtichs te spaeren, jae selfs die ghehuwede Vrouwen om te brengen: De jonge Maechden mochten genade vercregen hebben, op dat sy tot der Spangiaerden ontucht mochten ghebruyckt worden.

Omme tot dit grouwelick voornemen te mogen geraecken, so heeft den Oversten Baldeus, wanneer de Borgeren in haren uytersten noot ende droefheyt ghecomen waeren, geresolveert ende besloten de Stadt Leyden te bestormen ende met gewelt aen te tasten: ende daer toe al last gegeven hadde: Maer God Almachtich die de bedroefde Burgheren in zijne heylige bescherminghe ghenomen hadde, ende besloten die door zijne almogende handt te verlossen: Die heeft door zijne wijsheydt dat voornemen also gestiert ende beleydet, dat Baldeus ter liefden van seeckere Jonckvrouwe, woonende inne den Hage, daer hy op verlieft was ende daer na by hem getrout is, van zijn besluyt verandert is, ende aen zijne Capiteynen ende Soldaten verboden zulcx in het werck te stellen, niet twijfelende of de Stadt Leyden zoude hem van zelfs wel in handen comen.

Het gene ick van dese saecke geseyt hebbe, zullen wy bewijsen mette woorden vanden Hoochgeleerden Firmianus Strada, genomen uyt zijne Latijnsche Beschrijvinge vande Nederlantsche Oorloghen, ghedruckt tot Antwerpen: De welcke by een van mijne goede Vrienden verduytst zijnde, aldus zijn luydende:

Baldeus liet niet nae dickmael naer den Haghe te gaen, alsoo hy aldaer op eene schoone Vrouwe verlieft was, die hy met gheduerige vleyinghe, minnelicke vryagie, ende Hollantsche vryheyt vervolchde, want hy haer tot eene Huysvrouwe in sijn hart verkooren hadde, ende oock corts daer na troude. 'Tgebeurde dat Baldeus daeghs te vooren, als hy voorgenomen hadde de Stadt Leyden te bestormen (daer toe hij sijn Crijchs-volck alreede last gegeven hadde) eene treffelicke maeltijt inden Hage om haeren wille hadde bereyt, sy op de selve maeltijt verschijnende, ende hy haer bedroeft siende, vraghende ernstich nae de oorsaecke van haere droefheyt, gaf hem voor antwoorde, dat sy niet anders als bedroeft conde sijn, alsoo haer voor oogen speelde den ellendigen stant der Ingesetenen van Leyden, die den volgenden dach gedestineert waren om geplondert, ende vermoort te worden. Dat de overdenckinge doen alleen van soo veele

* Besluyt vanden vyant, tegen Leyden.

[p. 505]

lieve ende familiere vrienden, die nootwendich tot openbare ruyne comen, ende tot Lijcken worden mosten, ghenoechsaem was, om alle blijtschap uyt haer harte te doen verhuysen, ende dat daer nae 'tghehoor van't succes, eene ongheneesselicke wonde in haer harte drucken soude. Baldeus om de hoope van Huwelijck niet af te snijden, gebiedt haer vrolijck van harten ende wel ghemoet te sijn, haer secretelijck belovende, dat hy sijn voornemen van de Stadt met ghewelt aen te tasten naerlaten soude, ende dat hy uyt liefde, die hy haer toedroech, de hertneckige Stadt soude sparen, twelck hy soo te liberaelder beloofde, als hy seeckerder was, dat de selve van selfs sonder eenich ghewelt ende bloet-stortinghe in sijne handen soude vallen.

Dus verre de woorden van Strada.

Dit menichvuldighe schrijven van soo vele, begost genoech een jaloersheyt te maken: want een yegelick woude hem toonen de vlijtichste te zijne ende den meesten prijs by den grooten Commandoor te hebben van het overgaen der Stadt Leyden, twelck eensdeels blijckende is uyt Iohan de Huyters Brief van date den 9. Septembris uyt Leyderdorp gheschreven aen den Heere van Noortwijck, wesende vanden volghenden Inhout:

Edele, Vrome Heere, den Heere van Noortwijck, mijnen goeden Vriendt, tot Leyden.

^*Edele, vrome, seer bysondere goede Heere ende Vrunt, op den selfder uyr als u Trommel-slagher hier gekomen is, ben ick int Leger gecomen, ende voor soo vele ick kan mercken, den Opper-Veltheer is verstoort gheweest teghens den Coronel ende Capiteyn, dat hy heeft laten passeren den Trompetter met sekere Brieven, denckende die selfde in te houden sekere affairen ende negotien roerende u l. staet, bysonder staende inde staet daer ghylieden u in vindt, ende dat die souden sien sonder der voorsz. Heeren weten, indient sulcx soude moghen zijn. Als die Stadt ende u Vrient, soude u raden, dat indien ghy yet te tracteren hebt, dat ghy wel sult doen, ende dat doen deur den voorsz. E. Veltheer Sr. Baldeus, die ghy weet so sachtmoedich ende barmhertich is. Ende ick ben seker datter niemant so savorabel wesen sal voor de Stadt, als die voorsz. Heere, ende dunckt

* Ian de Heuyter schrijft aen mijn Heer van Noortwijck.

[p. 506]

mijn dat ghyluyden behoort te begeeren soo veel te meer deur hem, ende met hem te negotieren, alsoot ten letsten al door sijn handen sal moeten gaen, als wesende Over-Veldtheer van al Con. Majesteyts Crijchs-volck in Noort-Hollant, ende de authoriteyt heeft daer al ende veel goets inne te doen. Ende indien ghyluyden hem meent verby te gaen, dunct mijn soude hem moghen belghen, ende groote schade doen de Stadt ende Burgeren van dien. Ick als u Vrunt ende oock vande Stadt, daer ick in mijn jonckheyt vijf Iaren inghewoont hebbe, hebben niet willen laten u dit te adverteren, begeerende tselfde in goet te willen nemen. Hier mede den Heer bevolen. Geschreven int Leger tot Leyderdorp den 9. Septembris 1574.

Uwen E. goede Vrient ten dienste
Iohan de Heuyter.