Beschrijvinge der stad Leyden (fragment)

4. Baldeus soeckt door schoone beloften, ende door 'tschrijven van eenige uytgewekene Burgeren ende andere de Stadt te bewegen, maer te vergeefs: Romeynsche oft Laconische antwoorde van die van Leyden op haer schrijven.

^*Nu willen wy weder keeren tot die aenslagen Francisci Baldei. Soo haest als hy de voorsz. Stadt Leyden aldus belegert, doch geen grof geschut daer voor gebracht hadde: want hem wel bekent was, wat het selfde voor Haerlem ghekost

* Baldeus aenslagh voor Leyden.

[p. 456]

hadde, ende hoe weynich daer mede op die swacke ghemuyrde Stadt, uytgericht was, wel wetende dat hy op dese stercke welgewalde Stad, veel min daer mede soude uytrichten, heeft andere listighe middelen bedocht om de selfde met soete woorden en schalck bedriechlijck schrijven, ende oock herde dreygementen in sijn gewelt te crijghen, ende also hy vele vande uytgewekene Hollanders, by hem ende tot sijnen gebiede hadde, diemen op die tijt^*Glippers noemde, heeft de selfde daer toe willen gebruycken, het zy dan door heur eyghen aengheven, (twelck wel mach ghebeurt sijn: want sommighe meer dan te vuyrich waren om heur eygen Vaderlant te bederven, ende des selven vryheyt, mitsgaders Godes Woort onder te drucken,) oft door sijnen ende sijnder Spanjaerden raedt, ende heeft alsoo door hun, door verscheydene Brieven, uyt verscheydene plaetsen aen die vander Stadt geschreven: waer van ick den Leser sommige geheel, ende sommighe inder somme hier sal stellen, ende zijn de selfde Brieven daer die van Leyden hier vooren van vermaent hebben.

Inden eersten hebben Ian Adriaensz. de Wilde, ende Ewout Arent Gerritsz. opten 28. Meye aen de Burgher-meesteren, Schepenen, Raedt, Deeckens vande Schutterije, ende ghemeene Neeringhe der Stadt Leyden, uyt Haerlem, dese naevolgende Brieven gesonden, zijnde by haer onderteeckent doch niet geschreven, waer door de handt ende stijl geen cleyn vermoeden en geven dat de pijlen uyt heuren koocker niet en quamen.

^*Myn Heeren, de sonderlinghe affectie ende liefde die wy dragen tot onse Vaderlicke Stadt, geaccompaigneert met een groote verschricktheyt ende leetwesen, is oorsake gheweest u luyden te adverteren, te weten, dat wy versien dat mijn Heeren gheschapen zijn in een extreme calamiten te vallen, so verde uwer E. zijt perseverende in uwen wille, om de Stadt van Leyden te houden tegens den wille ende eere vande Con. Majest. onsen alderghenadichsten Heere ende gerechten Erf-Heere ende natuerlicken Prince: ghemerct wy volcomelick geinformeert zijn vande groote quantiteyt der Garnisoenen, die alreede geassembleert zijn ende noch vergaderen, so voet als paert-volck, de welcke heurluyder meyninge is op ons arme desolate Landt van Hollandt te vallen, van den welcken sommighe alreede vertrocken zijn nae desen quartiere, ende noch daegelicx trecken sullen, omme principalick u mijn Heeren te assaillieren ende overvallen: Daerenboven de groote quantiteyt van Spaensche Schepen, de welcke dagelicx approcheren totter selver effecte mede geequippeert. Biddende daerom u, mijn Heeren, seer hertelick, dat u ghe-

* Glippers.

* Twee uytgevluchte Leytsche Borgeren schrijven aen Leyden.

[p. 457]

lieven wille wel ende rijpelick met groot regardt hier op te letten, voor oogen stellende soo langh niet te willen vertoeven met u selven te bedincken, dat u de moyen deur opstinatie niet wechgenomen en werde: Alsoo mijn Heeren wel kennen d'intentie vanden Soldaten, die alleenlick tot saccagie ende plunderingh geinclineert zijn tot heurlieder particulier proffijt. ^*Biddende oock regardt te willen nemen op uwe arme Huysvrouwen, Kinderkens, ende arme oude Vaderen ende Vrienden, die u niet helpen en connen: ende en wilt niet oorsake zijn te sien mishandelen ende voor uwe oogen verloren te laten gaen 'tgunt ghyluyden soo dier ende soo grootelicx gerecommandeert behoort te hebben, te weten onder andere, het weynich goet dat uwer E. over gebleven is boven de groote dagelicxsche exactien, by u mijn Heeren gesupporteert by nae twee gantsche Iaeren, twelck ons nacht ende dach voor oogen is. Hebben daerom tot uwer contemplatie ons selven soo stout gemaeckt, ende sekere Remonstrantie vertoont aen den Edelen wel-gebooren Heere mijn Heere van Licques, wesende Gouverneur der Stadt Haerlem, die welcke een seer beleeft, discreet, ende verstandich Heere is, gheboren uyt dese der Majesteyts Nederlanden, alwaer alle sijne goederen gelegen zijn, seer gheneycht tot eendrachticheyt, pays, ende vrede, die welcke ons ter antwoorde gegeven heeft, dat indien hy versekert ware, dat u ghelieven soude te comen tot resipiscence ende ghehoorsaemheyt van sijne Majest. dat hy raet wiste u luyden te brengen tot sulcken asseurance, van u behouden lijf ende goet als ghy selfs soudet begeeren, so verde het selfde wilde gheschieden aleer ghyluyden vanden Garnisoene van sijn Majest. meer gesloten sult wesen, Ons tot dien eynde belastende u, mijn Heeren, te schrijven, dat mijn Heeren sullen selfs moghen concipieren eenige Poincten ende Articulen, op wat conditien ghyluyden u Pardoen sout begeeren, tselve extenderende soo uwen raedt gedragen sal, ende de selve in alder acceleratie overseynden aen den voorsz. Monsieur de Licques, die u terstondt sal doen hebben goet antwoort ende addresse aen den Commandeur Major de Castille, tegenwoordich Gouverneur Generael van sijne Majesteyts Nederlanden.^* Sulcx wy u niet en souden connen raden van beter addresse te crijgen dan door hem, de welcke oock het appoinctement voor Bergen in Henegouwen ghemaeckt heeft, twelck in alle sijne poincten volcomelick geobserveert is, volghende de beloftenisse, twelck wy

* NOTA. De Leser mercke op elck woort.

* NOTA.

[p. 458]

hopen, dat noch beter met u luyden gehouden sal werden. Biddende Godt den Heere, dat hem gelieve u E. te inspireren sijne Goddelicke gratie, ten eynde ghy mocht hebben 'tgerechte verstand om alsulcken uyre die u tot deser tijdt soo avantagieus is, niet te willen met quade perseverantie laten passeren.

^*Gerrit van Hoochstraten, heeft uyt Leyderdorp op den 29. May twee Brieven gheschreven, den eersten aen die vander Stadt Leyden, ende was een Brief sonder opschrift, den anderen eenes Inhouts aen sijnen Neve Gerrit Iansz. de Man, Wy sullen alleen den Brief aen Burgermeesteren deser Stadt geschreven zijnde, van woorde te woorde hier by voegen, gelijck wy die bekomen hebben, beneffens verscheyden anderen, (die yeder tot sijner plaetse ingevoecht sullen werden) vande Erfghenamen van Jonckheer Ian vander Does, Heere van Noortwijck: ende die was vanden volgenden Inhout:

* Gerrit van Hoochstraten schrijft aen die van Leyden.

Aenden Burger-meesteren, Regenten, ende Raedt der Stadt Leyden.

Lieve ende seer beminde Heeren ende Vrunden, ick gebiede mijn t'uwer liefden, tselve adverterende dat ick een brieve bestelt hebbe ter handen van mijn Cousijn Gerrit Iansz. de Man, den welcken ick uyt goede gunste die ick den Stadt van Leyden ben toedragende, geadverteert hebben het inhouden van dien te communiceren, tot welvaert der goede ende vroome Burgheren daer inne zijnde, aldus zult weten, dat ick alle tselve u luyden te kennen ghegheven hebbe deur expresse Ordonnantie ende bevel der Overster Hopluyden alhier zijnde, als namentlicken den Drossaert van Wedden, ende Gerard van Sichem, door wiens bevel ick u luyden in mijn voorgaende brieve verhaelt hebbe, dat de Stadt van Leyden ten hoochsten niet belast sal werden als met twee Vaendelen Knechten, ende begeert ghyluyden voor dese voornoemde twee Vaendelen, Duytsche Knechten, het selve en sal u niet gheweygert werden. Aldus mocht alhier bestellen uwe Gedeputeerden, metten alder-eersten, den welcken de voornoemde alle vryheyt sullen doen houden, omme te moghen komen alhier ende weder-keeren, ende met henluyden vry inden Haghe by den Veldt-Heer te trecken, omme alsoo te mogen transigeren ende volcomentlicken handelen vanden accorde ende vrede onder voorgaende contitien. Die Hopman den Drossaert presenteert zijn ey-

[p. 459]

ghen persoon te stellen inde Stadt van Leyden tot uwer verseeckertheyt. Sult hieromme wel doen ende accelereren u luyden goede meyninge, also in het vertouven groot perijckel voor u.l. geleghen is. Lieve ende seer beminde Heeren, ons Heere Godt wil onse herten verlichten met sijnen Heylighen Geest, op dat wy luyden moghen ons selven voegen tot het gunt onser God aengenaemst ende ons luyden salichste is. Uyt Leyderdorp desen 29. Mey. 1574.

Al uwe l. dienstwillige Vrunt
Gerrit Hoochstraten.

^*Op dese drie Brieven hebben die vander Stad op de oude Romeynsche ofte Laconische wijse, met desen seer corte woorden beantwoort:

Fistula dulce canit volucrem dum decipit auceps.

Ende is in onse Tale te seggen:

Als de Vogelaer 'tVogelken vry siet vliegen,
Fluyt hy seer soet om 'tVogelken te bedriegen.

Den Brief die aen den Oversten Baldeo gesonden werde, was constich toeghesloten ende met Stadts Zegel versegelt, van binnen int midden was heel subtijl een Circkel ghetrocken, waer inne by naer met onsienlicke Letteren de voornoemde Sententie gheschreven was: want Baldeus den selvigen openende, meende datter niet met allen in geschreven was, wierpse van toornicheyt met eenighe smaet-woorden daer henen: maer daer nae nauwer opte selve lettende, sach de verhaelde antwoorde, segghende dat hy de Schrijvers tselve wel verleeren soude.

Gerrit van Hoochstraten dusdanighen antwoorde vande Regeerders deser Stede op sijn schrijven ontfangen hebbende, konde niet bevroeden waeromme, ofte door wien alsoo geantwoort was, ende hy noch de Capiteynen zijn Meesters daer mede niet te vreden zijnde, heeft de penne andermael inde handt ghenomen, ende den selven dagh naer den middagh aen sijne Neef Gerrit de Man, desen volghenden Brief gheschreven.

^*Beminde Cousijn Gerrit Iansz. ick hadde op huyden voor middage, een open Briefken ter goeder meyninge aen u ghesonden by een Maecht van Leyderdorp, maer ick twijfel ende vermoede dat u tselve niet ter hant en is gecomen, vermits de selve Maecht op staen-

* Die van Leydens antwoorde op dese Brieven.

* Hoochstraten schrijft aen Gerrit de Man.

[p. 460]

de voet antwoort wederomme bracht, ende het antwoort op mijn schrijven hielt anders ter Werelt niet dan aldus, die superscriptie aen M. Gerard van Hoochstraten, ende inden Brief stont gheschreven: Fistula dulce canit, volucrem dum decipit auceps, ende voorts niet meer, sonder onderteyckeninge. Het inhouden van mijn was in effect int beginsel anders niet, als dat ick verstaen hadde, hoe dat ghy goede toesicht genomen hadde tot welvaert van mijn ende mijne kinderen, waer van ick u was bedanckende, ende tot een teecken van goede danckbaerheyt liet ick u weten, inden eersten, dat ick door Gods genaden mijn sieckte overcomen was; ende op gister avont tot Leyderdorp ghecomen, werden my wederomme vernieut aldaer by den Overheyt die groote gracie, diemen de Stadt van Leyden soude doen indien sy haer wilde stellen in handen vande Coninglicke Majesteyt, ende behalven alle haere Privilegien ende anders vry houden, souden mogen ghenieten alsulcken loflicken pardoen als sy luyden wel verhoort hadden. Ende omme van als versekert te wesen, ende omme volcomentlick van 'tgunt voorsz. is, te moghen handelen, mochten tot dien eynde overseynden sekere Gedeputeerden alhier, ende de selve souden vry ende vranck mogen gaen reysen ende wederkomen tot haren believen, sonder van yemant beschadicht te werden, hier voren soudmen henluyden versekertheyt doen, ende by ghevalle van vorder vertreck, dat de Con. Majest. over zijn Rebellen zeer groote strangicheyt soude toonen, het welcke (dat te beclagen is) de goede ende vrome luyden van Leyden mede souden moeten misgelden. Lieve Cousijn, dit en sullen langer geen Fabulen wesen, soo verre de goede Luyden van Leyden nu des Con. Majest. ghenade-pardoen sijn verwerpende, want daer soo gruwelick op die van Leyden, in ghevall van voorder hartneckicheyt, wert gereet gemaect, dat my 'tselvigh[e] verdriet om te hooren: ende ghy sult eer yet lange in sulcken gevall[e] groote ellende verhooren over de voornoemde Stadt. Mijn Dochterken begeere ick nu in alle manieren uyter Stadt te hebben, alsoo ick met goede vermaninghe niet en voordere, ende bestelt my dat al hier op de Hof-stede tot Leyderdorp, ist moghelicken secretelicke[n] ende met alle sijn goetgen. Ghy sult waerachtich bevinden 'tgunt ick u gheschreven hebbe, duncket u goet wel ende wijsselick te doen soo toont datter luyden in Leyden zijn die des Coninglicken Majesteyts, ende haerluyder eygen welvaert beminnen. Hier mede God

[p. 461]

Almachtich bevolen, die ons herten wil verlichten t'onser zalicheyt. Uyt Leyderdorp desen 29. Mey 1574.

Opten voorschreven 29. Mey, soo hebben Ian de Heuyter ende Ian van Matenesse de Wybisma, hare residentie inden Hage houdende, beyde aende Burgher-Meesteren ende Regeerders deser Stede geschreven: dese volghende Missiven: de welcke ick goet ghevonden hebbe alhier gheheel inne te lijven.

^*Eersame, bysondere, goede Vrienden, ick en kan niet nae laeten u.l. te adverteren dat een deel van des Con. Majesteyrs Crijchs-volck weder int Landt ghecomen zijn, tot die sine omme eens de Landluyden te verlossen, vande groote overlast ende schattinghen, die sy luyden dagelicx lijden ende opbrenghen moeten, tot onderhoudt van dese Oorloghe, als oock omme u luyden te verlossen ende daer toe te helpen dat ghyluyden het Pardoen generael, twelck so wel is voor den genen die haer int Iaer van 1566. als desen teghenwoordighen trouble, ghemoeyet moghen hebben, ende dat u luyden tselfde by de buyten Crijchsvolck niet belet soude werden, ende also ick voor seker weet als die cedule vande geexcipieerde ghesien hebbende, dat niemant van Leyden int selfde Pardoen geexcipieert en is, ende ooc gemerckt ghy luyden, al geleden een Maent, het Crijchsvolck in die Stede te nemen, gheweyghert hebt, ende over sulcx oock op eergisteren, so dat sy luyden op gisteren sulcx by Con. Ma. Crijchsvolck benauwet zijnde, ghedrongen zijn gheweest haer over te geven. So is dan aengemerct tselfde ick niet en kan laeten u.l. by desen te vermanen, dat ghy luyden niet en wilt vergeten de genade vande Co. Ma. onsen alderghenadichsten Heere, nu alst u.l. gebeuren mach, waer te nemen, ende dat al eer ghy luyden door ghebreck ofte macht van des Majesteyts Leger, die noch comen sal, tot sulcken miserie komen sult, dat het Wijf ende Kinderen beschreyen souden. V.L. verseeckerende van weghen den Oversten Velt-Heer van t'volck hier in Holland zijnde Don Francisco de Valdeus, dat hy voor u lieden sal schrijven ende spreecken aenden Gouverneur den grooten Commandeur, dat niet alleen ghyluyden het Pardoen, maer noch meer ghenieten sult, indien ghyluyden nu metten eersten comt, ende indien ghyluyden sulcx in meyninghe zijt te doen, sal den selfden Don Francisco de Valdeus geven vrij gheley, omme met hem te moghen komen parlementeren, ende vry wederkeeren, u verseke-

* Ian de Heuyter schrijft aen Leyden.

[p. 462]

rende dat ghyluyden niet dan cleyn Garnisoen van Duytsche knechten hebben en sult, ende sal navolgens mijn cleyn vermoghen u.l. alle behulpelicheydt doen, mijn mogelick zijnde.

Eersame bysondere goede Vrienden, hiermede den Almoghenden Heere bevolen, die u.l. ende ons allen verleene pays ende vrede. Geschreven inden Haghe desen 29. Mey. 1574.

V luyden goeden Vriendt,
I. de Heuyter.

^*Eersame vrome ende besondere goede vrienden, Burgemeesteren ende Regeerders der Stad Leyden; Also ick seer blijde ben van goeder herten ende uyt liefden die ic de Stad ende Gemeente aldaer toe ben dragende, hebbe niet konnen laten, gemerct ick gesien heb op eergisteren ende gisteren, die getrouwicheyt ende bystant die ghy luyden sijn Con. Majest. bewesen ende getoont hebt, ende mede het profijt ende dienste dat ghy luyden u selver ende de Stad van Leyden gedaen hebt. Hebbe hier om niet willen laten u.l. by desen te adverteren, hoe dat sijn Majesteyt als ons overste ende ghenadichste Coning van Spaigngen ende Grave van Holland, ons overgesonden heeft aenden Commandatoir Major een generael Pardoen over onse Nederlanden, soo voor de gene die int Iaer van 1566. geestimeert zijn geweest voor rebellen van sijne Majesteyt, als die haer nu in eenige saken ontgaen souden mogen hebben, ende begeert geen gewelt ofte bloetstortinghe te doen over sijn eygen Steden, dat haer te vergeven ende ontfanghen in ghehoorsaemheyt ende getrouwicheyt aen sijne Majesteyt, ende also ick het Pardoen gesien heb geteyckent ende begeert van sijn Maiesteyts wegen hier in dese Nederlanden ghepubliceert te worden, soo is dat het selfde gedaen soude geweest hebben, dan door sommighe oorsaken ist opgehouden tot Pinxter-dagh: het sal alsdan met alle solemniteyt gepubliceert werden. Ende indien dat het selfde niet gheaccepteert en wert, sal met groot geweldt ende bloetstortinghe gheschieden. Nu overmits ick gaern sien soude het welvaren van u luyden Stadt, ende van die schamele gemeente aldaer, hebben u.l. willen adverteren dat ghy luyden nu wilt wijselick in dese saecke handelen, achterdincken hebbende op u.l. Huysvrouwen ende cleyne Kin-

* Mathenesse de Wybisma schrijft aen Leyden.

[p. 463]

deren, ende houden u.l. Poorten gesloten, so voor des Conincx Crijchsvolck, als voor des Princen volck, ter tijt toe dat ghy luyden u begeerte ende wille van sijn Majesteyts eygen hant gecregen hebt, ende wy sullen ons mede stil houden sonder eenige schade aen de Stadt te doen, sullen gebieden dat alle de beesten rontdom die Stadt mogen vry ende vranck gaen weyen. Voorts soo wil ick selver by u luyden alleen in die Stadt komen, ende u.l. spreken, lijf, bloedt, ende goet, by u.l. opsetten voor het welvaren vande Stad, ende voor die schamele gemeente aldaer, so verde ghy luyden begeert op mijn te betrouwen, so wilt mijn schrijven, ende betrout op mijn, ick weet raet dat ghy luyden in geen seven jaer, noch soo lange als ick leve, nemmermeer vreemde Soldaten in hebben en sult: want ick weet wat last ick expresselick van sijn Majesteyt hebbe, hierom wilt met niemant anders handelen dan die ghy kent, noch laet niemant in al eer ick u.l. ghesproocken heb, ende indien ghy mijn schrijft dat ick op u.l. mach betrouwen, soo wil ick op goet geloove alleen inde Stadt comen, ende soecken niet langer de verderffenisse van 'tland. Ick heb by Ian de Heuyter, also ick noch doende was tot Valckenburch, doen schrijven een Brief van gelijcke inhouden. Soo sende ick u.l. dese Bode, op dat ick u.l. by monde mach breder spreken ende ick wil selve morghen comen by de Stadt, hierom wilt mijn terstont antwoort schrijven, ende laten wy den anderen gehou ende getrou zijn, ick wil leven ende goet by u.l. opsetten, ende wy willen regieren met goede Policie ende Iustitie. Hier mede God Almachtich bevolen. Metter haest uyt den Haghe den 29. Mey 1574.

U goetgunstige ghetrouwe Vriendt
I. v. Matenes de Wybisma.

^*Ick hebbe dese Brieven hier daeromme in het langhe willen by stellen, omme daer mede der Borgeren stantvasticheyt te toonen, die niet tegenstaende dit lieflick ende dreyghlick schrijven van soo vele treffelicke Persoonen, volstandich gebleven zijn in haer goede voornemen: gedenckende heur verbondt ende eedt ende haer so vroom ende onbeweechlick houdende, hebben hun het selfde schrijven te nutte gemaeckt. Dese Brieven ende de Leytssche Borgeren sullen ooc alle anderen steden die noch in tijden ende wijlen (twelck God verhoed) noch belegert moch-

* Redenen waer toe dese Brieven hier gestelt zijn.

[p. 464]

ten werden om dese oft dier gelijcke saecke, tot eenige leere ende waerschouwinge der vroomheyt ende stantvasticheyt dienen.