Beschrijvinge der stad Leyden (fragment)

8. De Regeerders van Leyden verbieden het schermutseren: Raetslagh om Leyden te ontsetten: eenighe Dijcken doorgesteken: Baldeus schrijft selfs aen die van Leyden.

De menichvuldige schermutselingen, soo op den 14. 15. Julij, als daer nae om der beesten wille gehouden, die de Borgeren om-

[p. 480]

trent de Stadt op dese tijt noch omtrent de seven hondert hielen, souden te lang vallen te beschrijven ^*: Want de Burgeren waren soo gewoon ende ghewillich in het schermutselen, dat die vander Wet met Clockenslagh het selfde moesten verbieden: gelijck ick voorhenen gheseyt hebbe.

De Leser sal oock weten dat die van Baldei Legher die vander Stad niet een Beest en benamen, ofte sy en betaelden het wel met verlies van heuren volcke, voornamelick voor de Loop-schansse buyten de Zijl-poort, daer sy met plancken over de sloten voorgecomen waren, welcken wech hun benomen wert, soo dat op den 6. Augusti acht Spangiaers voor de selve Schansse doot bleven, ende drie gevanghen.

Men weet oock niet dat sy inden gantschen tijt der Belegheringhe, den Borgheren meer beesten benomen hebben dan een Koe ende drie Calveren: het welcke aenmerckens waerdich is.

Ten wert oock niet met cleyne verwonderinge aengesien, hoe hun in tijt des noots de Beesten wanneer als sy de klocken hoorden allarm cleypen, nae de Stad begaven, ende door de ghewoonte het gheschut leerden kennen.

^*Omtrent desen tijt maeckte Baldei volck inden Hage ende daer omtrent leggende, eenen aenslagh op de Stadt van Delft, die sy door correspondentie van ettelicken inde Stad zijnde (die daerinne ghetrouwelick handelden ende sulcx te kennen gaven) vermeynden inne te crijgen: dan hier was voor hun alsoodanighen bancquet van begraven buscruyt ghecoockt, dat waeret sake dat sy in de poorte gecomen hadden, vele souden daer haest de daghen haers levens den cost ghecreghen hebben: ^*dan alsoo de sleutelen vander Poorte niet soo haest ghereet en waeren, ende den Valbrugge niet wel en wilde nedervallen (moghelick door de verbaestheydt des genen dien sulcx bevolen was) zijn de Spangiaerden te rugge ghekeert, daer die vander Stadt laet ghenoech onder schoten, soo dat sy hun gheen groote schade en deden.

^*Niet tegenstaende alle dese aenslaghen, ende dat oock die van Leyden seer benaeut waren, was een weynich voor dese tijt begost van Vrede te spreken (ghelijck hier vooren aen gheroert is) ende waren tot dien eynde eerst uyt Vtrecht ghesonden (hoe wel onder een ander decksel) Jonckheer Iohan van Mathenesse Heere van Reviere, ende den Advocaet Treslong, ende naemaels de Edele Hooch-gheleerde Godvruchtighe Philips Marnicx Heere van S. Aldegonde uyt sijnder gevanckenissen, ende dit alles met bewilliginge vanden Heere van Champangny. Aengesien desen handel in het Walsch beschreven, ende int Duytsch over-gestelt is, Sal de Leser die desen verder kennisse begeeren tselve moghen doorlesen.

^*Als nu ettelicke daghen met dese ydele hope van Vrede overgebrocht waren, soo hebben de Staten van Hollandt ende Zeelandt den Heere van S. Aldegonde na sijn ghevanckenisse (navolgende sijnen eedt) weder doen trecken, heur versoeck by maniere van supplicatie aen de C. Ma. mede ghegheven, vervatende dese puncten: De vreemde Natien uyt den Nederlanden vertoghen zijnde, soo onderwerpen hun de Hol-

* Schermutselen binnen Leyden verboden.

* Baldei eersten aenslagh op Delft den 19. Julij 1574.

* Aenslag op Delft gefailgeert

* Handelinghe van Vrede.

* Somme van der Hollanders ende Seelanders Requeste.

[p. 481]

landers ende Zeelanders met heur aenhanghers den Gheneralen Staten: ende dewijle oock de andere Gesanten insghelijcx nae Utrecht ghetoghen waren, ende het belegh van Leyden deurende bleef, ende heurluyder victuailie seer minderde: ^*Wert van sijn Excellentie ende den Staten niet te min rijpelick beraedtslaghet, op wat wijse men Leyden best ontsetten soude: doch aenghesien door het ontsetten te Lande door de seer nauwe Belegheringhe, t'geweldt der menichfuldighe schanssen, ende machte der Vyanden seer veel volcks soude ghespilt werden, ende nu alreede den meestendeel der platten Landen verdorven waren, ende uyt den onverdorven Landen de Vyanden meest onderhouden werden, ende weeck-gelt creghen: Daer beneven oock dat veel hoys ende coorns by eenen Edicte in Julio uytgegaen, meest inden Steden den Prince toeghedaen zijnde ghebracht was: werdt by sijn V. Genaden ende den Staten besloten niet aen te sien wat noch voor ghewas op den platten Lande was, te verderven om de benaude in Leyden te verlossen, ende heur vyanden te betoonen wat wille ende macht sy hadden: te weten, liever alles te laten ondergaen ende de schade te lijden (na sommiger schatten, wel van 300000. gouden Croonen) eer sy heur mede Lidmaten souden in last laten, ende hun van heur Vaderlantsche Vryheyt ende rechten, mitsgaders den alderkostelicksten schat, namelick Godes Woordt, te laten berooven. ^*Aldus wert (segghe ick) met ghemey[n]der stemmen het ghemeyne spreec-woordt rondt uyt ghesproken, Beter bedorven dan verloren Lant, ende bewilliget in het opsetten der Sluysen om Zuydt-Hollandt daer door, als door het deursteken der Maes ende Yssel-dijcken over al daer men het mocht doen, in het water te setten, ende op sulcker wijse een Zee met ebbe ende vloedt over een drooch ende vast landt te maecken, omme daer naer over het selfde als het door het invloeyen hooch ghenoech ghewasse soude zijn nae Leyden te vaeren, ende de Stadt op sulcker wijse te spijsighen ende ontsetten.

Hier toe wert Joncker Willem van Palesteyn, ende Joncker Daniel van Wijngaerden volle commissie ghegeven, de welcke met een goet getal Pioniers terstont uyt Rotterdam ghetoghen zijn, ende hebben teselfde te werck ghestelt.

^*Sijn Vorst. Gen. met M. Paulus Buys Advocaet vant Landt van Hollandt, ende sommighe vanden Staten, zijn op den 3. ende 4. August op den Yseldijck ghetoghen tot Cappelle, daer een Schansse wel versien met Knechten lach, alwaer den Dijck doorgesteken is, ende werden 16. gaten inden selfden Dijck gemaeckt, soo dat het laetste gat recht teghen Ysselmonde over quam. Tusschen Rotterdomme ende Delfs-haven werdt oock een groot gat ghemaeckt, twelck seer veel waters in brochte. De Sluysen tot Rotterdam, Schiedam, Vijf-sluysen, &c. werden al tsamen opgheset, soo dat de Sluys tot Rotterdam een gheweldich water in gaf.

De Dijcken doorgesteken, ende de Sluysen opgeset zijnde, heeft sijne V. Gen. uyt Zeelandt den Admirael Loys van Boysot ontboden: En-

* Beraedslaginge om Leyden te ontsetten.

* Besluyten het Landt onder water te zetten.

* Verscheyden Dijcken doorgesteecken.

[p. 482]

de na dat sy metten anderen inden Raedt van Staten beraetslaeget hadden, ende alle middelen overleght, op wat wijse, met wat volck, met wat schepen, ende gheschut, men Leyden best ontsetten soude, is hy om het volck ende gheschut nae Zeelandt ghetoghen.^* Hier en tusschen wert alle ghereetschap van plat-bodemde schepen ende Galeyen ghemaeckt ende toegherust. F. Baldeus met sijn Heyrcracht rontsomme Leyden legghende, ende hiel omtrent desen tijt niet op met sijn listighe ende dreychlicke vermaningen, soo door woorden, als voornamelick door een Missive den naest-laetsten Julij in Duytsche tale uyt den Haghe gheschreven, wesende vanden volghenden inhoudt:

^*Eersame goede Vrienden, naedemael ick verhope dat ghy altijts voor die Co. Majest. uwen natuerlicken Eerffheer gebleven zijt, ende niet en begeert de bederffenisse uwes Vaderlands, soo ghy siet de ellende daer inne t'ghevallen is, ende noch meerder (te verduchten) aenstaende is, ende bekennende die groote clementie ende barmherticheyt van syne Ma. vele noch even verhart ende obstinaet blijven, hem latende misleyden met ydele woorden ende valsch innegheven, verspreydende onder de schamele ende onnosele Ghemeenten dat syn Majesteyt niet dan alle hardicheyt ende wraeck over syn Ondersaten wil thoonen, twelck alle de wereldt anders kennelick is, ende wat groote ghenade die van Leerdam (naer dat sy niet meer teghens en mochten houden) gheschiet is, die alle in ghenaden ontfanghen, zijn, ende blijven vredelick sitten in hare goeden, soo oock by honderden persoonen soo binnen Vtrecht, Gelderlandt, Brabant, Vlaenderen ende andere syne Majesteyts Landen, wedergecomen ende ghestelt zijn in alle heure gheheele goeden. Ende soo ghy dies sout twijffelen ick ben te vreden eenighe die ghy sout willen seynden uyter Stad van Leyden, te geven vry pasport ende geleyde, te mogen trecken tot Vtrecht, Leerdam ende in andere plaetsen die sulcx metter waerheydt sullen bevinden. Want die deure der genade van sijne Ma. staet open: maer zijt des gewis als den tijt overstrecken is dat in contrarie alle de ghenade in straff ende wreedheydt veranderen sal. Ende ghy siet voor oogen de groote ellende ende armoede daer inne ghy zyt, ende dat ghy des Con. Majesteyts macht ende heyrcracht niet en meucht wederstaen: hoe wel men u blindt hockt ende contrarie de waerheyt wijs maect, so wilt doch een insien hebben opte ghelegentheyt der saken, ende in tijts wederkeren tot uwen ghenadighen Co. Ma. u versekerende dat alle die binnen

* Boysot comt in Hollandt uyt Zeelandt, ende treckt om volck.

* Brief van Baldeus aende stadt Leyden.

[p. 483]

der Stadt zijn, wat sy jeghens syne Majesteyt misdaen moghen hebben, dattet hemluyden al sonder yet achterhouden excipieren ofte reserveren ghehouden sal werden, ende van als vergheven ende quijt gheschouden is, ende soo ghy eenich twijfel sout maken, indien ghy yemanden alhier ofte tot andere ghenomineerde plaetsen wilt schicken, ick sal u gheven vry passeport ende gheley van te moghen comen ende wederkeren. Wilt hier van de onnosele goet onderrecht doen, op datse int leste niet en vallen in hare grondelicke bederffenisse ende ruijne vander Stadt. Want syne Majesteyts meyninghe is vander Stadt niet te scheyden, voor dat hy die in syn onderdanicheyt ghebracht sal hebben: ghelijck hy oock Delft ende andere Steden sal besetten ende benauwen, soo die van Delft ontwaer werden. Aldus verlaet u niet op't ontsetten vanden Prince van Oraignen, want ghy sult u met een ydele hoop bedrogen vinden, ende soo die van Leyden hen hier toe voeghen, ende wesende de eerste, sullen boven andere gratie gehnieten. Wt den Haghe desen naest-lesten Iulii 1574.

V goede Vriendt
Francisco de Valdes.

^*Die van Leyden en beantwoordeden desen brief niet, verschrickten noch en verflauden oock door den selfden niet, dan naevolgende het exempel van die van Bethulien ende de leere Johelis, begaven hun tot bidden ende vasten, met expres bevel vander Overicheydt, dat niemant teghen Godes Woordt in sijn vasten eenighe verdiensten soude stellen.

* Leyden antwoort niet op desen Brief.