Leven en werken van Jacobus Bellamy (1757-1786) (2 delen)

[p. 142]

Hoofdstuk II.
Utrecht.
1782 -† 11 Maart 1786.

Het blijft ook altijd eene duurzamere satisfactie door Studiën zijnen roem te verwerven dan door de wapenen een onzekeren lof.

Kleyn aan Bellamy 4 Aug. 1782.

1. 1782.

Zelandus' brein en hand
Geschapen voor de pen der vrijheid van ons land.
Kleyn aan Zelandus, Junie 1782.

Als de tijd voor het vertrek naar de Akademie begint te naderen, wordt door schriftelike bemiddeling van Ds. Drijfhout, nu predikant te Middelburg, een ‘goede kamer’ in Utrecht ‘gehuurd tegen 70 gl. in het jaar..minder was ze niet te bekomen’, schrijft Mej. M. Drijfhout, geboren van Beem 22 Febr. namens haar man aan Rektor van Cruysselbergen¹⁾, ‘'t is bij goede menschen, in een Beddewinckel, de Naam is Tessemaaker; op de oude gragt tussen de Hamburger en gaarebrugge. Een zeer geleegen stand’.

Al zijn denken houdt Bellamy nu gericht op ‘de naderende Scheiding’²⁾. Even nog een verontwaardigd dichtje over de verdeeldheid op de voor 27 Febr. uitgeschreven Bededag, als een eenzijdig politiek-gekleurde Biddagsbrief, die met opzet van Doggersbank zwijgt en alle nadruk legt op een wassende gevaarlike volksanarchie, de gevoelige patriottiese gemoederen prikkelt...

...de tweedracht in den Raad is grouwelijk voor God.

maar, tweedracht in 't gebed, wat spelt dit voor een Lot!³⁾

1) hs. Z.G.

2) Kopie Sonsb. blz. 114.

3) Gedenkz. blz. 311. Kist. Neerl. Bededagen dl. I blz. 268; dl. II blz. 448-450.

[p. 143]

En als de Vlissingse dichter-apotheker Conrad Rutger Busken,⁽³⁸⁾ die op de Bierkaay woont, - een goede bekende van de Baanes - 21 Febr. plotseling zijn ruim 15-jarige jongste dochter Suzanna door de dood verliest - Vrijdag 1 Maart is Bellamy een der ‘10 Jonkmans’, die als geburen de jonge dode grafwaarts dragen (waarvoor elk ‘een dukaat’ krijgt) - tracht hij de bedroefde Vader te troosten met een konventionele bespiegeling (in rijmloze verzen) over de wijze, waarop een Kristen aardse smart moet dragen...‘bij snerpend leed als dit, nu band van natuur is gebroken, zwijgt de Rede; het geloofswoord alleen kan troosten en doen berusten, dan stemt ook de Rede in met Geloof, en Natuur herstelt, bedaart’....¹⁾

Begin Maart wordt de, Najaar 1781 gekochte, ‘vriendenrol’ ingewijd met verzen van drie Vlissingse dichtervrienden: Broes, van der Woordt en Busken²⁾; Broes het eerst, die in ‘Louwmaand’ te te Deventer beroepen, tot grote vreugde van Bellamy voor Vlissingen is behouden.

Fransje tracht hij dezer dagen nog zo veel mogelik te spreken, 'n enkele keer zelfs...‘op klaaren dag trots de onverzettelijkheid der moeder’, in haar eigen huis.

‘Wanneer ik aan mijn vertrek denk’ (heet het droevig) ‘is het even of ik aan mijnen dood denk...maar weinig dagen meer, en ik moet vertrekken...o mijn God! moet dan mijn geluk van zo veel tegenheden verzeld gaan? Daar dwaal ik - eenzaam en verlaten! even of of ik de snoodste der menschen was, behandelt men mij. Het meisje wordt van mij verwijderd - en zij is immers de mijne? Groote God! gij die mijn hart geschapen hebt, die mijne neigingen kent, gij alleen weet wat ik lijde! - ach! zo ik harer niet waardig ben, ben ik het leven niet waardig!..’ (en 10 Maart) ‘vaarwel Fransje! nu ga ik heen. de dag, die mij van u verwijdert, is gekomen..’³⁾

Pensionaris Lambrechtsen, die de inschrijving ‘tot bevordering der Studien van Jacobus Bellami, ter tyd toe hy Proponent zal zyn geworden’ voltekend krijgt tot een jaarliks te innen bedrag van 77 Zeeuwse Rijksdaalders (f 182), en een gift ineens van 50 Z. Rd. (f 130) ‘om geduurende de Jaaren van Studien..jaarlyks te worden verdeelt’,⁽³⁹⁾ geeft hem bovendien een aanbevelingsbrief mee aan Prof. Meinard Tydeman⁴⁾, zijn oude leermeester te Utrecht:

1) Uitg. Gedichten 1826 blz. 206.

2) Zie Bijlage XV.

3) Kopie Sonsb. blz. 314, 315.

4) (1741-1825), N. Ned. Biogr. Wdb. II. 1464. Sinds 1766 ‘Hoogleeraar van het Natuurlijkder Volkeren- en Roomsch-Duitsch regt’. Brief hs. Maatsch. Ned. Lett., gedagt. 3 Maart.

[p. 144]

‘Deze zal UEd. worden ter hand gesteld door zekeren Belami, een Vlissinger en te Utrecht in de Theologie zullende studeeren. De Natuur is hem gunstiger geweest als het Fortuin. De heer Drijfhout heeft een portie der beurs van dHr. Zwart verzorgt, en ik zal tragten met eenige Heeren hem een jaarlyks furnissement te verzorgen. In de Poësie heeft hy door eigen vernuft groote vorderingen gemaakt. En de gevoelens, die hy daar in ontwikkeld, pryzen hem niet minder aan, dan zyne verzen zelf. - Vergun my, dat ik aan U mynen Stadgenoot aanbevele, in hoop dat hy zulks waardig zyn en blyven zal’.

Jan van der Woordt, Piet Boone, François van Cappelle, Baas Kleeuwens en Gosardus Zandleven¹⁾ beloven tussenpersonen te zijn in de geheime briefwisseling met Fransje, beloven ook zijn Moeder te helpen, die moeilik schrijft. Cappelle zal zijn geldzaken behartigen, belast zich dus, naar 't schijnt, met de inning van het te Vlissingen ingeschrevene. In zijn zakboekje⁽⁴⁰⁾ schrijft hij enige namen van mensen in Utrecht, Amsterdam en Rotterdam, die hij misschien persoonlike groeten of brieven van Vlissingse vrienden moet overbrengen, of, als hij wil, kan gaan bezoeken, terwijl een brief van Jan van der Woordt aan de Amsterdamse Boekverkoper Pieter den Hengst Jr. het uitgeven van een eerste bundel verzen mogelik en gemakkelik moet maken.

Zo toegerust vertrekt Bellamy Woensdagmorgen 13 Maart met de beurtschipper op Rotterdam, en is ‘des middags om elf uuren op Rammekens’, vanwaar hij eerst ‘'s avonds te negen uuren’ wegzeilt. 's Nachts om 1 uur wordt geankerd ‘in het lassegat(?)’; na ‘een hevige bui’ gaat de Schipper ‘om zes uur’ (14 Mrt.) weer onder zeil, en laat onder ‘een frissche kou ten zes uuren des avonds voor Dort het anker vallen’. Vrijdagmorgen (15 Mrt.) ‘'s morgens 7 uuren vandaar’ vertrokken, zet Bellamy 's middags om 1 uur voet aan wal in Rotterdam. Trots tegenwind en kou is de reis niet onaangenaam geweest, en al ‘liet het weer niet toe zeer sentimenteel te zijn’, met welgevallen tekent hij in zijn zakboekje op:

‘de geschiedenis mijner reize zal niet zeer sentimenteel zijn. - een Juffrouw met haar dogtertje, een meisje van 5 Jaaren, moesten medevaaren. - Zij hadt het agteronder afgehuurd. -
is het geoorlooft mejuffrouw bij u beneden te komen? - zij zeide, ja. - nu volgde een stilzwijgen van omtrent een half kwartier. - maar alle zoonen en dochters van Adam, uit alle oorden - van den

1) Over Boone Aant. 21, over v. Cappelle en Zandleven Aant. 55.

[p. 145]

rijken Amsteldamschen koopman tot den schamelen Arnemuidschen visscher - konnen gevoelen dat zij kinderen van Adam zijn. - de kennis, die wij gemaakt hadden was, zoo als gij denken kunt nog eveneens als alle kennissen, die eerst twee uur oud zijn.
wij zullen eerst mijn eeten gebruiken, zeide de Juffrouw, dan zal het tijd genoeg zijn om aan uwen voorraad te beginnen, mijn Heer!
ik boog mij -
ik maakte terstond mijn reiskoffer open en langde een fles wijn. - ik heb geen witten wijn, Mejuffer! zeide ik met een soort van verlegenheid. - het is volmaakt wel, mijn Heer! ik drink altijd rooden. - -

Gij kunt in die eene kooi gaan ik zal in de andere gaan, zeide de juffrouw. - de kooien stonden regt tegen over elkander. -
Verschoon mij mejuffer! de kiesheid.....en ik ben gelaarsd - ik bid u mijn Heer! begeef u te rust, het zal u fatigeeren. -
De juffrouw ging met haar dochtertje naar bed, en ik bleef nog een pijp rooken. -
ik nam het decorum zoo wel in acht dat ik niet in de kooi, - maar, tusschen de beide kooien in, met mijn hoofd naar de eene en met mijn voeten naar de andere kooi uitgestrekt mij op den grond nederleide. ik hield mijn laarzen aan.

toen ik van vooren te rug kwam, was de juffrouw bezig met haar hoofd te verzetten. - Zij hadt schoone bruine hairen. - nu dagt ik aan Fillis met meer vuur dan ik de gansche reis gedaan had. - de rede is zeer Natuurlijk, mijn Heer! ten minste voor mij zeer natuurlijk. Gij hebt wel tooverkaarten gezien, mijn Heer? - nu zoo zijn onze ideën allen aan een geschakeld - wel te verstaan ideën, die tot eene zekere Classe behooren. wanneer de grondidee van zulk eene Classe aangestooten wordt raaken ijlings alle de Ideën in werking - -

toen het Jagt voorbijzeilde stonden wij beiden voor het vengster. - om het Jagt natezien moest zij een weinig naar mij overhellen - zoodat - haar schouder tegen mijn arm - en heur hoofd tegen mijn hoofd zagtelijk wreef. - zie wegens het Effect van soortgelijke wrijvingen de Historie van Kapitein Tobias en de weduwe Wetman in het schilderhuisje -
zagtelijk wreef. -¹⁾

Vrijdagmiddag om 1 uur in Rotterdam, reist de jonge Zeeuw diezelfde dag nog verder per schuit of wagen via Delft naar Leiden, en vandaar met de nachtschuit over Alfen of Haarlem naar Amsterdam, waar hij Zaterdagmorgen met de eerste schuit tegen zes

1) Invloed van Yoriks Sentimentele Reis en Tristram Shandy. Zie Aant. 41.

[p. 146]

uur aankomt. Dadelik gaat hij nu op weg naar Pieter den Hengst, bij wie hij een paar dagen blijft logeren, hoewel zijn ‘zaken’ in één dag ‘genoegsaam zijn afgedaan’. Met zijn gastheer bezoekt hij Zaterdagavond de hoogbejaarde dichter Bernardus de Bosch¹⁾, ‘Makelaar op de Keysersgragt westzijde, benoorden de Leydse straat’. Laat thuis gekomen, schrijft hij ‘op een koude kamer’ toch nog even aan Fransje en van der Woordt. Aan Fransje zijn eerste briefje:²⁾

‘hier in Amsterdam, op eene eenzame kamer vertegenwoordig ik u aan mijnen geest terwijl mijn hart het onvolkomene van deze verbeelding beschreit. - Schrijf mij hoe uw moeder en die andere³⁾ zig aangesteld hebben na mijn vertrek...Zal ik het beursje haast krijgen?...morgen of overmorgen ga ik naar utregt’...

Aan Jan van der Woordt:⁴⁾

Mijn Vriend!
thans ben ik in Amsteldam. doch ik ben eerst dezen morgen hier gekomen. het was kwartier over zes toen ik bij den Hengst aanschelde. - mijn Heer is nog niet bij de hand, zeide het meisjen. doch ik zal hem roepen. -

nu volgt het eerste toonneel.

mijn Heer den Hengst, in een geelen nachtjapon,

de trappen afkomende.

ik.

mijn Heer den Hengst! ik ben uw dienaar. hoe vaart gij?

Hij.

om u te dienen mijn Heer. maar ik heb het geluk niet u te kennen.

ik.

dat geloof ik ook mijn Heer! - de schrijver van dezen brief zal u
beter bekend zijn.

Hij wreev zijn oogen.

die brief is van mijn Heer van der Woordt?..

ik.

ja mijn Heer. en ik ben Bellami.

Hij.

kom mijn Heer, gaa binnen! - Gij zult bij mij ontbijten. -

einde van het eerste toonneel.

1) (1708-1786). Kalff, Gesch. Ned. Lett. dl. 5 blz. 477 vgg.

2) Kopie Sonsb. blz. 315.

3) Zuster Neeltje.

4) hs. Z.G. Al wat in de brieven van B. en anderen onderstreept is, staat kursief gedrukt. Ik heb gemeend mij hieraan stipt te moeten houden. Dit verklaart enige inkonsekwentie in druk van eigennamen.

[p. 147]

om het U maar kort te zeggen, de Heer den Hengst bewijst mij alle mogelijke beleefdheid, en ik vermaak mij ongemeen in zijn gezelschap......waar zoud Gij nu wel denken, mijn Heer, dat ik den avond doorgebragt heb? - bij den ouden Heer de Bosch! een buitengemeen vriendelijk mensch! Hij zal in mijn Album schrijven¹⁾.
hoeveel Oden²⁾ denkt Gij dat hier verkogt zijn? - Niet een!! misschien zijn de Zeeuwsche vaarzen in Amsteldam verdagt. - nu heb ik nog vergeten te vragen hoe gij, benevens uw Ega, uw Dogter en zoonen³⁾ vaard! - Gij moet het mij vergeven; mijn hoofd is reeds zoo volkomen Amsteldams, dat het niet vreemd is dat er iets doorgaat.
in vertrouwen - dit heeft lang op mijn tong gelegen - hoe vaard Fillis? - lees dit niet hard op!
maandag denk ik naar Utrecht te vertrekken. mijn zaaken zijn hier genoegsaam afgedaan. - Zult Gij mijn moeder wel eens berigten, dat ik hier aangekomen ben? doch zeg niet dat ik zelf aan u geschreven heb; gij kunt zeggen, dat Gij een brief van een goed vriend gekregen hebt. - als ik in Utrecht ben zal ik U omstandiger schrijven. het sentimenteele van mijne reis is weinig; het weêr liet mij niet toe zeer sentimenteel te zijn.
N^o 64 van den Post heb ik reeds gezien, daar zult gij een deuntje Concordia⁽⁴²⁾ in vinden. morgen, indien het weêr het toelaat zal ik met den Hengst een wandeling gaan doen. Zoud Gij wel gelooven dat ik thans volkomen Amsteldams ben? Amsteldamsche sentimenten had ik reeds eer ik de stad in kwam; maar nu spreek ik volmaakt Amsteldams. - met hoeveel airs zal ik in Utrecht verschijnen!
wat denkt gij van Tobias Knaut? is hij niet schoon? lees die passagie van bladz 33 tot 40 nog eens attent na! -⁴⁾
vaarwel mijn Heer! ik zal niet meer schrijven. het is nagt en ik ben op een koude kamer - daar bij ben ik nog niet volkomen frisch. - De Heer de Bosch groet u hartelijk, en Hij heeft gezegt - dat Gij, in Amsteldam komende, niet verzuimen moet hem een bezoek te geven. - de Heer den Hengst groet u insgelijks, en beveelt zich in uwe bestendige vriendschap. en ik? - Zou ik iets minder doen? - niets, dat naar een spanjoletje gelijkt, heb ik in Amsteldam gezien. dit is voor de jonge juffrouw; aan wie ik, bij deze gelegenheid mijn Compliment maak! - Zult Gij den inliggenden wel eens aan Fransjen bezorgen? - en zult Gij mijn moeder, die zeker ongerust zijn zal, van mijn komste alhier verwittigen? Vaarwel, mijn vriend!
ik ben uw vriend......enz.

Tot Dinsdag blijft Bellamy in Amsterdam. Zondag wandelt hij met den Hengst door de stad, bezoekt Maandag de oudelui Broes

1) Bijlage XV.

2) Aan de Ingezetenen van Walcheren of Kaperslied? (zie blz. 119 en 121).

3) Helena, Lambrecht en Antonie. Aant. 33.

4) Zie Aant. 10 en blz. 17.

[p. 148]

- Ds. Petrus Broes woont op de Prinsengracht over de Elandstraat - en bezoekt ook Gerrit Brender à Brandis, de ‘Verzamelaar van het Taal- Dicht- en Letterkundig Kabinet’, aan wie hij zich als de B.-ondertekenaar der ingezonden verzen bekend maakt, - wat de ‘Verzamelaar’, tot Bellamy's blijde verrassing, al wel had gedacht! - die hem zegt dat zijn ‘stukjes met smaak’ worden gelezen, en met wie hij het heeft over Adriaan Loosjes in Haarlem, - wiens verzen in het ‘Kabinet’ Bellamy niet erg aanstaan. Heel toevallig ontmoet hij in Amsterdam Hendrik van der Burch, Sekretaris van K. sp. g. VI., die hem zegt dat hem via Corbelyn een brief van het Genootschap¹⁾ naar Vlissingen is gezonden, en bespreekt ten slotte met den Hengst de uitgave van een eerste bundel verzen, die hij ter keuring in Amsterdam laat. Dinsdagavond, 19 Maart, komt hij in Utrecht aan. Zijn hospes, Tesschemaaker, op de Oude Gracht bij de Hamburgerbrug,

Utrecht. Oudegracht bij de Gaardbrug ± 1800. Tesschemaaker woonde ongeveer 6 huizen meer naar rechts, naar de Hamburgerbrug toe.

laat hem de keuze tussen twee kamers, en hij kiest de grootste, een ‘ruime en lugtige’ achterkamer, met het uitzicht op ‘een schoonen hof’. Zijn eerste werk Woensdagmorgen, 20 Maart, is een brief aan

1) Gedagt. 9 Maart 1782.

[p. 149]

zijn Moeder en aan Fransje¹⁾. Bellamy's brieven aan zijn Moeder zijn vrij onbeduidend van inhoud, maar werden opvallend netjes en met zorg geschreven. Hij weet blijkbaar niet goed, wat hij haar moet schrijven: onontwikkeld en ongeletterd leeft zij geheel buiten zijn sfeer. Hij heeft ontzag en eerbied voor haar, is haar ook dankbaar voor al haar zorgen, maar uit zijn brieven spreekt weinig vertrouwelikheid, soms zelfs weinig warmte. Zijn Moeder moet een krachtige vrouw zijn geweest, prakties, misschien niet zo heel gemakkelik in de omgang, zelfbeheerst, ook in grote droefheid²⁾.

Hartelijk Geliefde Moeder!

Dezen brief schrijf ik in Utrecht, op mijn kamer. ik ben hier zeer wel naar mijn genoegen. gisteren avond ben ik eerst hier gekomen. mijn reis over het geheel is zeer tegenspoedig geweest. vrijdags, na den middag ben ik eerst te Rotterdam gekomen.
ik hoop, waarde Moeder, dat ik binnen kort berigt van uwen welstand krijgen mag. ik ben weder wel, schoon die pijn in mijn hoofd, die ik reeds te Vlissingen had, mij nog gestadig bijblijft.
wanneer Gij dezen brief krijgt, zult Gij, door Corbelyn reeds een brief voor mij gekregen hebben. ik heb den Heer, die hem gezonden heeft, in Amsteldam gesproken. wees zoo goed, en zend mij dien brief ten eersten naar Utrecht. Capelle of Boone zullen er wel een couvert omdoen en addres opschrijven. mijn addres is: ten huize van Monsieur Tesschemaaker bij de Hamburgerbrug.
Zijn alle mijne Vrienden nog welvaarend? - laat den Heer van der Woordt, Cruisselbergen - in 't kort, alle mijne vrienden groeten. ik ben nu nog niet op mijn stel, straks moet ik uitgaan. in 't vervolg zal ik meer schrijven. misschien, zoo ik gelegenheid heb, zal ik nog aan Boone of aan Capelle schrijven. - een van deze twee moet Gij, zoo Gij mij wat te zeggen hebt, maar verzoeken dat zij het mij schrijven, zij zullen het gereedelijk doen.
Laat Kleeuwens groeten, en zeg dat ik binnen kort eens aan Hem schrijven zal.
Vaarwel Moeder! de liefderijke hand des Almagtigen bescherme U altijd!
Zeergeliefde Moeder!
Uw tederminnende Zoon
J. Bellami.
Utrecht, den 20 Maart 1782.
P.S. Capelle heeft ook een brief³⁾ van mij; ik heb verzogt dat hij eens bij U zou komen.

1) hs. Z.G. Kopie Sonsb. blz. 316.

2) Zie haar zakelike opmerking, op de intekenlijst van B's studie neergeschreven, na zijn dood (Aant. 39) en Fransjes brief 26 Febr. 1786.

3) hs. niet aanwezig.

[p. 150]

Van Woensdag tot Zaterdag is Bellamy ongesteld, en houdt zijn kamer. Hij eet bij zijn hospes aan tafel, die hem de schrik op het lijf jaagt door te spreken van ‘meubelen, theegoed, tabaksgoed, tafelkasje, tafelborden en wijn’: als student zal hij zich een en ander dienen aan te schaffen, maar...‘dat alles zal betaald moeten worden!’

Vrijdag heeft hij al een enkele bekende, ‘een Heer uit Duitschland’, die in Utrecht studeert¹⁾, hij spreekt over politiek, hoort dat zijn vriend Ds. Broes in Utrecht op het zestal staat, en woont Zaterdagavond van 6-9 uur het ‘Wekelykse Concert’ bij van het Stads Muziek-College in de Stadsmuziekzaal. Zondag 24 Maart schrijft hij aan van der Woordt, Broes en aan de apotheker Piet Boone.

Aan Jan van der Woord:²⁾

Mijn vriend!

Dit bezoek zal u weer een schelling kosten - doch ik kan het niet helpen, mijn eenige vermaak is thans mijne vrienden in Zeeland te bezoeken. ik ben nog zoo wat droefgeestig, te meer daar ik reeds drie dagen wegens onpaslijkheid mijn kamer heb moeten houden. hoofdpijn - tandpijn - alles plaagt mij, doch, wanneer dit over is zal ik wel gezond moeten worden. thee³⁾ heb ik hier nog niet geproefd; in den namiddag, wanneer ik dorst heb drink ik een glas bier. Gij weet wat Houtam zegt:

men kweekt een' kloeken Batavier
met zuiver brood en helder bier - (42)

het Utrechtsch bier is ten minsten zeer helder. De Coffij zal ik mij des morgens ook afgewennen en dan ook bier drinken. - met dezen post heb ik aan Ds. Broes en aan Boone⁴⁾ geschreven. Boone zal u zijn compliment laaten maaken en zeggen dat ik Hem geschreven heb dat ik, eer ik schrijf eerst een brief van den Heer van der Woordt verwagte, om dat het schrijven dan in eens doorgaat. - ik heb hem dit verzogt eens aan u te zeggen, doch ik kon het niet nalaaten aan u te schrijven.
Hoe vaard Gij nu? - ik verlang ongemeen om een brief van u te ontvangen. hoe vaart uw gansche huisgezin? -
ik wensch u geluk met de zegerijke vorderingen van den Vlissinger!⁵⁾

De Vlissinger is 't baasje,
Hij maakt den schoonsten buit!

1) Jan Schull uit Keulen? (Aant. 52) of een der ‘Paltzische Studenten, welke de lessen van Prof. Rau volgden en aan diens huis verkeerden’ (?) Lofrede op Rau (1808) blz. 68.

2) hs. Z.G.

3) Over theegebruik zie Ockerse, Vruchten en Resultaten v.e. 60 jarig Leven, dl. I bl. 13.

4) hs. niet aanwezig.

5) Het door Jan v.d. Woordt uitgeruste Kaperschip, zie blz. 120 en 121. Aant. 42.

[p. 151]

ach! waar ik, al was het maar voor éénen avond, bij u om een glaasje op zijnen welvaard uit te drinken!
een student las mij de Courant voor - ik kon niet nalaaten van met eene bataafsche stem te roepen: Zeeland boven!!
nog wat nieuws! misschien weet Gij het reeds 'er is hier een plaats vacant, en onder de Heeren die genoemt zijn is ook de Heer Broes, men verzekert, dat Hij zal beroepen worden.
zoo het waar is, is het een schoone zaak voor mij.
ik twijffel niet of hij zal nu wel komen, die voordering is te groot, en daarenboven zoo kort bij Amsteldam.
nu ik van Amsteldam spreek, dinsdag avond ben ik hier gekomen. ik heb mijn tijd met den Hengst zeer aangenaam doorgebragt. ik heb bij den verzamelaar van het Kabinet geweest het is Brender à Brandis. Hij dagt wel dat B. Bellami was. mijn stukjes wierden met smaak gelezen, zeide Hij. Hij scheen ook niet zeer veel met Loosjes¹⁾ op te hebben. die Loosjes woont niet in Amsteldam maar in Haarlem. men is reeds aan het drukken van het Vaderlandsche dichtstuk van Berkhey. reeds is 'er een ander werk van Hem afgedrukt, dat eerstdaags zal uitkomen. ik heb het gezien, het is een soort van Arcadia²⁾.
is er geen nieuws in Vlissingen? hoe vaart mijn Leven? Zoo in den brief, dien Gij mij schrijven zult, geen woord van Haar inkomt, zal ik eene vreeslijke satyre op u maaken.
neen! alles wat haar betreft moet Gij mij schrijven.
eer ik het vergeet - zoo men kon goedvinden le Turc met een order te beschenken denk ik dat het niet onvoeglijk zijn zou om die de order van St. Mercurius te noemen. Gij weet dat die Heilige een goede Kaper en daar bij zeer vlug was³⁾.
Zouden de gerugten waar zijn, dat Zeeland ook zijn stem tot het sluiten eener Alliantie met Amerika gegeven heeft? -
Waardste Landgenooten! op het zelfde oogenblik, waarin Gij dit besluit naamt, hebben uwe heldhaftige en nu zalige voorvaders eenen Koorzang aangeheven, die door alle de reien der Engelen beäntwoord werd. -⁴⁾
Ik denk nog aan de vaerzen, die Gij in mijn Album geschreven hebt: ik moet zeker een liefling der Natuur zijn⁵⁾. Men oordeelde het allernoodzaaklijkst, dat ik een purgans gebruiken zou......Dan zal ik eerst beginnen te studeeren! laderradedat! laderadedat! dididiere!....dit is een deuntje van mijn eigene compositie. ik heb hier op het

1) Adriaan Loosjes Pz., Boekhandelaar-dichter te Haarlem (1761-1818). Zie Aant. 67.

2) De Zeetriumph der Bataafsche Vrijheid, op Doggersbank en Eerbare Proefkusjes van Vaderlandsch Naïf enz. Zie Aant. 42.

3) 18 Maart met ‘aanzienlijke voordeelen’ van een kaapvaart teruggekomen, wordt Pierre le Turcq met ‘eereschoten’ in Vlissingen begroet, terwijl voor zijn ‘bewaring dankzeggingen in de kerken ten hemel worden gezonden’.

4) Zie blz. 158.

5) Bijlage XV.

[p. 152]

concert geweest; maar dat geeft wat anders als in Vlissingen! het wordt gehouden in eene groote en pragtige muzykzaal¹⁾. ik geloof dat er wel dertig Dames, en nog meer Heeren waaren. De Muzyk was heerlijk. - dit maakt ook nog een onderscheid, bij ons moeten de toehoorders, om redenen, in het donkere zitten, maar hier waaren, behalve de losse kaarsen, nog drie groote kroonen, zoo als 'er in de kerk hangen, die allen verlicht waaren.
wat de studenten betreft, die zijn hier zeer stil, nu en dan worden 'er nog wel eens glazen ingeslagen, en de dragonders zoo wat afgeklopt, - maar dit is het al. een heer uit Duitschland, die hier gekomen is om te studeeren, vertelde mij dat de studenten in Ingolstad het onlangs zoo grof gemaakt hadden, dat een Regiment soldaaten, 't welk daar in bezetting lag, bevel kreeg om tegen hen aan te rukken. - men vogt van weêrskanten. eindelijk kregen de studenten, alleen met stokken en met moed gewapend, de overhand en naamen het gansche regiment gevangen. Daar moest ik wezen! Zoud gij ook niet denken dat ik welhaast Generaal zou zijn? - nu schrijf ik geen letter meer. alleen dit nog:
mijn Vriend! ik ben uw
dienstvaardige vriend...enz.

Aan Ds. Broes:²⁾

Mijn Heer en Vriend!

thans ben ik in Utrecht, doch zoo de academielugt zulk een' nadeeligen invloed op mijn ziel moet hebben als op mijn lichaam, dan zal ik hier eene droevige vertooning maaken. genoegzaam al den tijd, dien ik hier geweest heb, heb ik mijn kamer moeten houden wegens eene folterende hoofdpijn, die met vlaagen op mijn tanden viel, en mij schier woedende maakte. doch ik doe der Stichtsche lugt groot onregt - ik zou eerder gelooven dat die pijn nog een gevolg is van den nadeeligen invloed der Zeeuwsche. - maar neen! Dit kan de liefde tot mijn Vaderland niet toestemmen!
misschien heeft mijn Hospes veel deel in het vermeerderen mijner ongesteldheid. ik was nog maar naauwlijks hier of die Kaerel begon eene redevoering te doen over de noodzaaklijkheid der meubelen in eene huishoudinge. ik tragtte Hem te doen begrijpen dat mijn vriend Yorik met zes hemden en één' satijnen broek eene gansche reis door Frankrijk en Italiën ondernomen hadt³⁾. - doch het was vergeefsch. - ‘Gij moet theegoed hebben, mijn Heer! - tabaksgoed - Gij hebt niets om uw Linnen in te leggen, mijn Heer! ik zal een tafelkasje voor u koopen! - tafelborden moet gij ook hebben!’ - geduurende al

1) Aant. 42. 't Koor van de Mariakerk, nu Gebouw van Kunsten en Wetenschappen, was de Stadsmuziekzaal.

2) hs. Z.G.

3) Sentimentele Reis. Zie Aant. 41.

[p. 153]

dien tijd zat ik met mijn pijp te speelen. - ‘mijn dogtertje heeft den wijn besteld, mijn Heer! - - in 't kort, wanneer ik nog iemant de trappen hoor opkomen gaat 'er een schrik door mijn Leden. Doch ik vlei mij dat de Hospes thans aan het non plus ultra zijner schikkingen gekomen is. waarlijk, mijn Heer indien ik niet iets gunstigs van uwe hulp, als ook van die der andere Heeren, voor mij verwagtte, ik zou wel ras hier een alleraakligste vertooning maaken. ik ben reeds zeer benieuwd hoe het met mijne zaaken in Vlissingen staat, een brief van U zal mijne nie(u)wsgierigheid voldoen.
ik heb in Amsteldam geweest, mijn eerste werk, in die stad, was een bezoek bij uw' Vader afteleggen. uw' vader heb ik niet gezien, 'er was iemant bij Hem om geexamineert te worden; doch uw Moeder heb ik gesproken. Zij is zoo wel als uw gansche famillie nog zeer welvaarend. Mejuffrouw van Beem¹⁾ - ik meen dat de naam zoo is - heeft ook met veel deelneming naar uwen welstand gevraagt. - maar wat hoor ik! - een student, die zoo straks bij mij kwam, zegt mij dat men hier een zestal predikanten benoemt heeft uit welken men eenen beroepen zal; en Gij, mijn Vriend, Gij zijt een van die zes!²⁾ Hij verzekerde mij niet alleen dat het waar was, maar zelfs dat men dagt dat Gij zoud beroepen worden! - ik wensch 'er u geluk mede, mijn Heer! en, in weerwil van de Liefde, die ik voor mijne geboortestad voede hoe gaarne zou ik u den Utrechtschen Leerstoel zien beklimmen! zoo verdienste en bevoorderinge den zelven weg loopen, dan is de weg naar het stigtsch Atheen voor u gebaand! -
Nu zult Gij nog wel een woord of twee van mijne wooning willen hooren. ik ben hier zeer wel naar mijn genoegen; ik woon op eene agterkamer, die ruim en lugtig is. uit mijn vengster kan ik verscheiden kleene hooven zien, die agter de huizen der buuren zijn. hoe wel schikt dit zich naar mijne geäartheid!

Hier kan, bij de avond scheemeringen,
mijn geest zich in zich zelf verliezen.
dan maalt de stilte aan mijn verbeelding

't gelaat van Fillis.

Gelukkig! - loutre harssenbeelden
vergoeden 't wezen van de zaken! -
en, is al vaak der dingen wezen

iet meer dan schimmen? -

Dat laatste begon eerst recht Philozofisch te worden! -
Hoe vaaren de Heeren Lambrechtsen, Drij(f)hout en Cruisselbergen? mag ik u verzoeken, die Heeren van mijnen wege zeer te groeten? aan

1) De naam staat in het zakboekje (Aant. 40). De vrouw van Ds. Drijfhout heet M. van Beem (blz. 142).

2) Uit het 22 Maart vastgestelde 6 tal wordt 31 Maart een 3 tal gekozen (zie brief van Bellamy 4 April op blz. 157). Boekzaal der Gel. Wereld April 1782 blz. 465.

[p. 154]

den Rector zal ik bij eene nadere gelegenheid eens schrijven. wanneer zal ik nu het geluk hebben om een bezoek van u te krijgen? - ik twijfel 'er geen oogenblik aan of het zal schielijk zijn. - hoe aangenaam zal mij uw bezoek zijn! geloof mij, hoe wel ik het hier ook hebben moge, Utrecht is een soort van Pontus voor mij. - of men twintig uuren van zijne vrienden verwijdert is of honderd - gescheiden is gescheiden. mijn bezoek duurt al taamelijk lang, doch nu zal ik u niet langer ophouden. Vaarwel, mijn Heer! ik beveel mij in uwe bestendige vriendschap! Ik blijf met agtinge
mijn Heer!
Uw vriend
Bellami.
NB. Dit had ik nog vergeten mijn Attestatie als Ledemaat heb ik verzuimd te haalen mag ik verzoeken, zoo gij gelegenheid hebt mij die eens over te zenden.
Mejuffrouw Atwel¹⁾ had gezegt dat zij mij een' brief zou geven aan den Heere Lambrechtsen, doch zij laat zoo even zeggen dat zij niet schrijven kan. - Zij verzoekt heur hartelijkste groete te doen aan Mevrouwe de Weduwe van den Heere Lambrechtsen²⁾ - aan den Heer Penssionaris, en verder alle heure vrinden. Zij is nog zeer welvaarende behalven een ongemak aan haar duim, dat reeds vier weken geduurt heeft. ik zou dit zelf wel aan den Heere Lambrechtsen geschreven hebben, doch mijn ongesteldheid verërgert weder, zoo dat het schrijven mij moeilijk valt.

Woensdag 3 April - van Zondag af heeft hij weer zijn kamer moeten houden - ontvangt Bellamy een eerste brief van Ds. Broes, met blijdschap gelezen:³⁾

Mijn Heer en Vriend!

Heb dank voor UwE. lettren en het bericht daarin - alleen wenschtte ik dat het gunstiger ware - uwe ongesteldheid zal hoope ik, bij de aankomst deezes, lang geweeken zijn - geluk ondertusschen met Uw arrivement en met de intree der loopbaane - God maake U voorspoedig -
kortelijk zal ik UwE. lettren beandwoorden - tijdsgebrek verbiedt mij uitvoerig te schrijven - ik volge uwen brief op 't spoor - de schilderij van Uwen Hospes, zijne schikkingen en haare uitwerkselen op Uwen Geest deed mij lagchen - ik versta U - ik heb ook in dat schuitken gevaaren -

1) Vriendin der Lambrechtsens. Aant. 42.

2) 's Pensionaris' Moeder, Maria Kroef. Aant. 39 i.n.

3) hs. Z.G.

[p. 155]

Hoe het met uwe zaaken staat? uitneemend - mits maar een weinig geduld - misschien hebt Ge thands gereed geld noodig - de inliggende brief aan Juffr. Atwell (dien ik UWE. verzoeke aan haar E. te bezorgen) behelst een verzoek van den Heer Lambregtsen aan die Juffrouw, om aan UWE. 50 guldens te betaalen - hebt Ge derhalven dezelve noodig - ge kunt daarvan gebruik maaken - nog een weinig geduld zeg ik - maar daar zijn lui thands in 't spel zoo (hs. onleesbaar) in haare zucht om U plaisier te doen, dat ge binnen kort de voordeeligste berichten hooren zult - de Heeren van Lynden¹⁾ en (daar ontschiet mij de naam) moeten nog koomen, en dan zal terstond de lijst der inteekenaaren, die reeds tot bij de 20 geklommen zijn, met naauwkeurige bepaaling geslooten worden - ik rekene, dat dezelve op het allerminst f 200 moet uitleveren -²⁾
de Heer Rector zeide mij heden, dat de Heer Radermacher³⁾ Uw Mecenas geworden is - dien tot Mecenas te hebben is - geborgen te zijn - het fonds van den Heer van Borselen (36) (is het dat niet, daar de Rektor zich naar informeeren zou?) is ook ten Uwen dienste - in een woord alles loopt mee - alleen 't geen wij dagten dat in den Haag zou kunnen gedaan worden, springt af, en rust geheel op eene verkeerde informatie -
Ik danke voor het bezoek, aan mijne Ouders gebragt - ik wou dat ik U verzeld had - het bericht nopends Utregt koomt mij vreemd voor - de student, die U zeide, dat ik op 't zestal stond, sprak waarheid; maar, gelijk ik wel meene geinformeerd te zijn, 't geen Hij er bijvoegde, is van allen schijn zelfs ontbloot -
't is mij aangenaam, dat Ge zoo wel naar uw genoegen woont - een gewigtig artikel voor een studeerend weezen! - uwe Amasia schijnt bij die wooning niets te zullen verliezen - dan alleen de lichaamlijke tegenwoordigheid -
de Heeren, daar Ge naar vraagt, zijn allen welvaarend en zenden U hunne liefdegroete met dankzegging weder -
Wat vergelijking - een Pontus voor mij - en die vergelijking omtrend een stad, die een zetel van geleerdheid is - wie gaat naar Pontus om te studeeren? - doch Ge maakt de vergelijking alleen ten opzigte van de vriendschap - troost U - nog een weinig geduld - en Utregt zal ook in dit opzigt wel rasch ophouden voor U een Pontus te zijn - Ge zult er ook vrienden vinden - ja Ge zult nu gelegenheid hebben om de aangenaamste vriendschap te oefenen - althands zoo vond ik het aan de Academie - de wijze van converseeren geeft aan de Academievriendschap iets, dat men elders vergeefs zoekt -
Uwe attestatie - ik beloof 't U - bij occasie bezorg ik ze -

1) Dirk Wolter Baron van Lynden ‘betaalt in eens’ 50 ‘Zeeuwsche Rd:’ (f 130). Aant. 39 i.n.

2) Er zijn 18 intekenaren voor een jaarlikse som van f 182. Zie blz. 143.

3) Mr. Daniel Radermacher. Zie blz. 99 en Aant. 31.

[p. 156]

vale - schrijf mij eens nader, hoe 't U ga - het goede, den voorspoed van Zijnen Utregtschen Vriend te verneemen, zal altijd een groot genoegen zijn voor
Uwen
B. Broes
Vlissingen
31 Maart. 1782
in jaagenden haast - ik meende te wachten tot dingsdag - dan was er gelegenheid - doch ik begreep, dat ik uw verlangen naar eenig bericht niet tergen mogt - adieu -

Bellamy antwoordt onmiddellik ‘per couvert’:¹⁾

Utrecht den 4 April 1782.

Waarde Heer en Vriend!

Hoe verheugd was ik, toen ik uwen brief ontving! 't was maar jammer dat Gij zulk een haast had. - mij zoud het aangenaam geweest zijn, zoo uw bezoek een uur geduurt hadt. - maar dit is wat buitenspoorig! wie schrijft brieven van een uur? - maar, Gij kunt mij niet kwalijk nemen, dat ik U zesmaal één en dezelve zaak heb doen verhaalen, dat is: dat ik uw brief verscheiden maalen gelezen heb, en wel om twee redenen:
1) om dat alles wat van u komt mij bizonder aangenaam is; en boven dat alles een brief.
de tweede reden is wat omslagtiger.
2) Gij neemt het mij niet kwalijk, mijn Heer Broes, als ik zeg, dat Gij tot dat soort van schrijvers behoort die te veel in hunne Lezers voorönderstellen. - uw Brief heeft mij aanleiding gegeven om dit te denken.
ik verstaa geen Arabisch, mijn Heer, volstrekt niets. - en evenwel zou ik, onder verbetering, nederig durven gelooven, dat Gij U, hier en daar, van - Arabische woorden, zoo al niet - ten minsten van Arabische letteren bediend hebt. - bij de eerste leezing sloeg ik, al wat mij arabisch voorkwam, maar over, doch toen ik voor de tweede maal den brief leezen zou, was ik een weinig meer ingespannen. maar het arabisch bleef het arabisch. - wat zou ik doen? ik heb geen oosters Lexicon, hoe genaamd - Leezen! - en weder lezen! - deze oefening heeft mij eindelijk zoo ver gebragt, dat ik instaat ben - eenige woorden uitgezonderd - om uwen brief geheel te verstaan.
Studio et Labore! zeide ik op een' toon, die te kennen gaf dat ik zeer wel over mijzelven voldaan was.

1) hs. Z.G.

[p. 157]

Dit lag mij op het hart, ik weet dat het u niet belgen zal, het geuit te hebben; zoo ik dit dagt, ik zou verschooning over mijne aanmerkingen vragen.
Ik zal uw voorbeeld volgen, en uwen brief van stuk tot stuk nagaan. bij de aankomst van uwen Brief was mijn ongesteldheid nog niet geweken; sints voorleden Zaturdag heb ik niet van mijn kamer geweest. een hevige tandpijn heeft mijn aangezigt dermaten doen opzwellen, - wel te verstaan mijn eene wang - dat het volmaakt naar de maan geleek wanneer zij half verlicht is. nu begint het beter te worden, en ik heb hoop dat het deze week geheel gedaan zal zijn.
Ik dank u zeer voor de gunstige berigten, die Gij mij van mijne zaaken hebt medegedeeld. den brief, aan Juffrouw Attwell, zal ik brengen, en, zoo dra ik het noodig heb, van deze vriendelijkheid des Heere Lambrechtsen met dankbaarheid gebruik maken. - een week of twee zal ik nog wel kunnen wagten. - de bereidwilligheid dier Heeren, die zich tot mijne Begunstigers voorstellen, vervult mij met eene vreugde - met eene dankbaarheid, wier gevoel ik met geene woorden kan uitdrukken. - van het geen de Heer Rector u, wegens den Heere Radermacher gezegt heeft wist ik niets. ik heb aan den Rector geschreven, en ik twijffel niet of hij zal, wanneer hij mij antwoord schrijft deze zaak nader uitleggen. wat dat fonds van van Borselen betreft, dit heeft de Rector mij reeds over lang gezegt, dat dit tot mijn dienst zijn zoude. doch hij zeide dit alleen door een vast geloof maar door zulk een geloof dat de verzekering miste. of die er nu reeds bijgekomen is, weet ik niet.
voor uwe genomene moeite, omtrent die zaak in de Haag, zeg ik u mijnen hartelijken dank - dat ik ook, bij deze gelegenheid, aan den Heere Lambrechtsen doe! - maar zeg mij eens, mijn Heer, dat fonds daar de Heer Drijfhout directie in heeft - hier hebt Gij mij niets van verteld. - hebt Gij er niets van gehoord? - zou het ook afgesprongen zijn? - hier zult Gij mij ook wel iets van zeggen? - Het doet mij Leeds genoeg dat de waarschijnlijkheid, dat gij beroepen zoud worden zoo groot niet is als men mij gezegt hadt. - het drietal¹⁾ zult gij reeds weten, anders hier is het: D^o de Visser 41 stemmen

- Kok	37
- Broes	31

't is niet vriendelijk van u, dat gij mijne philosophische vaarzen gebruikt om te satyrizeeren. nu zou de satyre onverschoonlijk zijn indien gij regt gehad had om voor het woord Amasia uxor te stellen. (hs. in margine: Zie over dit gevoelen het groote boek der Natuur en der ondervinding).
zonder phisicus te zijn, durf ik evenwel vastelijk gelooven dat de

1) Zie Noot 2 op blz. 153.

[p. 158]

vrouwen (uxores) in zommige zaaken - de laatste vier vaarzen als nonsensicaal zullen beschouwen.

- Zoo even heb ik voor de eerste maal in deze week uit - en bij Juff. Attwell geweest. Ik heb haar den brief gegeven, en tegen aanstaanden postdag zal zij misschien een brief gereed maken, dien ik dan zal insluiten. Zoodra als ik het geld noodig heb - en zij het missen kan - zal zij het mij geven. ik heb het nu nog niet genomen. - Vaarwel mijn Heer! dat Gij bestendig gezond en vergenoegd moogt zijn is de wensch van uwen
vriend
Bellami.

P.S. Ik heb eens van een Doctor gelezen - waar weet ik niet - die zulk een hoogen dunk van zijne vermaardheid hadt, dat hij het genoeg rekende wanneer men op zijne brieven slegts schreef: aan Doctor Hans in de waereld. - tot zulk eene hoogte is mijn vermaardheid niet geklommen. - nu hebt Gij mijn verblijf ook eenigsints naauwer bepaald - in Utrecht. mag ik u vriendelijk verzoeken, om de lompheid der brievenbestelleren, die mogelijk niets van mijn vermaardheid zullen gehoord hebben, om die voortekomen - wilt gij zoo goed zijn om bij wijze van een postscriptum er bij te zetten dat ik bij Tesschemaaker op de oude gragt woon?¹⁾ - groet alle de Heeren mijne vrienden en begunstigers? Gij zult mij wel eens schrijven?

‘Zouden de gerugten waar zijn, dat Zeeland ook zijn stem tot het sluiten eener Alliantie met Amerika gegeven heeft?’..vraagt Bellamy 24 Maart aan v.d. Woordt. Weet hij dan nu al, dat ‘een Huis van Commercie te Vlissingen den 21 Maart kennis gegeeven heeft aan een Huis van Commercie te Middelburg, dat men bij de Kooplieden van eerstgenoemde Stad voornemens was aan de Staaten van Zeeland...Requeste te presenteeren, tot erkenning van de Onafhankelykheid der Staten van Noord-Amerika’, waartoe het ‘Requeste’ Maandag 25 Maart door Kooplieden der beide steden ‘den Heer Raad-Pensionaris van Zeeland’ is aangeboden? Vrijdag 29 Maart wordt Adams, volgens besluit van de Staten van Holland, als gezant van een vrij Amerika erkend²⁾, en nu dicht Zelandus met vuur een Aan het Vaderland, dat onverwijld aan de Post v.d.

1) Het adres v. Broes' brief vermeldt alleen: ‘Student in de Litteratuure te Utrecht’. Met grote onhandige letters staat er bijgeschreven: ‘ten huyze van Mons tessemaker aan de hamburger brug’,

2) Friesland eist deze erkenning 4 Mrt, Zeeland besluit ertoe 4 April, de Staten Generaal 19 April.

[p. 159]

Nederrijn wordt ingestuurd, en 6 April al in n^o 68 verschijnt, door de Redaktie aangekondigd als van een ‘kunstkundigen Correspondent’ onder de spreuk ‘Libertatis ergo’. Het is een oproep aan 't ‘dapper Vaderland om 't vrije America...vriendschap te biên’...

Zoudt gij dat dapper volk niet als uw broeders achten

Daar gij in hunnen staat uw eigen lot kunt zien?...

....O! prijkte 't hel gestarnt der vrije Americaanen

Eerlang met Neêrlands Leeuw in onze zegevanen!

Als Zelandus in Utrecht hoort, dat er stemmen opgaan tot het sluiten van een afzonderlike vrede met Engeland, buiten Frankrijk om, keurt ook hij, uit haat tegen Albion, zulk een ‘Alliantie-Tractaat’ af, dat, naar het in de Post heet, ‘het gelukkig Leeuwendaal’ slaaf van Engeland zou maken. Dan klinkt nogmaals een Aan het Vaderland, dat in de Post n^o 71 (20 Apr.) verschijnt, en later in de ‘Vaderlandsche Gezangen’ wordt opgenomen.

Mijn Vaderland! welëer geducht,
Toen gij, in allerhande lucht,

Uw vlaggen zaagt verëeren;

Waar is uw oude luister thans?
Hoe waggelt uwe gloriekrans!

Wie zal uw onheil keeren?

Is 't niet genoeg, mijn Vaderland,
Dat gij der Britten wreevle hand

Dus tegen u ziet woeden?

Moest gij, uit uwe milde borst,
Een kroost, dat naar uw onheil dorst,

Zo tederlievend voeden?

Zij dorsten naar uw onheil; ja!
‘dat Nederland te gronde gaa!’

Is 't opschrift hunner daden.⁺

Hun vreugde groeit met uwen druk.
Zij juichen om uw ongeluk,

En prijzen die u smaden.

+ daaden.

[p. 160]

 

Vervloekten! vlugt! eer 's Hemels vuist

 

Uw' roekeloozen kop vergruist! -

 

Maar ach! waar zoudt gij vlugten?...

 

Snelt naar het verstgelegen strand;⁺

 

Ook daar is u de sterke hand⁺

 

Van 's Hemels wraak te dugten¹⁾.⁺

 

 

 

Dat kroost, mijn dierbaar Vaderland!

 

Wroet u in 't krimpend ingewand,

 

Bevlekt uwe eerlaurieren!

 

In schijn van vaderlandschen raad,

 

Verwoesten zij den ganschen staat

 

Der vrije Batavieren!

 

 

 

‘Steek 't glinst'rend slagzwaard in de scheê,

 

En sluit met Albion den Vreê;⁺

 

Dan zal uw heil herleven!

 

Der Gallen vriendschap is uw dood!

 

Ai! wil uw' ouden Bondgenoot

 

Uw vriendschap wedergeven!’

 

 

 

Dus roepen zij. - Ontäard geslagt!

 

Zijt gij in Neêrland voortgebragt?

 

Zijt gij het kroost der braaven?

 

Gij zijt geen Nederlanders! neen!

 

Niet waard, op vrijen grond te treên! -

 

Gij zijt gedoemde slaven!

 

 

 

Indien gij dus den vreede sluit,

 

Mijn Vaderland, uw magt heeft uit!

 

Het nakroost zal u doemen;

 

En, onder vreemde magt gebukt,

 

Door wreede slavernij gedrukt,

 

U met veragting noemen!

 

 

 

Me dunkt ik zie uw helden staan,

 

Met uwen ramp in 't hart begaan,

 

Zij scheuren hunne vaanen,

 

En werpen 't zegerijk geweer

 

Mistroostig aan uw voeten neêr,

 

Besproeid met heete traanen!

 

 

 

‘Ach! roept die fiere heldenstoet,

 

Was 't hierom dat ons kokend bloed⁺

 

Uit duizend wonden vloeide?⁺

+ Vliegt

+ Ook daar kunt gij de sterke hand

1) Kopie Sonsb. blz. 266: ‘Dit was ook eenigzinds een Idé van Young. Nagt. 1. 269. alarm thro' thickest shades pursues the fond of peace’.

+ Der Godheid niet ontvlugten.

+ vreê;

+ bloed,

+ wonden,

[p. 161]

 

Was 't hierom dat, in 't grootst gevaar,

 

De zugt voor haardstede en altaar

 

In onzen boezem gloeide? -

 

 

 

Wat baat der Vad'ren wijs beleid?

 

Wat baat nu onze dapperheid? -

 

Ondankbre, laffe neven!...

 

De Godheid dondert van haar troon:

 

Ontäarden! uwer daad ten loon,

 

Zult gij in boeïens sneven!’

 

 

 

Neen Vaderland! uw moed herleev',

 

Eer uw gekwetste glorie sneev'!

 

Gij kunt die wond nog heelen!

 

Triumf! de Vrijheid lagcht mij aan!

 

De Faam bazuint uw grootsche daên⁺

 

Door tweepaar waerelddeelen!

 

 

 

Ik zie den afgebeukten Brit,

 

Daar hij aan uwe voeten zit,

 

Gehoorzaam op uw wenken!...

 

Mijn Vaderland! wat zalig lot!

 

Zo waarlijk wil de groote God

 

Ons zulk een' vreede schenken!⁺

 

In Maart 1782.

Maandag 1 April schrijft Bellamy, onder couvert van Corbelyn, met ingesloten briefje voor Moeder en Fransje, ook aan Jan van der Woordt, die hem de in Vlissingen na zijn vertrek gekomen brief van K. sp. g. VI. (met aanmerkingen op zijn gedicht De Liefde) heeft opgezonden. Aan zijn Moeder dit weinig zeggend, maar opmerkelik netjes, en met zorg geschreven briefje:¹⁾

Zeer geliefde moeder!

Ik heb thans gelegenheid om onder couvert van Corbelijn aan u te schrijven. ik heb uit den brief van Capelle²⁾ verstaan dat Gij nog welvaarend zijt. en uit den brief van den Heer van der Woordt²⁾ heb ik gezien dat Gij voor een dag of drie naar Middelburg geweest zijt. ik ben thans redelijk wel, doch ik moet mijn kamer houden wegens een dikke wang, door de tandpijn veroorzaakt.
Hoe vaart Moeij Adriaantje en Grietje? - Groet ze beiden van mijnen wege. Groet ook Mortier³⁾, zijn Vader, Moeder en Zuster. maar

+ daên,

+ vrede

1) hs. Z.G.

2) Er zijn geen brieven van Capelle en van der Woordt bewaard gebleven.

2) Er zijn geen brieven van Capelle en van der Woordt bewaard gebleven.

3) Neef van B. Aant. 9.

[p. 162]

hoe vaart onze kat? Kleeuwens zal zeker deze week aan mij schrijven, zoo Gij iets te zeggen hebt moet Gij het Hem maar opgeven. onder anderen moet hij zoo iets van de Kat schrijven.
het is niet wel mogelijk - maar anders ik zou hier schoone gelegenheid hebben om dat lieve beest te houden. vaarwel, mijn Moeder! eene steeds voordduurende gezondheid en stil vergenoegen zij uw bestendig lot!
Waarde, geliefde moeder!
ik blijf uw tederlievende zoon....enz.

Aan Fransje, met een ‘liefderijke dankerkentenis’ voor het naar Utrecht gezonden, door haar zelf gewerkte ‘beursje’:¹⁾

Toen ik nog in Vlissingen was, heb ik u toen mijn dichtstukje aan de Vaderlandsche Jongelingen²⁾ gegeeven?....Eerstdaags zal er van mij een ode in de Post staan³⁾...Mogelijk zal Broes hier beroepen worden.
Dan voert het lot twee vrienden bij elkander,
Die eens van smaak en neiging zijn.

Aan Jan van der Woordt⁴⁾, met insluiting van zijn eerste te Utrecht gedichte ‘anacreontische ode’(?):

Utrecht den 1 April 1782 kwartier voor zeven uuren.

tijd heb ik niet, mijn vriend! waaragtig niet! Deze brief moet zoo op het oogenblik ingeslooten worden. nu zou ik u niet geschreven hebben, doch deze gelegenheid was te schoon. ik heb uw brief ontvangen, zoo wel als de aanmerkingen van het Genootschap. - ik ben thans bezig om een soort van verhandeling over deze aanmerkingen te schrijven, ik heb 'er ten minste schoonen tijd toe, want ik moet, wegens een dik aangezigt, mijn kamer houden. - mijn kamer - nu ik toch van mijn kamer spreek - is na eene herhaalde telling, bevonden groot te zijn - van de deur tot het vengster - elf Spaansche schreden. - op deze kamer houde ik, bij slegt weer, en bij onpaslijkheid, mijne middagwandelingen. - de geschiedenis van mijn kamer - van mijn hospes en zijn gansche huisgezin zal ik u bij eene nadere gelegenheid schrijven. - ik twijfel niet of aanstaanden woensdag - namelijk 3 April van dit loopende Jaar 1782, zal ik een brief van u krijgen.
eer ik dit weinigje papier, dat nog overig is, bemorse, zal ik uw brief nog eens inzien. -
bladz. 2. waarom uw vaderlandsche Ode niet in den post is geweest?...

1) Kopie Sonsb. blz. 316.

2) Zie blz. 118.

3) Aan het Vaderland (blz. 159), 6 April verschenen in n^o 68.

4) hs. Z.G.

[p. 163]

op mijn Eer, vriend! dat weet ik niet. maar dat weet ik dat in N^o 66 zeer duidelijk te leezen staat, dat het Dichtstuk aan het vaderland¹⁾ onder de spreuk Libertatis ergo ten eersten zal geplaatst worden. Leest Gij de diemermeersche Courant²⁾ ook? - nu, geef dan wel agt!!! -
nu heb ik volstrekt geen tijd meer! maar zoo dra ik u weder schrijf zal ik u wat meer vertellen. -
Vaarwel! groet uw Ega - groet uw kinders! en zeg dat ik hun, zoo wel als uw vriend
ben,
Bellami.
Utrecht den 1 April 1782.
7 uuren zoo even door.

Dit is een soort van postscriptum. ik heb u beloofd de eerste anacreontische ode, die ik hier maken zou, te laaten zien, thans toon ik dat ik woord kan houden. - doch op deze voorwaarde: als Gij hem gelezen hebt moet Gij Hem - uit mijnen naam - met alle plegtigheid aan Fillis geven. ik twijffel niet of Gij zult het doen. - Gij moet niet denken dat dat eeuwige lange vaers van Patriot in de Courant van mij is²⁾.

De bedoelde ‘verhandeling over de aanmerkingen’ van K. sp. g. VI. op zijn gedicht De Liefde - Bellamy weerlegt met klem en wel wat uit de hoogte, maar overtuigt ‘H.H. Kunstregters’ niet geheel - luidt:³⁾

mijn Heer!

Reeds vroeger zoude ik dit Dichtstukje hebben wedergezonden, doch dewijl ik reeds uit Zeeland vertrokken was toen de brief daar aankwam, heb ik hem niet eerder ontvangen dan in de laatst voorleden week. onpaslijkheid benam mij den Lust om mijn vaers volgens de aanmerkingen der Heeren Bestuurderen naar te zien en te beschaven. - ik heb niet konnen zien dat sommige aanmerkingen dugtig genoeg waaren om het dichtstuk volgens de zelve te veranderen. - de redenen, die ik 'er tegen had heb ik opgegeven. heb ik gedwaald - eene nadere onderrigtinge zal mij alleraangenaamst zijn. Vaarwel mijn Heer! Verzeker alle de Heeren van mijne bizonderste hoogagtinge, en beveel mij in hunne bestendige vriendschap.
mijn Heer!
Uw dienstvaardige Dienaar
J. Bellami.
Utrecht den 2 van Grasmaand 1782

1) Blz. 159.

2) De Diemer- of Watergraafsmeersche Courant is fel patriotties. Zie Aant. 42.

2) De Diemer- of Watergraafsmeersche Courant is fel patriotties. Zie Aant. 42.

3) hs. Z.G. De Liefde zie blz. 98 en 106, vóór 1 Mei 1781 al ingezonden.

[p. 164]

antwoord op de Aanmerkingen van Kunstliefde spaart geen vlijt wegens mijn Dichtstuk de Liefde.¹⁾ 1782 9 maart.

Regel 12	op vleuglen van gevoel. 't is gemeen bij de dichters om aan alles, wat onze ziel verheft vleugels toe te schrijven. vleugelen van 't geloof - van verlangen enz. - de Liefde behoord meer tot het hart dan tot het verstand. De verliefde minnaar beschouwt alles volgens zijn gevoel. Dit gevoel maakt hem somtijds tot een' volkomen Enthusiast. - wanneer men dit in bedenking neemt zal dit gezegde mogelijk eigenaartiger voorkomen. of indien men het veränderen wilde zoude misschien dit beter zijn: doortinteld van gevoel^2), mij komt het eerste voor meer Dichterlijk te zijn.
Regel 16, 17 en 18. -
	wat is een Laag gemoed enz. -? vraagen de Heeren. De geschiedenissen en de ondervinding leveren voorbeelden genoeg op van zulke menschen, die, voor dat zij beminden eene bekrompene en zelfs onëdelmoedige denkwijze hadden; doch, verliefd geworden zijnde, in eene verhevener spheer overgebragt wierden. menschlievendheid, milddaadigheid, grootmoedigheid en andere deugden, zijn al dikwijls uitgeoefend door verliefden, die eer zij de Liefde kenden, geen denkbeeld van de verhevenheid der poogingen, die tot het oefenen dezer deugden vereischt worden, vormen konden. Zou men, dit onder 't oog houdende, dan niet mogen zeggen: dat een laage ziel, door het vuur der Liefde verwarmd, in een' hoogen kring van edelheid verheven wordt?^3) -
Regel 61	voord^4) - voorder in dezen zin heb ik dit woord gebezigd. 't was Dametas onmogelijk zijn beminde te verlaaten. De tijd, waarin hij vertrekken moest was gekomen. - Hij aarzelt - eindelijk gaat Hij voorder. het is hier: progredi, voordgaan en niet abire doorgaan (noot in 't hs.: Hij was werkelijk aan het gaan geweest. Dit blijkt om dat Hij weder keerde. abire zich wegmaaken). Dit laatste gebruikt men wel in den burlesquen zin doch het eerste ook in den ernstigen.
Regel 64.	Deze regel zal misschien beter zijn: verrukkingvol en stom^5) etc.
Regel 66.	als 't waar is niet fraai, en evenwel schijnt mij de uitdrukking toe waar te zijn. Hij wordt niet te rug gedreven maar het is even eens of hij te rug gedreven wordt.

1) In de noten geef ik aan, tot welke lezing blijkens de tekst in de Poët. Mengelst. (dl. 8 blz. 214) is besloten. Behalve deze besproken veranderingen zijn er nog enkele andere van minder belang, blijkens vergelijking van de gedrukte tekst met het hs. (Z.G.) van dit vers; tekenend voor ‘H.H. Kunstregters’ is, dat B's zwijmende gekusch (str. 10) wordt verkuist in een vernieuwde drift.

2) Aldus overgenomen.

3) Ten aller hoogsten top van edelheid verheven.

4) Dan, eindlijk gaat hij voord.

5) Schier levenloos en stom.

[p. 165]

	misschien beter: en wordt, bij elken stap, gestuit, te rug gedreven^1). of en wordt, bij elken stap, op nieuw, te rug gedreven.
Regel 79.	de woordschikking zou hier onverschoonlijk zijn indien 'er stond: dat dit verfijnd vermaak, eene oude vrijster wraak', doch nu is 'er eenig onderscheid in: de Nominativus, een sombre wijsgeer, blijft kennelijk. zoo 'er stond een' sombren wijsgeer zou het verfijnd vermaak zekerlijk de nominativus zijn. doch nu valt het klaar in 't oog, dat men den wijsgeer voor den werkenden persoon te houden hebbe. Zou het voor het overige niet nog vloeïender zijn een stugge wijsgeer voor stroeve?^2)
Regel 86.	't gevoel der menschlijkheid - wat ik hier door verstaa, mijn Heeren? niets anders, dan het geen ik in het 3 Couplet door een Laag gemoed bezield met gloed enz. verstaan heb. in de Emblemata van Otho van Veen staat onder de spreuk: virtutis radix amor, deze motto uit Cicero: sine studio et ardore quodam Amoris in vita nihil quidquam sit egregium^3) - de Liefde vertedert - uit deze tederheid wordt het verhevene gevoel: ik ben een mensch! en Zij, mijne geslagtgenooten zij allen zijn menschen! Dit gevoel wordt, als 't ware, uit deze tederheid geboren. ‘Uit de Liefde, zegt Riedel^4) (noot hs. 2^de deel bladz. 300) ‘al was het ook maar de algemeene Menschenliefde, ontstaat nog de medevreugd en het medelijden; bewegingen, door welken wij, bij den aanblik van een' gelukkigen of ongelukkigen, soortgelijke gewaarwordingen hebben als Hij, enz.’ - een weinig vroeger noemt Hij de Liefde ‘eene gezellige hartstocht, eene neiging naar de volkomenheid van een ander’ - enz. dit zal genoeg zijn om mijne uitdrukkinge, het gevoel der menschlijkheid uit te leggen. 't komt mij voor dat deze uitdrukking overeenkomt met het geen Cicero en Riedel van de Liefde gezegt hebben. Sterne, die zeker, wat de kennis van het menschelijk hart betreft, gezags genoeg heeft, stelt dezelve gedagte, met opzigt tot zich zelven dus voor: zie Sentimenteele reis 2 stuk blad 81^5).

1) Aldus overgenomen.

2) Een stugge Wijsgeer wraak' Dit goddelijk vermaak.

3) In Othonis Vaeni Emblemata Horatiana (Amstelredami Apud Henricum Wetstenium, 1684) heb ik deze spreuk van Cicero niet gevonden.

4) Riedel. Theorie der Schoone Kunsten en Wetenschappen (vertaald door H.v. Alphen) dl. I 1778; dl. II 1780.

5) Zie Aant. 41.

[p. 166]

Regel 50.

dit had ik vergeeten. of onuitspreekbre^1) voor onuitspreekbaar geoorloofd is? - ik geloof Ja. en ik meen het bij verscheiden Dichters dus gevonden te hebben. waar weet ik niet, en het is der moeite niet waardig om 'er lang naar te zoeken. misschien zou ik wel een ander bijwoord hebben konnen vinden doch onuitspreekbaar is hier het natuurlijkste. te meer, daar het woord lezen in den volgenden regel nog meerder denkbeeld van den spijt geeft. De spijt was zoo groot dat hij de gelieven deed verstommen, maar hun aangezigten teekenden wat zij gevoelden. De waarneeming dezer teekenen op iemants aangezigt noemen de Dichters dikwijls lezen.

Tot Bellamy's grote vreugde wordt Ds. Broes 14 April toch te Utrecht beroepen! Dadelik een brief naar Vlissingen:²⁾

Utrecht den 15 April 1782.
Waardste Vriend!

Gisterenavond is - hetgeen ik zoo vuurig gewenscht heb - geschied. Gij zijt beroepen, mijn Heer! - tot algemeen genoegen beroepen! ik wensch 'er u hartelijk geluk mede! en ik smeek den alwetenden, dat hij u beware, geenen stap in het donkere te doen! -
't is groot - waarlijk groot, zoo jong zijnde, reeds in zulk eene aanzienlijke stad beroepen te worden!
o! mogt het der voorzienigheid behagen dat gij kwaamt! uw karakter dult mijne Zeeuwsche rondborstigheid, ik zou in u een' Vriend en een' Leeraar vinden.
o! het is zoo zoet, wanneer men zijn hart in den schoot van eenen vriend mag uitstorten, die deel in onze belangens neemt! het mangelt mij hier niet aan vrienden - of liever aan zulken, die met mij zoeken te verkeeren - maar helaas! tot nog toe heb ik er niet éénen gevonden, die mij bevalt.
Uw beroeping, zoo als Gij weet, moet nu nog goedgekeurd worden, doch, aan de goedkeuring twijffelt niemant. in het algemeen is 'er groote vrees dat Gij voor de beroeping bedanken zult. maar - hier zwijg ik: het is moeilijk - zelfs vermetel den wille der Voorzienigheid in de omstandigheden van een' ander te willen bepalen.
Gij zult mij wel eens schrijven? ik verlang zeer naar een brief van U! - thans heb ik geen' tijd meer - zoo aanstonds moet ik uitgaan. Vaarwel! De hemel doe u het beste kiezen!
Mejuffrouw Atwell heeft heur hartelijke groetenis verzogt te doen aan alle heure vrienden, bizonder aan Mevrouw Lambrechtsen - den

1) Een onuitspreekbre spijt is op het aangezigt...te lezen.

2) hs. Z.G.

[p. 167]

Heer Pens(ionaris) en aan mijn Heer en Mevrouw Kroef¹⁾ - groet, van mijnen wegen, mijne vrienden en begunstigers - en wees broederlijk gegroet van
uwen vriend Bellami.

Ds. Broes neemt het eervol beroep echter niet aan - waarvoor in Utrecht al ‘groote vrees’ was: ‘'t leek mij niet’, antwoordt hij 19 Mei op B's brief, ‘ik wou wel, dat men zoo vroeg op mij geen reflexie geslagen had’²⁾.

Tijdens het gedwongen huisarrest (begin April) heeft Bellamy intussen ook aan Pieter den Hengst geschreven, die 25 Maart aangaande de ter keuring te Amsterdam gelaten ‘Oden’, met een ‘Varietas delectat’, had gevraagd, of het niet goed zou zijn, bij zijn minnepoëzie ‘het een of ander over eene andere stof, het zij Staatszaken enz.’ te voegen?³⁾ Als het antwoord op die vraag enige dagen uitblijft, vreest den Hengst, dat zijn schertsend ‘Varietas delectat’ de gevoelige dichter heeft gekwetst. Door het schrijven van Bellamy (begin April) gerustgesteld, antwoordt Pieter den Hengst 4 April:³⁾

Waarde Vriend!

Heden worde ik gerust gestelt. - ik vreesde, ja ik vreesde, ik had een vriend gehad, maar thans niet meer, ik beschuldigde mij zelven van al te veel vrijheid genomen te hebben, van al te verwaand geweest te zijn om zoo ruiterlijk onze aanmerkingen ter neder gestelt te hebben, en dikwils heb ik gewenscht den brief nog eens te lezen, nog eens de vaersen te lezen en mijn oordeel te wantrouwen: dan de zaak lag 'er toe, het eenigste dat mij gerust stelde was, dat mijn vriend opregtheid bemint, en dat ik niet dan overeenkomstig met de gevoelens van mijn hart gesproken had, dwaalde ik dit was menschelijk. ik had mij aan geen valschheid schuldig gemaakt, en dit zou mijn vriend, die zelf de opregtheid bemint, in geen kwade luim brengen.
Heden ontfang ik uwen brief. Gij zijt nog mijn vriend, gij bedankt mij zelf voor mijn vriendelijke aanmerkingen. hier uit besluit ik dat UEd vertrouwt dat ze uit vriendschap geschied zijn, schoon ze 'er wat gestreng uitzagen. inderdaad waarde vriend! ik stelde mij voor dat het niet onmogelijk was dat ge in verdere ouderdom eens berouw kreegt van de uitgave, en wat zou ik dan niet te verantwoorden hebben, indien ik gezwegen had! - genoeg, UEd raadpleegt met kundige en onbevooroordeelde kunstrechters, en dit is mij aangenaam, zeer aan-

1) Broer en Schoonzuster van Mevr. Lambrechtsen-Kroef, 's Pensionaris' moeder. De Pensionaris zelf is ongehuwd.

2) hs. Z.G. Deze brief werd gestuurd ‘onder verdek’ (per couvert).

3) hs. Z.G. 25 Mrt en 4 April. B's brief aan den Hengst is niet bewaard gebleven.

3) hs. Z.G. 25 Mrt en 4 April. B's brief aan den Hengst is niet bewaard gebleven.

[p. 168]

genaam, - zij zeggen dat 'er onder zijn, die U en der Vaderl. Poezij eer aandoen, dit geloof (ik) niet alleen, maar weet het zeker, ik heb 'er ook in gevonden waarin trefflijk vaderlandsch Naïf¹⁾ in was. ik hoop dat ik dat ook niet verswegen heb. mij dunkt ik moet het geschreven hebben.
Het besluit is genomen. - eene klijne dog goede verzameling. - goed mijn vriend! - ik verlang om te beginnen, slaa de hand aan 't werk en haast U langsaam. Wij zijn van het zelfde begrip ten opzigte van het vignet, beter zal het wezen wanneer de verzameling tot een redelijk boekdeeltje uitgedijd is, dat (wij) dan eenen algemeenen titel met een vignet geven en intussen, gelijk de Heren van Alphen en Kasteele gedaan hebben,⁽⁴³⁾ naar mate van uwen voorraad, uitgeven, vervolg of 2^de stuk enz. maar ten opzigte van het formaat zijn wij het niet eens. - alle de Poëten of de beste en meeste zijn in groot 8^o. en dit moeten wij ook doen. het andere is een ongeschikt formaat, groot octavo op schrijfpapier gedrukt staat veel beter. wees mij hier in te wille.
Die lelijke kiespijn, ik hoop dat ze U niet langer plagen zal.
Zoo even wordt mij gezegt dat 'er in Zeeland een oproer tegen de Prins is, weet gij er iets van? ik geloof het niet - hier is tijding dat eenige onzer oorlogschepen terug gekomen zijn en voor gaets liggen met 8 Engelsche transport schepen en een fregat het welk ze genomen zouden hebben, terwijl een engelsch fregat in den grond geboort is⁽⁴²⁾ - het moet nader geconfirmeert worden, de wind is niet goed om binnen te komen, mogt dat eens waar zijn! - ik feliciteer U met het vaers in den Post²⁾ 't is heel goed.
Vaarwel waarde vriend. hartelijk beterschap en geloof dat ik opregt ben
T.T.P.d Hengst
Amst 4 April 1782.
Uw Terentius heb ik vergeten (hs. scheur) deze week onder padd(enburg)³⁾ te zenden.

Verheugd over deze beslissing, gaat hij nu dadelik ‘ter conferentie over de Oden’ naar Amsterdam, waar hij Zaterdag 6 April Fransjes 24^ste verjaardag herdenkt als een ‘heilig feest’....

.....O liefste Fillis blijf u Damon tog getrouw...⁴⁾

Vóór 15 April heeft de ruim 24 jarige Zeeuwse student al verscheiden bekenden; velen, zelfs ‘proponenten’, zoeken zijn vriend-

1) Zie de titel van Berkhey's Arcadia, blz. 151, noot 2.

2) Bedoeld zal wel zijn Aan het Vaderland, zie blz. 158, hoewel dit eerst 6 April in n^o 68 verschijnt.

3) Er zijn twee Uitgevers van deze naam in Utrecht: Gijsbert Timon van Paddenburg, op de Jansdam, Uitgever van de Post v.d. Nederrijn, en Abraham van Paddenburg, Boekverkoper, Akademiedrukker, in de Lijnmarkt.

4) Kopie Sonsb. blz. 47.

[p. 169]

schap: ‘zes te gelijk stuiven 'er somtijds mijn kamer op’, schrijft hij aan van der Woordt¹⁾, maar nog vindt hij geen vriend, die hem ‘bevalt’, heet het 15 April aan Broes²⁾, al heeft hij in zijn brief, begin April, aan den Hengst al gesproken van ‘kundige en onbevooroordeelde Kunstrechters’, die gunstig oordelen over zijn ‘Oden’. Wie dit geweest zijn, is moeielijk na te gaan: zijn vertrouwelike kunstvrienden - behalve Jan Pieter Kleyn, met wie hij tussen 15 en 20 April kennis maakt - vindt hij eerst, naar ik meen, als hij onverwachts Buitengewoon Lid wordt van het in 1759 opgerichte Letterkundig Studentengezelschap ‘ten opbouw van Neerlands Taalen Dichtkunde, onder de Zinspreuk: Dulces ante omnia Musae’.(44) 15 April meldt hij verheugd deze nieuwe waardigheid aan Jan van der Woordt:³⁾

Zou ik schrijven?...dagt ik dezen morgen, toen ik opstond. - Zou ik schrijven? - wie weet of mijn vriend van der Woordt het Lezen, niet zoowel als het Schrijven vergeten heeft! en - wat zou hij dan met een brief doen? - vaart gij nog wel? - uw gansch gezin nog wel? ik zal maar drie woorden met u spreken - ik heb geen tijd.
Broes is beroepen. misschien weet gij het reeds. - ik ben zeer benieuwd of hij het zal aannemen. - voorleden Zaturdag over acht dagen ben ik te Amsteldam geweest.
den Hengst is wel en laat u zeer groeten. Dit is een conferentie over de Oden geweest. in een volgenden zal ik u hier over nader schrijven.
ik ben nog niet volkomen wel. mijn vingers worden dik en zijn pijnlijk. men zegt dat het zugt is..zoo nu zugt waterzugt is - helaas! arme Bellami! - ik weet het niet. De geleerden zeggen dat het zittend leven volstrekt nadeelig voor mij is.
Die neep heb ik in Vlissingen weggekregen! ach, waarom zat ik ook zoo veel!!!! Zult gij mijn moeder wel eens groeten? Zult gij mijn Fillis wel eens groeten? - thans hebt Gij de eer dat een der Leden van het Genootschap Dulces ante omnia Musae aan u schrijft! Ja, vriend! ik ben Lid geworden zonder er iets van te weten. aanstaanden donderdag over agt dagen zal ik mijn intrede doen. het geen ik bij die gelegenheid zal voorlezen zal ik wel eens zenden. wat hebt gij van de Ode⁴⁾ gezegt, die ik u gezonden heb? - Deze week zal mijn ode in de post zijn⁵⁾.

Vaarwel mijn vriend! wees bestendig gelukkig!
ik ben en blijf uw vriend
Bellami.
Utrecht den 15 April 1782.

1) Zie blz. 171.

2) Zie blz. 166.

3) hs. Z.G.

4) Zie blz. 162.

5) Aan het Vaderland (blz. 159) in n^o 71 (20 April).

[p. 170]

Tussen 15 en 20 April gaat de Zeeuwse dichter uit eigen beweging kennis maken met Jan Pieter Kleyn, J.U.S., die nog geen 22 jaar oud en 3 jaar jonger dan hij zelf, op het punt staat van promoveren.⁽⁴⁵⁾ Mogelik heeft hij gehoord, dat Kleyn een der ‘Twee

Mr. J.P. Kleyn.

Vaderlandsche Vrienden’ is, dichter dus van een in 1781 uitgegeven en hem bekend bundeltje anakreontiese verzen¹⁾. Kleyn - naar Ockerse in 1822²⁾ verhaalt - ‘druk aan het werk’, heeft zijn hospes, ‘monsr. Adolf Roeck, Groefbidder, vooraan op de lange nieuwstraat’, gelast, ‘zoo er iemant komt, te zeggen, dat hij niet te huis’ is. ‘Ja, Ja’, zegt Bellamy, ‘ik ga maar naar boven!’ stuift metéén de trap op en opent na een tik de deur. Kleyn ziet knorrig op, dat hem toch iemand komt storen. ‘Jongetje’, zegt Bellamy, ‘gij doet als Voltaire, die uit zijn open raam, als hij niemand wilde zien, zijn vrienden toeriep: ‘ik ben niet thuis’! ‘Maar ik ben Jakobus Bellamy, die komt om kennis te maken met den Oden-Dichter Kleyn’. Hij neemt een stoel, gaat zitten, en zij beginnen een gesprek, dat tot middernacht duurt en ‘hen voor eeuwig als vrienden’ verbindt.

20 April nu schrijft Bellamy, met ingesloten brief van den Hengst, over deze kennismaking aan Jan van der Woordt³⁾, maar, wel enigszins anders dan Ockerse uit herinnering van 40 jaren her vertelt:

Waardste vriend!

Thans maak ik mij weder gereed om u een bezoek te geven, onze vriend den Hengst zal van de partij zijn. of hij u iets aangaande mijne oden zeggen zal, weet ik niet. Hij heeft ze gehadt en gelezen. eergisteren heeft Hij mij dezelve te rug gezonden. Hij vindt 'er sommigen in die goed zijn, doch de gansche verzameling zou hij mij niet raden uit te geven. hij merkt aan - en met regt - dat er veelen wat eentoonig zijn. - wat denkt Gij nu dat ik doen zal? ik zal de besten - de allerbesten 'er uitnemen en beschaven - zij moeten gedrukt worden -! en zelfs schielijk om gewigtige redenen.
Hier heb ik twee vrienden - twee Dichters - Jongelingen van een

1) Aant. 22 slot.

2) Gedenkz. blz. 146.

3) hs. Z.G.

[p. 171]

fijnen en edelen smaak. De een¹⁾ is een bizonder vriend van van Alphen en ik vlij mij dat ik, door hem, eerlang bij dien Heer zal bekend worden.
ik heb wel reeds bij hem geweest, doch Hij scheen mij wat stug te zijn. Dit maakte dat ik niets anders sprak dan het geen ik te zeggen hadde²⁾. weet Gij wie die eene Jongeling, die vriend van (v.) A. is? - Gij zult lagchen - het is een der vaderlandsche vrienden! - Ja, vriend! zoo gaat het! thans vind ik sommigen der stukjes veel schooner. doch het anacreontische is zijn zaak niet; gij moest zijn hooge oden eens zien! die zijn uitmuntend. daar heerscht eene verhevenheid in, die ver boven mijn bereik is. hij zal mij een derzelven afschrijven, wanneer ik die heb, zal ik ze u zeuden.
Over mijn stukjes, namelijk mijn anacreontische, die somtijds in de Letteroefeningen geplaatst zijn, heeft hij van een zijner vrienden³⁾ wel brieven ontvangen. Die vriend schreef dat J....de Duitschers, en bizonder Gleim bestudeert hadt. Doch hoe verwondert was Hij, toen ik Hem zeide, dat ik niet alleen de Duitschers niet bestudeert had - maar zelfs Gleim niet dan bij naam kende. het scheen hem onmogelijk. Zij vinden mijne anacreontische stukjes zelfs beter dan die van Gleim. Daar is, zeggen zij, een rondheid in mijn ideen, die men bij dien Duitschen Anacreon mist. Zij verwonderen zich het meest over de zigtbaarheid van het plan in mijne stukjes. het minnewicht op mijn kamer⁴⁾, dit noemen zij een origineel meesterstuk. Ik dank den Hemel dat ik hier zulke vrienden, die verstand en smaak, vernuft en oordeel bezitten, gevonden heb. Vrienden kan ik genoeg krijgen; somtijds komen 'er zes te gelijk op mijn kamer stuiven, en onder die zelfs proponenten. niets is hun aangenamer, zeggen zij, dan vrienden van Bellami te zijn. doch ik ben ongevoelig genoeg om die zelve aangenaamheid niet gewaar te worden. - immers niet voor allen.
ik moet u nog iets vertellen dat mijne ijdelheid een weinig streelde: het afbeeldzel van Sterne, dat voor zijne werken staat⁵⁾, is niet gelijkend; er is hier een plaat die origineel is, en, zoo als men zegt, zeer gelijkend. denk eens welk eene eer mijne vrienden mij aandeden! Zij vonden veel in mijn gelaat van Sterne, en waarlijk, ik heb het afbeeldzel gezien, 'er is eenige overeenkomst in. Dit is groot, vriend! waaragtig! nu heb ik maar neer te zitten en - eenen tristram te schrijven! De Natuur heeft mij een' aanleg tot het schrijven van eenen Tristram gegeven: ha! ha! ha! didon!
Nu iets van Utrecht, en van het studeeren⁶⁾. College houde ik in

1) Kleyn.

2) Dit klinkt anders dan het verhaal van Ockerse. Ik kursiveer.

3) W.A. de Ridder te Emmerik schreef 6 Jan. 1782 aan Kleyn over ‘Het gebrek in Chloris’ (blz. 44). Zie Aant. 45 slot.

4) Mijn Geboortedag (blz. 128).

5) nl. in de Ned. vertaling (1779). Zie Gedenkz. blz. 175.

6) ‘Volgens het gedrukte Album Studiosorum is Jacobus Bellamy aan de Utrechtsche Universiteit niet als student ingeschreven’. (mededeling Gem. Archief Utrecht).

[p. 172]

het Grieksch, doch ik heb een bizonder man gehuurd, die mij viermaal in de week op mijn kamer les komt geven. Dit voedzel heb ik nog zeer wel noodig. doch het kost verd....verbaast veel geld. en geld, mijn lieve vriend, is iets, dat in het geheel geene gemeenschap met mij schijnt te konnen hebben. De twee zestehalven, die ik met groote zorgvuldigheid in mijn broekzak geloevesteind had hebben zich op eene laage wijze een' doortogt gemaakt, en zijn het ontsnapt. nu heb ik ook geen zorg meer. en nooit, van der Woordt, nooit zou ik geen zorg meer hebben, maar! die vervloekte briefjes!....Hij, die het schrijven van rekeningen uitgevonden heeft was een der kwaadaartigste van alle de afgevallene Engelen, die den sluier der menscheid aantrok, om de weinige rust, die nog op den aardbol was overgebleven, geheel te verbannen! die vervloekte briefjes!...waarom wordt een anacreontische ode niet op twintig guldens geschat? - - -?
Ik word hier weer kloek, ten teeken dat de stigtsche lugt mij goed is. De tandpijn geeft nu en dan nog wel een bezoek aan mij, doch ik hoop dat zij eerlang haar afscheid zal nemen. weet Gij niet hoe het met mijn zaaken in Vlissingen gelegen is? ik ben 'er zeer nieuwsgierig naar. weet Gij niet of Broes het beroep zal aannemen? men vreest 'er hier voor. Gij maakt mij bedroeft, om dat Gij niet eens aan mij schrijft. immers zijt Gij niet boos op mij? - ik bid u, schrijf toch aan mij, anders blijft mij niets overig dan te denken dat Gij mijn vriend niet meer zijt. - Wie de schrijvers van den post (v.d Nederrijn) zijn weet men hier zoo min als in Zeeland¹⁾. doch men weet hier vrij algemeen wie Zeelandus is²⁾. men heeft hem gewaarschuwd en gezegt, dat hier veelen van de Engelsgezinden op hem verbitterd zijn, en dat men wel eens op Hem kan aanvallen. - wat zijt Gij onrustig mijne vrienden! - De vuisten van Zeelandus zijn door de Natuur verstaald, en zijn hart belagcht de woelingen der lafhartigen!³⁾
Zoo even hoor ik het gerugt dat in Zeeland een opstand zou zijn tegen Zijne Doorlugtige Hoogheid, bij de gratie Gods prinse van Orange, onzen wettigen Stadhouder - Hemel! ik verschrikke. - mijne rusten vredelievende Zeeuwen! zoud Gij dus omtrent uwen braaven Vorst handelen? - dit zij verre van u! -⁴⁾

ik moet eens naar beneden om te zien of het goed voor mijn lubbes naar mijn zin is. - Zoo! ik denk wel dat het goed zijn zal; het batist

1) Pieter 't Hoen, Ondaatje, en Irhoven van Dam (Candidus) of van Liebeher, met verscheiden medewerkers. (Sautijn Kluit, Bijdr. Vad. Gesch. en Oudheidk. N.R. dl. 10 blz. 306).

2) Toch schijnt de Uitgever van de Post G.T.v. Paddenburg het nog niet te weten, getuige een brief van 26 April 1782, hs. Z.G., ook vermeld Hoeksma blz. 14 en 97.

3) Zie Gedenkz. blz. 160, hoe hij eens, als bij toeval, op een dorp aan de woede van samenscholende boeren is ontsnapt. Veilig in Utrecht teruggekeerd hoort hij het hele geval door een brief van de vriend, in wiens woning ‘een woeste hoop, boersch gewapend’ hem gezocht heeft.

4) Spot of ernst?

[p. 173]

is van twee guldens, vier stuivers en agt penningen. en het linnen - van - van.....dat weet ik niet meer!
Gij moet weten, vriend van der Woordt, dat de tanden des tijds - om eens figuurlijk te spreeken, de mouwen, die met mij op reis gegaan zijn, verschriklijk geknaagt hebben nu moest ik immers nieuwe hebben? en mijn huisvrouw - dit wil zeggen de vrouw van het huis - mijn huisvrouw zegt: mijn Heer! gij moest 'er lubbes aandoen! dit voegt niet: een student zonder lubbes. het kost weinig meer, en het staat goed! -
uit agting voor de schoone sexe - de vrouw is vijftig - nam ik den voorslag aan. maar nu zullen er weêr briefjes komen!!
mijn Hospes heeft vier kinders en agt dood. De twee kleinste bidden over tafel. doch een Professor in het Arabisch is gemaklijker te verstaan dan deze kinders. eer ik nog een studentetafel had heb ik hier gegeten en met aandagt naar het gebed geluisterd, doch ik heb 'er op mijn eer niet meer van verstaan dan: Heere, God, hemelsche vader, pief - poef - paf - - - ek - s - - amen.
dit is alles onverstaanbaar¹⁾
het zal tijd worden dat ik ook haast amen zeg. Zoo Gij mijn moeder ziet groet haar van mij. Groet uw dierbaare Egaa. Groet uw lieve dogter. Groet uw Zoon L(ambrecht). Groet den jongen dichter A(ntonie)²⁾ van mij hartelijk. Den nevensgaanden brief zult Gij wel eens aan mijne Fillis - ten eersten bezorgen - ik verzoek het u vriendelijk.

ik ben en blijf immer uw vriend...enz.

Ook aan Fransje meldt hij verheugd, dat hij nu een vriend heeft,³⁾

‘een Jongeling als ik, een dichter, en van dat boekje, door twee vaderlandsche vrienden is hij, benevens nog een heer⁴⁾, de maker. Hij is braaf en verstandig, en bezit eene edle en tedere ziel. Hij heeft ook bemind, dog ondervonden dat onder de gedaante van een' engel, zich een duivel verschuilen kan⁵⁾. Hij zal mij een versje geven aan u’.

Dit ‘Aan Phyllis’ voegt Kleyn⁶⁾ in hs. bij een eksemplaar van zijn bundeltje ‘Door twee Vaderlandsche Vrienden’, dat Bellamy dan met begeleidend dichtje van zichzelf aan Fransje stuurt:⁷⁾

1) Over het bidden van kinderen vóór tafel, zie Knappert, Gesch. Ned. Herv. Kerk. II. blz. 166.

2) Dan, ruim 12 jaar oud, nog op school bij ‘zekeren G. Cavailhés, fransch Stads-kostschoolhouder’. (Wenkebach blz. 69).

3) Kopie Sonsb. blz. 316.

4) Naar alle waarschijnlikheid Frans van Gogh (Aant. 22 slot). Zie ook Aant. 47.

5) Over Kleyns verbroken verloving handelt een brief van Jan Schull uit ‘Köllen’ aan Kleyn (1 Aug. 1780) hs. Maatschappij Ned. Lett.

6) Oden en Gedichten (Utr. 1782) blz. 68.

7) Kopie Sonsb. blz. 250 en 266.

[p. 174]

 

Zie hier, mijn lieve Fillis,

 

de zangen mijner vrienden!

 

zij zongen van de liefde

 

van Daphné en van Chloë. -

 

Maar ach! - een van die vrienden,

 

Mijn vriend was ongelukkig! -

 

Ach mogt de gulle liefde

 

dien besten mijner vrienden

 

Nog eens gelukkig maaken!

Omdat het van mijnen vriend is zal het u aangenaam zijn. van alle de vrienden, die ik immer had, koomt deze het meest met mij overëen. Zijn karakter - zijn denkwijze zijn even als die van Bellami. Alleen is hij wat stiller, en uit dien hoofde noemt hij mij zijnen vriend den Huzaar. - - - Ik ben bij veele menschen hier zeer wel gezien. Gisteren was ik uit eeten bij een Heer, die tegen mij zeide, jongen, je smoel bevalt mij - je moet dikwils bij mij komen. - 't Is mij aangenaam andwooordde ik; doch uw taal bevalt mij niet. - - - Spreekt men in Vlissingen niet van mij? Ik denk het wel, want men dagt niet dat ik immer naar het Academie zou geraakt zijn. Hebt gij dat laatste vaers van mij in de Post¹⁾ gelezen? Het is tamelijk dol. - - - Reeds 2 dagen heb ik mijn kamer moeten houden wegens mijn been. Eergisteren ben ik gevallen en heb mijn voet zwaar verstuikt. - -

Met betrekking tot Kleyns ongelukkige liefde dicht hij:²⁾

Gij waart dan ongelukkig?....
Ach! waarom was de Liefde,
Voor u een bron van droefheid? -
Uw hart, zoo teêrgevoelig,
Zoo zagt, zoo edeldenkend,
Was 't eêlste zoet der Liefde,
Het hart van 't schoonste meisje,
Van 't beste meisje waardig!
En gij waart ongelukkig!...
Maar neen! - gij waart gelukkig!
Uw meisje was uw liefde,
Uw teder hart niet waardig! -
Nu zal de Liefde uw droefheid
Door heure gunst verzoeten:
Het hart van 't schoonste meisje

1) Aan het Vaderland. blz. 159.

2) Gez. m.J.

[p. 175]

 

Van 't allerbeste meisje,

 

Zal ze aan uw hart verbinden!

 

Dan zijt gij steeds gelukkig!

 

Dan zal, voor u, de Liefde

 

Een bron van vreugde wezen!

Donderdagavond 25 April doet Bellamy zijn intrede in ‘Dulces ante omnia Musae’ met een uitvoerige dichtbelijdenis en stelt zich aan zijn medeleden voor als de dichter van Vrijheid, Deugd, Liefde, Vaderland, Natuur en Vriendschap.

Kunstbeminnaars, Wijsheidkweekers,

Stigters van de Poëzij,

Gunt dat zich mijn jonge Zangster

Op uw' drempel nedervlij'!

Gunt haar, dat Zij uwe lessen,

Tot versiering van heur Zang,

Tot versterking van haar Oordeel,

Uit een heuschen mond ontvang'!

Gunt haar, dat Zij somts een Liedjen,

Op heur eigen wijze zing' -

Dat Zij mede een lauwerblaadjen,

Uit uw breeden krans, beding!

Gunt, wen Zij verkiest te zingen,

Gunt haar dan een vrije taak!

Dat geen laffe kniblaarije,⁺

't doel van haar gezangen wraak!

Zij, in Zeeuwsche lucht geboren,

Doemt de minste Dwinglandij.

Wie zich late in ketens klinken:

Zij mijn Zangster blijft steeds vrij!

Doch men denk niet, dat Zij immer⁺

voor de zaak der Ondeugd pleit';

Neen! Zij wraakt het woelen, 't hollen

van de snoode onbandigheid.

Zij ontsteekt de liefdetoortsen

Aan het heilig vuur der deugd;

Danst langs Neerlands vruchtbre velden⁺

Met de vaderlandsche Jeugd.

+ Ieder dichte, ieder zinge, Na zijn neiging, na zijn smaak.

+ dat mijn Zangster

+ Drost (G.)

[p. 176]

 

Fillis blosje, Fillis oogen,

 

Fillis welgevormde leên,

 

Fillis lagchjes, Fillis lonkjes,

 

Fillis zielbevalligheên⁺

 

Vergen vaak mijn tedre zangster

 

Eenen zagten liefdetoon. -

 

Dan weer vlegt Zij deugd en wijsheid

 

Eenen frisschen lauwerkroon.

 

Zij, verliefd op Heldendaaden,

 

Zingt een stamelend gedicht,

 

Hoe, voor Nederlandsche fierheid,

 

's Vijands dolle trotsheid zwicht.

 

't Schoon der Lente, 't zoet der Vriendschap,

 

Al de luister der Natuur,

 

Geven dikwerf aan heur Zangen

 

Houding, Schoonheid, kragt en vuur.

 

Gij, beminners van de dichtkunst,

 

Staat haar deze vrijheid toe;

 

Gij gunt, dat mijn jonge Zangster

 

Heurer neiging hulde doe?⁺

 

Knarst haar speeltuig onder 't Zingen,⁺

 

Geeft het somts een valschen toon,

 

Mist Zij dikwerf, in heur Zangen,

 

't Waar verheven 't zagte schoon;⁺

 

Gij, gewoon aan Snaaren-tokklen

 

Vast in allerhande maat,

 

Zult mijn teedre Zangster leeren,

 

Hoe men fiks de Cither slaat.

 

Waare vriendschap die de zwakheid

 

Van heur vrienden onderschraagt,

 

Zal, wanneer haar Zang de blijken

 

Van heur onvermogen draagt,

 

Met een gulle hand die feilen,

 

Heelen dekken voor 't gezicht

 

Geven aan heur tafereelen

 

Beter houding, beter licht. -

 

Kunstbeminners, wijsheidkweekers,

 

Steunsels van de Poezij:

 

Dat uw koor nog lange Jaaren

 

D'eer der broederschappen zij!...

 

.....Blijft nog lang den Vaderlande,

 

Tot een Sieraad, tot een lust!

 

En beschermt mijn tedre Zangster,

 

Die op uwen drempel rust!

+ zielsbevallighêen (G.)

+ gunt d.m.j.z. harer n.h.d. (G.)

+ Krast (G.)

+ regte schoon; (G.)

[p. 177]

Onder de Gewone en Buitengewone Leden van ‘Dulces ante omnia Musae’, die elke Donderdagavond om de 14 dagen, van 5-9 uur, vergaderen, vindt Bellamy zijn beste vrienden, met wie hij sedert min of meer vertrouwelik zal omgaan, en wier namen we voortaan in de brieven genoemd vinden. Erelid van Dulces is de ruim 22 jarige Mr. Jan Hinlópen,⁽⁴⁶⁾ sinds 1780 Advokaat ‘voor den Ed. Hove’ van Utrecht. Onder de Buitengewone Leden - waartoe de ‘Theol. Stud. Jacobus Bellami’ nu ook behoort - die zich volgens de Wetten ‘verplichten: uit het Genootschap nooit zonder hooge noodzaakelijkheid af te blijven..en nimmer zonder eenige bydrage tot het groote oogmerk dezes genootschaps te zullen in 't genootschap verschynen’, leert hij kennen de Theologiese Studenten: Jacobus van Bosvelt, Abraham Bowier, Petrus Chevallier, Frans van Gogh,⁽⁴⁷⁾ en Sebald Fulco Rau,⁽⁴⁸⁾ ook de 22 jarige Ds. Willem Antony Ockerse,⁽⁴⁹⁾ Febr. 1782 beroepen als Predikant te Baarn en Eembrugge; de Jurist Kleyn kent hij al. Onder de Gewone Leden, wier veelomvattende letterkundige taak in de ‘Wetten’ heel nauwkeurig is omschreven,⁽⁴⁴⁾ leert hij kennen - de Theol. Studenten: Willem Carp,⁽⁵⁰⁾ Adriaan Uyttenhooven,⁽⁵¹⁾ Dirk van Wullen; de Jurist Joannes Junius van Hemert en de Medicus-Jurist Johannes Kinker.⁽⁵²⁾

‘Bellamy kwam herwaarts’, schrijft Mr. Jan Hinlópen in 1808, ‘en éénslags waren onze harten aan hem verkleefd, gelijk het zijne aan ons’. Toch wordt de jonge Zeeuw in April nog niet dadelik opgenomen in het kleine Utrechtse kringetje der ‘genialische vrienden’ (zoals hij ze zelf zal noemen), der ‘keurelingen’ (volgens anderen): oorspronkelik een vijftal, Hinlópen, Rau, Kleyn, Carp en Ockerse; na Ockerses vertrek (Febr.) en als Bellamy in Utrecht komt (April) een viertal¹⁾.

Uit de brieven blijkt duidelik, dat in 1782 - van April tot de grote vakantie - Bellamy's meest vertrouwde vrienden zijn geweest: Jan Pieter Kleyn, Frans van Gogh, Adriaan Uyttenhooven en sedert Mei Ds. Ockerse te Baarn. Eerst in het najaar en de winter van 1782, als Kleyn en van Gogh Utrecht hebben verlaten, en Uyttenhooven wegens ‘derdedaagsche koorts’ in Naarden moet blijven, staat hij in min of meer nauwe betrekking tot Kleyns bie-

1) Br. 12 Sept. 1793. (hs. Z.G.). Allen zijn jonger, maar in hun studie veel verder dan B. In April 1782 is B. 24 jaar, Hinlópen, Uyttenhooven en Ockerse 22, Kleyn 21 en Rau 16. Het geboortejaar van Carp en van Gogh ken ik niet.

[p. 178]

zondere vrienden: Carp, Rau en Hinlópen, wier namen dan in de brieven voorkomen. In dit klubje van vier zal hij Kleyn, die September 1782 vertrekt, gaan vervangen: najaar 1784 is hij een der ‘genialische vrienden’, die elkaar dageliks zien, en elke Zaterdagavond bij Hinlópen aan huis, ‘agter den Dom’¹⁾ samenkomen.

Een eerste ‘vordering in theoretische kundigheden’, vooral in Duitse richting, een zekere smaakveredeling dankt Bellamy in 1782, naar eigen getuigenis, aan Kleyn, die, nog in 1794 dit samenwerken met vreugde herdenkt, een samenwerken, naar Kleyn het noemt, in ‘onderlinge agting’,

‘die ons, met zoo veel verschil van lighaam en ziel, zoo zeer verbondt.....Onvergeetbaare Bellamy!’ (gaat hij voort) ‘ik vertegenwoordig my gaarne de eerste oogenblikken, toen ik, aan de hand der Gratien, u ontmoette, gy my uw hart, en ik u het mijn, boodt, en wij gemeenschappelijk ons in de Dichtkunst oefenden; toen ik met u den ruimen voorraad van uw vernuft doorsnuffelde, en uwe oorspronglijkheid niet genoeg wist te bewonderen, en gy my tot Rechter in uwe keuze aansteldet, en wij onderling de stukjes verdeelden, die uwe jeugdige gezangen uitmaken. Hoe vaak dartelde de vrolijke Muse in ons midden, wanneer de kleene, uitgezogte, kring onzer vrienden, terwijl de volle Maan ons bescheen, den matigen teug der geoorloofde vreugde met ons dronk; tot den laatsten droppel toe, uitdronk!’²⁾

Met Kleyn als ‘Rechter’ doet Bellamy dus een keuze uit zijn verzen van 1781, nu Pieter den Hengst, na enig beraad, tot de uitgave heeft besloten. De keurbundel wordt gewijd - behalve met een ‘Nobilitas sub Amore jacet’ op het Titelblad en een toepasselik motto uit Higts ‘Carmen trochaicum in Reditum Veris’ - met een, mogelik al vóór 1782 gedicht

And'ren roepen vrij den invloed

der verdichte Klio in;

Gij, ô Fillis, zijt mijn' dichtgeest

tot een waare Zanggodin!

Zoo 'er in mijn ted're zangen

hier of gindsch een vonkje leeft,

1) Zie Aant. 44 slot.

2) J.P. Kleyn. Anakreontische Offerhanden op het outer van Liefde en Deugd (1794) blz. III.

[p. 179]

 

't Is een vonkje, dat zijn' oorsprong

 

in uw glansrijke oogen heeft.

 

Zoete kuschjes, die uw mondje

 

mij zo tederlievend gaf,

 

Maalde ik, naar mijn zwak vermogen,

 

op mijn dichtpaneelen af.

 

Ja, uw liefde, schoone Fillis,

 

heeft mijn dichtpenceel bestuurt,

 

En mijn' schier verdoofden Zanglust

 

door uw lonkjes aangevuurt.

 

Ik ontleende van uw liefde

 

al mijn' wellust, al mijn vreugd;

 

Doch, mijn allerteêrste Zangen

 

zijn eenstemmig met de deugd.

 

Zou mijn Zang de deugd ontëeren?

 

ô! dan zong ik u tot hoon!

 

Neen! uw deugdzaam hart, mijn Fillis,

 

eischt een' kuisschen liefdetoon.

 

Neem mijn zangen, dierbaar meisje,

 

'k wij ze aan u, mijn Zanggodin!

 

't Zijn de bloempjes uwer Liefde

 

en de blijken mijner min.

In Mei gaat het boekje als ‘Gezangen mijner Jeugd’ ter perse, om begin Junie te verschijnen. De drukproeven heeft Bellamy niet zelf nagezien: de Uitgever zal dit niet nodig hebben geacht, en de dichter heeft nog niet veel te eisen. Onnauwkeurigheden en drukfouten worden dan ook aan 't slot der Inhoudsopgave, ongetwijfeld op 's dichters verzoek, verontschuldigd:

‘Het naarzien der Proeven is door meer dan eene hand geschied, hierdoor zal men de spelling niet overäl gelijk vinden. - In de maat zijn hier en daar ook nog fouten overgebleven, doch de Dichter vleit zich, dat de kieschte ooren alleen dezelve ontdekken zullen’.

In ‘kleenen, uitgezogten’ vriendenkring, bij ‘matigen teug der geoorloofde vreugde’, en - dwepend, bij licht van ‘volle Maan’ - draagt de jonge dichter voor:

Wen ik sterve, lieve vrienden,

Siert mijn graf dan met geen steen!

[p. 180]

 

Laat een' grooten, vrugtbren wijngaard,

 

Mij ter eer- en grafzuil zijn!

 

Drinkt, zoo vaak de lieve Lente,

 

Langs de ruime velden, danst,

 

Drinkt dan mij, uw' vriend, ter eere,

 

Driewerf uwen beker uit!

 

Brengt dan de allerschoonste meisjes,

 

Bij mijn stil en eenzaam graf!

 

Laat die lieve, schoone meisjes,

 

Zingen op mijn eenzaam graf!

 

Laat haar zingen: ‘Vrugtbre wijnstok!

 

Schiet uw dart'le ranken uit!

 

Hij, dien uwe wortels dekken,

 

‘Was een vriend der zoete min!

 

Ook uw vruchten, ed'le wijngaard,

 

Hebben vaak zijn ziel verheugt!

 

Speelgenootjes! laat ons zingen:

 

Hier rust onzer aller vriend!’

Een der eerste gedichten uit zijn nieuw kunstleven, dat, met verre naklank van Klopstock, naar de ‘verhevenheid’ van Kleyns ‘hooge Oden’ tracht, is De Lente, gedagtekend 11 Mei 1782¹⁾. 3 jaar later zal hij dit vers opnemen in een kleine keur van ‘Gezangen’ en dan zal de tijdgenoot het prijzen als ‘een Lierzang geheel harmoniesch, geheel melodie’²⁾.

Thans is 't Lente! thans is 't Lente!

Vrolijk is Natuur!

Thans is 't Lente! thans is 't Lente!

Alles lagcht en juicht!⁺

Planten, boomen, dieren, menschen,

Alles voelt den gloed

Van het zuiver vuur der Lente -

Alles leeft en juicht!

Vlugge geesten, hemellingen,

Daalen nu op de aard,

Juichen, om het heil der menschen,

Zingen van Gods magt.

Op de vlugge zuidewindjes

Vaaren zij omhoog -

1) Dagtekening volgens hs. Z.G. Tekst volgens Gezangen (1785), waar 't is gedagt. 1782. Rechts varianten hs. 1782.

2) Proeven van Oordeelkunde betreklijk de Poëzy. Utrecht 1790. blz. 32.

+ Aarde en hemel lagcht!

[p. 181]

 

Lagchend zien zij naar beneden;

 

Daalen zingend weêr:

 

‘Is de hemel schoon en pragtig,

 

Pragtiger dan de aard?

 

Neen! deze aard, zoo schoon en heerlijk,

 

Is de hemel zelf!

 

Hier, dit schoon en staatig boschje

 

Is een heiligdom!

 

Hier zien wij opregte menschen,

 

Dankbaar neêrgeknield!

 

Ja! deze aarde is u een hemel,

 

Dankbaar sterveling!

 

U, die, in het oog der Lente,

 

't Licht der Godheid ziet!

 

Zuivre vreugde, hemelvreugde,

 

Lagcht op uw gelaat,

 

Als gij hier, in 't staatig boschje,

 

Uwen God aanbid! -

 

Wij, wij zagen uwen Vader,

 

In den lusthof God's!

 

o! Hoe zalig, hoe gelukkig

 

Was hij in dien hof!

 

Gij, o menschen, woont nog heden,

 

In den lusthof God's!...

 

De eng'len zwijgen. Dankbre menschen

 

Heffen zingende aan:

 

Thans is 't Lente! thans is 't Lente!

 

Vrolijk is Natuur!

 

Thans is 't Lente! thans is 't Lente!

 

Alles leeft en juicht!⁺

 

God der Lente, groote schepper!

 

Zigtbaar in Natuur!

 

Ja! wij zien u, in de Lente! -

 

Voelen u in 't hart!’

Ook op Zelandus heeft Kleyn invloed, want Kleyn zal zijn patriottiese vriend ongetwijfeld hebben gewezen op de pruisiespatriottiese lyriek, op Gleim-Tyrtaeus naast Gleim-Anacreon, op Uz' ‘patriottischen Oden’, op Klopstocks Oden en Bardieten, op Weiszes ‘Amazonenlieder’.(53) In de maand Mei heeft Zelandus zijn plan gereed: met een Utrechts Uitgever J.M. van Vloten, een biezonder vriend van Uyttenhooven, wordt een uitgave overlegd van ‘Vaderlandsche Gezangen’, die, in losse nummers van 3 of 4 verzen, op

+ Aarde en hemel lagcht!

[p. 182]

ongeregelde tijden zullen verschijnen¹⁾, om na 9 nummers in één bundel te worden verenigd, op dezelfde wijze en in navolging van Gleims ‘Preuszische Kriegslieder’, geestdriftige uiting, naar het heet, van een Pruisies Grenadier in de zevenjarige oorlog; een ‘kräftige Vorrede’ van Lessing had de in 1759 gebundelde ‘Kriegslieder’ gesierd.

Intussen verschijnt 4 Mei in n^o 73 van de ‘Post van den Nederrijn’ een gloeiend verontwaardigde brief van Zelandus, dat zijn verzen²⁾ uit de patriottiese ‘Post van den Nederrijn’ door een ‘valschen’ Zelandus ‘verminkt en verdraaid’ worden overgenomen in de oranjegezinde, sedert 5 maanden als politieke tegenhanger opgerichte ‘Post naar den Nederrijn’:⁽⁵⁴⁾

Aan de Heeren Schrijveren van den Post van den Neder-Rhijn.

Mijne Heeren!

Met de grootste veragting heb ik gezien, dat de Schrijvers van den Post naar den Neder-Rhijn laag genoeg geweest zijn, om mijne dichtstukken, die gij in N^o 68 en 71 geplaatst hebt op eene laffe wijze te verminken, naar hunne oogmerken te verdraaijen, en insgelijks met den naam van Zelandus te onderteekenen. - Behalven een zigtbaar blijk hunner armoede, is het een teken hunner kruipende laagheid. - Zelandus!...Zou het een Zeeuw geweest zijn, die deze stukken dus verminkt heeft? Voor eerst is het onmoogelijk, vooral van het laatste stuk, dat het reeds in Zeland zou veranderd, en hier gedrukt zijn. Ten anderen denken mijne Landgenooten, de Zeeuwen, te edel, dan dat zij zich tot zulk eene laagheid zouden vernederen. - Ik ben een Zeeuw - een Vlissinger! - maar hij, die mijne woorden verdraàid heeft, is geen Zeeuw! - hij is een van de creatuuren der schrijveren van den Post naar den Neder-Rhijn. - Hij is een laage ziel, die, indien ik hem kende, het gewigt mijner Zeeuwsche vuisten gevoelen zou: dit is het regte middel om zulke lafhartigen te straffen; zij zijn beneden de kragt der reden en der overtuiging. In de bestraffinge zelfs vinden zij voedsel voor hunne kwaadaartigheid.
Ik weet wel mijne Heeren, dat het verstandigste gedeelte uwer lezeren zeer wel begrijpen zal, dat Zelandus uit den Post naar den Neder-Rhijn, een ander is dan Zelandus uit den Post van den Neder-Rhijn; doch om zulken, die mogten twijffelen, en Zelandus voor een

1) Over een dergelijke uitgave in 1781 van P.J. Kasteleyn (Aant. 22 i.n.) ‘de Vaderlandsche Zanger’, zie Hoeksma blz. 68 vgg. Er zijn maar 8 nummers van verschenen.

2) De 2 verzen ‘Aan het Vaderland’, zie blz. 158 en 159.

[p. 183]

tweeslagtig schepsel houden, dunkt het mij niet kwaad te zijn, dat gij mijn brief in uw tijdschrift plaatst, om deze twijffelingen te doen ophouden. - Zou 'er waarlijk bij die Heeren zoo veel niet overschieten, dat men een' beteren verdraaijer krege, die iets van dat ding, dat men prosodie noemt, verstond? - Misschien zijn sommige vaerzen in eenen nieuwen voetmaat, indien de maat uitdrukkend moet zijn, drukt zij hier veel uit. - De Leidsche Correspondent schijnt wel satijra's op ons Vaderland te willen maken: doch het heeft moeten rijmen, en baden rijmde op verzaden¹⁾. -
Ik heb nu genoeg gezegd om te toonen dat een valsche Zelandus mijne vaerzen verminkt, en mijne gedagten verdraaid heeft. - Ik ben wel niet wraakzuchtig, doch het zou mij zo een stille satisfactie zijn, zo ik het dien rijmer op eene Zeeuwsche, dat is gevoelige wijze, kon bekend maken, dat ik de waare Zelandus ben.

Mijne Heeren!
Ik ben Uw Dienaar
Zelandus.

Een rijmloos Aan de Vaderlandsche Meisjes (gedagt. 27 April) is bij deze brief gevoegd en mede 4 Mei in de Post verschenen²⁾. Trots Zelandus' protest wordt ook dit vers weer door de ‘Post naar den Nederrijn’ overgenomen: in het enig overgebleven (ter Kon. Bibl. bewaarde) nr. van dit oranjegezinde prullige Weekblaadje (nr. 17; 18 Mei 1782) staat, als kennisgeving, gedrukt:

‘Het Dichtstukje van den Heer Zelandus, aan de Vaderlansche Meisjes en den daar nevens gezonden Briev zijn ons, even na het sluiten van dit Numer, ter hand gesteld. - Wij zullen het een, zo wel als het ander bij de eerst volgende gelegenheid plaatzen’.

Dit overnemen en verdraaien van Zelandus' verzen was dus blijkbaar gewoonte.

Aan de Vaderlandsche Meisjes nu is een opwekking - in 't algemeen gericht tot alle ‘lieve meisjes in Neêrlands vrije streeken’, om zich nooit tot liefde te laten verleiden door de lafaards, ‘die uit lafhartigheid, baatzucht en redeloos vooroordeel...britsche harten in Nederlandsche boezems draagen’ - aan het slot, in het biezonder een ernstig woord tot Fillis:

1) Doelt B. misschien op de fel oranjegezinde Le Francq van Berkhey uit Leiden, als ‘verdraaijer’? De hatelikheid is niet duidelik, omdat de ‘verdraaiing’ niet bewaard is gebleven.

2) hs. Z.G. Post n^o 73; Gedenkz. blz. 285.

[p. 184]

 

....indien mijn jonge boezem

 

niet immer door de Liefde

 

voor 't Vaderland, blijft gloeien;

 

indien ik ooit ontaardde

 

van vaderlandsche fierheid:

 

dan moet gij, waardste Fillis,

 

dan moet gij mij veragten,

 

mij uit uw hartje stooten!

 

dan moet gij mij vervloeken!!

24 Mei stuurt Bellamy, als naar gewoonte, dit vers aan Fransje: ‘Nevensgaande vaers heeft in de post gestaan’¹⁾ Gezwollen, maar oprecht toch en ernstig gemeend, klinkt het ons, vooral ook door het biezonder slot, als een wijding van zijn nieuwaanvaarde Zelandustaak, de uitgave van de ‘Vaderlandsche Gezangen’, waaraan hij, strelende gedachte voor zichzelf, ook liefst haar naam verbinden wil!

Zo is dus tegen het einde van Mei allerlei van Bellamy ter perse: bij den Hengst in Amsterdam de ‘Gezangen mijner Jeugd’, en bij van Vloten te Utrecht het 1^ste nummer der Vad. Gez., maar, den Hengst heeft ook nog een andere opdracht: Bellamy wil zijn Vlissingse vriend de lakenhandelaar ‘François van Capelle, zich, in den Echt, verëenigende met Mejuffrouw J.E. Rochussen Jongerheld, den 3 van Zomermaand, 1782’ met een gedrukt²⁾ Huweliksvers verrassen:

Welk een' held're schoone morgen!
Welk een schoonheidsvolle luister!
Alles ademt lentegeuren!
Alles zingt den lof der vreugde!
Zoo, mijn vriend, is ook de morgen
Van uw zalig Huwlijksleven! -

Aan een' onbewolkten hemel
Prijkt de held're zon der liefde. -
Zie, de wangen van uw meisje!
Zie! hoe gloeïen heure wangen!
Zie heur tederlagchende oogen,
Dankbaar, hemelwaards gevestigd!

1) Kopie Sonsb. blz. 316.

2) Als bedongen honorarium misschien voor zijn ‘Gez. m.J.’? Bibl. Prov. Arch. van Zeeland heeft deze gedrukte ‘Huwelijkszang’. 9 April 1783 wordt hun zoon Johan Pieter geboren, in 1815, ten spijt van Bilderdijk, Hoogleraar in de Ned. Taal- en Letterk. aan het Athenaeum te Amsterdam. Aant. 55.

[p. 185]

 

Welk een' dag belooft die morgen!

 

Welk een' schoonen dag belooft hij!...

 

O! mijn vriend! - gij zijt gelukkig!

 

Liefde biedt u niets dan wellust!

 

Ach! hoe veelen, wien de liefde

 

't Allereêlste zoet verbittert! -

 

 

 

Nimmer worde uw zoet verbitterd!

 

Nimmer moeten zwarte wolken,

 

Uwen held'ren hemel dekken!

 

Even glansrijk als de morgen

 

Zij ook de avond uwer liefde!

 

Ja; nog schooner dan de morgen!

 

 

 

Leeft gelukkig, lieve vrienden!

 

Leeft gelukkig! o! uw vreugde

 

Geeft het leven aan mijn vreugde!

 

O! de blijdschap mijner vrienden

 

Is de blijdschap van mijn harte!

 

Hun genoegen is mijn wellust!

 

 

 

Leeft gelukkig door de liefde!

 

Wandelt, langs het pad des levens,

 

Steeds verzeld van trouwe liefde!

 

Leeft gelukkig! - Hij, de vader,

 

Hij, de God der zuivre liefde,

 

Doe u steeds gelukkig wezen!

Eind Mei is Pieter den Hengst ziek, ‘moet met swaaren koortse het bed houden’. Zijn zwager, de Amsterdamse Uitgever-Boekverkoper Anton Mens Jansz., spoedig een van Bellamy's beste vrienden, neemt de zaken van zijn ‘broeder’ waar, stuurt 28 Mei de drukproeven naar Utrecht, en schrijft:¹⁾

Hier nevens de afgedrukte Huwelijk zang benevens twee schoone blaaden van de Gezangen uwer Jeugd...Ik heb het versje nog Eens gecorrigeerd, en er Een meenigte kwaaje Letters uit gegooid...omtrent de taalfouten denk ik dat UwE gesorgt hebt: alse ik gaarne bekenne wil, tot mijn ongeluk of tot mijn geluk zo je wilt, er geen kennis van te hebben; de dag wanneer de Bruidegom de haven zijns geluk(s) zal binne loopen schijnt UwE niet te weeten: ik weet het ook niet, dus heb ik het maar in blanko gelaaten, dan kan hij het zelfs invullen, hij doch

1) Pieter den Hengst is een weduwnaar ‘met kinderen’; hij is getrouwd geweest met een zuster van Mens. Zie Brief 3 Des. 1782 en 16 Mrt. 1784. Hij hertrouwt Okt. 1783.

[p. 186]

is best in staat om de dag juyst te bepaalen wanneer dat hij in zijlt. als ik nu vervolgens een proef krijg dan zal ik ze Cito aan Uw zende: het Jawoord en de weifelende Schoone heb ik op zijn plaa(ts) ingevoegd¹⁾.....of uw bundel Gezangen dik genoeg zal worden om Een gebonde Exemplaar aan filis te zenden daar twijffel ik aan, dan wat zwarigheid? gij kunt er wit papier bij Laten binden, en in uwen Lang gewenschte dagen als gij eens int waard bezit van filis zijt (het geen ik uw van harte toewensch) de verzameling vermeerderen door in dat zelve Exemplaar te schrijven
Ter
Echtvereeniging van
mij........
met........
Wiegezang voor mijn
Eerste
Tweede
derde zoon of dochter
op de herstelling van mijn Echtgenoote
uit het kinderbed
op Uw Zilver en Goude
Bruylofs Feest XXXX

dan zijn het gezang(en) uwer Jeugd mannelijke Jaaren en hoogen Ouderdom.....Vergeef mij deeze gekheid! Mijn Broeder groet uw van harte Leef zo gelukkig als het in deeze Waereld mogelijk is;.....’²⁾

Begin Junie verschijnt Zelandus' nieuwe dichtarbeid: het 1^ste Stukje der ‘Vaderlandsche Gezangen’ (16 blz. groot)³⁾ onder de aan de binnenkant van het titelblad gedrukte zinspreuk: ‘Concordia et Libertate’. Het bevat 3 verzen:

1.	Aan het Vaderland.
2.	Vrede.
3.	Aan onze gesneuvelde Zeehelden.

Het 1^ste en 3^de vers uiten de, voorjaar 1782, algemeen gevoelde patriottiese verontwaardiging, dat nog steeds getalmd wordt met de uitvoering van wat in Maart na langdurige beraadslagingen met Frankrijk en Spanje is besloten: in Mei zou een Frans-Spaanse vloot in het Kanaal verschijnen en de Engelse schepen in de Noordzee zo lang bezig houden, tot het een eskader van 14 Nederlandse

1) Bij de Gez. m.J. Het jawoord, zie blz. 52. De weifelende schoone, zie blz. 140.

2) hs. Z.G.

3) Ieder stukje kost 4 stuivers.

[p. 187]

linieschepen kon gelukken een Nederlandse koopvaardijvloot naar de Oostzee te begeleiden en meteen de Oostinjevaarders, die sedert zomer 1781 in de haven van Drontheim liggen, af te halen. Maar de Patriotten weten niet, dat de Nederlandse linieschepen niet kunnen uitzeilen door het talmen van Frankrijk, dat ondershands, zonder zich aan de Maartafspraak te houden, andere beloften van hulp aan Spanje doet. Algemeen gemor over de vernederende, gedwongen werkeloosheid, die, omdat ze niet anders kan worden uitgelegd, als verraad, aan 's Prinsen ‘anglomaansche neigingen’ wordt toegeschreven! ‘Wij bidden - doch wij werken niet’!

Vaderland, mijn aardsche hemel!

u zij mijn gezang gewijd!

Troon der vrijheid, wieg der helden,

groot geworden in den strijd;

Vaderland, dit waart gij immer⁺

sints de dwang uw' grond ontvloodt!

Ja, mijn Vaderland, gij bleeft het -

zelfs in 't barnen van den nood!

Brit en Gal mogt zich verëenen -

vallen op uw helden aan:

Gij hadt Ruiters, gij hadt Trompen,⁺

bliksems van den oceäan!

Toen zaagt gij de verste volken

knielen voor uw glorievlag!⁺

Daar men uwe zegeteekens

zelfs op 's vijands stranden zag!

Maar! - mijn Vaderland! hoe droevig!

hoe rampzalig zijt ge nu!

Dolle Britten - bastaardzoonen

woeden, grimmen thans op u!

Ach! de Vrijheid beeft en siddert

in heur staatig heiligdom!

Hoor!...verwoesting brult en dondert! -

en - de Dapperheid is stom!⁺

Zou de Dapperheid dan slapen?....

neen! die fiere leeft en waakt!

+ immer,

+ Ruiters, Trompen,

+ knielen,

+ stom! -

[p. 188]

 

Zie, hoe 't vuur der ed'le wraakzugt,

 

in heur glinstrende oogen, blaakt!

 

Doggersbank! gij kunt getuigen,

 

dat, in 't vrije vaderland,

 

Helden leeven, welker boezem,

 

voor de zaak der vrijheid, brandt!

 

Doggersbank! gij zijt ons heilig!

 

maar - voegt u die eer alleen?

 

Mogten al de noorderbaaren

 

deelen in uw eertropheen!

 

 

 

Neen! mijn Vaderland! uw Helden

 

zijn van Ruiter niet ontaard! -⁺

 

Neen! geen kroost der Batavieren

 

is, voor britsch geweld vervaard!

 

Maar - wat kan een Leeuw verrigten,

 

wen men hem aan ketens legt? -

 

Aan zijn overforssche klaauwen

 

eenen wissen prooi ontzegt?

 

Zou het wild gedierte vreezen,

 

wen 't den Leeuw gebonden ziet?

 

Neen! 't bespot zijn forssche kragten,

 

doch het vreest zijn klaauwen niet!

 

Vaderland! voorheên zoo roemrijk,

 

zendt uw' heldenstoet in zee!

 

O! ik voel het! de overwinning

 

trekt met uwe helden meê!

 

O! dan zal de Vrijheid juichen!

 

juichen zal de Dapperheid!

 

Daar het gansche volk van Neêrland

 

traanen van verrukking schreit! -

 

Dan zal gansch Europe uw vlaggen

 

weêr verëeren als voorheên!

 

Dan zult gij, op malsche rozen,

 

langs den weg van voorspoed treên!

 

Vaderland! welëer zoo roemrijk,

 

zendt uw' heldenstoet in zee!

 

O! ik voel het! de overwinning

 

trekt met uwe Helden meê!⁺

+ Ruiter

+ helden

[p. 189]

3.
Aan onze gesneuvelde zeehelden¹⁾.

 

Gij, Helden, die deze aarde ontvlogen,

 

Reeds in 't gewest der ruste zijt,

 

Is nu uw hart steeds onbewogen

 

Met rampen, die ons Neêrland lijdt?

 

Zoudt Gij, daar Neêrlands leed u griefde,

 

Toen Gij, bij 't knellen van den nood,

 

Ontvlamd door moed en vrijheidliefde,

 

Den trotschen vijand weêrstand boodt:

 

Toen Gij, bij 't brullen der gevaren,

 

Met meerder vuur den Brit bestreedt,

 

Tot Gij, bekranst met lauwerblaaren,

 

Uw intrede in den hemel deedt:

 

Zoudt Gij uw Neêrland nu vergeten?

 

Uw Neêrland, U voorheên zoo waard?

 

Of zoudt ge, in 's hemels kring niet weten,

 

Wat rampen ons het oorlog baart?

 

O ja! een Eng'lenheir daalt neder,

 

En geeft op onze daden acht.

 

Het komt - en ziet - vlugt aanstonds weder,

 

Begaan met Bato's nageslagt.

 

Ach! zo die geesten u verhaalen

 

Den toestand van ons droevig lot -

 

Hoe wij, door werkeloosheid, draalen:

 

Smeekt dan, voor Nederland, bij God!

 

Laat Tromp, laat Ruiter met u smeeken!

 

Die helden minden 't vaderland.

 

Wie weet, hoe nog, in 's hemels streeken,

 

Hun ziel, voor onzen welvaard, brandt!

 

U, Helden, U zal God verhooren!

 

Wij bidden - doch wij werken niet!²⁾

 

Zou God ons Nederland verhooren?

 

Wij bidden - doch wij werken niet!

 

O! smeekt, dat Neêrlands roem herleve!

 

Dat Neêrland zijnen ramp beseff' -

 

Den Brit, gelijk welëer, doe beven!

 

Of - dat ons 's hemels donder treff'!!

1) Dit vers ontbreekt in de Herdruk (1785).

2) Willem Leevend, dl. 5, blz. 312: ‘en dan kan men wel zeggen, zo als zeker Dichter in onzen tijd, schoon in een Staatkundigen zin zegt: Wij bidden, maar - wij werken niet’. Eveneens str. 63 van ‘Aan Vlissingen’ (Gedichten en Liedjens voor het Vaderland, door El. Bekker en Ag. Deken, 1798). 28 Mei 1782 waren in Zeeland ‘maandelijksche Bedestonden’ uitgeschreven (Kist, Neerl. Bededagen, dl. 1 blz. 270, 291; dl. 2 blz. 454).

[p. 190]

Het 2^de gedicht smeekt om ‘Vrede’, maar, nooit worde een afzonderlike vrede met Engeland gesloten, zoals ‘gedoemde List in schijn van Moed’ die voorstaat. Het zou een ‘vrede uit lafheid’ zijn, verraad jegens Frankrijk!¹⁾

- fallis verbo cives tuos, quod hos a bello avocas: otii enim nomine servitutem concilias. Nam paritur pax bello. Itaque qui ea diutina volunt frui, bello exercitati esse debent. Quare, si principes Graeciae esse vultis, castris est vobis utendum, non palaestra.
Epaminondas ap. Nep.

Ja, Vrede, schoone heilgodin,
Welëer gedaald van 's hemels tin,

Wij kennen - schatten uwe waarde!

De stille rust en de overvloed
Geleiden uwen weidschen stoet;

Gij brengt den hemel hier op aarde.

Gij voed de gansche maatschappij,
O vreugde en lust der Burgerrij!⁺

Maar ach! de wrev'le en trotsche Brit,
Gelijk een wolf, op roof verhit,

Deedt u, uit onze streeken, vlugten. -

De welvaart kwijnt. - De vrijheid treurt.
De vlag der glorie wordt gescheurd,

En de afgepijnde burgers zugten!

De tweedragt woedt in nederland. -
De Brit vindt nergens wederstand.

Hij vliegt naar 't geurig morgenland,
En rooft daar met een stoute hand

Des koopmans wettige eigendommen.

Werd Sint Eustatius ook niet
Gerukt van 't nederlandsch gebied -

Verwoest door zijne rooversdrommen?²⁾

Werd schip bij schip niet opgebragt,
Gebeukt door woedende overmagt?

Men stappe, ontvonkt door menschen min,
De britsche kerkerholen in! -

Hier moet de norsche wreedheid weenen! -

1) Dezelfde gedachte als in Aan het Vaderland blz. 159. Rechts de varianten (Herdruk 1785).

+ Burgerij.

2) 3 Febr. 1781. Zie Aan de Ingezetenen van Walcheren blz. 119.

[p. 191]

 

Zie hier uw' zwakken landgenoot,

 

Gemarteld door een traage dood:⁺

 

Zijn kragten zijn geheel verdweenen!¹⁾

 

Gefolterd door dit droevig lot,

 

Denkt hij aan 't vaderland - aan God!

 

 

 

O vaderland! moet dan uw kroost

 

Dus, zonder hulp, en zonder troost,

 

In ketens van barbaren zugten?

 

O! wee! de Godheid hoort hun klagt!...

 

Ontwaak, en voer, met forssche kragt,

 

Uw kroost in ruime en vrije lugten!

 

Eer nog een laage slavernij

 

Het lot van al uw kind'ren zij!

 

 

 

O dierbre Vrede! keer! ai, keer!

 

Koom toch in onze streeken weêr!

 

Doe 't kwijnend vaderland herleven!

 

O Dogter van het waar geluk!⁺

 

Gij kunt, voor zoo veel leed en druk,

 

Mijn vaderland vergoeding geven!

 

O schoone!...hoe?...ik zie 't! zij komt!

 

De woede zwijgt! - de krijg verstomt!

 

 

 

Zij komt! - wie is zij, die haar leidt? -

 

Voor heure voeten palmen spreidt? -

 

't Is Moed! de fierste der godinnen!

 

Wees welkom, edel zusterpaar!

 

Wij wagten u aan 't hoog altaar!

 

Treedt uw' gewijden tempel binnen!

 

Triomf! de Vrede komt! zij komt!

 

De woede zwijgt! de krijg verstomt!

 

 

 

Maar hoe! - wat zie ik?...Vrede! keer!...

 

Vertrek naar's aardrijks grenzen weêr!

 

Wij moeten uwe komst vervloeken! -

 

Gedoemde List, in schijn van Moed,

 

In 's afgronds kerker opgevoed,

 

Zou 't zugtend vaderland verkloeken!

 

't Is snoode List, die u geleidt -

 

Voor uwe voeten palmen spreidt!

+ een' traagen

1) Dergelijke geruchten over Nederlandse gevangenen in Engeland bleken overdreven. Zie o.a. Post v.d. Nederryn dl. I blz. 92 (n^o 11; 31 Maart 1781).

+ Moeder

[p. 192]

 

Koom, zonder Moed, o heilgodin!

 

Toch nooit uw' ruimen tempel in!

 

Straks zou de dierbre Vrijheid sterven!

 

En gij, door heerschzugt steeds gestoord,

 

Zoudt rusteloos, van oord tot oord,

 

Gelijk een vuige balling, zwerven!

 

Neen! keer, geleid door waare Moed,

 

Verzeld van onze heldenstoet!⁺

 

 

 

O! kwaamt Gij dus in 't vaderland!

 

Het vuur der Vrijheid, dat nog brandt,

 

Zou dan een heller schijnsel geven!

 

Ja! dan zou Neêrlands zegevaan

 

De Britten, op den oceaan,

 

Gelijk in vroeger tijd, doen beven!

 

En 't vaderland, Gods oogenlijn,

 

Zou dan geen spot der waereld zijn!

Naar aanleiding van ‘het loopende gerugt, dat de Engelsen onze vloot op de reede zelf (bij Texel) zouden aantasten’, stuurt Zelandus 10 Junie aan H.H.S.S. van de Post ‘een droom’¹⁾, die hij ‘een der aangenaamste droomen’ van zijn leven noemt. De droom plaatst ‘het tooneel (der landing) niet in texel, maar op de stranden van Walcheren’. Van de ‘muuren van Vlissingen’ ziet hij ‘de britsche vloot naderen, de vijand landen’, maar, als ‘de Zeeuwsche dapperheid’ ontwaakt, wordt de ‘Vrijheid des Vaderlands’ beschermd...

‘Dat wij zelf de verdedigers onzer Vrijheid en van ons Vaderland mogen zijn’ (klinkt het geestdriftig in dit, Zelandus' eerste pleit voor Volkswapening) ‘zoolang onze arm een sabel zwaaïen kan, behoeven wij geen huurlingen! - de dapperheid heeft ons groot gemaakt, en de werkeloosheid zou ons vernederen! - dat wij ons zelven beschermen kunnen, heeft deze dag geleerd, en dat wij het immer doen willen, dit getuigt ons hart...’

Eind Mei of begin Junie schrijven Jan Pieter Kleyn en Frans van Gogh, de ‘twee Vaderlandsche Vrienden’²⁾, de eerste Utrechtse vriendschapsbetuigingen in Bellamy's album: van Gogh op een linkse, Kleyn op een rechtse pagina, door Kleyn verbonden met de woorden: ‘Sic fratres pagina jungit’. Onder het ‘Symbolum: Ora

+ onzen

1) Dagt. volgens hs. Z.G. Post n^o 84.

2) Zie blz. 173, noot 4. Alle albumverzen in Bijlage XV.

[p. 193]

et Labora’ schrijft Frans van Gogh er ‘ter vriendschaps-gedachtenis’ 4 regels in, ontleend aan ‘die Freundschaft’ van Friedrich von Hagedorn; Kleyn een eigen gedicht onder het ‘Symbolum: Deo, Patriae et Amicis’¹⁾; 6 Junie volgt Adriaan Uyttenhooven's ‘vriendschaps-gedachtenis’ in 'n viertal dichtregels.

Ds. W.A. Ockerse.

Met dit drietal vrienden, Kleyn, van Gogh en Uyttenhooven, zal Bellamy Zondag 19 Mei de bevestiging van Ds. Willem Antony Ockerse tot Predikant te Baarn en Eembrugge hebben bijgewoond. Te voet gaan ze erheen, tegen de avond te voet weer terug, een stevige wandeling van 4 uur. Op de terugreis trapt Bellamy op een stuk glas, dat hem de laars stuk snijdt en de voet wondt. Het gaan wordt hem steeds moeieliker, en aan de Bilt kan hij eindelik niet verder. ‘Toevallig komt daar een heertje van de bon ton, dat hij uit de rijschool kent, op een manegepaard voorbij drentelen. Bellamy stapt op hem toe en verzoekt vriendelijk, uit hoofde van zijn ongemak, hem zijn paard tot aan de stad te willen leenen. Als het heertje botweg weigert, pakt hij den onvriendelijken knaap frisch in de lenden, tilt hem van het paard af, bestijgt het en rijdt er mee voort, hem toeroepende dat hij het beest wel bij den Pikeur zal bezorgen. Het van angst bevende heertje moet nu te voet naar huis wandelen. Bellamy heeft al de lachers op zijn hand, bereikt gelukkig zijn kamer, snijdt met zijn pennemes zelf de met glasgruis bezette plaats uit de voetzool, en geneest, zonder heelmeester, binnen weinige dagen de wonde en de ontsteking’...²⁾ ‘Mijn voet is nog niet geheel hersteld’, heet het 24 Mei aan Fransje, als hij haar zijn vers Aan de Vaderlandsche Meisjes stuurt³⁾.

1) Ook het ‘Symbolum’ der ‘Oden en Gedichten’ (1782).

2) Gedenkz. blz. 170, waar verkeerd 1783 staat opgegeven.

3) Kopie Sonsb. blz. 316; zie blz. 183.

[p. 194]

Begin Junie, kort na het verschijnen van het 1^ste Stukje der Vad. Gez., stuurt hij die aan Ds. Ockerse te Baarn, die hij bij de intrede op 19 Mei dus waarschijnlik eerst heeft leren kennen en schrijft:¹⁾

Slegts voor eenige oogenblikken, Domine! - ik zal u niet ophouden. - bij gelegenheid, dat de Ridder, die u dezen overleveren zal, en dien de Hemel geleide op alle zijne avontuuren! - naar u toeging²⁾, heb ik dit briefje beginnen te schrijven.
deze avontuur zal mij gemaklijker vallen, dan die laatste, toen ik in eigen persoon uw kasteel bezogt heb. - behalven de stukken glas, die ik toen in mijn voet getreden had, gevoelde ik de teekens van mijnen adeldom zeer duidelijk. - de adeldom van ons geslagt neemt eigenlijk maar een aanvang met het huwelijk van mijn grootmoeder zal - mijn grootvader was juist wel niet van edele afkomst, doch met den trouwen bijstand van zekeren Baron uit de buurt, heeft mijn Grootmoeder middel gevonden, om den adeldom op ons geslagt overtebrengen. - het draagen van ordensteekens is thans bij ons uit de mode, doch mijn Grootvader droeg ze bestendig. als: (in het hs.: de tekening van een gehoornd hoofd)³⁾.

een teeken, dat nog bij veele aanzienlijke mannen gedraagen wordt. zijn zinspreuk was:
Non omnia possumus omnes!!

Ik zou u waarlijk zoo lang niet ophouden, maar ik zit op den barbier te wagten - zoo dra als hij komt, zeg ik u vaarwel!
nog iets van het boektje, dat de Ridder u geven zal: dit boektje is eigenhandig opgesteld bij mij Jacobus Bellami en uit overtuiging dat het schoonheden (hs. voetnoot: dit meent de schrijver waaragtig) bezit die elders vergeefsch gevonden worden heb ik het der waereld niet kunnen of willen onthouden - op het laatste regeltje van het laatste blaadje zullen de patriottische zielen, eenstemmig AMEN zeggen⁴⁾.
en wanneer het gebed verhoort wordt zullen de Duivelen AMEN zeggen.

die vervloekte Barbier! -
verschoon mij Domine! van de noord- tot de Zuidpool- van den optot den ondergang der zonne leeft er geen driftiger schepsel dan ik Jacobus Bellami. - die drift zal mij nog ongelukkig maken - het was eigenlijk door gebrek aan drift, zegt men, dat onze famiellie adellijk

1) hs. Kon. Bibl.

2) Kleyn of Uyttenhooven?

3) Zinspeling op wat Bellamy zelf ook schijnt geloofd te hebben, ‘dat er, door vader of grootvader, aanzienlijker bloed door zijn aderen vloeide’. Zie Aant. 3.

4) of - dat ons 's hemels donder treffe! blz. 189.

[p. 195]

geworden is. - nu kan ik het door die drift wel verbrodden! - het spijt mij, doch het is zoo!
voor dat ik naar Zeeland gaa, zoude ik u geern nog een bezoek geven, dit dan kan niet zijn: mijn adeldom regeert thans zoo geweldig in mijn voeten, dat ik geen gebied over mij zelven heb -
Zoo! daar is hij eindelijk aangekomen! - zet maar een stoel gereed - intusschen zal ik dezen brief sluiten! -

WelEerwaarde Zeergeleerde Heer!
ik ben UwWelEerwaardens Nederige Dienaar Bellami.
in de 18 eeuw op mijn kamer.

In Junie schijnt Bellamy, vóór de grote vakantie, met Kleyn en Uyttenhooven toch nog een tweede bezoek aan de Baarnse Pastorie te hebben gebracht, aan de 22 jarige Predikant en zijn bij hem inwonende jongere zuster Antoinette, die tot haar huwelik in 1784

Antoinette Ockerse, zomer 1784 gehuwd met Mr. J.P. Kleyn.

haar broeders huishouden bestuurde, waar het, naar Ockerse vertelt, in jonge dartelheid ‘wel eens scheef’ toeging¹⁾. Van dit bezoek nu geeft Bellamy een vermakelik verhaal, met romantiese Don Quichot- en Orlandokleur. Het drietal vrienden noemt zich trouwens graag met namen uit deze romantiese sfeer. Bellamy ondertekent zich herhaaldelik: Furioso, Ridder van den vliegenden draak, of: Leopoldus, Ridder van den gloeienden Meerkat. Uyttenhooven heet dan: Ridder Orlando, of: Ridder van den brandenden Berg (Eques de Monte flagrante); en Kleyn: Ridder van den groenen Zweerde. Don Quichote - Ockerses meest geliefde jeugdheld²⁾; ‘onze brave Patroon’, schrijft Uyttenhooven³⁾ - heeft voor Bellamy een biezondere bekoring. ‘A la Don Quichote tot de ellebogen toe in avonturen domineren’⁴⁾, noemt hij zijn

1) Vrugten en Resultaten van een 60 jarig leven. Dl. 1, blz. 153.

2) ibidem, Dl. 1, blz. 142.

3) 18 Sept. 1782.

4) Gedenkz. blz. 146.

[p. 196]

toegeven aan grillige luimen, snakerijen, die ook wel eens tot ‘een zekere woestheid’ oversloegen.

Bellamy vertelt dan, Junie 1782:¹⁾

op een schoonen dag in het jaar 17..gingen drie ridders van de orde van....van....van - mijn geheugen speelt mij weêr een lelike trek - ik ben de naam van die aanzienelijke orde geheel vergeten - nu dat's even veel: het waren ridders van een orde -
Zij waren dapper. yder van hun was bekwaam met een schrikkelijke speer van verre doel te werpen. Zij waren met verschillende wapenen versierd, een van hun pronkte met een' bruinen wapenrok geheel op de Albionsche wijze gemaakt. een zwarten helm bedekte zijn hooft - hij was door al de landstreken befaamd dat hij op de lier schrikkelijke oorlogsdeunen wist te zetten. dikwijls zong hij van Mars verhevene gezangen. Somtijds bevong hem de lust om in stille schaduwen gezangen der lievde te zingen²⁾.
De andere Ridder (wiens wapenen van Hemelsblaauwe verwe waren) was afgerigt om met een kwistige hand schoone beelden in allerlij metaalen te drijven. ook wist hij met een verrassende snelheid verbazende wonderen te doen - zoo dat de landlieden hem voor een' zoon van Vertumnus begroeten³⁾.
de Ridder die de derde was (en wiens Wapenen waren gelijk de lugt in 't midden des winters, wanneer Jupiter de aarde met sneeuw bedekt, of geweldige plasregens met een' snelle vlugt naar beneden schiet) was geheel op de Gallische wijze, toegerust - hij was gewoon tegen ridders van een' kleine figuur te vegten. (hs. voetnoot: dit zijn mogelijk kleine jongens) ook was hij een liefhebber om geweldige honden op te kweeken - zoo dat men hem voor een' zoon der Boschgoden begroete. -⁴⁾
Deze Ridders nu gingen om zich te verlustigen een reisje doen door de aangename streken van....'t zou dwaasheid zijn een net verhaal te willen geven van hunne bedrijven - ik zal alleen pogen een' flaauwe schets van dezelve te geven.
Zij hadden nog geen halve dagreize afgelegt toen de ridder met de Bruine en die met grijze wapenrok⁵⁾ de lust bekroop om hunne kragten tegen malkanderen te beproeven. Zij beginnen. geen twee leeuwen gaan elkander met zoo veel woede te keer als onze ridders op elkander afkwamen. twee wat zeg ik drie mijlen in het ronde dreunde de grond

1) hs. Z.G.

2) Bellamy.

3) Uyttenhooven tekende graag; zie brief 18 Sept. 1782. Vgl. echter ook Gessner, Daphnis, III blz. 286 (uitg. 1789).

4) Kleyn, het landleven gewoon in de Hooge Zwaluwe, waarheen hij ook spoedig weer vertrekken zal. Hij hield van jagen.

5) B. en Kleijn. B. worstelde graag met zijn vrienden. Rec o.d. Rec (1809) dl. 4 blz. 263.

[p. 197]

van de felle slagen der Helden. - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - Triumf! mijn helden zijn thans in een' stille rust op het Kasteel van den ridder van den Bruinen Hengst¹⁾. hier is niets bijzonders aangaande hunne kragten enz. enz. voorgevallen als de jongste van hun heeft een hevig gevegt gehouden tegen de Abrikozen (ridders van dien naam) dog hier heeft hij de overwinninge niet behaald. - maar laten wij onzen weg vervorderen - onze Ridders beschouden met verwonderinge de trotsche gebouwen der helden en de Hemelhooge bergen dier landstreek - ook zagen zij Herten vlugger al(s) de wind wanneer zij uit de zee met snelle vleugels opkomt. - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
't was reeds avond toen onze Helden op een' langen weg gekomen waren - het bleke maanlicht scheen even boven de kimmen - Zij hoorden van verre een wagen waarop zij hunne schreden verminderden - het gerugt kwam nader - en eindelijk was de wagen bij hun. twee ridders zaten op den zelven die hun vriendelijk nodigden bij hen te komen - zij voldeden hun verzoek en reden met een' verbazende snelheid door de dichte bosschen des lands -
eindelijk kwamen zij behouden thuis.
de vreugde der stedelingen was ongemeen groot Zij verwelkomden de Helden met een groot gejuich. - - - - - -

De grote vakantie begint te naderen en 12 Junie schrijft Bellamy aan Fransje:²⁾

‘Ik heb eenige dagen mijn kamer moeten houden wegens onpasselijkheid veroorzaakt door een hevige pijn aan mijn voet, 't geen men zegt dat een soort van Podagra is. - verbeeld u, ik ben immers de man niet voor 't podagra? - - over 8 dagen begint de vacantie: dog ik koom vast later af. ik heb hier iets dat mijn tegenwoordigheid vereischt³⁾.
2 mijner vrienden, de één te Naarden, de ander in den Haag wonende⁴⁾, hebben mij verzogt de groote vacantie bij hen door te brengen, 't geen ik heb afgeslagen. - Ik heb drie stukjes, onder den tytel van Vaderlandsche Gezangen van Zeelandus uitgegeven, die aanstaande week in Vlissingen te koop zullen zijn. In de post zal er ook iets van mij geplaatst zijn’.⁵⁾ - - -

Kleyn nodigt hem dezer dagen met een rijmbriefje op zijn kamer⁶⁾, zoals

1) Ds. Ockerse.

2) Kopie Sonsb. blz. 317.

3) ? Het 2^de St. Vad. Gez. verschijnt eerst in Okt.

4) Uyttenhooven en?

5) De Droom, in Post 84 verschenen, 29 Junie. Zie blz. 192.

6) Gedenkz. blz. 83.

[p. 198]

‘wij onderling, nog te Utrecht studerende’

(vertelt Kleyn in 1794),

‘elke morgen schier, gewoon waren als impromptus aan elkander te schrijven; de meid wachtte dan op bescheid, en in dat ogenblik wachtens moest dat antwoord geversificeerd worden, (waarin) ik zeer nederig de vlag voor hem strijken moest’!¹⁾

Nu voeteuvel Bellamy het lopen belet, antwoordt hij met vaardige pen:²⁾

Heer Kleyn, waar zal 't, in 't end, met Bellami nog heenen?
het adlijk Podagra knaagt mij aan beide beenen;
twee nagten ben ik reeds gefolterd door de pijn;
en ach! ik zie nog niet wanneer het end zal zijn!
de plaag is Dichterlijk. - maar? ben ik dan een Dichter?...
geloof me, in Febus schaal weeg ik oneindig ligter
dan Kees de rijmelaar. - 'k lij onregtvaardig, Ja!
niets voegt mij minder, dan het ad'lijk Podagra!
neen waarlijk, lieve Klein, uw vriend heeft geen manieren,
om dit kleinzeerig ding naar regten eisch te vieren.
't bezoeke een' Klopstok of een' Weisse: - maar bij mij
is 't als de vrijheid in een zekere Monarchij³⁾. -
misschien - dit denk ik vaak - dat mij Natuur wil leeren,
om met den adeldom, fatsoenlijk te verkeeren:
om, wat men mij ook doe, gerust te zijn en stil -
mij te onderwerpen, aan den adelijken wil.
maar - waarom heeft Natuur mij dan een ziel gegeven,
die de Edle vrijheid mint, - die in geen dwang kan leven?
hoe 't zij: ik weet het niet! maar dit, dit weet ik, ja!
dat ik de man niet ben voor 't adlijk Podagra!
Vaarwel! - doch 'k vrees voor u: men zal uw zangen lezen;
en 't lastig Podagra zal uw belooning wezen!

Kleyn antwoordt:⁴⁾

Dat ziet er donker uit, mijn Vaderlandsche Vriend!

Heeft dan een trouwe Zeeuw die helsche plaag verdiend,

Verdoemde Podagra! vlugt naar den duivel henen
En zet u in het merg van 's Hertogs dikke beenen.

Knaag vrij 't verradershart, ja vreet zijn lompe vuist

Zij worde met zijn ziel door uwen tand vergruisd.

1) Brief 6 Mei 1794 van Kleyn aan Sonsbeeck (hs. Z.G.).

2) hs. Arch. Vliss.; Gedenkz. blz. 84.

3) Pruisen?

4) Kopie Sonsb. blz. 53.

[p. 199]

 

Verlaat mijn' dierbren vriend! - maar wilt ge tog de teenen

 

Doen lillen aan den voet van Nederlandsche beenen;

 

O! spaar dan, bid ik, toch Zelandus brein en hand

 

Geschapen voor de pen - der vrijheid van ons land.

 

Beroof den nieuwen^(a) berg toch nimmer van de schatten

 

die in zijn schrandren kop Apollo's brein bevatten.

 

Maar ach! mijn Bellami! het ad'lijk Podagra

 

Is juist, gelijk ik hoor tot onze smart, zeer na

 

Door 't adelijke bloed, en - adelijke zonden,

 

Van ouds, sinds Noach leefde, aan Pluto's hof verbonden

 

En die heeft weêr een broêr in Neerlands Engeland.

 

Vervloekte Podagra! ik zal op Rosinant

 

Met een gevelde speer als ridder neêrgezeten^(b)2)

 

U groote helsche reus zoo rijden op den bast

 

Dat gij straks met uw kraam van hier naar 's bosch verkast³⁾.

 

 

 

Ridder van den groenen Zweerde.

In dezelfde trant klinkt een fragment ‘à la Focquenbroch’⁴⁾ met Don Quichot-zinspelingen:

Ja! kon ik, met mijn speer, die dollen reus verwinnen,
Geloof mij, 'k zou terstond met frisschen moed beginnen:
ik riep: gaa aan een kant, of 'k vel u straks ter neêr
want niemant kan bestaan voor mijn gedugte speer!
maar dat verdoemd gedrogt, dat duivelsch generatie,
(ut ait Don Quichot) is, bij vorst Pluto's gratie,
onkwetsbaar voor de kragt der wapenen. - misschien,
dus dagt ik, zal de kreng voor 't vloeken heenen vliên.
ik vloekte: maar vergeefsch. - o Jongvrouw van mijn hart!
Toloza!⁵⁾ zielprinces! heb meêlij met mijn smart!
het vuur van uw gezigt, de bliksems van uw oogen,
't aldwingende geweld van uw gedugt vermogen
waar mee gij tijgers boeit, en fiere leeuwen temt,
den regen in de lucht tot harde hagels stremt,
wanneer gij zulks begeerd, laat dit zich al verëenen,
en jaag het podagra naar 't hol des afgronds heenen!
dus bad ik, maar vergeefsch; 't zij dat de Juffer sliep,
of dat zij door den wind, wat al te schielijk liep,
en dus niet hooren kon: zij scheen mij niet (te) hooren,
en 'k wilde, en Chevallier, het meisje niet verstooren.

(a) de nieuwe Zangberg, die wij stichten¹⁾

1) Aant., volgens, Sonsb. in het hs.

(b) hier schijnt een regel te ontbreken.

2) Aant. Sonsb.

3) 18 Mei 1782 is de Hertog van Brunswijk tijdelik uitgeweken naar den Bosch.

4) hs. Z.G.

5) Gedenkz. blz. 304: Toboza. De Ned. vert. van de Don Quich. (L.v.B. Amst. 1696), door B. naar alle waarschijnlikheid gelezen, noemt, in slordige druk, blz. 24 Tolosa; blz. 28 Tobosa; blz. 13 Toboso.

[p. 200]

 

nu ben ik te enden raad - straks komt een wreede beul.

 

chirurgus hiet de reus. de vent belooft mij heul

 

en troost uit zijn bezoek. hij moet mij niet bedriegen,

 

of 'k doe hem door de lugt tot in Saturnus vliegen.

 

ik ben thans woedend: 'k vrees geen dikgeneusden stier - - -

Eind Junie vertrekt de theoloog Piet Chevallier⁽⁴⁷⁾ - zoon van de bekende Groningse Hoogleraar Paulus Chevallier - uit Utrecht, waar hij, na zijn studie in Groningen, ook nog enige tijd schijnt te hebben gestudeerd. Op de laatste Dulces-avond die hij bijwoont, Donderdag 20 Junie, dicht Bellamy een afscheid:¹⁾

‘Vaarwel dan Chevalier! - ligt zie 'k u nimmer weêr
aan deze zij van 't graf! - Maar laat ons vrienden blijven!
uw hart zij steeds voor mij! - mijn hart is steeds voor u!
'k zal u in de eeuwigheid, voor eeuwig, wedervinden!

Dit schreef, in den laatsten nagt, die onzer

vriendschap geheiligd was, uw vriend

den 20 Junij 1782.

Bellami’.

Kort daarop vertrekt Bellamy met de grote vakantie naar Vlissingen, rechtstreeks, en zonder zich op te houden in Naarden of den Haag²⁾. Alleen draagt hij in Amsterdam aan den Hengst op enkele present-eksemplaren der ‘Gezangen mijner Jeugd’ aan zijn Utrechtse vrienden te bezorgen, en reist zegevierend met 'n paar eksemplaren, voor Fransje en zijn vrienden, naar Vlissingen - nu zal Moeder Baane toch zeker wel anders oordelen! Kleyn, die voor zijn a.s. promotie in Utrecht blijft, bedankt hem Woensdag 3 Julie voor de gezonden ‘Phylliade’, zoals hij de ‘Gez. m.J.’ noemt:³⁾

Bellami! ik heb geen luim om aan u te schrijven. deze eerste zal slegts dienen om de twee inliggende te Convoijeren⁴⁾.
Ik bedank u voor de spoedige zending van uwe Phylliade; - ik heb ze doorgelezen en wenschte dat de vaersen waarheid behelsden waar in ge zegt:

Mijn vriend! zit aan de zij

van zijne Elize stil en vrij,

En kuscht en streelt haar zonder vrezen! -⁵⁾

1) hs. Archief Utrechts Studentengezelschap: Bellamy.

2) Zie blz. 197.

3) hs. Maatsch. Ned. Lett.

4) Blijkbaar van v. Gogh en Uyttenhooven.

5) Klagt uit Gez. m.J., in Vlissingen gedicht, zie blz. 82. Kleyn past dit vers op zichzelf toe, met zinspeling op de naam Elize, die ook in zijn eigen verzen herhaaldelik voorkomt.

[p. 201]

Ha! Ha! was dit eens waar! - wat zijn Digters tog groote mannen! Zij maken een nieuwe waereld en Scheppen iets dat nog nooit geweest is! - Niemand wil mij hier geloven wanneer ik zeg dat Elize¹⁾ een Ideaal is. Ds. Hinlópen²⁾ heeft al gevraagd wie of mijn meisje was! -
Jacobus! het gaat met ons als met de Compagnieleugenaars, waar van de eene zegt: ik heb een ketel die in zijn omtrek een quartier uur gaans groot was gezien, terwijl de andere den kool bevoeld heeft die er in gekookt was. - ik roep ach! ach! en wensch om het bezit van Elize, en gij zweert dat ik op weinig uuren na haar.....zal. - Hoe vaart Phyllis? - hebt gij haar voor mij gegroet? gij moet mij veel schrijven.
Mijne oden schijnen wel te bevallen. Nieuwenhuizen³⁾ is dapper bezig om de heerlijkste melodiën, voor enigen derzelver te componeeren. eene rigtige genie straalt overal in die Stukken door die hij reeds vaardig heeft - ze doen zoo veel gevoelen als de woorden uitdrukken. - Het is veel waard om slegts de heerlijke treflijke passage te hooren waar in hij de klimming van de woorden: dat tot den troon der aanbidding opsteeg⁴⁾, uitdrukt. op de ode aan den Dageraad⁵⁾ is overheerlijk muzijk. in één woord ik verheuge mij dien vriend te hebben leeren kennen. ik heb dagelijks les van hem. - in een even moeilijk werk ben ik thans ook bezig - voor enige adagios die hij gecomponeerd heeft en die verruklijk zijn vervaardig ik de Poëzij. ik heb er twee vaardig waar van het eene (waarlijk zonder pedanterie) op eene adagio, wat de kunst om de muzijk uittedrukken betreft, een meesterstuk is. het ander is een moderato en moet ook moderato blijven. -.
Dit is voor deze reis genoeg mijn vriend! - ik heb ook geen tijd meer. antwoord mij spoedig. en denk veel aan
Uwen Kleijn.
Utrecht den 3 Julij 1782.

Omstreeks 10 Julie volgt het antwoord:⁶⁾

mijn waarde Kleijn!

ik ben ook in geen luim om aan u te schrijven - ik ben droefgeestig. - al de verwagting, die ik gehad heb, dat mijn zaken, aangaande F., beter zouden geweest zijn, bij mijne terugkomst, is verijdeld. - thans voel ik, meer dan immer, wat het zij, te beminnen zonder te mogen beminnen.

1) In Kleyns ‘Oden en Gedichten’ (1782).

2) Ds. Jacobus H., vader van Mr. Jan. Aant. 46.

3) Frederik N., ‘Organist van de Domskerke en Stads Klokkenist’. Aant. 56.

4) Uit: Aan mijn Vaderland, Na de zege van den 5den Augustus. (Oden en Ged. 1782, blz. 41).

5) ibidem blz. 64.

6) hs. Arch. Vlissingen.

[p. 202]

een korten tijd zal ik hier verblijven - welk een tijd moet 'er voorbijgaan eer ik weder koome - en nu mag ik mijn meisje niet zien - niet spreken! - hoe rampzalig!
ach! mogten de Engelen der Liefde de banden, met welke zij ons verëenigt hebben, weder los maaken! - mogelijk zoude ik dan gelukkiger zijn! -
de moeder mijner Beminde weigert mij te hooren spreken. indien hij komen wil, zegt zij, laat hem komen wanneer ik niet te huis ben. - doch dit zeide zij op een toon van afgefolterde kwaadaartigheid. - doe, wat gij wilt, zegt zij tegen haar Dogter, doch ik zal ook doen wat ik wil!
dezen avond, hoop ik, zal haar moeder naar de kerk gaan, dan zal ik misschien gelegenheid hebben om haar te spreken. - hier zal ik het bij laten tot van avond. -
Hier ben ik weêr! - ik heb mijn Fillis gezien - gesproken - gekuscht - ge...gezwooren eeuwig trouw te zullen blijven! waarom komen die gelukkige avonden zoo zeldzaam?
thans gevoel ik, hoe gelukkig ik zou kunnen zijn.

o! bij mijn Fillis
vinde ik de vreugde!¹⁾

ik heb ergens gezegt dat de Liefde, in het verlangen schooner is dan in het genot:²⁾ maar waaragtig, Kleijn, het genot is toch aangenaam!!!

o! op den boezem van een meisje

te rusten, is zoo zoet!

het vleïend mondje van een meisje

te kusschen, is zoo zoet!

verbeelding moge blosjes maalen

van gloeïend carmozijn;

een kuschje maalt de schoonste blosjes

op 't maagdelijk gelaat!

die teed're woordjes, en die lonkjes!...

o Kleijn! verbeeld u die! -

verbeelding! - welk een zwak vermogen!

genieten! - o! hoe groot!

o! deze hand, die thans de veder

der vriendschap weêr zoo vrolijk voert,

heeft straks de hand van 't liefste meisje,

de hand der Liefde zelf gedrukt!

Ja, deze hand heeft heure wangen,

heur minnelijken hals - gestreelt! -

o Kleijn! - hier heb ik geen verbeelding:

zij stierf in 't willigend genot!

1) Aan Fillis. Gez. m.J. Zie blz. 80.

2) De Liefde. Gez. m.J. Zie blz. 86.

[p. 203]

Gij moet niet denken dat ik raaskal! waaragtig niet! - doch mijn vrolijkheid is reeds weder aan het verminderen. het is droevig dat men doorgaans gelukkig wordt om ongelukkig te worden. 't was mij, nog geen uur geleden, zoo wel! - zoo mijn ziel in die oogenblikken aan koningen dagt, heeft zij dezelve als zonnevezels beschouwt. waarlijk ik was gelukkig! -
ik heb een slegte pen!¹⁾
bij een nadere gelegenheid zal ik u den wanhopigen broedermoorder²⁾ toezenden, behandel hem wat zagt! - zoo Gij aan G(ogh) of U(yttenhooven) schrijft zeg dat ik wel eens schrijven zal, wanneer mijn ziel een weinig in de ruimte gesteld zal zijn. zeg het zelve aan v. V(loten) en Juffrouw Blokhuizen³⁾.
Groet mijn hospes, met zijn zevenen!

Vaarwel Kleijn! Schrijf mij spoedig en meer als ik u geschreven heb!
uw Bellami.
den - Julij 1782.

Zoo heb ik in Utrecht ook wel gedaan, dat ik reeds op de trappen was om weg te gaan - en weer te rug keerde. -
heeft v. A(lphe)n. mijn Fillis reeds gezien?
Schrijf mij dit eens. - Zeg eens tegen van Vloten dat Corbelijn vier Exemplaren van de Vaderlandsche gezangen van mij gehadt heeft; die hij gekregen had waren recds weg. ik heb vergeten om Chevalier te denken; vraag maar een Exemplaar der Gezangen mijner Jeugd van van Vloten. ik zal het hem wel te rug geven, en pak het in - ende zend het naar Chevalier. - Gij moet het maar bij Wild⁴⁾ geven. -

Vaarwel Kleijn! Zult gij schielijk schrijven?

Over dit aan Piet Chevallier gezonden eksemplaar schrijft deze 18 Augustus uit Groningen aan Kleyn:

‘..Bedank den schranderen Bellami uit mijnen naam. - In de wintertijd zal ik te Utrecht hem eens schrijven - nu heb ik geen tijd’⁵⁾.

Kleyns antwoord aan Bellamy, Zondag 14 Julie begonnen, wordt Donderdag 18 Julie verzonden:⁶⁾

Mijn beste Bellami!

houdt u constant! - de grootste tegenheden maaken in het einde het volkomen genot van ons verlangen, standvastig en onophoudelijk.

1) Als de pen verzorgd is, wordt het schrift weer aanmerkelik beter.

2) Kain? B. dichtte 'n Kain in 1776 of '77, 1780 en 1784. Zie 14 Okt. 1784 en Bijlage VI.

3) ?

4) Boekverkoper in Utrecht.

5) Tijdschr. Ned. T. en Lett. dl. 32 blz. 249.

6) hs. Maatsch. Ned. Lett.

[p. 204]

Gij zult voorzeker gelukkig worden. - wankel nooit in uw voorgenomen pla(n)nen; werk vuurig langs de grenzen van dezelven en voorzeker zal door eene onverzettelijke bearbeiding het stuk volkomen rigtig worden. het hoofdidée (Phijllis) staat vast, en is allerbest - zijn er bij-ideën die de boel zouden verwarren, laat ze varen; er zijn altijd nog andere trekken genoeg om het stuk te verschonen. He! He! dat heet regt Poetico-theoretisch over de liefde praten. - ik ben gek - 'T is geen wonder - ik maak vaerzen dat het huilt; allen in rijm. - Maar in ernst, mijn Bellami! mijn voorgevoel zegt mij dat ge gelukkig zult worden - maar langzamerhand en met geduld te oefenen komt men op den berg der geleerdheid; en nog langzamer in den waren Tempel der liefde. - gij vergeeft het mij, als ik wat te ongevoelig en droog schrijf; de liefde is bij mij helaas! nog maar Ideaal. - o hadt ik eens een Elize! -
Hebt gij mijn brief met de ingeslotenen¹⁾ gekregen; de uwe meldt er niets van. - Ik maak mij een weinig ongerust, niet over het geen ik geschreven heb, maar over de twee geconvoyeerde brieven! Schrijf mij eens of gij ze gekregen hebt......Van Alphen heeft uwe gezangen nog niet gezien; ik heb er hem van gesproken, maar niet alsof ze van u waren. - Ze zijn voor het overige hier nog niet bekend. -
Ik converseer thands zeer veel en nuttig met Nieuwenhuizen. - wanneer Gij weder te Utrecht komt, moet ge veel met dien melancholicus verkeeren; Hij wenscht zeer kennis met u te hebben; veel kunt Ge van hem profiteeren; men zou zig niet kunnen verbeelden van hoe veel nut de theorie der muzijk voor de Poëzij is. -
Ik wensch wel tienmaal op een dag de instituten naar den Dr....l; ze hebben, met andere allernoodzakelijkste bezigheden mij belet om deze eer afteschrijven - Zondagmiddag was de eerste bladzijde reeds vol en nu is het reeds Donderdag.
Mijn dispuut is ook nog niet af. - ik moet weder aan den gang - gij moet mij dus verschonen dat ik nu niet meer schrijve. -
Vaartwel! - wees gelukkig mijn Bellami! - denk veel aan God en

Uwen, Kleyn.
Utrecht den July. 1782.

Eind Julie volgt daarop een bedroefde brief van Bellamy:²⁾

Gelukkig! mijn dierbaare Kleijn! ik zou gelukkig worden!...ijdele hoop! zelfs de schim, die zich, als een godheid des geluks, aan mij vertoonde, is verdweenen! ach, Kleyn! ik ben droefgeestig. verscheiden

1) 3 Julie met brieven van v. Gogh en Uyttenhooven (blz. 200).

2) hs. Arch. Vl. ‘amica manu’ met adres: ‘bij monssr. A. Roeck vooraan op de lange nieuwstraat te Utrecht’. Adolf Roeck was een der acht ‘Groefbidders’ in Utrecht.

[p. 205]

omstandigheden werken samen om mijn' bedroefden geest geheel uit te blusschen. waarlijk ik ben thans die vrolijke, die wilde Bellami niet, die ik, in Utrecht, onder mijne vrienden was. ik zoek gestadig de Eenzaamheid. alles verveelt mij. nog een weinig - en ik ben een menschenhater. nu zie ik, dat onze fierheid zelfs, niet bestand is tegen de nederdrukkende vuist der zwaarmoedigheid. Gisteren nagt - misschien is het vernederend voor mij - gisteren nagt droomde ik - wat weet ik niet - doch het moet aaklig geweest zijn, want 's morgens konde ik mijn oogen naauwelijks openen, dat zij door het schreïen zoo waren toegezwollen - ik was geheel nat van mijne traanen.
zoo vertoont de Held, die den ondergang zijnes vaderlands gezien heeft, voor het oog zijner spitsbroeders, eene fierheid, die, agter de gordijnen zijner tente, in smagtende droefheid verwandelt. -
ik heb een plan, Kleijn, schrijf er mij schielijk uwe gedagten over. hier zal ik toch niet gelukkig worden. - ik wilde mijn meisje verlaten en mijn geluk met de wapenen zoeken.
zeg niet dat mijn ontwerp overdreven is; veel is er, dat voor dit voornemen pleit. welk een lange tijd moet er nog voorbij kruipen eer ik in den stand bevestigd ben, waartoe ik mij thans bereide! en spreekt de Natuur niet in mijn voordeel? Gij zult mij immers wel het regt doen, van te zeggen, dat mijn aart meer die eenes Krijgsmans, dan die van eenen geleerden is? en is de stem der Natuur niet de stem van God? wie weet hoe nuttig ik, als Krijgsman, nog, voor de maatschappije zou konnen zijn! Gij behoeft het toonneel mijner verrigtingen niet binnen ons Vaderland te bepalen - ik heb moeds genoeg om de verste streeken te bezoeken, en mijnen arm der onderdrukte Vrijheid aantebieden. - o! mijn Lieve Vriend! indien ik naar America ginge, en onder de banieren der Vrijheid hare regten hielp verdedigen, zou dit niet iets zijn, dat mijn geluk, zoowel als mijnen roem bevestigde?
hier heb ik een meisje - maar maakt mijn liefde dit meisje niet ongelukkig? ver van haar verwijderd, zal zij wel ras vergeten dat de ongelukkige Bellami haar minnaar was. - wanneer een moordende kogel dit hart, dat immer zoo driftig voor haar geklopt heeft, doorboort; zal mogelijk de gedagte: Bellami, die mij we(leer) beminde, is niet meer! een medelijdende traan uit heure oogen parssen.

al Juichte de gansche waereld om onzen ondergang; wen één beminlijk meisje ons beweent - is onze nagedagtenis heilig.

en - beschouw het al eens van den anderen kant - laat mij mijne studien voordzetten - is mijn meisje niet een meisje?
ach, mijn waardste vriend! hoe grieft mij deze gedagte! Gij verstaat mij meer dan iemant! is het niet verstandiger ongelukken voortekomen, dan onzen ondergang in het gemoet te rennen?
Ach Kleijn! spot niet met mijne Droefheid! waarlijk ik ben bedroefd -

[p. 206]

mijn ziel is bedroefd! laat de stem der vriendschap mij raden, mij vertroosten!

o God! God van mijn meisje! waarom hebt Gij mijn liefde en mijn ongeluk zoo na aan een verknogt?

ik ben stomp. - schrijf gij mij meer! zult gij ten eersten antwoord schrijven, Kleijn? ach! Geef toch dit blijk van liefde en vriendschap aan

uwen Bellami.
Vlissingen den - Julij 1782

mag ik u verzoeken den brief aan Jan¹⁾ hem zelf in handen te geven, anders komt hij somtijds niet te regt; Gij verstaat mij. - hij heeft het mij verzogt.

zult gij Kain eens aan Jan geven?

Zondag 4 Aug. klinkt Kleyns warm, verstandig troostwoord:²⁾

Zou ik met uwe droefheid spotten? - mijn Bellami! neen mijn hart gevoelt uw ongeluk in al zijn omtrek! - maar u melancholiek te antwoorden is nu de zaak niet. - zonder uitstel maar regelregt aan het beschouwen van uw groot plan! - laten wij het in alle deszelfs deelen nagaan: 'T is waar, uw aart en gesteldheid is zeer voor den krijgsdienst geschikt - maar slegts in eenige opzigten. Heldenmoed heb(t) gij.! - lust, vuurige drift (liever), om voor het belang van uw vaderland te strijden! - want hier toe zoudt ge verpligt zijn! niet om de regten van een vreemd volk - hoe goed het ook zij, - hoe geregt zijne zaak ook wezen moge, - maar die van het dierbaar Vaderland te beschermen. - in één woord gij zijt een krijgsman zoo als ze in Hermans³⁾ tijden waren. maar nu? - de eerste drijfveer van alle uwe daden is vrijheid. - vrijheid in den uitgestrektsten zin! om den dood geene subordinatie! en hier aan moet zig een militair in deze dagen evenwel schikken; of hij kan zijn rol niet uitspelen. in waarheid Bellami! alles wat naar de minste vernedering zweemt is in 't geheel uwe zaak niet. - Maar gesteld dit was eens alles richtig: Zou die levenswijze, uwe genie en welligt uw Caracter niet bederven? - Zoudt gij uw bût bereiken? - hier over eens wat breeder: eerst ééne vraag: is uw meisje uw getrouw? Zoo Ja; dan is het uw pligt alles te vermijden wat haar immer eenig displaisir kan doen. Zij heeft uw geheel hart en dus het grootste regt, om reeds schoon ge niet opentlijk met haar vereenigt zijt, in alle uwe geheimen te deelen - uwe voor-

1) De uitgever van Vloten.

2) hs. Maatsch. Ned. Lett.

3) Zinspeling op Klopstocks: Hermanns Schlacht (1767). Klopstock was een van Kleyns meest geliefde dichters.

[p. 207]

nemens, verrigtingen te weeten:¹⁾ - gij hebt haar eeuwige trouw gezworen gij kunt en moogt haar niet verlaten. het zou uwe eer bezwalken! En wie weet of gij haar niet ten grave zoudt doen dalen! en dan wee! wee! - En in uw tegenwoordig plan geloof ik niet dat zij met een vergenoegd hart zou kunnen instemmen. - aan den anderen kant zij was u eens ontrouw; Dan is er nog veel tegen - uwe Moeder!....&c = Enfin, uwe vermogens zelve, dunkt mij dat u tegen zijn. Gij zijt een krijgsman maar niet van deze eeuw! -
Nu uwe andere bestemming! - Gij hebt de beste vermogens, en kunt door dezelve de maatschappij van veel dienst zijn. Als Predikant zijt gij ook meerder vrij - dit leven is voor uw Caracter ook nuttiger - want de gedagte der eeuwigheid blijft tog onze ware bestemming. een gematigd leven lijkt u. - 't is waar nog vier Jaren¹⁾ zijn u nodig om tot dien stand te komen - blijft uw meisje u getrouw dan is die tijd niet lang. Zij zal ook dan die Jaren berijken waarin Zij trots alle naastbestaande(n) u hare hand zal kunnen geven. en is Zij u ongetrouw, dat mij dunkt dat onmoogelijk is dan hebt gij nog meer geluk in de liefde te wagten wen ge Predikant wordt, dan wen ge Militair zijt. Het blijft eindelijk ook altijd eene duurzamere satisfactie - door Studiën zijnen roem te verwerven dan door de wapenen een onzekeren lof.
Zie daar mijn beste Bellami! een onpartijdig onderzoek! - ge weet hoe ik voor den krijgsdienst anders ben ingenomen. - wierd elke edele daad met regt beloond ik zoude zeggen wij zullen naast elkander strijden. maar waarlijk heden ten dage behooren ons zo veele gelukkige omstandigheden te verzellen om een duurzame roem te verwerven, al distingueeren wij ons zoo veel als wij kunnen.
Overweeg bijde deze poincten naauwkeurig en onpartijdig; en schrijf mij het resultaat. ik kan, durf nog mag u eenen zekeren raad in dit stuk geven. Uw geheel volgend leven hangt er van af. beraad u dus wel mijn waarde vriend! eer dat de genomen stap u berouwe.
Uw brief heeft mij geheel droefgeestig gemaakt; ik heb tranen gestort. - Schrijf mij spoedig hoe het met u is. of er eene straal van ligt door de wolken breekt! -
Ik heb uw brief bezorgt. Uw hospes heeft mij laten verzoeken u te schrijven dat zijne vrouw - ik geloof van een Zoon - in de kraam gekomen is²⁾
Nu mijn Bellami! God zij met u en uwe liefde!
reeds gisteren heb ik deze brief klaar gehad, maar hij kon niet weg zeide van Vloten. Vaarwel en denk

aan Uwen Kleijn.
Utrecht den 4 Aug. 1782.

1) Zie Aan Fillis blz. 208.

1) Zie Aan Fillis blz. 208.

2) Zie de groet aan zijn hospes in B's brief op blz. 203.

[p. 208]

Woensdag 7 Aug. kan Bellamy deze brief hebben ontvangen; hij laat hem Fransje lezen en antwoordt:¹⁾

Waardste Kleyn, ik heb uwen brief ontvangen, uwe gedachten over mijne plans gelezen. - Zelfs mijn meisje las uwen brief. Fillis wist niets van mijn plan; ik gaf haar uwe letteren: was dit niet edelmoedig, Kleyn? - ‘Mijn God!’ zeide zij, ‘wat wilt gij dan doen!’ - Niets, mijn engel! zeide ik, dan u getrouw blijven, - voor u alleen leven, - alle mijne neigingen aan mijne liefde opofferen, - nimmer naar Amerika gaan. - - - - - -

Nu beloofde ik plegtig, indien zij mij getrouw bleef, nimmer zulke plans te zullen maken, en zeide haar, dat eene al te groote liefde mij dit ontwerp had doen vormen. - - - - -

Onder de indruk nog van Kleyns woord, en, trots alle tegenstand van Moeder Baane, gelukkig door Fransjes onwrikbare trouw, dicht Bellamy - met duidelike zinspeling op Kleyns brief -

Nog twee paar jaaren, dan is 't eind van ons verdriet!
Schoon alles thans het hoofd aan onze wenschen biedt,
Dan zal de Godheid ons het loon der liefde geven!
Dan zal geen norsche dwang uw teder hart doen beven!
'k Gevoel de blijdschap reeds, die 'k dan gevoelen zal!
Mijn Engel! staan wij slegts voor allen aanval pal.
Opregte liefde moet in 't einde zegepralen,
Na zo veel prangend leed een' ruimer adem halen!
Ach! dierbaar meisje! blijf uw' minnaar toch getrouw!
Het is uw liefde alleen, waar ik mijn hoop op bouw!
Voedt nooit een and're min, met 't vuur van deze liefde,
Dan schoot uw hand een schigt, die mij den boezem griefde,
Dan stiet de wanhoop mij in 't naar en somber graf...
Waar ben ik?...ach! mijn ziel, laat van dit denkbeeld af!
Zou Fillis, die mij mint, zou Fillis mij verlaten?
Eer zal de blanke zwaan de zilv'ren stroomen haten,
Eer Fillis mij verstoot uit heur beminlijk hart.
Gij zijt de mijne reeds - gij deelt in al mijn smart:
Gij voelt de rampen ook, die mij het hart doorknagen.
Gij vindt in mijn geluk uw hoogste welbehagen,
Gij zijt de mijne reeds, schoon 't heilig egtverbond
Mij nog het ruim genot van mijn geluk niet gont!
Wij zijn, eer 't gansch heeläl, uit de Almagt werd gebooren,

1) Gedenkz. blz. 180.

[p. 209]

 

In 't eeuwig raadsbesluit elkander toch beschooren.

 

Uw naam is met mijn naam gestrengeld onder een,

 

In 't eeuwig diamant van 's Vaders troon gesneên!

 

Een aantal geesten, die ook eertijds hier beneden

 

't Geweld des tegenspoeds, het leed der liefde leden,

 

Gevoelen ons geluk, en juichen voor hun' God,

 

Daar zij den luister zien van ons toekomend lot!

 

 

 

Ach Fillis! zal uw hart mijn zangster niet weêrspreken?

 

Zal nooit een and're min dien ted'ren band verbreken,

 

Die ons vereenigd heeft? - ach, dat die vrees verdwijn'

 

De Godheid is met ons: - gij zult de mijne zijn.

Op diezelfde Woensdag, 7 Aug., schrijft Bellamy een antwoord op de 3 Julie hem door Kleyn gezonden brief van Frans van Gogh, die als proponent, naar het adres meldt, tijdelik verblijf houdt bij ‘Ds. W.A. van Vloten, op Burgvliet bij Gouda’:¹⁾

Waarlijk, Fransje, Gij hebt reden om boos te zijn! - doch vergeef het mij! wanneer Gij mijne beschuldiging gemaakt hebt - en Gij hoort mijne verontschuldiging, zult Gij medelijden met mij hebben.
ik had gedagt hier den vacantietijd met vermaak door te brengen; doch het is waarlijk even eens of al het verdriet, dat mij, in dezen Jammerdale toegeschikt is, zich vereenigt heeft, om mij hier in vlissingen te plagen. mijne streelende vooruitzigten zijn in rook vervlogen. mijn Ziel is ontzenuwd. - mijn vernuft - zoo ik ooit iets van dat geen, wat men vernuft noemt, bezeten heb - mijn vernuft is verstompt. - nog geene enkele anacreontische ode heb ik, in vlissingen, geschapen. Anacreontische gedagten heb ik in het geheel niet. - de weinige saamenkomsten, die ik nog met Fillis heb, gelijken eerder naar de gesprekken van Socrates met zijne vrienden, in den laatsten nagt, voor dat hij die Atheensche Chocolaad gebruikte. wij spreken Juist wel niet over de onsterflijkheid der Ziele - en zoo - - - maar ik meen alleen met opzigt tot het droevige der gesprekken.
waarlijk! mijn lieve vriend! het grootste onheil, dat een mensch kan overkomen, is van het zelfde soort als mijne! verbeeld u eens dat Gij een meisje hadt, dat Gij bemindet - en dat u ook beminde - en dat Gij dat meisje even eens voorbij mogt gaan of gij het nimmer gezien hadt: - dat Gij haar genoegsaam nimmer spraakt: - en dat die gesprekken - zoo als natuurlijk is - nog alleen over het ongeluk handelden, dat u en uw meisje trof; - verbeeld u dit - en Gij hebt een flaauw tafreel van den toestand van Bellami!

1) hs. Arch. Vl. B. zal deze hebben geschreven, eer hij Kleyns brief ontvangt (blz. 208).

[p. 210]

de ziel van den mensch is, in de daad, een wonderlijk ding! - ik heb een ziel die zich opbeuren zou bij de grootste rampen - maar in dit geval is zij geheel neêrgeslagen. - wat zijn hier de reden van?
ik geloof, nederig, deze:
wanneer alle mijne bezittingen - die zeker niet veel beteekenen - door den brand vernield wierden - zou ik zeer bedaard zijn, om dat mijn hart zich weinig aan deze dingen gelegen laat: de middelen tot de verkrijging van anderen zijn zoo moeilijk niet.
maar hier krijgt mijn eigenliefde de gevoeligste nepen. - en die Juffer - ten minsten bij mij - is vrij teêr. mijn hart - ut ait ipse - verdient de liefde van mijn meisje zeer wel. - ook bemint mijn hart dit meisje boven alles; niets is zoo dierbaar aan mijn hart. - nu wordt dit arme hart gedwarsboomd. - is dit geen vernedering?
maak nu het besluit!
dit is een zotte brief, van Gogh! maar waaragtig! ik ben zoo wat wonderlijk! denken kan ik in het geheel niet meer, als aan Fillis, en dit is nog tamelijk verward.
ik kan mij nog flaauw te binnen brengen, dat ik u beloofd heb veel te schrijven; maar, mijn lieve Vriend! als Gij mijne omstandigheden in aanmerking neemt, zult Gij mij immers wel verschoonen? - als ik op het academie te rug kom zal ik veel meer tijds hebben, en meer lust - dan zal ik u veel schrijven. in weêrwil van mijne natuurlijke vrolijkheid, ben ik thans zeer somber. ik begin geheel te vervallen. een ontsaglijke groote Dragonderhoed maakt een vreemde parade op mijn vermagerd gezigt. aan Uittenhoven heb ik nog in het geheel niet geschreven. ik vrees dat hij mij, in Utrecht een uitdaging zenden zal. nu kan ik niet meer schrijven. - ik heb weer een plan om F. te zien, doch die plans worden telkens verijdelt.
Vaarwel! schrijf mij schielijk en veel! denk somtijds eens aan

Uwen Bellami.
Vlissingen den 7 Augustus 1782.

Trots de sombere, gedrukte stemming in Julie heeft Zelandus toch met belangstelling 's lands zaken gevolgd. Nauweliks is het in Vlissingen bekend, dat eindelik, 7 Julie, het eskader linieschepen onder Hartsinck zee heeft gekozen ter convooi van de Oostzeeschepen, en om de in Drontheim opgesloten O. en W. Indievaarders af te halen, of Zelandus juicht mee, dat er nu een einde komt aan het vernederende talmen, morrend toegeschreven aan 's Stadhouders nalatigheid en kwade trouw. Zelandus' De Vloot in Zee¹⁾ (gedagt. 12 Julie) verschijnt in de Post n^o 88 (20 Julie):

1) hs. Z.G. Kopie Sonsb. blz. 66 geeft een fragment: Aan het gerugt. Hoeksma blz. 98.

[p. 211]

 

triomf! een blij gerugt

 

verspreidt zich door de lugt:

 

de vloot der Batavieren

 

is eindelijk in zee!

 

gansch Nederland zeilt mee!....

 

...te lang getergde moed

 

wordt ligtelijk verwoed

 

en kent nog maat, nog palen...

 

...smeek nu, mijn vaderland,

 

smeek nu dat 's hemels hand

 

uw kleene vloot behoede!

 

dat liefde voor uw Eer,

 

in 't wrokkend waterheir,

 

het gloeïend krijgsvuur voede!....

‘Admiraalzeilen’ zal Uyttenhooven 23 Augustus dit De Vloot in Zee noemen: 16 Aug. is Hartsinck veiligheidshalve met zijn schepen weer teruggekeerd, nadat hij het convooiplan maar gedeeltelik heeft kunnen uitvoeren.

Zondag 28 Julie, ongeveer terzelfder tijd als hij zijn droevige brief aan Kleyn schrijft, ‘zingt’ Zelandus zijn beschermer Mr. Lambrechtsen een vers ‘toe’ om hem te eren als Patriot: Vlissingens 30 jarige Pensionaris en trouwens heel ‘de Republikeinsche Vlissingsche Magistraat’¹⁾ is als zodanig in den lande bekend. Een dankbaar schrijven²⁾ begeleidt dit vers, gesierd door een motto uit Uz³⁾.

(Draagt het vers) ‘de kenmerken niet van eenen verhevenen dichtgeest’..(het is) ‘een gering blijk mijner waare dankbaarheid..Uw goedheid hoop ik mij eenigzints waardig te maken. Ik eerbiedig u als patriot - en mijn hart zegent u als mijnen bizonderen begunstiger!’

Von allen helden, die der welt
Als ewige gestirne glänzen,
Durch alle gegenden bis an der Erde gränzen,
o Patriot, bist du mein held!

Uz.

Voor u, regtschapen Patriot,
Voor u, die in het aaklig lot

Uw's vaderlands wilt deelen:⁺

1) Zie o.a. Diemer- en Watergraafsm. Crt. van 12 April en 6 Sept. 1782.

2) hs. Z.G.

3) Uz (1720-96), dichter van ‘patriottische Lyrik’, zie Aant. 53.

+ (a) deelen,

[p. 212]

 

Voor u is thans mijn lier gesnaard,⁺

 

o! Mogt ik nu een liedje spelen,⁺

 

Uw fiere grootheid waard!

 

 

 

Schoon hebzugt u heur lagen legt,⁺

 

De trotsheid u haar gunst ontzegt,⁺

 

Niets kan uw' moed verwrikken:⁺

 

Gij staat voor allen aanval pal:

 

Uw groote ziel zou niet verschrikken⁺

 

Bij 't sloopen van 't heel-al!⁺

 

 

 

De vloek der grooten is uw roem.

 

En, schoon men u een' muiter noem',

 

Gij vloekt de muiterije!⁺

 

Ja, gij ontrukt der woede 't staal,

 

Doch sterkt het hart der maatschappije

 

Door uw heldhafte taal!⁺

 

 

 

Geen Prins, hoe groot, hoe goed hij zij,

 

Mag, in een vrije maatschappij,⁺

 

Naar willekeur regeeren!⁺

 

Dit zegt gij. - Zou dit muitzugt zijn?

 

o Neen! dit zou den Vorst verneeren!

 

Dan is de vrijheid schijn!

 

 

 

Gij, Patriot, gij leert en stigt,⁺

 

Doch doemt het laffe kreupeldicht

 

Der vuige vaerzenlijmers;⁺

 

Gij schimpt niet op een' laffen toon,⁺

 

Maar siert die zenuwlooze rijmers

 

Met eene doornenkroon.

 

 

 

Gij wikt en weegt in uw verstand⁺

 

Het waare heil van 't vaderland;⁺

 

Dit zoekt gij te betragten.

 

De waarheid stiert uw tong en vêer.⁺

 

En ziet ge u van den nijd veragten,⁺

 

Die laster is uw eer.⁺

 

 

 

En is en haardstede en altaar,⁺

 

Is 't vaderland in doodsgevaar -⁺

 

ô! Dan veragt gij 't leven!⁺

 

Dan juicht gij in den bangsten nood!

 

En zoekt, door waaren moed gedreven,

 

De vrijheid - of den dood!⁺

+ (a) gesnaard;

+ (a) speelen, (b) speelen

+ (a) legt

+ (a) ontzegt

+ (a) verwrikken,

+ (b) verschrikken,

+ (a) heeläl!

+ (a) muiterijen.

+ (a) taal.

+ (a) maatschappij

+ (a) regeeren.

+ (a) stigt;

+ (a) vaarzenlijmers;

+ (a) toon;

+ (b) weegt, (b) verstand,

+ (b) Vaderland;

+ (b) vêer;

+ (a) Nijd

+ (a) Laster

+ (a) En,

+ (b) Vaderland

+ (a) (b) verägt

+ (a) Vrijheid

[p. 213]

 

o Patriot! de vrije staat

 

Noemt u heur' steun en toeverlaat,⁺

 

Den wellust aller braven!

 

Uw naam, in eeuwig diamant,

 

Op 't allerkunstigste uitgegraven,

 

Siert heuren halskarkant!

 

 

 

Ach! wierd, tot 's waerelds jongsten dag,

 

De nederlandsche glorievlag⁺

 

Beschermd door Patriotten!

 

Dan bleef, in dit Gemeenebest,⁺

 

Schoon zelfs de hel mogt zamenrotten,⁺

 

De vrijheid steeds gevest!⁺

In navolging van Klopstocks ‘Vaterlandslied’ (1770) wordt 16 Aug. gedicht - rijmloos, dus in verhevener lyriese vorm -

Mijn minnaar zij een jongeling,⁺

Die 't Vaderland bemint!

Die zelfs het dierbaar Vaderland,⁺

Nog boven mij, bemint!⁺

Zijn fiere leest zij niet getooid

Met vrouwelijke pragt!⁺

Mijn hart verfoeit den jongeling⁺

In een' verwijfden tooi!

Hij voere, in 't mannelijk gelaat,

De teekens van een hart,

Dat, voor het dierbaar Vaderland,

En voor de liefde, klopt!⁺

Gelijk de bliksem, in den nagt,

Met grootschen luister blinkt,

Met majesteit, die 't stoutste hart,⁺

Met angst en schrik vervult:

Zoo luistervol zij ook zijn blik!⁺

Zijn wenk zij majesteit!

Hij paare 't zagte vuur der min⁺

Met moed in 't spreekend oog!⁺

+ (b) zijn'

+ (a) Nederlandsche

+ (a) gemeenebest

+ (a) Hel (a) samenrotten (b) zamenrotten!

+ (b) Vrijheid

+ (a) Jongeling

+ (a) vaderland

+ (a) mij bemint!

+ (a) pragt:

+ (a) Jongeling, (b) jongeling,

+ (a) Liefde klopt!

+ (a) hart

+ (a) blik:

+ (b) min,

+ (b) moed,

[p. 214]

 

Zijn houding zij zijn hart gelijk,⁺

 

Regt edel, forsch en fier!⁺

 

Zijn gang zij als de gang van Mars,

 

Den fieren oorlogsgod!

 

 

 

Hij vliege, wen het krijgsvuur brandt,

 

Vol moeds op 's vijands heir!

 

Hij strijde - doch hij keere niet,⁺

 

Dan met de zegepraal!

 

 

 

De schrandre wijsheid sier zijn hoofd!

 

De deugd zijn edel hart!⁺

 

Hij zij den braaven tot een lust! -⁺

 

Der onschuld tot een steun!

 

 

 

Een laf, onëdel jongeling⁺

 

Zij op verleiding uit:

 

Mijn minnaar zij een jongeling,⁺

 

Die de onschuld nooit verleidt!

 

 

 

Hij vinde in mij, in mij alleen,

 

De grenzen zijner vreugd!

 

Mijn liefde zij zijn hart genoeg!⁺

 

Zijn hart zij onverdeeld!

 

 

 

o Liefde! zulk een schilderij⁺

 

Bekoort mijn jeugdig hart!⁺

 

Geef, zoo ik ooit beminnen moet,

 

Mij zulk een' jongeling!

 

 

 

Mijn hart, dat thans de deugd bemint,⁺

 

Verheft zich dan nog meer!

 

Dan vang ik, kusschend, van zijn' mond,

 

De leer der wijsheid af!

 

 

 

Dan leert zijn fier, zijn moedig hart,

 

Bij mij, de tederheid!⁺

 

Dan voelen, in elkanders hart,⁺

 

Wij beiden 's hemels vreugd!⁺

+ (a) gelijk;

+ (a) fors

+ (a) strijde! -

+ (a) Edel

+ (a) braven tot een lust -

+ (a) Jongeling

+ (a) Jongeling

+ (a) Liefde

+ (a) o liefde! zulk een edel beeld

+ (a) bekoord

+ (a) Deugd

+ (a) tederheid! -

+ (a) borst aan borst gedrukt

+ (a) vreugd.

[p. 215]

Gelijktijdig zal wel zijn gedicht - eveneens rijmloos -

Hoe gloeit, hoe klopt mijn dankbaar hart,

Voor 't lieve vaderland!⁺

Nog zij mijn jongste levenssnik

Voor 't dierbaar vaderland!⁺

Mijn vrije ziel, van kluisters wars,

Verägt een hoogen staat! -⁺

Is niet in 't vorstelijk paleis

De troon der slavernij?

Hij, die den schijn voor 't wezen mint,

Zij een vergulde slaaf!

Mij siert, in 't ongetooide kleed,

De gulden Vrijheid zelf!

Hoe streelt der vad'ren heldenmoed

Mijn jeugdig, brandend hart!

'k Gevoel 't! - mijn hart getuigt het, ja!

Dat zij mijn vaders zijn!

Ik lees, op 't marm'ren eeregraf,

De lessen van de Deugd:

'k Gaa dikwijls in het heiligdom,

En staar op 't marm'ren graf!

Dan is het, of de Vrijheid zelf

't Gevoelloos steen bezielt;

Dan treft een mannelijke stem

Mijn eerbiedvoedend hart:

‘Wij stierven voor het vaderland,⁺

En lieten aan ons kroost,

't Bezit der dierbre Vrijheid na!

Leef ook voor 't vaderland!’⁺

Ja! Helden! 'k leef voor 't vaderland!⁺

Gij zult mijn voorbeeld zijn!

Wen 't vaderland en Vrijheid geldt,⁺

Dan sterve ik, zoo als Gij!

+ Vaderland

+ Vaderland!

+ een'

+ Vaderland,

+ Vaderland!’

+ Vaderland!

+ Vaderland

[p. 216]

 

Ach! kon mijn dood, voor 't vaderland,⁺

 

Een veilig leven zijn!

 

Gewis! ik koos geen koningstroon⁺

 

Voor zulk een' blijden dood!

 

 

 

De dood moge iet verschriklijks zijn,

 

Voor 't laag en laf gemoed:

 

Wen 't vaderland en Vrijheid geldt,⁺

 

Is hij der helden vreugd!

 

 

 

o God! dat immer, in mijn ziel,

 

Die heete liefde gloei'!

 

Mijn hart klopp' nog zijn' laatsten slag:

 

Voor God en 't vaderland!⁺

 

 

 

Mijn jonge vrienden, die, met mij,

 

Ons vaderland bemint!⁺

 

Uw hart kloppe ook zijn' laatsten slag:

 

Voor God en 't vaderland!⁺

Het korte zomerverblijf in Vlissingen, waarnaar Bellamy zo vurig heeft verlangd, en waarvan hij zo veel heeft verwacht, is hem een bittere teleurstelling: Moeder Baane blijft onwrikbaar in haar weigering - wat zegt haar een verzenbundel, zijn toekomst blijft even onzeker! - en, Zuster Neeltje, de eens zo vriendelike dichtvriendin, volgt, stug, Moeders voorbeeld. Maar Fransje blijft trouw - ‘doe, wat ge wilt’, heeft Moeder niet vergeefs, zij het ook op ‘een toon van afgefolterde kwaadaartigheid’ ‘tegen haar Dogter’¹⁾ gezegd - Fransje vertoont zich nu met haar vriend in het openbaar, trots op haar dichter.

Zo wandelen zij eens samen, eind Julie, op de Vlissingse kermis. Twee officieren, blijkbaar uit wrok tegen Zelandus, lopen met opzet tegen Fransje en hem aan. Zelandus begrijpt hun toeleg, maar zwijgt nog. Een ogenblik later gebeurt het weer. ‘Slaven’! klinkt het nu verontwaardigd. Beledigd eisen ze rekenschap. ‘Vergulde slaven’! is het antwoord. 'n Woordenwisseling - een der officieren grijpt naar zijn degen en dreigt. ‘Doe het’, zegt Zelandus, ‘ik heb geen degen nodig, ik sta u met mijn vaderlandsche vuisten’! Ze dagen elkaar uit: Zelandus verschijnt, de officier niet²⁾.

+ Vaderland,

+ koningstroon,

+ Vaderland

+ Vaderland!

+ Vaderland

+ Vaderland!

1) Zie blz. 202.

2) Kopie Sonsb. blz. 189 en 312.

[p. 217]

‘Een officier verbeeld zich dat hij Heer, en de burger slaaf is, dog wen men het omkeert, is het de waarheid - wie geeft hun brood, wiens knegten zijn ze? - Hij die het eerst begon krijgsvolk in dienst te houden, was geen vriend des vaderlands. - Gelukkige Zwitsers! gij voed geen gehuurde slaven....’

schrijft hij enige dagen later over dit geval aan Fransje, en zinspeelt duidelik, evenals in zijn droom van 10 Junie¹⁾, op het, Sept. 1781, naamloos verschenen vlugschrift: Aan het Volk van Nederland, het welsprekend pleit voor Volkswapening van Joan Derck van der Cappellen van de Poll, de bekende leider der demokratiese patriotten²⁾.

Zondag 4 Aug., ‘ mooglijk is met haar om - haare beginzels zijn verderflijk. - Indien het de veragting niet was, zeide zij, die men doorgaans voor de meisjes heeft, die zich wat ligt aanstellen, zou ik het nogal 3 uuren’, schrijft hij Fransje een kort briefje en waarschuwt voor een harer vriendinnen, met wie hij toevallig een gesprek heeft gehad:³⁾

‘...in Gods naam! mijn schat! ga zoo weinig als utoe konnen geeven: dog zij, die met ons gemeenzaam zijn, veragten ons - dat zou mij weerhouden. -
Zijn dat beginsels van een eerlijk meisje? - denkt gij ook zoo Fransje? denkt uw hart zoo? - vervloekt, die u tracht te verleiden, het zij meisje, of Jongeling!
Ach, mijn leeven! eenige vreugde van mijn rampzalig leven! blijf toch voor uwen B.! Laat uw hart, dat zoo teder, en - zoo ik mij niet bedrieg, zoo deugdzaam is niet bedorven worden door schandvlekken uwen Sexe’. -

Arme Bellamy, die in de grote vakantie ook nog ziek moet worden!

‘Ik wilde gisteren avond wel komen’ (schrijft hij aan Fransje)⁴⁾ ‘maar mijn beenen weigerden mij te draagen, terwijl de woedendste pijn mijn hoofd schier van één rukte. den gantschen nacht heeft de pijn aangehouden....Hoe ongelukkig! 10 maanden moet ik van u af zijn en nu ik hier ben kan ik u slegts afgebroken zien. Mijn wang is ook meer gezwollen. Ik heb de doctor⁵⁾ laten halen. Mogt ik liever in Utrecht ziek zijn!’

En hij stuurt haar een gedicht, ongetwijfeld bedoeld als ‘hoge Ode’, drie jaar later dan ook opgenomen in zijn ‘Gezangen’:

1) Zie blz. 192.

2) 1741-1784. N. Ned. Biogr. Wdb. I. 578.

3) Kopie Sonsb. blz. 311.

4) Kopie Sonsb. blz. 368.

5) Dr. Jan Corn. Baerts, in de St. Jakobstraat (Echte Lijst Geplunderde Huizen, Vlissingen, 1787) en Aant. 38.

[p. 218]

Aan Fillis.

 

Gelukkig hij, die, ongevoelig,

 

Nooit heete traanen schreit,

 

Die, tegen 't steekend spits der rampen,

 

't Onmenschlijk hart verstaalt!

 

 

 

Ach! waar mijn hart ook ongevoelig!

 

Ik zou gelukkig zijn!

 

Geen traan zou langs mijn wangen vloeien;

 

Ik zou gelukkig zijn!

 

 

 

Maar, is de bron van ons genoegen

 

Dan ongevoeligheid?

 

O neen! de bron der waare vreugde,

 

Is een gevoelig hart!

 

 

 

Weläan! dat dan mijn traanen vloeïen!

 

't Zijn traanen van gevoel!

 

In 't stug en ongevoelig harte,

 

Woont waare grootheid niet! -

 

 

 

Wie leidt daar ginds, zoo onverschillig,

 

Zijn gade, naar het graf?

 

Geen traan zwelt in zijn wrev'lige oogen,

 

Zijn boezem loost geen zugt!

 

 

 

Was dan zijn gade een vlek der kunne?

 

Was zij hem niet getrouw?

 

O neen! zij was de roem der vrouwen -

 

Het beeld van liefde en deugd!

 

 

 

Hij, ongevoelig, voor de schoonheid,

 

Van liefde, trouwe en deugd,

 

Verliest den grootsten schat op aarde -

 

Doch kent zijn waarde niet!

 

 

 

Neen! vloeit dan liever heete traanen,

 

Getuigen van mijn hart!

 

Veel liever wil ik ongelukkig -

 

Dan ongevoelig zijn!

 

1782.

‘Ach, lief meisje’, (luidt het begeleidend briefje)¹⁾ ‘neem het niet kwalijk, dat ik u de vrugten van mijne droefgeestigheid mededeele.

1) Kopie Sonsb. blz. 367.

[p. 219]

 

't Benepen hart zoekt lugt in zugten of in traanen!

De dr. heeft mij zo even verboden vandaag uit te gaan, te meer daar ik thans medecijnen gebruik. - wat het morgen wezen zal weet ik niet. - hatelijk vooroordeel! waarom is het schandelijk, wanneer een meisje haaren kranken minnaar bezoekt?’ - - -

Toch weet hij nog even bij Fransje te komen, al mag hij niet uit.

‘De doctor is aan ons huis geweest toen ik bij u was, doch zal weder komen: hij heeft gehoord over mijn uitgaan, zegt mijn moeder. - o hemel! wat is mijn hoofd zwak! ik heb pijn door al mijn leden. Ik dagt niet dat ik in een' zoo korten tijd zoo zwak zou hebben kunnen worden’¹⁾.

De door Kleyn, 3 Julie, naar Vlissingen ‘geconvoijeerde brieven²⁾ zijn beide in Augustus beantwoord: aan Frans van Gogh heeft Bellamy 7 Aug. geschreven³⁾, kort daarna schrijft hij ook aan Adriaan Uyttenhooven, die de grote vakantie in het ouderlik huis te Naarden doorbrengt. In deze brief zinspeelt Bellamy op een teer punt: Uyttenhoovens liefde voor de ‘soror domini’ te Baarn, voor Antoinette Ockerse, en sluit een ‘versje’ in op zijn eigen droeve ‘omstandigheden’⁴⁾. 23 Augustus antwoordt Adriaan Uyttenhooven:

Indien het verzuim van aan een vriend te schrijven, een verflauwing van vriendschap insluit, dan zou mijne vriendschap ten Uwen opzigte wel bijna geheel verflauwd moeten zijn. Neen - deze stelling vind bij ons geen het minste geloof, het hart dat Bellami nooit zal vergeeten, heeft lang verlangd zich door een pen voor u te ontlasten.......eergisteren ben ik na ruim vijf weken uit de stad geweest te zijn te Naarden gekomen; - en - heb daar een briev van u gevonden, waarop ik u thans, zijnde zo spoedig als mij mogelijk was, antwoord. - Zeer gevoelig ben ik over het ongeluk dat u bejegent. is uwe vrolijkheid thans geheel in droevheid veranderd? - zijn alle uwe plans onuitvoerbaar geweest? - Troost u egter mijn vriend in uw ongeluk hier mede dat gij zeker eens het loon van een opregte liefde zult smaken: ja Bellami dit geloof ik, zou God he(n) niet gelukkig maaken, welke die neigingen, die Hij hun ingeplant heeft, waardig gebruiken. - is uwe liefde en van uwe F. voor u, niet de tederste de suiverste liefde; vloeit zij in wellust in geile driften alleen, als haar doel, zamen: - is zij gevoed en aangekweekt door zugt naar geld of eer, zulke onwaardige drijfveeren van het heilige huwelijk? - Neen. - En heeft in het

1) Kopie Sonsb. blz. 368.

2) Zie blz. 200.

3) Zie blz. 209.

4) Aan Fillis? (blz. 208). B's brief is niet bewaard gebleven.

[p. 220]

beginzel van uwe liefde de eerbiedwaardige Voorzienigheid niet u en uwe F. onder haare bescherming genomen; uwe vriendin van haare onwaardige minnaar verlost - daardoor uwe liefde begunstigd, en ulieden vereenigt? - Zou God het geen hij zamen voegt van elkander scheiden? - Welk denkbeeld van den onveranderlijke Vader der menschen! - Heeft Hij zulks ooit getoond...? -
Deze denkbeelden zouden het zijn welke mij in dergelijk een geval zouden troosten; om deze reden geef ik u dezelve. Jongenlief kon ik u helpen! kon ik u goede middelen aanwijzen! wagt de zaak hoe zij keert geduldig af; maar wreek u niet op hen die uwe belangens dwarsboomen, zoekt hen liever door list te winnen. - Het versje op uwe omstandigheden gemaakt behaagt mij zeer, maar met leedwezen heb ik een vers op het uitzeilen der vloot van u in de post van den NRhijn gelezen. - kond gij niet verwagten kaerel! dat de vloot maar eens Admiraal zou zeilen; en dan weer binnen komen¹⁾. - wees niet zoo voorbaarig in de tegenswoordige omstandigheden; dicht liever tot lof van Zeeland, Vriesland, Leiden, Dordrecht, Schoonhoven. enz. -²⁾ is de vaderlandsche ijver, waar voor wij God danken moeten, bij u door uwe lotgevallen zoo verdoofd, dat gij niet reeds bij het lezen der propositien van deze rechte vaderlanders, welke de nakomelingschap danken en eerbiedigen zal, uwe lier hun ter eer spande.? - Laat ik u nu op uw verzoek verhalen hoe het mij al gaat. -
Wat wil deze passagie in uwe briev zeggen. Hoe hebt gij het (te) Baarn gehad Ne amas domini sororem?
??? ³⁾ al wat in dat vakje staat versta ik zo min als gij dit lezen kunt. - wel hoe zou ik het te Baarn gehad hebben wel. - heel wel. Capitaal! ik heb bij een goede, bij een boezem vriend van mij gelogeerd, - in het gezelschap geweest van een meysje waaraan ik altoos met de grootste achting en vriendschappelijk, denken zal: die ik altoos zal beminnen als een suster, maar nooit zal tragten om haar te bezitten.
Den Ridder Orlando aan den Magtige Furioso Ridder van den vliegenden draak.
I.⁴⁾

U edele en zeer magtige Ridder maak ik bekend dat ik door de genadige bijstand van de goddelijke Donna

1) De Vloot in Zee, blz. 210 en 211.

2) 31 Julie heeft Leiden, gevolgd door andere steden en gewesten, de ‘cordaate Propositie’ gedaan, van de Stadhouder verantwoording te vorderen over zijn gehouden beleid als Admiraal-Generaal. (Colenbrander, Patriotten, dl. I blz. 242). Als 's Prinsen betoog 7 Okt. verschijnt, wordt er echter weinig nota van genomen.

3) In het hs. enig pennegekras.

4) ?

[p. 221]

Petita Francoise Theosi di Monte in eene zeer swaare avonture mij als een dappere Ridder betaamd heb gedragen. Toen ik in mijne dolinge eenige dagen vernagt heb op het Casteel de swarte Adelaar te Baarn. Dit Casteel wierd s'middernagts door groene dwergen en eenige verdoemde G. - bedroevende Reusen op eene zeer geweldige wijse overvallen, waarop ik, met de genadige Castelein, met een uitgetrokken zwaard, half naakt en een mes dwars in de mond, naar de geattacqueerde plaatse avanceerde; maar wanneer wij recht tot de ellebogen in de avonture wenschten te dommineeren¹⁾, zijn de Reusen en groene dwergen verdweenen. -

Vaartwel -

Te Baarn heb ik vier dagen achter een geweest; toen ben ik te Naarden gekomen, waarvan ik u niet merkwaardigs te berigten heb, als dat ik daar in stilte gepredikt heb, 't welk zeer wel is afgelopen. - Hoor kaerel! nu zal ik mijne reis in 't kort vertellen. - Ik ben over Leiden, 's Gravenhage, Delft, Maasluis en den Briel naar Helvoet binnen gereisd, daar ik met veel genoegen (het slegte weer uitgezondert) gelogeerd heb²⁾. - dikwils heb ik op Helvoetsluis geweest, daar heb ik veel gehoord en gezien, ja van nabij gezien, dingen die een waar en opregt vaderlander moeten grieven, en hem in edele gramschap ontsteken. mondeling hier van breeder; kaerel! gij moet eens lezen, indien gij het niet reeds gedaan hebt. Gemeenzaam gesprek gehouden tusschen twee byzonder goede vrienden A en Z Regenten van Steden Stem en Staat hebbende³⁾. van welke alle veertien dagen een gesprek een blad groot zijnde te Dordrecht word uitgegeven, en alom te bekomen is; reeds zijn er drie gesprekken in 't licht. - Op Helvoet-Sluis en daar omstreeks rouleeren ook uwe gezangen en worden met veel smaak gelezen en gereciteerd⁴⁾ - Gepasseerde maandag ben ik van den Briel scheep gegaan op Rotterdam, van daar dingsdag met de postwagen naar Gouda, daar ik onze Frans⁵⁾ ontmoet heb, en drie uuren lang in een mondgesprek met hem ben geweest. hij is zeer wel vaarende, maar egter braaf melancholique en vol zwaarigheden over dat oude proponent worden⁶⁾. - van hem had ik reeds het onaangenaam nieuws gehoord,

1) Zie blz. 195, B.'s gelief koosde uitdrukking.

2) Bij Ds. P.A.v. Kooten, zijn behuwdneef (Zeeland, Jaarboekje voor 1855, blz. 110, Aant. 16).

3) Over. de laage staat, waar in het vaderland zig tegenwoordig bevind, en de middelen, dienstig tot redres, overwoogen. Er zijn 8 nrs. van verschenen, à 4 st. het stuk.

4) Jan Schull schrijft 20 Aug. 1782 uit Keulen aan Kleyn te Utrecht: ‘...hier in Keulen kunnen de lief hebbers van u oden niets zeggen, zo veel hollands verstaan ze niet...van de gedichte van Zelandus spreekt men niets. u vaderl. liedj. behagen, men kan ze beter verstaan. (hs. Maatsch. Ned. Lett.).

5) v. Gogh.

6) In 1784 was in Holland de verhouding van vacaturen tot proponenten als van 30 tot 7 (Leven en Karakter J.H. v.d. Palm blz. 30 noot 3). Knappert, Gesch. Herv. Kerk. dl. 2 blz. 126.

[p. 222]

't welk ik in uwe briev gelezen heb. - Nu ben ik eergister hier aangekomen, en ben nog niet uit geweest. kaerel ik (heb) in de schuit van Gouda op Amsterdam het pootje gekregen. - het pootje. - he! het been doet mij nog zeer, ik ga van daag uit. -
Gij hebt mij gevraagt wanneer ik te Utrecht zal komen, dit kan ik u niet recht bepalen. - voor het naaste denk ik tusschen den 15 en 20^e van de volgende maand; Ik verlang om u te zien en te spreken. - en verheug mij, en heb mij reeds lang verheugd over de verkeering welke wij met malkander zullen hebben. ik stel mij de winter zeer aangenaam voor, en ik heb ook voorgenomen mij in geen grooter kring te begeven. - Neen - Bellami wij zullen met elkander studeeren, - wij zullen meer elkanders nut zoeken te bevorderen, als wij nog gedaan hebben. - wij moeten beter vrienden worden als wij geweest zijn. - wij zijn immers geen vrienden geweest zo als wij zijn moesten; - hebben wij elkander zoeken gelukkig te maken, zijn alle onze daden in het heil van beide gesmolten? - ach! neen - - Hier aan heb ik meer dan eens treurig gedagt. -
Gij schrijft mij, in die uitgebreide kringen der Academie vrienden zit de verleiding voor, hoe veel brave jongens zijn niet reeds bedorven door al te veel vrienden! dit is waarachtig! maar zit de verleiding altoos onder een grooten kring van vrienden. - zoudt gij dit denken. - Zou de verleiding zich altoos bij een groote kring bepalen? - denkt dit eens na. -
Ik bedank u zeer voor het exemplaar van uw Warkjen¹⁾ t welk ik reeds ses weeken geleden van van Vloten heb ontvangen. - Ik hoop dat gij deze briev in een zoo goede welstand zult gelezen hebben, als ik hem geschreven heb. - Vaarwel bij aanhoudenheid, wilt gij mij binnen kort eens een briev toezenden, het zal mij zeer aangenaam zijn. - Groet uwe lieve F. als gij haar te spreken komt van mij hartelijk. zeg haar hoe veel deel ik (in) uwlieder belangen stel, en hoe ik vuurig wensch na die tijd waarop ik u beide gelukkig zie. -
Vaarwel en denk steeds aan mij met dit vriendschapsgevoel 't welk bij twee waare vrienden moet plaats hebben; en waarmede altijd aan u denkt
Uwe Orlando. -
23 Augusti 82.

P.S. Niets verwonderd mij meer dan dat ik van Kleyn nog geen antwoord heb op een briev aan hem bij occasie in de maand Juny gezonden. Schrijf mij eens of gij brieven van hem ontvangd. - Proost -

1) Gez. m.J. ‘Warkjen’, met ‘Utrechtsch volksaccent’ uitgesproken. (Dyserinck, Ter Naged. van J.B. blz. 25).

[p. 223]

‘Dinsdag’, 27 van Oogstmaand, wordt ‘in de St. Jacobsstraat, te Vlissinge’, ‘per middagboode’, een briefje bezorgd met ‘ingeslooten’ vers¹⁾ van Bellamy's vurige Middelburgse bewonderaar Cornelis van de Polder²⁾, die nu, als dichter, Zelandus' bemiddeling inroept:...‘verzoeke dat UE met (het vers) naar belofte zult handelen’. Zonder het vers te kennen, zal Zelandus om het patriottiese onderwerp mondeling steun ter plaatsing in ‘Post van den Nederrijn’ of anderszins hebben toegezegd. Maar zodra hij het onbeduidende vers leest ‘Op de Proposities van veele Steeden in ons Vaderland’...om ‘'t verraad (te) ontdekken, En wie den Leeuw gekluisterd heeft’³⁾ - ondertekend ‘Z.j.’ (Zelandus junior?) - zal hem de lust tot steun wel zijn vergaan: in de ‘Post’ is het althans niet verschenen.

Tegen September nadert het einde der vakantie, nadert ook het droevig afscheid van Fransje - voor een geheel jaar! Op de 2^de Dinsdag in Sept., de 10^de, zal de studiosus zich hebben te melden ter Vergadering der Eerwaarde H.H. Bestuurderen van het fonds Zwart⁴⁾, en daar hij zich nog enkele dagen denkt op te houden in den Haag⁵⁾, vertrekt hij Woensdag 4 Sept. 's morgens om 7 uur uit Vlissingen naar Middelburg, waar hij bij zijn vriend d'Hoy, zilversmid ‘op de vlasmarkt’, een laatst bedroefd vaarwel aan zijn meisje schrijft. In Veere gaat hij daarna scheep. Over Rotterdam - waar hij in een zeer biezonder ‘Logement’ middagmaalt - en over den Haag komt hij Dinsdag 10 Sept., juist op tijd, in Amsterdam. Na de vergadering, waar hij ‘zeer wel (wordt) ontfangen’, gaat hij 's avonds ‘uit eeten’, al ‘(bevindt hij zich) gantsch niet wel’..‘men (drinkt er) het welzijn van de Fillis van Bellamy’, en plaagt hem, dat hij zo ‘stil’ is, en zeker ‘heimelijke zugten naar Vlissingen (zendt)’. Woensdag woont hij nog ‘een geselschap der voornaamste schilders’ bij, maar besluit Donderdag naar Utrecht te vertrekken, al ‘wil men (hem) noodzaken de gantsche week (in Amsterdam) te blijven’...‘het is (er hem) te woelagtig’. Donderdag ‘2 uurtjes’ voor zijn vertrek, schrijft hij nog even aan Fransje:⁶⁾

‘Eergisteren ben ik hier eerst aangekomen, na eene langduurige en verdrietelijke reis, die mij te lastiger viel, wijl ik mij gantsch niet wel

1) hs. Z.G.

2) Zie blz. 48.

3) Zie blz. 220, noot 2.

4) Brief van Mens aan B., 20 Aug. 1784.

5) Bij de vriend, die hem voor de vakantie had genodigd? (zie blz. 197).

6) Kopie Sonsb. blz. 317.

[p. 224]

bevond. thans ben ik beter. binnen 2 uurtjes ga ik naar Utrecht. Mijn voornemen om gisteren te vertrekken is verijdeld door het bijwonen van een geselschap, der voornaamste Schilders van Amsterdam, waar (ik) mij nog al vermaakt heb. - - Hoe smartelijk was mij mijn vertrek! 's morgens ten 7 uur ging ik uit Vlissingen. - 't was mij te veel dat ik ging - ik kon niet gaan. ik huurde een wagen, en ging als wezenloos op denzelven zitten. Niets van hetgeen rondom mij was zag ik. iedere stap der paarden ging mij door de ziel. “o God zegen mijn meisje!” dat dagt ik gedurig. Ik schreef u mijnen laatsten brief bij d'Hoij. - Twee dames en een Heer hadden het agteronder afgehuurd, 't geen mij noodzaakte om voren in te gaan. ik ben de gantsche reis niet uit mijn kleeren geweest. - - Mijn naam is hier zeer bekend. De menschen vraagen niet aan den boekverkoper, hebt gij de gezangen mijner Jeugd? - maar - hebt gij de gedichten van Bellamy. - Zij worden met smaak gelezen vooral van de Juffers. Eergisteren avond was ik uit eeten: men dronk het welzijn van de Fillis van Bellamy. Ik was zeer stil. men vroeg mij of ik heimelijke zugten naar Vlissingen zond. men deed mij de eer aan van te denken dat ik een lief meisje waardig was. hier was ik groots op. Ik ben bij de heeren waarvan ik u gezegd heb zeer wel ontfangen. men wil mij noodzaken hier de gantsche week te blijven, dog het is mij hier te woelagtig’.

In Utrecht wacht hem een verrassing: op zijn kamer vindt hij een pak boeken...

...‘meest Fransche, zindelijk gebonden: schielijk opende ik den brief, die er bij was’ (meldt hij Donderdag 19 Sept. aan Fransje)¹⁾. Het was een Heer uit den Haag, die mij deze boeken, zo als hij zelfs schrijft, tot erkentenis mijner brandende vaderlandsliefde en tot aanmoediging mijner Letteroefeningen ten geschenke zond’.

Een lichtstraaltje in zijn somberheid! Want ook de eerste dagen in Utrecht blijft Bellamy nog gedrukt: bedroefd over het lange afscheid van Fransje, en, gekwetst in zijn eigenliefde, beledigd door de houding van haar Moeder. In een brief stort hij zijn hart uit aan Adriaan Uyttenhooven, naar wiens terugkomst in Utrecht hij verlangt, nu Kleyn, in Aug. gepromoveerd, spoedig zal vertrekken.

Intussen ontvangt hij een schrijven van zijn Vlissingse vriend, de Apotheker Piet Boone, die hem vraagt, of hij door Fransje niet een en ander zou kunnen te weten komen over een meisje (‘Res’ noemt hij haar), met wie zijn jongere broer Abraham zich wil ver-

1) Kopie Sonsb. blz. 333.

[p. 225]

loven¹⁾. Donderdag 19 Sept. antwoordt Bellamy²⁾ - en sluit een briefje in aan Fransje over het geschenk uit den Haag -

Waarde Vriend!

Ik heb uw' Brief ontvangen - uw verzoek gelezen - en over de overwinning van Res gelagchen. - nu maar ten eersten ad rem.
De zaak die gij mij verzoekt is moeilijk uit te voeren: voor zoo veel mij bekend is, is het meisje van een onbesproken gedrag - - - maar zou zij wel het regte schepsel voor uw Broeder zijn? haare Levendigheid grenst zeer naa aan het wilde. - de man die Haar behagen zal, diende ook wel een aanzienlijke dozis van die wildheid te beziften. middelen heeft zij niet. - nu dit zult gij weten. ik twijffel niet, of 'er zou een goede vrouw van te maken zijn: doch of uw Broeder een goed Leermeester zijn zal weet ik niet. Zij mist veel van die beminlijke beschaafdheid, die aan eene vrouwe zulk eene uitmuntende waardije geeft. - zij is niet kies genoeg.
Ik stem u toe, mijn vriend, dat het huwelijk, van eene onberekenbare aangelegenheid is; en het zou mij eeuwig grieven de hand gehad te hebben in eene verbintenis, die rampzalige gevolgen hadt. hoe zal ik dan best handelen?
De berigten, die Fransje mij geven zal, zullen genoegzaam de zelfde zijn, die ik u gegeven heb. - meermalen heb ik met Fransje over haar gesproken. Indien, zeide mijn meisje, indien zij onder een goed bestuur geduurig ware, zoude zij een braaf meisje blijven; doch hare natuurlijke wildheid, zou der verleidinge ligt gehoor geven. mogelijk dat zij door het Huwelijk bedaarder worden zal. -
'er is veel goeds in heur gelaat. Van het valsche, van het verdraaide niets. haar aanleg is zagt; doch een slegte opvoeding zal welligt oorzaak zijn dat haar karakter zich niet beter ontwikkeld heeft.
Ik zal aan Fransje schrijven. doch zij zal ligtelijk begrijpen wie die minnaar is. hier in Utrecht kan het niemant zijn. - toen ik nog in Vlissingen was heeft Fransje, al spottende, Res wel met uw' Broeder geplaagt - om dat hij, in het voorbij gaan, zoo beleefd groette. ik zou ook geen zwaarigheid maken om het Fransje te zeggen. Zoo zij niet weet wie het is, zal zij een wonderlijk bericht geven; haar nieuwsgierigheid zal haar verscheiden trekken doen vergeten. - doch - al zeg ik het niet zij zal het toch begrijpen. - om verscheidene redenen - te veel om te schrijven.
den brief aan Fransje zult gij zoo spoedig bezorgen als mogelijk is. Zoo gij er geen kans toe ziet geef hem dan maar ten eersten bij Kleeuwens. - eer ik dit vergeet - zult gij mijn moeder eens groeten -

1) Over Piet en Abraham Boone, zie Aant. 21.

2) hs. Z.G.

[p. 226]

en zeg aan Capelle, dat ik hem in de volgende week zal schrijven - groet Hem.
na een juiste berekening zult gij het berigt drie dagen later bekomen als gij het verzogt hebt - doch dit kan niet anders zijn - Zondaags kan Fransje niet schrijven.
maak mijn Nederig Compliment aan den verliefden minnaar! en verzeker hem van mijne vriendschap! - ik heb thans geen tijd om meer te schrijven. met het overzenden van het testimonium¹⁾ zal ik u omstandiger schrijven. - Schrijf gij mij ook alles wat belang voor mij zijn kan aangaande mijne F.

Groet uw Beminde²⁾! Leef gelukkig! denk somtijds eens aan

Uwen Bellami.
Groet A. Nortier³⁾ eens van mij en zeg hem dat ik eerlang een' brief aan hem zal schrijven, Vale!

den inliggenden brief, aan Juff. Kempthorn, is van Juffer Atwell⁴⁾, gij zult hem ten eersten laten bezorgen.

Aan Abraham Boone zelf schrijft hij:⁵⁾

Ik heb niet veel tijd, vriendje! doch ieder zijn part van de stokvischvellen! Gij en Nortier zult ieder een weinig gekrabbel van mij hebben.
het spijt mij, dat uw moeder juist gezelschap had toen gij aan mij schreeft, om dat gij zonder vuur mogt zitten, namelijk! Welke Domine's behooren er tot dat partijtje? Ik zou ook wel eens in 't gezelschap van uw moeder willen zijn - wel te verstaan! als mijn meisje 'er bij was! -
Domine's, Professors, Proponenten, Studenten zijn hier genoeg; die gezelschappen behoef ik in Vlissingen niet te zoeken. - - - - - - - - - - Dagt gij dit wel, Boone, toen wij saamen op dien Zondag namiddag over de cingel wandelden - toen mijn Beminde en

1) Waarschijnlik nodig voor de inning van B's studiegeld in het voorjaar te Vlissingen, waarmee zich François van Cappelle, zwager van Piet Boone, heeft belast (blijkens brief van B. aan Cappelle, Maart 1784).

2) Cornelia Jacoba Rochussen Jongerheld, in 1781 gehuwd met Piet Boone, zuster van Cappelle's vrouw Jacoba Elisabeth R.J. (blz. 184).

3) Adriaan Nortier, neef van Piet en Abraham Boone. Aant. 37.

4) Zie blz. 154 en Aant. 42. Juffr. Kempthorn?

5) hs. Z.G. Abraham Boone ondertrouwt 17 Mei 1783 met Levina Schansman ‘jd. van Sluijs in Vlaanderen’ (meded. Arch. Vlissingen). Aant. 21.

[p. 227]

uw Beminde met het gansche boeltje den zijweg opgingen, en dat gij - - - - - - - - - - - zag wat weg zij namen? Zeg? dagt gij toen wel dat uw plan zoo na bij was? Zoo gaat het in de waereld Jongetje! hoe of het met mij nog zal gaan? hier zijn geen waarzegsters of Duivelskunstenaars, anders zou ik eens vragen wat ik worden zal: Admiraal van de Vloot - of - Predikant te Westcappel? ik heb zeer veel - oneindig veel zin, om Domine te worden - nu! dan zal ik van het Admiralen maar afzien!

Nagt Boone!

Zaterdag 21 Sept. zal Zelandus met ingenomenheid in de ‘Post van den Nederrijn’ (n^o 102) een bespreking hebben gelezen over Volkswapening naar aanleiding van de, Sprokkelmaand 1782, ten Landdag van Leeuwarden, volgens art. 8 van de Unie van Utrecht, voorgestelde, maar sedert niet uitgevoerde ‘Propositie van het Quartier van Oostergoo nopens de Burger-Land-Militie en een plan ter oprigting van dezelve’ - een plan ter algemene wapening van het platteland¹⁾. Dadelik vindt Zelandus hierin opnieuw een aanleiding om, met de gedachte aan wat er die zomer op de Vlissingse Kermis is gebeurd, nog eens te zeggen hoe zeer hij ‘gewapende huurlingen’ veracht, hoe gevaarlik hij ze vindt, maar nu verdedigt hij zijn eis van Volkswapening iets meer objektief en krachtens een door de 18^de eeuwse Rede aanvaard Natuurrecht op Vrijheid.

De volgende ‘Post’ (n^o 103, Zaterdag 28 Sept.) brengt zijn ‘Uittreksel uit een Brief over Wapenhandel’, ondertekend ‘V.R.’, en gedagtekend ‘12 (l. 21) Sept.’ Als Fransje in Vlissingen, kort daarop, dit ‘Uittreksel’ in de ‘Post’ leest - met belangstelling ongetwijfeld voor een onderwerp, dat haar vriend zo zeer ter harte gaat - vermoedt zij de schrijver, tot Bellamy's blijde verrassing: zij is een der wienigen, die zich niet door de vage ondertekening hebben laten misleiden²⁾.

‘- - - een gehuurde krijgsmagt in een Republiek verdooft het denkbeeld van vrijheid - - - In tijd van vreede - - - (zijn huurlingen) gevaarlijke werktuigen in de hand hunner oppermagt, kwelgeesten der Burgeren, leeraars der slavernij. Gewoon blindeling te gehoorzamen - - - trots op hunne onderscheidene kleding - - zien zij met verägting op den vrijheidlievenden Burger neder - - De jongeling wordt Militair - nu, denkt hij, heeft hij volkomen regt, om in alle

1) Colenbrander. Patriotten, Dl. I blz. 265.

2) Brief 24 Okt. 1782.

[p. 228]

losbandigheden uit te spatten. Hij beschouwt zich niet langer als een lid der burgerlijke maatschappije, maar als behoorende tot een lichaam, veel voortrefflijker en edeler - - Hoe dwaas! de knecht waant zich grooter te zijn dan zijn Heer! De zedelijke gebreken, die uit een staande krijgsmagt voordvloeïen, zijn veele en groote. Roep de meeste Steden van ons vaderland, waarin de bezettingen thans groot zijn, tot getuigen: eerbaarheid, zedigheid en huwlijkstrouw zijn, op de aankomst der krijgsbenden gevlugt - - - - - Groote mannen hebben plans opgegeven, wier te werkstelling het in stand houden eener gehuurde magt nutteloos maakt. Dat ieder Burger Soldaat zij - ieder Burger een Krijgsman! dit leert de Natuur, dit leert de Rede! - In Amsterdam beginnen de Burgers zich, met ijver, op den Wapenhandel toe te leggen. Hetzelfde, zegt men, heeft thans ook in Zeeland plaats. Heerlijke beginsels! - - - Deze is de weg, waar langs de Nederlandsche grootheid den tempel van heur geluk bereiken zal. Verbeeld u een gantsche Natie, in den Wapenhandel ervaaren, heure vrijheden tegen een aanvallenden vijand verdedigende, en gij zult eene verheffinge van geest gevoelen, die onbeschrijflijk is - - - - Laat de dapperheid der Zwitsers een voorbeeld ter navolging zijn aan den vrijheidlievenden Nederlander! waarlijk! de vrijheid kan iets meer zijn dan een enkele klank; en, beäntwoorden wij aan onze bestemminge, dan moet zij het zijn - - -’

Adriaan Uyttenhooven, nog steeds in Naarden, en door ‘derdedaagsche koorts’ vooralsnog verhinderd naar Utrecht te komen, beantwoordt intussen Bellamy's bedroefde brief van midden Sept.¹⁾. Als Sekretaris van ‘Dulces ante omnia Musae’ draagt hij hem in groot vertrouwen een en ander op betreffende de Dulcesregeling²⁾.

Naarden 18 September 1782.

Hoe is dat mogelijk, 18 September geschreven, - na gedagten dien dag verzonden en den 21^e deze eerst te ontvangen, - heeft een briev zoo lang een tijd nodig van Naarden naar Utrecht te komen - dit is onbegrijpelijk! zoo onbegrijpelijk niet als gij wel meent kaerel! begrijp vooreerst. dat ik den 19^e zijnde morgen de briev eerst afzend, en ik schrijf dezelve van daag dewijl het morgen mijn koortsdag is - - - - Ten anderen, den inhoud dezer briev vereischt dat ik een omweg kiesen moet om te veiliger te zijn. - weet dan, dat het morgen marktdag is te Naarden en er dan ook altoos winter of zomer, welk weer het ook zijn mog' een wagen met Coopmanswaren van Hilversum aankomt, die des nademiddags ten 2 uren weder vertrekt; en die zelve

1) Zie blz. 224. B's brief is niet bewaard gebleven.

2) hs. Z.G.

[p. 229]

wagen rijd ook somtijds; of liever een bepaalde vragtwagen, waaraan deze zijn goederen overgeeft reysd alle Zaturdagen naar Utrecht ter markt; dus blijft door dit middel de briev een dag over (b.v. Vrijdag) te Hilversum, en deze weg is thans voor deze briev de veiligste. - De reden waarom ik u thans deze briev toezend is deze. om uwe briev die mij veel - ten uiterste veel droefheid veroorzaakt heeft niet onbeantwoord te laten. - om u te schrijven hoe ik vaar - en u eenige commissien op te dragen, welke ik weet dat gij geern zult verrigten. -
Jongen lief gij redenkaveld bij u zelfs niet goed. gij zult 'er kwaad om worden of om lagchen dat ik u dit zeg: ik zou het in die zelve gevallen ook: - maar even wel is 't waarachtig. - En nochtans kunnen geen anderen dan Flegmatici anders redene(re)n als gij doet, en ik doen zou. - verre afgescheiden te zijn van een dierbaar voorwerp. door ongevoelige schepselen gedwongen te worden (maar o God wie zouden het anders doen), een zodaanig voorwerp niet te zien - te spreken - te genieten. zich in de verbeelding, het oogenblik der scheiding; - zijne lieve - zijne dierbaarste vriendin; haar laatste tedre omhelsing, voortestellen; - en wel voortestellen in eene afgescheidenheid die zo langduurig - een eeuw voor de liefde is, en waar (zo) groot een tussen ruimte plaats heeft!
Ja Bellami! Wat zal men doen? - philosopheren. hier zal uw hart en uwe verbeeldingszugt u hartelijk dank voor zeggen. - en declareren uwe philosophie voor contrabande. - met een woord zij zullen den Engelsman over uwe philosophie speelen. - Even wel het kan anders onmogelijk gaan, gij moet denken: waartoe gij naar Utrecht vertrokken zijt. - Oordeel; is het beter voor u te Vlissingen, waarom zijt gij dan toch in Gods naam daar niet gebleven, wat doet gij in Utrecht om U zelve te martelen. - Ja maar hoe drommel! kon ik er blijven, ik moest immers weder naar de Academie - Studeren. - ik moet mij voorbereiden tot het Ambt dat ik hoop te aanvaarden. Zie! wat kan mij al dat morren helpen! wees bedaard. het is zeer hard. dit is waar, maar kunt gij het door wee en ach! verbeteren? Is het niet grooter onheilen met gelaatenheid te aanschouwen, dan voor dezelve bevreesd zich in een angstvallige rigting te stellen, of te vlugten. Kaerel! spreekt nu voor een oogenblik niet van u hart, wat hebt gij voor uw hart nu te zorgen. wanneer het dit te benauwd valt door uw Philosopheren zal het zich wel eens uit zijn retranchementen begeven, en onder uw philosophie de meester speelen als M^r Klaassen onder zijn houte poppentjes; of Don Quichot onse brave Patroon onder die groene dwergen in het houten poppenspel. - Ik wil niet gij zult het beeltenisse van uw Fransjen uit (uw) hart rukke of dat tedere gevoel van liefde - die drift, welke de goede God ons heeft ingeplant verdoven. - neen. dit zult gij geen van beide kunnen uitwerken. - derhalve wees niet bedugt dat gij door uwe redeneering uw meisjen

[p. 230]

zoud verongelijken; Neem eens in aanmerking dit bid ik u, dat uw ligchaam hierdoor veel zal leiden, hier voor zijt gij ook verpligt te zorgen. - Uw ziel zult gij door hier op, gestadig als op een punt te gluuren, en door uw verbeelding den ruimen teugel te vieren, onbekwaam maaken tot dat einde waar toe gij weder hier in Utrecht zijt. - Hoe zult gij studeeren! Maar waardoor zult gij deze treurige gedagten matigen. (hebt gij mijn briev ontvangen die ik (u) drie weken geleden heb toegezonden?)¹⁾ en dezelve zo verzagten dat gij meer genoegens zult smaken. - geschikter zijn tot letteroeffeningen, - en met lijdzaamheid uw lot of de beslissing daar van afwagten. - Mij dunkt hier door: dat gij de Goddelijke voorzienigheid eerbiedigt. - deze was in den aanvang van uwe liefde blijkbaar. - Denkt ook dat het vergankelijke en veranderlijke menschen zijn die u drukken die u dwarsboomen, hoe ligt kunnen de omstandigheden veranderen; - - - - - - - - - - - - - - - - Deze kunnen veranderen door den raad van goede vrienden. - en hier door, dit geloof ik is wel de beste weg, door hoe eer hoe beter te zoeken klaar te geraken; of zo schielijk mogelijk uwe Academietijd ten eind te brengen, proponent te worden. - goede recommandatien en door dien weg schielijk een schoone Zeeuwsche plaats te krijgen. dit is naar mijn gedagten het eenigste middel. - Want ik redeneer dus. Vlissingen weet Bellami is los en wat extra vrolijk. - hij is eerst in affaires geweest, - nu studeerd hij. een staaltjen van veranderlijkheid. dit recommandeerd niet in uw zaak; deese avond of morgen, denkt Mama verandert hij weer en heb ik dan het Huwelijk met mijn dogter toegestaan wat dan...hij is los, dat zal mooi op een teeren gaan, is hij eens in mijn affaire hij zal op zijn muiltjens gaan kuieren, en doen voor het overige als Joost van Vondel. - En waarop vraagt hij thans mijn dogter? hij is niets ter waereld, student. - een schoon officie om een meysjen op te vragen. - En jongen lief! is dat alles nog wel zo gek beredeneerd? - denk nu eens onpartijdig. Niets meer hier van, alles mondeling. ik heb u veel te zeggen, en verlang zeer sterk u te zien en te spreken. -
den 19^e
Dit volgende heb ik voor deze dag moeten overlaten. gister ben ik verhinderd geworden deze brief geheel af te schrijven. - Ik zit nog in redelijke welstant mijn pijp te roken, onder het schrijven van deze brief, die hoe verward hij ook uit mijn dampig hoofd mag gedraaid zijn, of nog draien zal u niet onaangenaam zijn zal. - Deese middag of misschien nog voor twaalf uuren zal mij mijn lastige getrouwe weder bezoeken, zo even is de doctor bij mij geweest, en heeft mij drank (geen sterke, neen!) zamengesteld van gerstewater, honing en azijn voorgeschreven om in de koorts te drinken - - - - het lastigst van alles is,

1) Van 23 Aug., zie blz. 219.

[p. 231]

dat ik een derden daagsche koorts heb en het tegens de winter gaat; wie weet of ik voor de winter vacantie in Utrecht kan komen. - Hoe ik onder dit alles te moe ben, kunt gij licht begrijpen. - - - Ach mijn Broeder! - - - zo lang in een huis en op een kamer als opgesloten te zijn - - - Ik zit gestadig onder een druk huisgezin. het aangenaame hiervan is het gezellige, maar de grootste onaangenaamheid daar in is voor mij het gestadig gerel van huishoudelijke zaken; waarvoor ik mij anders konde afsluiten. Het gezelschap het geen ik hier dikwils ontvangen moet is mij al veel zeer lastig, en doet mij zelf verveeling en verdrietelijke gesprekken ondergaan. Veele kennissen - een groote Familje heb ik, maar - helaas! bijna geene vrienden, in welker gezelschap mijn hart een plaats bekleed; ongevoelige menschen, - laffe - en door vooroordeelen benevelde menschen; zomtijds godsdienstige maar slegte Christenen, ongevoelige - onverstandige belijders van de goddelijke Godsdienst, omringen mij. Ik vind hier geen Ockerse's, Ten Bosch'en¹⁾, van Gogh's, Bellami's, van Vloten's. Mijne waare vrienden zijn mijne Boeken! mijne brieven die ik ontvang: - mijne gemeenzame gesprekken; waar mijn hart in deeld, waar bij ik leef, zijn de papieren conversatien met mijne boesemvrienden. En hiertoe heb ik weinig tijd en gelegentheden. Ach mijn broeder! denk aan mij; dat zal mij al dit leed verzagten. - De hartelijke - vriendschappelijke gedagten aan mijne vrienden, zijn mijne vertroostinge, mijne verademingen. - Ik ben thans wel, gelijk de Propheet zegt, een nagthutjen in een wijngaard²⁾. - Ik bevind mij ook zeer wel bij het tekenen³⁾, hier in slaag ik wel en hier door verschaf ik mij zelve veel aangenaamheden. -
Doordien ik nog niet (in) Utrecht komen kan, en ik niet bepalen kan wanneer, heb ik u een verzoek te doen: gij wilt dit weet (ik) deese zaken voor mij beschikken, zij zullen lastig zijn, maar Carp⁴⁾ is bij u. deze zal het voor u wel waarnemen willen. - Het zijn de zaken van ons Genootschap, de zitdagen van het Genootschap kunnen zo lang tot ik in Utrecht kom niet worden uitgestelt. -. Ik zend u hier nevens dan het sleuteltjen, het welk tot het kleinste kistjen behoord, dat altoos bij de zitting van het Genootschap tegenwoordig zijn moet; hier is alles in; en ook de sleutels van de overige, om het geen hier uit nodig is te kunnen krijgen, doch dit denk ik niet. Gij of Carp, of gijlieden zamen en zo als gij l. dit goed vind, moeten eens informeeren, het zij bij Schot de Castelein van den Atlas of bij Tydeman wanneer het Genootschap Tendimus ad idem⁵⁾ haare vergadering houd. hier naar moeten dan de zitdagen van ons genootschap tot aan de wintervacantie gereguleerd worden, bij voorb: Tendimus heeft den 3 October haar vergadering; dan is de zitting van het onze den 26 van deze maand

1) J.C. ten Bosch, Boekverkoper te Utrecht(?). Zie N. Ned. Jaarboeken, Mrt. 1783, blz. 487.

2) Jesaja 1, vs. 8.

3) Zie blz. 196.

4) Willem Carp, Aant. 50.

5) Zie Aant. 57. Prof. Meinard Tydeman.

[p. 232]

of den 10 van de volgende, October naamtlijk; en dan voorts zo als bekend om de veertien dagen. - Ik raade u dat gij dit Carp verzoekt uit mijn naam en hem hartelijk van mij groet, ik zou hem hier zelf wel overschrijven maar ik heb geen tijd; dewijl ik toch nu begrijp dat het Secretaris of Scriba's ambt u niet wel zou komen, dewijl gij nog maar kort in het Genootschap geweest zijt, en u met die zaken niet bemoeid heeft - verzoekt dan Carp de Briefjens voor de zitdagen met de bepaaling der leesbeurt te laten drukken en voorts te doen hetgeen vereyscht word. - Alleen bewijst gij mij die vriendschap, dat gij eenig geld voor mij verschiet. ik zal het u in dank bij mijn overkomst restitueren; ik heb dewijl ik om geld verlegen was f 4 ,, ,, ,, naar mij voorstaat uit de bus genomen; gij zult dat berekenen kunnen wanneer gij het geld dat in de Cas of bus is na telt, (deze bus is het ronde trommeltjen in het kistjen waarvan deze sleutel is) en het boekjen van de ontvangst en uitgaaf na slaat; hier uit zult gij zien hoe veel er in de bus moest wezen: wilt gij dit completeren door het ontbrekende geld voor mij er bij te leggen; het zou anders kaal uitkomen; hier van moet Carp niet weten, nog niemand, dit kunt gij alleen op mijn kamer of aan uw huis op uwe kamer verrigten. - gij begrijpt hoe groot een dienst gij mij hier mede doen zult. -
Over dit alles verwagt ik binnen kort een brief. Schrijf mij dan de gansche schikking, ook hoe gij vaart? etc. etc. - Groet van mij: M^r Kleyn. is hij nog in de stad¹⁾ laat hij mij met u te gelijk eens schrijven. - ik neem hem niets kwalijk. - - J. van Vloten, Blok²⁾ en zijn vrouw. ook de vrouw van v. Vloten, vergeet ook mijn Hospes wanneer gij daar komt niet van mij te groeten, nog ook mijn contubernaal. - Vaartwel. Lieve vriend! leef vergenoegd, en redeneer toch beter, om godswil! ten minsten zo veel gij kunt. - ik ben altijd

Uwe Uyttenhooven.

NB. zo als ik het sleuteltje nader bezie geloof ik bijna dat het de sleutel van de Cas of bus is, en niet van het kistjen; laat het slot er dan maar afslaan en er een ander slot voorhangen.
PS. bij Kleyn moet nog een psalmboek met een nieuw Testament liggen.
dit a gouverno bij het inpakken van zijn goeder(en) - -

1) Mr. Kleyn zal 28 Sept. uit Utrecht vertrekken.

2) ? Blokhuizen? (blz. 203).

[p. 233]

Deze brief, op of na Zaterdag 21 Sept. ontvangen, wordt niet dadelik beantwoord: Zelandus zal het te druk hebben met zijn ‘Brief over Wapenhandel’¹⁾. Als er Donderdag 26 Sept. nog geen antwoord is, herhaalt Uyttenhooven dringend zijn tweeledig verzoek:²⁾

‘- - - bij al wat Heilig is! - Coo! zend mij op deze briev spoedig antwoord - - -’ (1^o Carp vragen in Uyttenhoovens plaats als Scriba van Dulces) ‘de briefjens van de zitdagen met den eersten te laten drukken en rondzenden door de gewoone knegt des Genootschaps’, (2^o het kleine tekort in de Dulceskas aanzuiveren) - - - ach! jongen lief, doet mij dat plaisier. wie zal ik het verzoeken: en wordt het niet bezorgt dan zou het mal uitkomen - - - Voert deze gantsche Historie alleen uit gij begrijpt dat ik dit voor een yder niet weeten wil - - - - - Hand over hand word ik swakker door de koorts - - - - Heden gebruik ik medicamenten ter versterking en om de koorts te doen verminderen, als alles wel afloopt hoop ik voor de winter nog in Utrecht te komen’ - - -

Silhouet van Zelandus, dat in het Album bij dit vers ligt.

Op deze noodkreet zal Bellamy zeker wel hebben geantwoord.

Jan Pieter Kleyn, sinds Aug. in ‘de beide Regten’ gepromoveerd, vertrekt Zaterdag 28 September - door zijn vrienden tot Schoonhoven ‘in een koets met vier paarden’ uitgeleide gedaan - naar de Hooge Zwaluwe, waar hij bij zijn Moeder zal gaan inwonen om haar ‘vrij aanzienlijke landgoederen’ te beheren³⁾. Vóór het vertrek schrijft Bellamy een uitvoerig afscheidsvers in Kleyns Album, een eigenaardig godsdienstig-wijsgerige vriendschapsbeschouwing.

1) Zie blz. 227.

2) hs. Z.G.

3) Zie Aant. 45.

[p. 234]

Aan mijnen Kleijn¹⁾.

 

laaten wij vuuriger ons, aan Jezus, verbinden! - in Hem aan elkander! -

Kleijn.

 

De Godheid, houdt, in heure hand,

 

een' onverbrekelijken band,

 

op 't kunstigste gewrogt in 't rijk der eeuwigheden.

 

eer iets, wat stoflijk is, verscheen,

 

vervulde hem Gods liefde alleen. -

 

God schept. - en in dien band plaatst hij het vrugtbaar Eden.

 

Hij roept den mensch - en Adam leeft.

 

het Eng'lenheir zingt blijde toonen:

 

‘Gij, wien Gods liefde ook 't aanzijn geeft,

 

Zult in den band der liefde woonen!’

 

 

 

Het rad der Eeuwen rolt al voord,

 

en brengt, in ieder waereldoord,

 

een kleene maatschappij. - straks leven gansche rijken.

 

de band omvangt dit groot getal.

 

Gods liefde doet, door 't gansch heelal,

 

bij al wat leeft en denkt heur zagten invloed blijken.

 

o zagte band, Eenstemmigheid!

 

uit 't godlijk wezen voordgesproten -

 

o band, zoo groot - zoo uitgebreid,

 

Gij maakt ons allen lotgenooten!

 

 

 

Ja! 't gansche menschelijk geslagt,

 

door ééne hand hervoordgebragt,

 

is, tot het zelfde doel - is, tot Gods eer, geschapen!

 

wij allen, wij zijn broeders, Ja!

 

De Godheid slaat elk onzer gaâ -

 

wij broeders...? ach! waarom, geklonken in het wapen,

 

elkaar op vrijen grond bestookt? -

 

elkaar gedongen naar het leven? -

 

zoudt Ge u, daar 't bloed door 't wraakvuur kookt,

 

den zagten naam van broeders geven?

1) Tekst volgens het Album, thans in bezit van Mr. J.P.K.'s kleinzoon, de Heer H.E. Kleyn te 's Gravenhage. Het Albumvers is in 1816 uitgegeven in ‘Mnemosyne’ (Tydeman en van Kampen) dl. 2 blz. 105 vgg., daarna in ‘Een Dichteralbum van voor honderd jaren’, de gedeeltelike uitgave van Kleyns Album door zijn kleinzoon Ds. J.P. Hasebroek (1886). Het Silhouet is geplakt op karton (zie Brief van Kleyn 29 Maart 1784). Gedenkzuil blz. 175 noemt het ‘zeer expressief’ en hem ‘treffend’ (kenschetsend) in die woeste dagen als krijgszuchtig jongeling’.

[p. 235]

 

Gij, die dus op uw broeders woedt,

 

dus in uw eigen boezem wroet,

 

Gij zijt niet in den band, die 't menschdom zamenstrengelt!

 

Gij zijt toch menschen...! keer! ai, keer!

 

reik uwe hand aan 't menschdom wêer!

 

keer in den zagten band, die 't sterflijk hart verengelt!

 

wat toeft gij? kom! mijn broeder! kom!

 

laat u door liefde en deugd verwinnen!

 

keer wêer! dan zal u 't Englendom -

 

dan zal de Godheid u beminnen!

 

 

 

Gij ed'ler zielen, Gij, wier hart

 

gevoelig om eens anders smart,

 

ook met de blijdschap juicht van uw natuurgenooten!

 

Gij voelt de waare Eenstemmigheid! -

 

hoe ver het lot u van mij scheidt -

 

Gij zijt aanwezig - Ja! Dit blijft mijn vreugd vergrooten!

 

in de eeuwigheid!...mijn vrienden! Gij,

 

die waart - die zijt - en nog zult wezen! -

 

hoe droevig hier ons noodlot zij: -

 

daar zullen wij verëenigd wezen! -

 

 

 

mijn Vriend! laat dan de hand van God,

 

naar 't eeuwig afgeteekend lot,

 

u, in een andre streek, ver van mijn woning, voeren!

 

mijn hart blijft aan uw hart getrouw. -

 

ik blijf altoos uw vriend! - of zou

 

de hand, die ons verknogt, die banden wêer ontsnoeren?

 

o neen! mijn vriend! een stille zugt,

 

die ons ten boezem uit zal breken,

 

zal, zich verëenende in de lugt,

 

bij God, voor onze vriendschap, smeken!

 

 

 

o vriendschap! die mijn hart verheugd,

 

Gij zijt de Leidsvrouw mijner Jeugd!

 

Gij doet mij 't waar geluk, de zuivre blijdschap smaken!

 

mijn Kleijn, mijn broeder, mij zoo waard!

 

de vriendschap doet ons hart op aard

 

reeds in den zuivren gloed van Englenvriendschap blaken!

 

een Englenvriendschap -? Ja, mijn vriend!

 

wij mogen op dien invloed roemen!

 

en, daar Gods liefde ons saamen bindt,

 

ook de Englen onze broeders noemen!

 

 

 

Dat dan de Dood den band ontknoop'

 

des levens, en ons ligchaam sloop'!

[p. 236]

 

de ziel zal, onbelet, van 't nietig stof ontheven,

 

der Godheid dankbare offers biên -

 

heur vrienden, broeders, wederzien -

 

en - tot in Eeuwigheid - met heure vrienden, leven!

 

vaarwel dan, Kleijn! - in de Eeuwigheid!...

 

schoon wij elkaar hier niet weêr vinden -

 

de hand, die ons ten grave leidt,

 

zal ons, voor eeuwig, weêr verbinden!

 

1782.

 

J. Bellami.

‘Voorleden Zaturdag’ (meldt Bellamy Woensdag 2 Oktober aan Fransje¹⁾, terwijl hij zo ‘aanstonds’ een bezoek wacht van ‘de Proponent Huet’)²⁾ ‘voorleden Zaturdag is mijn beste vriend Kleijn vertrokken. wij namen een koets met 4 paarden en verzelden hem tot Schoonhoven. Hij is weg. nu heb ik hier nog wel vrienden, maar niet eenen Kleijn’.

Frederik Nieuwenhuysen³⁾, die hij door Kleyn heeft leren kennen, als organist en klokkenist ‘een der grootste Musikanten’ in Utrecht, wordt hem nu, schrijft hij aan Fransje⁴⁾, ‘een vriend zoo dierbaar, dat hij eenigzinds het gemis van Kleijn vergoedt’.

Zaterdag 5 Oktober - de gedrukte stemming schijnt intussen geweken - schrijft Bellamy zijn eerste brief⁵⁾, sedert zijn terugkomst in Utrecht, aan zijn Vlissingse vriend Jan van der Woordt, vertelt zijn Rotterdams avontuur, zinspeelt op 's Prinsen afgedwongen ‘Verantwoording’⁶⁾, op 2 patriottiese verzen, die in roes van vaderlandsliefde gedicht, spoedig in de ‘Post’ zullen verschijnen, en, - zonder evenwel een naam te noemen - op het gerucht, dat de Stadhouder bij de a.s. Utrechtse magistraatsbestelling (12 Okt.) de Oranjegezinde, door de Patriotten verguisde Rijklof Michaël van Goens - le philosophe sans fard! - tot Postmeester zal kiezen.

Om maar aanstonds tot de zaak te komen - Bellami is een Ezel! - 't is nu vier weken geleden, en ik heb nog taal nog teeken van hem gehad! - 't is waaragtig mooij!
‘Ja! maar, mijn Heer van der Woordt! Gij moet hem een weinig toegeven! de jongen zal ijslijk studeeren...’
Hij mogt de D....1 studeeren! vaerzen maken - aan Fillis denken - zich half Dood melankolizeeren - dat zal het zijn! studeeren!.....ha! ha!.....

1) Kopie Sonsb. blz. 318.

2) Een der 2 zoons van Ds. Daniel Theodore Huet, Waals predikant te Utrecht. Aant. 38.

3) Zie Aant. 56.

4) 19 Sept. Kopie Sonsb. blz. 333.

5) hs. Z.G.

6) Zie blz. 220, noot 2.

[p. 237]

nu wordt het hoog tijd, dat ik er zelf bij kom! Ik studeer wel, mijn Heer van der Woordt! doch juist zoo niet, of 'er kan wel tijd overschieten om een brief aan u te schrijven. Aan Fillis denk ik ook, doch mijn vrienden zijn hierom niet uit mijn gedagten verbannen. - melankolijk! ja, dat ben ik dikwijls! doch als die vlaag mij overkomt zet ik vier stoelen naast elkander, en dan gaa ik mij daar op neêrleggen, tot mijn vlaag van somberheid aan het overgaan is - nu dan kan ik immers weêr brieven schrijven? - maar! vaerzen maken! Ja! dat zal het zijn! 't is evenwel zoo niet! een vaersje dat Gij aanstaande week in de Post zult zien¹⁾, en dat een van de beste stukken is, die ik ooit gemaakt heb, uitgezonderd; en dat heb ik nog 's morgens onder de koffij gemaakt. - wat dan? - ik weet het niet! ik heb het vergeten meende ik te zeggen, doch gij zoudt, met het grootste regt van de waereld mij verweten hebben, dat ik niet aan mijn vrienden dagt, doch dat haspelen heeft lang genoeg geduurd. - hoe vaart gij nu? ik ben zeer verlangend om dit te weten! - hoe vaart uw gansch huisgezin? ik had gedagt dat Gij nog naar Amsteldam zoudt gekomen hebben, doch ik heb 'er niets van vernomen. ik heb nog een dag of drie in Amsteldam geweest²⁾; en mij een avond, met den Hengst, bij uitnemendheid vermaakt.
Dat's waar! een grap moet ik u vertellen! in Rotterdam, zoo als Gij weet, ben ik onbekend. nu kwam ik in den morgen te laat aan om een postwagen aan te treffen, dus moest ik in Rotterdam eeten. ik wandelde eerst eens zoo wat rond; eindelijk nam ik het besluit om het eerste huis dat een teeken van herbergzaamheid op het voorhoofd droeg intestappen.
ik kwam voor een huis wiens opschrift was:

Logement.

Kan ik hier eeten? - Ja wel, mijn Heer! - wanneer moet ik komen? - om Een uur komen de HEEREN aan Tafel!
Bravo! - 't werd een uur. - waar moet ik wezen Castelein? - in deze kamer, mijn HEER!
de HEEREN zijn reeds aan Tafel. ik ging binnen. - maar! verbeeld u het gezigt van Bellami, toen hij de HEEREN aan Tafel zag.
D. Nd. r! bromde ik tusschen mijn tanden, waar ben ik hier? een gansche collectie van dweyle- en dekenkoopers zaaten met beide de handen, zonder vorken gewapend, eenige schotels aan te tasten. - hola! riep ik. moet ik hier zijn? Jawel! zei de Castelein! hier is uw plaats mijn Heer!
Zoo!............
al het brood dat onder mijn bereik kwam verslond ik met een soort

1) Aan God, zie blz. 239.

2) Op de terugreis uit Zeeland, 10-12 Sept. Zie blz. 223.

[p. 238]

van woede. in twee minuten had ik gedaan. - ik betaalde en vertrok.
dus verre.
geen staatkundig nieuws? hoe spreekt men thans in Zeeland over de zaken? Zoo Gij mij iets schrijft, wees wat voorzigtig, alles is niet even veilig. mogelijk krijgen wij hier een Postmeester¹⁾, die.....gisteren is 'er een zeker man in ons vaderland op honderd en tien artik: gehoord - verder weet ik niets²⁾.
ik hoor thans niets van de kaaperreederijen³⁾: zijn die dood?
Ja! mogt ik de verraders van ons vaderland ook eens, één voor één, bekeren! - men vroeg mij, laatst, hoe ik mijn Boeren bekeeren zou? - ik zei: indien er een onder de Broederen was, die, in weerwil van alle mijne vermaningen, op den weg der verkeerdheid bleef voordwandelen, zou ik (hem) bij mij, onder vier oogen, op mijn kamer nemen: de deur welgesloten hebbende zou ik het vengster openen: en dan ben ik gerust, dat ik hem, in tijd van een half kwartier, zoo ver brengen zou, dat hij, op vleugelen van zijn geloof, het vengster zou uitvliegen. - gij begrijpt, dat dit een wijze van bekeeren is, die aan alle menschen niet gegeven is. Als ik predikant ben, zal ik het ver brengen!
Vaarwel! mijn vriend! groet allen die u dierbaar zijn van mij hartelijk! en wees hartelijk gegroet van uwen
Bellami.
Zal ik schielijk een' brief van u hebben??

Gij zoudt somtijds denken, dat ik van dezen brief een scheepje had willen vormen, doch het (is) niet zoo! Ik heb getragt mijn Vaderland met eene nieuwe wijze van brieven sluiten te verrassen. maar mijn pogingen zijn vrugteloos geweest!
Daar komt het weêr!
het spijt mij! zoo lang als ik tegen u gesproken heb bleef ik tamelijk vrolijk - maar nu komt die leelijke melancholie weêr! o!...o!...mijn vriend Kleyn is reeds vertrokken. mijn andere vriend ligt nog te Naarden ziek! - hier zit ik nu! En.....Fillis....nu moet ik zwijgen, wil ik niet uitgelagchen worden.
ik zal ook zwijgen. verbeeld u nu dat gij mij de deur uitlaat, en dat deze laatste bladzijde nog zoo een praatje op de stoep is. - vale!

Al wat 'er nog ontbreekt aan uw volmaakt geluk,

wil u de hemel geven!

en kan men zonder druk hier op deez aard niet leven,

dan zij voor u de druk

een bronwel van geluk!

1) Het gerucht berustte op waarheid (Brieven van v. Goens, dl. 2 blz. 208 vgg.; Ten Brink, Levensbeschrijving van v. Goens, blz. 178). De beroering in Patriottiese kringen, zodra er iets van het plan was uitgelekt, heeft de Prins er voorzichtigheidshalve van doen afzien. Over ‘schending van briefgeheim’, zie Aan het Volk van Nederland (Sept. 1781) blz. 59.

2) 7 Okt. verschijnt 's Prinsen ‘Verantwoording’ in druk.

3) Zie blz. 120 en Aant. 37.

[p. 239]

De ‘Post’ van 12 Okt. (n^o 106) brengt de 2 verzen, waarop Bellamy in zijn brief aan van der Woordt zinspeelt: Aan God en het beruchte Aan eenen Verrader des Vaderlands, beide ook in de Vaderl. Gez. opgenomen.

Gij die, daar duizend waereldbollen,
Geregeld, om hunne assen rollen,

De kragt van hunne werking voedt:

Gij die, tot op de verste paalen
Der schepping, waar geen zonnen straalen,

Aan 't Niet uw aanzijn voelen doet:

Gij, op wiens wenk, uit 't hol der bergen,
Die met hun spits den hemel tergen,

Een stroom van gloeiend solfer breekt:

Gij die, in zalige valeijen,
Waar zuidewindjes spelemeïen,

De geurenrijkste planten kweekt:

Gij die, aan duizend, duizend dieren,
Die wriemlend op een stofje tieren,

De gunsten schenkt van uwe hand:

o God! die alles eens deedt worden!

Die leven werking geeft en orden!

Vergeet Gij nu ons Vaderland!!....

‘Verrader des Vaderlands’ moet de onschuldige Stadhouder heten volgens Zelandus' vers - ‘Verrader des Vaderlands’, die uit wantrouwen tot een ‘Justificatie’ wordt gedwongen, zoals de ‘Vader des Vaderlands’ die eens vrijwillig had afgelegd. En als deze ‘Missive en Memorie’ van 's Prinsen beleid, met zoveel ophef, overeenkomstig Leidens ‘Cordaate Propositie (31 Julie)²⁾ geëist, 7 Okt. in druk openbaar wordt, schijnt alle spanning plotseling geweken: bijkans niemand neemt er nota van. Intussen schijnt dit Zelandusvers mede aanleiding te zijn geweest, dat de ‘Post’ 25 Okt. gerechtelik wordt vervolgd en verboden³⁾. Met een zekere voldoening meldt Bellamy dit 9 Nov. aan Fransje.

2) Zie blz. 220, noot 2.

3) ‘Post’ n^o 97, 105 en 106 worden genoemd als de aanleiding tot deze vervolging. (Sautyn Kluit Bijdr. Vad. Gesch. en Oudheidkunde. N.R. Dl. X blz. 326 en 329).

[p. 240]

Aan eenen Verrader des Vaderlands¹⁾.

 

't Was nagt, toen u uw moeder baarde,

 

Een nagt, zoo zwart als immer was.⁺

 

Een heir van helsche geesten waarde.⁺

 

't Gevogelt liet een naar gekras,

 

Door 't aaklig woud, tot driemaal hooren.⁺

 

De zee werd woedend, klotste en sloeg,

 

Dat zelfs, tot in de hemelkooren,

 

Den eng'len schrik in 't harte joeg!

 

Uw moeder zag u - en het leven

 

Ontvlugtte aan heur benepen hart!

 

Uw vader schrikte - stond te beeven -⁺

 

Zeeg neêr - verwonnen door de smart,

 

Wanneer een stem, gelijk een donder,

 

Klonk door het huis, dat u ontving:

 

‘Dat elk zich van dit kind afzonder'!....

 

Natuur wrogt hier een' aterling!

 

Zij heeft hem, tot een straf der volken,

 

In 's hemels grimmigheid, gebaart!

 

De snoodste geest uit 's afgronds kolken

 

Zal hem geleiden op deze aard!

 

Hij zal zijn Vaderland verraden!

 

De Vrijheid trappen op de borst!

 

Geen goud zal ooit zijn ziel verzaden,

 

Die steeds naar meerder schatten dorst!

 

Hij zal, kan 't slegts zijn heblust voeden,

 

Een vuige slaaf der Vorsten zijn!

 

Waar hij onschuldigen ziet bloeden,

 

Daar zal zijn vreugd en wellust zijn!

 

Zijn gantsche ziel zal valsheid wezen!

 

Zijn mond een kerker vol bedrog!

 

Zijn helsche ziel zal niemant vreezen;

 

Steeds juichend denken: ‘'k werke nog!....

 

Gij zoudt vergeefsch zijn werking stooren!

 

Vergeefsch is hier een forsch geweld!

 

Tot ramp voor 't Vaderland geboren,

 

Is hij ten vloek des volks gesteld!’

 

 

 

Verrader! monster! vloek der aarde!

 

Vernedrend schepsel der Natuur!⁺

1) Tekst volgens Vad. Gez. 7^de St. n^o 3. Rechts de varianten. Herdruk (1785). Volgens ‘Dyserinck Ter Naged. van J.B.’ blz. 48 moet dit vers ook afzonderlik zijn verspreid, als pamflet, zonder vermelding van plaats of jaartal.

+ was;

+ waarde;

+ driemaal, hooren;

+ stondt

+ Vernederd

[p. 241]

 

Gods wraak, die u tot heden spaarde,

 

Verdelge u eens door 's hemels vuur!....

 

Maar neen! - zij doe u slegts bezeffen,

 

Hoe gruwlijk uwe daden zijn:

 

Geen bliksemstraal kan feller treffen -

 

Geen donder meer verschrikk'lijk zijn!

 

Dan zal uw ziel zich krimpen, wringen,

 

Gevoelen wat haar wezen is!

 

En, in die felle folteringen,

 

Gevoelen wat de Godheid is!

 

De jongste dag, die ooit zal dagen,

 

Lees dan nog op uw aaklig graf:

 

‘Hier ligt de vloek van vriend en maagen,

 

Die 't Vaderland den doodsteek gaf!’

Op verzoek van Uyttenhooven aan Bellamy (19 Sept.) heeft Willem Carp als plaatsvervangend Scriba voor de Dulcesregeling gezorgd: Donderdag 10 Okt. is de eerste samenkomst na de vakantie, en Bellamy draagt er voor:¹⁾

thans leven duizend Dichters,
hun Vaderland ter eere!
Natuur, meer mild dan immer,
vormt ieder schier ten Dichter.
wat durft de grijze aeloudheid,
op één' Homerus roemen.
slegts één!....een schaarsche glorie! -
mijn Vaderland, uw glorie
klimt thans oneindig hooger,
dan die, van 't oude grieken!

maar ach! - wat is 't, mijn zangster?..
gij wenkt - spreek op! ik luister!

‘Na tweemaal vijftig jaaren

zal van de duizend Dichters,
die thans zoo vlijtig rijmen,
geen enkelde meer leven!
dan zal men klaagend zeggen:
hadt Neêrland dan geen Dichters?....
maar over duizend Jaaren
zal nog Homerus leven’!

1) hs. Z.G., dagtekening volgens hs.

[p. 242]

 

is 't mooglijk? lieve zangster!

 

maar zou ik ook dan sterven?

 

ik? die zoo vlijtig rijme?

 

o! lieve Jonge vrienden!

 

hoe aaklig is dit denkbeeld!

 

wij allen zullen sterven!

 

wij! die zoo vlijtig rijmen!

Intussen heeft Bellamy sinds zijn terugkomst in Utrecht nog maar weinig bericht gehad uit Zeeland. 25 Sept. schrijft hij Fransje ‘gemelijk over het niet ontfangen van brieven’; 2 Okt.: ‘iedere postdag zend ik het dogtertje van mijn hospes naar het posthuis’. Midden Oktober krijgt hij eindelik weer eens een brief van Fransje, waarop hij dadelik antwoordt:¹⁾

‘uw brief verdreef alle mijne droefgeestigheid. ik werd zoo vrolijk dat mijne vrienden dat aan mijn gelaat en geheele houding merkten. Hoe zijt gij zoo opgeruimd, B.! vroegen zij. hebt gij brieven uit Zeeland? als ik wat ernstiger dan gewoonlijk zie, vragen zij, of ik brieven uit Vlissingen verwagte.
Voor eenige dagen heb ik op een Collegie tegen een bank mijn scheen opengestoten: ten eersten heb ik er een papier met Jenever opgelegd, doch het wil niet genezen. Integendeel krijg ik van dag tot dag meer pijn in mijn been. het is wonderlijk! In Zeeland heb ik zo dikwils een gat in mijn been gestoten, dog het geneesde terstond. maar hier zal ik nog voor mijn tijd sterven! alles wat ik nimmer gehad heb krijg ik hier. Thans hoest ik zonder zeer verkouwd te zijn - te Vlissingen wist ik niet wat hoesten was. Ik ben voor dit land niet gemaakt. Men zegt dat de lugt hier zoo bij uitstek gezond is, maar voor mij is de ruwe Zeeuwsche lugt vrij wat gezonder. - - -
Niet ver van mijn huis woont een heer, wiens jongste zoon omtrend van mijn Jaaren is: die jongeheer liet mij gisteren vraagen of ik vermaak had om met hem eens te gaan rijden. hij heeft eigen rijtuig. eerst aarzelde ik, doch hij drong zo lang aan, en beweerde het rijden zeer goed voor mijne gezondheid was, tot ik het eindelijk aannam. - - - - - - Is de dood dan zoo ijslijk? Ach ja! dan is hij ijslijk, wanneer hij twee tedere gelieven scheid! dog hij gehoorzaamt dan ook de bevelen der Godheid. dat is immers troostrijk? Gisteren kreeg ik een brief van Kleyn, dat zijne moeder overleden is. In n^o 106 van de Post zijn twee vaersen van mij. het eene aan God, is zoo als het mij voorkomt, een der besten die ik ooit gemaakt heb. - - aanstaande week komen er weder vaderlandsche gezangen van mij’.

1) Kopie Sonsb. blz. 318 en 319.

[p. 243]

Zaterdag 19 Okt. ontvangt hij een wonderlike brief van Ds. Ockerse te Baarn:¹⁾

Waarde Bellami!

Na u gegroet, en van harte welkom binnen Utrecht geheten te hebben; - na van u alles goeds gedacht, en alles goeds gehoopt te hebben -. zeg ik u sans façon dat ik zeer begeerig ben eenen brief van u te lezen -. Gij twijfelt niet of ik zou dezen wensch met veele schoone en aartige dingen kunnen bekleden, dat ze er uitzag als een pop; maar, 't is geen hoerekind, of mismaakt ding: en daarom laat ik haar, zo als ze door mij geteeld en gebaard is - te weten, naakt -. of ik nu vader en moeder te gelijk kan zijn en of deze geborene ook naakt wederom uit de waereld gaan zal -. dat, mijn He(e)r Bellami, zijn stukken van nader onderzoek - alleen is mijn wensch - want als de goot aan 't lopen is, valt het water gemaklijk - zeggen de feminae parturientes - alleen is mijn wensch - Heer Bellami, en dat zal wis ook de uwe zijn, dat het met dit gebroedsel niet gaan mag, gelijk met het gros der stervelingen; en dat is..............(in het hs. 'n tekening: 'n cirkeltje met 4 kruisjes, een erboven, een eronder en twee aan weerszijden).
Volgends deze tekening, zoude ik eigenlijk (hs. onleesbaar) sous le croix zijn; doch; elke stelling heeft twee handvatsels ϰαϑ ἅγσιν en ϰατα ϑ∊σιν; zo als de grammaticalische geniën gewoon zijn te spreken. - O verleidster! o Geleertheid!

In de daad, ik ben in een van de beste luimen, om gek te zijn; en de eenige reden, die mij nog van deze extremiteit terughoudt, is, dat, naar mijn oordeel, een gekke prediker iets is, dat niet bestaan kan -.
Maar nu, mijn Heer Bellami! ik betuige u bij al de Goden; waarvan er tegenwoordig, me hercle! veelen bij Bacchus en Venus te gast zijn - dat gij mij, bij de eerstkomende gelegenheid doedt verstaan, wat er van u in drie maanden tijds geweest zij in een land, dat mij nooit gezien heeft; en 't geen ik - belg u niet Zelandus! - 't geen ik niet begeerig ben te zien, hoewel een acutum ingenium naauwlijks drie minuten werk zou hebben: sub justa conditione: om zo klaar als de dag des Hemels is - te betogen, dat ik, in de Lendenen van mijnen overgrootvadersovergroote papa: zo weragtig in Zeeland gevuurd en (hs. onleesbaar) heb²⁾, als ik thands mijne Consumtie te Baren brenge - ik weet niet wat het is, Bellami, maar mij dunkt, als men eenen geruimen tijd uit zijn moederland geweest is, begint men er

1) hs. Z.G. Over het ‘temperament’ van Ockerse, in verband met deze en andere brieven van zijn hand, zie: Vrugten en Resultaten van een 60 jarig Leven, Dl. I, blz. 31-33, 145 vgg.

2) Het geslacht Ockerse is van Zeenwse afkomst, Aant. 49.

[p. 244]

diezelze zoort van antipathie omtrent te voeden; ten minste ik - als een volwassen zoon, die voorondersteld wordt ter behoorlijken tijd gespeend te zijn - van de mam -. misschien is het beide even manlijk; en rust het eene zo wel als 't andre daarop, dat men overal, als men slechts wil, goed, en op den duur beter voedsel voor zig vinden kan -.
Maar die huishoudelijke kamer is te klein, om er lang in te wezen - ik mag niet gaarne bij wiegen en vuurmanden zijn - laat ons liever in de ruimere antichambre gaan, en met den anderen eens Politizeeren - ..Gij zijt nu....en ik ben.....wel aan....! Gij weet dat....! -. och ja, maar zou er.....? -. mooglijk; doch de K......-. geen zwarigheid; men moet alleen.....- -. indien dat slechts...- daar sta ik u voor in, mids.....-. ondertusschen zou er......- laten zij, zo wij.......-. evenwel zie ik....- wij willen hopen dat.....- zo goed als.....- en misschien weet men niet......-. enz. enz. enz...
Hebt gij mij wel verstaan, Heer Bellami? och! geen dr.....sch woord! -
Dan is het net zo, als het wezen moest - want wij zitten niet in den Haag -
De Hemel zij met alle goede patriotten, en met u in het bijzondere! - mids dat gij schrijft, ten eerste schrijfd - en anders vast niet! - aan
Uwen waaren vriend Ockerse.
Baren den 19^en van de 7^e maand na martius, waarin de Goden te veld trekken 1782.

hm! hm! - loop niet zo schielijk heen - ei wilt ge deze twee brieven eens bestellen: de eene aan den persoon van F.v. Gogh - en de andre aan 't Postcompt.? ik geloof, dat er deze 4 St. bij moeten -. (hs. onleesbaar)¹⁾ franco. -. franco over, hoor! zo v. Gogh er niet is - Stuur de brief dan maar weer na hiertoe - Schrijf mij precisement uw adres binnen Utrecht.

Ingesloten bij deze brief van Ockerse zijn: een brief aan Frans van Gogh, die op dat ogenblik in Utrecht is, en een aan Kleyn, door Bellamy ‘aan 't Postcompt. met 4 st.’ te frankeren. Ter zelfder tijd echter meldt Kleyn hem uit de Zwaluwe het overlijden zijner Moeder, waarop Bellamy Dinsdag 22 Okt. de hem ter bezorging toevertrouwde brief van Ockerse insluit bij zijn eigen brief aan Kleyn:²⁾

1) Breda?

2) hs. Arch. Vliss., volgens adres: ‘franco Breda’.

[p. 245]

mijn waardste Kleijn!

 

Zoudt Gij dan uw sterfuur vrezen,

 

die door Jezus dood zult leven? -

 

't heeft alleen den naam behouden:

 

Jezus heeft den dood verwonnen! -

Dit hebt Gij zelf geschreven¹⁾ - en dit gelooft Gij! - immers, dit gelooft Gij, mijn Kleijn? -
Gij moest dan uw moeder nog zien sterven!²⁾ - waart gij hierom zoo gedreven toen Gij nog bij ons waardt?
zeker! een heimelijk voorgevoel heeft uw vertrek verhaast; - u een donker vooruitzigt gegeven van den slag, die u dreigde.
Hoe vaart Gij? - ik wenschte wel eens een' avond thans met u doortebrengen: ik ben thans zeer melancolisch, en gansch niet wel.
of Carp³⁾ thans aan u schrijven zal - dan of Hij naar nieuwenhuizen zal wagten, weet ik niet. - Gij schrijft aan Nieuwenhuisen, dat Gij nog geen brieven hadt - dit begrijp ik niet! wij hebben alle drie reeds voor lang aan u geschreven.
Ik heb thans een tweede stuktje van mijn Vaderlandsche gezangen uitgegeven - doch, hoe krijgt gij ze? zal ik maar wagten tot Nieuwenhuysen naar u overkomt? - Gij weet denkelijk reeds dat van Vlootens vader - zoo wel als Blokhuisens⁴⁾ vader, is overleden. binnen twee weken komt uittenhoven naar hier - ik heb geen brief van hem gehad, doch zijn Hospes heeft het mij gezegt. - men wagtte gisteren-avond van Gogh hier, of hij gekomen is weet ik niet, ik zal het eens laaten vraagen.
Wanneer zal ik eens een brief van u hebben? Schrijf toch schielijk! - den inliggenden brief van Occerse heb ik voorleden Zaturdag gekregen. thans is het dinsgdag.
foei! 't is thans op mijn kamer eveneens als in mijn ziel: 't rookt er geweldig! doch de damp, die mijn ziel benevelt, is nog zwaarder.
van Gogh is hier doch ik heb hem nog niet gesproken. vaarwel! men komt mij stooren! vaarwel! God zij immer met u!

Schrijf toch schielijk aan uwen.....enz.

De volgende dag, Woensdag 23 Okt., schrijft ook Mr. Hieronymus van Alphen, Advokaat voor ‘den Hove Provinciaal’ te Utrecht, een ernstige, deelnemende brief aan zijn jonge vriend Kleyn:⁵⁾

1) ‘Oden en Gedichten’ (1782) blz. 54; slotstrofe van Aan stervende Christenen.

2) Over haar ‘kwijnenden toestand’, Rec. o.d. Rec. (1809) blz. 74.

3) Willem Carp, zie blz. 177 en Aant. 50.

4) ? Zie blz. 203.

5) Tijdschr. Maatsch. Ned. T. en Lett. dl. 32 blz. 246. v. Alphen is nu 36, Kleyn 22 jaar.

[p. 246]

- - - - - ‘Er staat nu met het afsterven uwer moeder, mogelijk voor u eene andere wijze van leven te wagten. Bid en everleg eer gij eene keuze doet. Haast niet, maar wikt: en laat de keuze van eene levensgezellin de vrugt zijn van een rijp beraad en van een ernstig, aanhoudend, opregt en vertrouwend gebed’ - - - -

In het eenzaam leven, dat nu voor Kleyn aanbreekt, denkt hij weer aan het meisje, waarmee hij 3 jaar geleden verloofd is geweest¹⁾, dat hem toen, naar de ‘Gedenkzuil’ meldt, ‘onwaardig heeft behandeld’, maar nu ‘op listige wijze (de) vroegere betrekking (zoekt) te vernieuwen’. Kleyn twijfelt - ‘een andere neiging welt’, sinds het voorjaar, ‘in zijn boezem op’. Hij vraagt Bellamy om raad, en deze antwoordt:²⁾

Een ernstig woordje! - Dat meisje, dat u voorheen zoo mishandeld heeft, - wier karakter zoo veel met het uwe verschilde, - wier geheele ziel genoegzaam zinnelijk was, - bemint u dan nog, en alles was - misverstand!!
Mijn lieve K.! om Gods wil, wees op uwe hoede! - Mag ik u eens iets zeggen? uw hart is te goed, en uwe eigenliefde op dit stuk te groot, om niet gemakkelijk bedrogen te kunnen worden. Gij bemint u zelven in deze ontdekking! De Hemel weet, welke plans men smeedt, om u ongelukkig te doen worden.
Immers, haar karakter was geen misverstand; hare te groote zinnelijkheid geen gewrocht van uwe vijanden! - Juist veertien dagen zijn er noodig, om aan dit ontwerp een schijn van waarheid te geven!....Ach, K.! ik vrees!
Breng u eens alles te binnen, wat gij mij wel van dit meisje gezegd hebt!
Ik ken de omstandigheden dier Juffer niet, maar mogelijk zijn ze van dien aard, dat ze de uwe tot verbetering noodig hebben. Verbeeld u, welk eene drijfveer!
Waarlijk, uw edel hart neemt te ligt den schijn voor het wezen aan. De schijn van vriendschap groeit in uwe verbeelding welras aan, tot den hoogsten trap van broederlijke liefde. Uw hart gelooft niet, dat er menschen zijn kunnen, die hunne lage oogmerken langs dezen weg zoeken te bereiken. - De les van den Heiland bevat alles: weest opregt, gelijk de duiven, maar ook voorzigtig, gelijk de slangen!
Mijn lieve, beste Vriend! zie toch op de gevolgen! Gij moet eene vrouw hebben, die een gestadig voedsel voor uw hart kan opleveren. Gij zijt geen man, wiens hart zich gestadig met het genot en de ver-

1) Zie blz. 173 en 174.

2) Gedenkzuil op het Graf van Jakobus Bellamy, door W.A. Ockerse en A. Kleyn geb. Ockerse (Haarlem, Wed. A. Loosjes Pz. 1822) blz. 155 en 156.

[p. 247]

beelding der zinnelijke wellust kan vergenoegen. - Neen, K.! eene vrouw, die zich alleen over het opwekken hiervan bekommerde, zou de verderf-engel van uw hart en van uw geluk zijn.
Om Gods wille, K.! wees voorzigtig! - Mijn hart, de deugd en de rede, roepen u toe: wees voorzigtig!
Gij zult mijne ronde welmeenendheid niet euvel duiden? Gij kent Bellamy. - Ach, kondt gij thans in zijn hart zien!
Schrijf mij schielijk antwoord, - schielijk! - - - - -

‘Een gedenkstuk (van) doorzichtige en hartelijke deelneming’, noemt de ‘Gedenkzuil’ deze brief, ‘de taal der ware, verstandige, warme, getrouwe vriendschap...en dat van eenen jongman in het eerste vuur zijner natuurdrift’! Toch is Kleyn nog niet overtuigd. De pogingen van het meisje strelen zijn eigenliefde, en een beslissing raakt zijn eer, zijn plicht: nog heeft zij hem lief...‘blijft (dan) eene liefdesbekentenis na verloop van drie Jaren geen eed?’ En hij antwoordt¹⁾:

Ik heb u volstrekt niet eer kunnen antwoorden mijn Bellami! - Ik ben zeer vermoeid, en pijnig mij zelven om dezen hoognodigen brief te schrijven. Eerst dezen morgen ben ik van Gorcom te rug gekomen waar ik op de markt een Jong rijpaard gekogt heb.
Dit verschoont mij immers genoeg. - En behalven dit is een weinig geregelde verstrooying voor mij zeer nodig. waar verstand en hart strijden is de angst veeltijds zeer groot, en wanneer men dapper bezig is om deze huivering door bezigheden en vermaken te verdrijven, heeft het hart er zeer veel tegen om gezet en ernstig over zulk eene gewigtige omstandigheid eenen brief te schrijven.
Een vraag Bellami? - blijft eene liefdesbekentenis na verloop van drie Jaren nog geen eed? -
Maar laat ik geregelder schrijven. mijne harsenen zijn geheel oproerig. de ernstige gedagten op mijne gewigtige omstandigheden worden door duizend anderen verdrongen: en zie daar Uwe Kleijn na enige ogenblikken mijmerings radeloos! - de daad die ik heden doe is morgen voor mij een droom. de gedagte die ik heden denk is morgen een nevel. - Er is een stap die niets beslist buiten mij gedaan. de tweede zal ik zelve doen. meer kan ik u van mijne zaak niet schrijven en waarlijk meer weet ik er zelve niet van! Wees intusschen gerust; ik onderneem niets, zonder een zijweg in het oog te houden, langs welken ik zo de zaak ten slegtsten uitviel, eene roemrijke retraite zou kunnen maken. De zaak is te ernstig, om in eenen brief er meer over te zeggen - veelligt evenwel zal er binnen eene maand beter kans toe

1) hs. Arch. Vliss.

[p. 248]

zijn. - Nog eens mijn waarde vriend! weest gerust. mijne eigenliefde is gevleid! - dit raakt het hart. maar 't verstand blijft eene zware tegenpartij. -
Gaat gij in de wintervacantie naar Zeland Bellami? Schrijf mij dit spoedig. -
Zeg aan Carp, dat ik zijn vriend blijf, maar dat zeer gewigtige omstandigheden mij het schrijven beletten - de eerste brief evenwel was eene aan onzen geliefden Proponent¹⁾, die ik schrijve, zal ik hem tragten te zenden. - vraag aan Niewenhuizen of hij mijn vriend nog is? zeg hem, dat ik zeer aan zijne trouwe twijfel! - Schrijf mij zijn antwoord, opdat ik hem dan nog één brief schrijve, waar bij hij aan eenen getrouwen Kleyn kan gedenken.
Ik hadt uwe Stukjes²⁾ met het pak dat van Vloten mij gezonden heeft, verwagt. waarom schrijft ook deze vriend mij niet? -
Vaarwel mijn getrouwe Bellami! denk veel en bid nog meer voor uwen

Kleyn.
leeft Schull³⁾ nog? -

Bellamy's waarschuwend woord heeft ten slotte ‘de gewenschte uitwerking’ gehad, zeggen de Schrijvers der ‘Gedenkzuil’, en....Antoinette Ockerse kon het weten!

22 of 23 Oktober verschijnt het 2^de Stukje der ‘Vaderlandsche Gezangen’, dat 4 verzen bevat:

1.	Aan God - 5 Okt. - (blz. 239).
2.	De morgen.
3.	Het Vaderlandsche meisje - 16 Aug. - (blz. 213).
4.	De Vaderlandsche jongeling (blz. 215).

'k Ontwaak! - ik zie - ik voel den morgen!

Heb dank, o Schepper der Natuur!

Uw vadermin, uw liefdezorgen

Ontsteeken thans mijn offervuur!

Mijn geest zal zich ten hemel beuren!

Algoede Vader! ai! geheng,

Dat, met der Eng'len wierookgeuren,

De geur zich van mijn offer meng'!

1) Frans van Gogh? nog steeds als proponent te Gouda. De zin is niet duidelik.

2) Vad. Gez. 1^ste en 2^de Stukje.

3) Jan Schull, zie Aant. 52.

[p. 249]

 

Uw aanblik deedt den dag verdwijnen!

 

Gij wenkt - en fluks verschijnt de nagt!

 

Gij spreekt - en duizend starren schijnen,

 

En juichen van uw groote magt!

 

Toen lagen wij in donkerheden,

 

De slaap streelde ons met zijne hand:

 

Maar Gij, Gij zaagt op ons beneden,

 

En hieldt het oog op 't Vaderland!

 

 

 

In de eeuwigheid, toen 't plan der dingen,

 

Der waerelden steeds voor u was;⁺

 

Toen Gij der volken wisselingen,⁺

 

In 't raadsboek uwer wijsheid, las:⁺

 

Toen Gij der Vorsten woelig poogen

 

Vereenigdet in 't groot verband:

 

Toen hieldt Gij ook, o! Alvermogen!

 

Uw oog, vol liefde, op 't Vaderland!

 

 

 

Gij deedt den schoonsten morgen dagen,

 

Toen Gij aan ons de Vrijheid schonkt,

 

Den vijand, trots zijn slinksche laagen,

 

In ketens van uw almagt klonkt!

 

Die morgen!...ach!...verdwijnt zijn luister?...

 

o God! zal dan ons nageslagt

 

Geen straaltje zien van zijnen luister? -

 

Steeds zwerven in een' donk'ren nagt? -

 

 

 

Maar neen! uw trouw zal immer duuren!

 

De tijd sloop', met een forsche hand,

 

Egipte's naalden, Babel's muuren;

 

Uw oog blijft steeds op 't Vaderland!

 

Eén wenk, o eeuwig Alvermogen!

 

En 't scheemrend duister is niet meer!

 

o! Spreek! en, voor der volken oogen,

 

Herleeft onze oude luister weêr!

 

 

 

Zoo vaak uw gunst den dag zal baaren,

 

Zal dit, aan u, mijn bede zijn:

 

‘o Vader! doe ons toch ervaaren,

 

Dat wij nog uwe kinders zijn!’

 

Zoo zal elk nederlander smeeken,

 

Wiens borst voor de ed'le vrijheid brandt. -

 

Ai! wil tot onze redding spreken!

 

Uw oog blijv' steeds op 't Vaderland!

+ waerelden, was; -

+ Uw oog der volken wisselingen,

+ In 't eeuwig boek der wijsheid, las:

[p. 250]

Als Fransje de ‘Brief over Wapenhandel’ (‘Post’ n^o 103)¹⁾ heeft gelezen en haar vermoeden naar Utrecht schrijft, antwoordt Bellamy Woensdag 23 Okt.²⁾:

- - - ‘Gij zijt een slim meisje. hoe gaarne wilde ik u thans 1000 kusjes geven. In N^o 103 (v. de Post) staat een brief, eveneens of gij hem geschreeven had, doch daar staat geen Zeelandus onder. ei! ei! Ja mijn liefste het was van mij, dog om 2 of 3 sterke trekken heb ik 'er een anderen naam onder gezet. waarlijk Fransje, gij hebt beter oogen, dan de meeste studenten. - - - Ik moet nog iets opstellen om morgen in het Genootschap voor te lezen dat mag ik niet verzuimen’.

Zaterdag 26 Oktober schrijft hij:

‘Hier zit ik eenzaam op mijn kamer. 't Is thans 10 uur 's avonds - rondom mij ligt mijn tafel met boeken bezaaid - voor mij staat een stuk brood - een flaauw vuurtje dat door mijne onagtzaamheid schier uitgedoofd is, schijnt nog, met een kleen vlammetje, mij te willen vervrolijken. - - - o hoe veel zou ik niet voor uw afbeeldzel geeven!’

Zaterdag 2 November beantwoordt Bellamy de zonderlinge brief van Ds. Ockerse (19 Okt.)³⁾, wiens platte boert prikkelt tot natuurliker geestigheid, als zodanig van beter allooi⁴⁾.

‘Mijn Heer en Zeergeägte Vriend!
Ik kan niet nalaaten, om u deze weinige letteren toe te zenden. ik ben nog zeer welvaarende.
Broeder Keesje is sterk aan de kiespijn geweest, en Zuster Mietje heeft de kinderziekte gehadt, doch zijn, God lof! nu weer beter. hope het met u ook zoo wezen mag. verder niets meer wetende te schrijven, zal ik dezen besluiten.

Mijn Heer en zeergeägte Vriend!
UED. Dienaar en vriend
X X X X.’

Dus luid genoegsaam, van woord tot woord, het voorschrift van brieven, dat mijn Mentor zal mij, met de noodige veranderingen, ten voorbeeld zet. geduurig vloog mijn verdorven Natuur tegen dit formulier op - en - mogelijk wel - uit kragte van haar bedorven beginsel.

1) Zie blz. 227.

2) Kopie Sonsb. blz. 321.

3) Zie blz. 243.

4) hs. Kon. Bibl.

[p. 251]

Maar! thans zeg ik dat het voorschrift zeer goed is!
en wel om deze reden:
het is zeer zinrijk.
Ik kan niet Nalaaten enz. wil zeggen: de vriendschap, de Liefde of de achting dringt mij zoo sterk dat ik volstrekt niet in gebreke kan blijven om thans aan u te schrijven! ik zou sterven, mijn Heer! mejuffrouw Oom! Moey! Neef! of Nigte! zoo ik niet aan u schreef!! ik kan het niet Nalaaten!

ten 2.

Ik kan niet Nalaaten enz. wil ook zeggen: ik heb te veel verpligtinge aan u, om u niet eenig berigt van mij te doen toekomen. ik kan het niet nalaaten zonder ondankbaar te zijn! Gij waart vriendelijk genoeg om, evenals de barmhartige Samaritaan, toen ik in de bewuste moddersloot lag, mij met al uw vermogen bijtestaan; zelfs ten koste van uw' niewen satijnen broek, en dito fraaïe geborduurde cammizool! - waarlijk! het is te veel! Ik kan het niet nalaaten!

ten 3.

Ik kan niet nalaaten enz. zegt ook nog: waaragtig! Ik kan 'er niet wel van tusschen! voorleden week heb ik een' brief van dien Heer - of Juffrouw, gehad, en ik moet noodzaaklijk antwoorden: waaragtig! ik kan het niet Nalaaten! anders!! zoo ik 'er van tusschen kon!.....maar nu kan ik het bij mijn z.l.gh..d niet nalaaten!

ten 4.
ten 5.
ten 6.

enz. enz. enz.

hier zou ik een dik boek in 4^to over konnen schrijven, en, mogelijk, dat ik het nog doen zal, en wel bij inteekening!
Hoe vaard Gij, mijn Heer Okkerse! - wel zoo! Ik ben ook nog al redelijk wel, doch thans een weinig misselijk - nu dit zult ge mogelijk aan mijn brief wel konnen zien!....
Brieven zijn ook physiognomisch! - maar - ook alleen voor ware kenners! op den 7 April, van dit loopende jaar zeventienhonderdtwee-entagtig kreeg ik een brief van eenen mijner goede vrienden, die nog maar acht dagen getrouwd geweest was - er moeten eenige data zijn - mijn Heer Okkerse! - Ik weet het nog zeer wel: het was 's morgens omtrent elf uuren, toen ik den brief ontving - ik gebruikte, met alle maatigheid mijn borrel¹⁾, en rookte mijn pijp. ik brak

1) B. dronk graag een borrel. Hij had een Jeneverfles, die hij Jonas noemde, omdat ze elke 3 dagen leeg moest. (Kopie Sonsb. blz. 267, aangehaald bij Klikspaan, Studententypen VII (4^de druk) blz. 8o).

[p. 252]

den brief open, en, na dat ik hem gelezen had, zeide ik - schoon 'er geen Jota van in den brief stond - ‘dat mijn Vriend denzelven geschreven had 's avonds, in zijn slaapkamer, onderwijl zijn vrouw bezig was met zich te ontkleden: - duidelijk, mijn heer Okkerse! duidelijk kon ik zien welken regel hij geschreven hadt, toen zijn vrouw heur onderste rok hadt laten afglijden. - maar geen trek in den brief was duidelijker, als die, waaruit ik zag dat zijn vrouwtje haaren eenen voet op de sponde zette! nu volgen 'er maar twee regels meer, waaruit ik besloot dat............!!!!!
Ik schreef aanstonds een' brief om te vernemen of ik het wel had! - en! waaragtig! mijn Heer Okkerse!
Het was net zoo!
Zoo was het nog eens......maar! hola! wie daar? ha! ha! uw Dienaar mijn Heeren! - een pijp? - een Borrel? - neemt uw plaats Heeren! - Gij zult het mij niet kwalijk nemen Heer Okkerse? eerlang kom ik eens bij U - dan blijf ik een pijp rooken! vale!

Uw Dienaar Bellami!
NB!!

voor eenige dagen heb ik N^o 2 van mijn vaderlandsche gezangen uitgegeven; morgen of overmorgen zal N^o 3 uitkomen, dan zal ik ze zaamen wel eens aan u zien te bezorgen. - ik was toen niet meer in utrecht: is 'er niet een zeker warkje De Gezangen mijner Jeugd aan u gezonden?
Ik heb ten minsten zulks bevolen.

aldus gegeven op den 2 November in het vijfde jaar onzer sluimeringe.
uit mijn groote zaal in de waereld.

Nog steeds belet de ‘lastige derdedaagsche koorts’ Adriaan Uyttenhooven ‘de reis’ van Naarden ‘naar Utrecht te ondernemen’, zoals hij Zaterdag 2 November ‘per couvert’ aan Bellamy, ‘notre fidelle' ami’ meldt:¹⁾

- - - - -, hoe veel lijd hier mijn hart bij! - hoe veel zal het nog te lijden hebben, daar ik niet voor na de wintervacantie in Utrecht zal kunnen komen - - - Zend mij in het begin van de aanstaande week een briev, - - - ach, mijn lieve Bellami! laat mij ook uwe troost niet ontbreeken. - Hoe vaart gij - hoe uw beminde F.....? hoe is

1) hs. Z.G.

[p. 253]

uwe levenswijs tegenswoordig. studeerd gij veel? hebt gij ook versen of iets anders gecomponeerd en welke?. -
Hebt gij een deeltjen van het Genootschap ontvangen? is mij ook een naar mijn kamer gezonden? -¹⁾
En laat ik U dit tusschen beide verzoeken, hou de hand wat aan het Genootsch. - zijt een Mecenas derzelver, denk er op wat gij ten nutte en ter verbetering van het zelve kunt aanbrengen.
Hoe verlang ik u te zien en te spreken! doch dit kan niet zijn. - het is de lijdzaamheid en zelfverloochening daar ik mij dagelijk(s) in oeffenen moet - daar ik nu voornaamentlijk veel nut en troost uit kan trekken voor mij zelve, - - - - - - - Laat ik in uw aandenken een goede plaats beslaan - - en wanneer ik die besla, bezit ik dan dezelve ook niet in uw hart? - - - - Groet Schul²⁾ van mij; en mijn Contubernaal - - - -’

3 of 4 Nov. verschijnt het derde Stukje der ‘Vaderlandsche Gezangen’, dat hij onmiddellik aan Fransje stuurt:³⁾

‘- - - Mijn been is beter - - - zoo dat mogelijk was dat gij u kondt laten afbeelden! - - - Hier hebt gij n^o 3 van mijn Vad. Gez. de drukker is een zeer goed vriend van mij, hierom wil ik er geen geld voor hebben. bij een ander zou ik wel drie ducaten⁴⁾ voor het stuk konnen krijgen, doch ik heb gezegd, dat hij een fraai boek u moet schenken’ - -

Het 3^de Stukje bevat:

n^o 1.	Aan de Vaderlandsche Jongelingen - Najaar 1781 - (blz. 118).
n^o 2.	Aan de Vrijheid.
n^o 3.	Het ontdekt Verraad.

Aan de Vrijheid is een patriotten-credo: mengeling van historiese Nederlandse vrijheidszucht en 18^de eeuwse patriotties-republikeinse vrijheidsverheerliking.

o Vrijheid! 'k span voor u mijn Lier!

Uw aandrift moet mijn hand bestieren!

Ontvonk mijn ziel in heilig vier!
Geef aan mijn zangen kragt en zwier!

Godes der Batavieren!

1) Proeve van Oudheid- Taal- en Dichtkunde door het Genootschap ‘Dulces ante omnia Musae’ (Utrecht, A.v. Paddenburg en J.M.v. Vloten, 1782).

2) Jan Schull, Aant. 52.

3) Kopie Sonsb. blz. 321.

4) Een gouden ducaat = ± f 5.2.

[p. 254]

 

Met u zou ieder patriot,

 

Door onbewoonde streeken zwerven!

 

Getroost in 't allerzwaarste lot,

 

Voor u, voor 't Vaderland, voor God,

 

Aan uwe voeten sterven!

 

 

 

Gij wraakt den staf der oppermagt;

 

En hoed en speer zijn u slegts heilig!

 

Schoon opgeblazen Trotsheid lagcht -⁺

 

De dolle Heerschzucht u verägt: -⁺

 

Bij dezen zijt gij veilig!⁺

 

 

 

Tirannen buktten voor uw speer,⁺

 

Wier wrevel voor geen scepters buktte,⁺

 

Toen Gij, voor uw gezag en eer,

 

Het spits van uw gedugt geweer⁺

 

In hunnen boezem druktte!⁺

 

 

 

Gij waart het, die, van Vlissings muur,

 

Voor meer dan viermaal vijftig jaaren,

 

Ten schrik van ieder nagebuur,

 

Den Spanjaard, voor uw hevig vuur,

 

Weêr deedt te rugge vaaren!

 

 

 

Uw fiere vuist greep zelf de lont,

 

En wrong die in der burgren handen!

 

De Dapperheid, die bij u stondt,

 

En zich aan uwen dienst verbondt,

 

Verbrak Castiljes banden!

 

 

 

Zoo stondt Gij ook op Leijdens wal,

 

En bliest den burgren moed in 't harte!

 

De Batavier stondt moedig pal,

 

Daar hij, van zijn' doorschoten wal,⁺

 

Des Spanjaards wrevel tartte!

 

 

 

Geen wreede pest, geen hongersnood

 

Kon 's burgers hart aan u ontrukken!

 

Zijn bleeke wang wordt gloeïend rood!....

 

‘Eer, roept hij, doe de wreedste dood

 

Mij in den grafkuil bukken’!⁺

 

 

 

De Ruiter, u zoo lief en waard,

 

Verzeldet Gij op al zijn togten:

 

Door u bezield - voor niets vervaard,

 

Sloeg hij, met zijn ontsaglijk zwaard,

 

De britsche roofgedrogten!

+ Schoon dolle Heerschzugt u veragt -

+ In schaduw van uw eigen magt,

+ o Vrijheid, zijt gij veilig!

+ bukten

+ bukte,

+ geducht

+ drukte!

+ zijn

+ Mij, in den grafkuil,

[p. 255]

 

De Ruiter sneeft! - Gij zelve voert

 

Zijn ziel in onbesmette lugten! -

 

Gij daalt - en, in het hart beroerd,

 

Zit gij, met borst en hair ontsnoerd,

 

Op 't marmren graf te zugten! -⁺

 

 

 

Zoo liet Gij duizend - duizendmaal,⁺

 

In 't Vaderland, uw' invloed blijken!⁺

 

Gij gaaft den helden 't blikk'rend staal!⁺

 

En deedt hun deugd, in eermetaal,⁺

 

Voor 't laate nakroost, prijken!⁺

 

 

 

Den naneef blinkt in 't oog een traan,⁺

 

Op 't zien der oude gloriegraven! -⁺

 

Hij schrikt - blijft onbeweeglijk staan -⁺

 

Hij spreekt - en stort den dankbren traan! -⁺

 

‘Hier liggen Neêrlands braaven’!....⁺

 

 

 

Dus spreekt hij, door uw vuur ontgloeid,⁺

 

Gij, Vrijheid, doet zijn aders zwellen,⁺

 

Waarin het bloed der helden vloeit. -⁺

 

Laat hem, door uwe hand ontboeid,⁺

 

Toch nimmer kluisters knellen!⁺

 

 

 

Uw zetel blijve in Neêrlands oord!

 

Geen Vorst moet hier den scepter zwaaïen!⁺

 

Een slaaf zij door dien glans bekoord:

 

In dit beroemd en zalig oord

 

Moet Vrijheidsstandaard waaïen!⁺

 

 

 

Hij, die, met onbesuisd geweld,

 

De speer zoekt aan uw vuist te ontwringen,

 

Word' tot een vloek des volks gesteld!

 

Ten schrik der Vorsten neêrgeveld,⁺

 

Met vuur uit 's hemels kringen!⁺

 

 

 

Uw hoed versier' geen vorstenhoofd,

 

Terwijl zijn hand een' staf zou dragen:

 

Straks wierd uw outervuur gedoofd,

 

Uw volk, van goed en eer beroofd,

 

In ketenen geslagen!

 

 

 

Neen! dierbre Vrijheid! uw gezag

 

Blijve aan den vaderlande heilig!

 

Uw luister groeïe dag bij dag!

 

In schaduw van uw vrije vlag

 

Zij Neêrlands handel veilig!

+ graf,

+ }ontbreekt.

+ }ontbreekt.

+ }ontbreekt.

+ }ontbreekt.

+ }ontbreekt.

+ }ontbreekt.

+ }ontbreekt.

+ }ontbreekt.

+ }ontbreekt.

+ }ontbreekt.

+ }ontbreekt.

+ }ontbreekt.

+ }ontbreekt.

+ }ontbreekt.

+ }ontbreekt.

+ schepter

+ Vrijheids standaard

+ dier Vorsten

+ Die naar uw zetel dingen!

[p. 256]

 

Godin! bescherm mijn Vaderland!

 

Houdt hier uw haardstede en altaaren!

 

Wanneer deze aardbol smelt en brand,

 

Dan moet Gij, uit mijn Vaderland,

 

Ten hoogen hemel vaaren!

Het ontdekt Verraad betreft de gevangenneming te Brouwershaven, Vrijdag 27 Sept., van de 19 jarige Vaandrig Jacob Eduard de Witte, beschuldigd van landverraad: ‘tegen hooge belooningen’ - om zijn schulden te betalen - heeft hij de Engelsen kaarten van Schouwen en Duiveland verschaft, heeft hij beloofd, in geval zij heimelik landen, geen tegenstand te zullen bieden¹⁾. Hevige verontwaardiging der Patriotten! En als nu, na een volledige bekentenis, het vonnis sleept, - door een geschil over de berechting dezer zaak tussen het Hof van Holland en de Hoge Krijgsraad - gaan er stemmen op, dat de verrader van hoger hand wordt beschermd. Zelandus is hun tolk:

Triumf! Triumf! uw aanslag is mislukt!

De Godheid waakt, schoon ook 't heelal mogt slapen!

Mijn Vaderland! gefolterd en verdrukt!

De Godheid waakt! zij spot met list en wapen!

Het vuig geslagt, dat ge aan uw' boezem voed,

Poog' roekeloos u op het hart te treden;

't Begunstig' vrij des vijands overmoed,

't Moog' hier de plaats van Albion bekleeden:

't Is al vergeefsch, wanneer de Godheid waakt!

Men moog de list met schijn van trouw omwinden;

Gods heilig oog, dat vuige valsheid wraakt,

Kan 't naakt bedrog, ondanks die sluïers, vinden!

Men speele een' tijd zijn godvergeten röl,

En steeke stout den trotschen kop naar boven:

Eens wordt de maat der snoode gruwlen vol:⁺

Dan zal Gods wraak den vuigen schedel kloven!

1) Nederland, 1878, blz. 111 vgg. N. Ned. Biogr. Wdb. III. 1472. Over de Witte als Schrijver: Kalff, Gesch. Ned. Lett. Dl. 6 blz. 134. Het zou kunnen zijn, dat Zelandus op het eerste gerucht van dit verraad Aan eenen Verrader des Vaderlands heeft gedicht (blz. 240). De tijdgenoot heeft dat toegepast op de Stadhouder, Zelandus zelf laat er zich niet duidelik over uit (zie Br. 9 Nov.). Mogelik heeft hij 't zich laten aanleunen, gevleid door de veronderstelling; en vervolgens dit 2^de vers gedicht met rechtstreekse zinspeling op het ‘Verraad’, en op de zogenaamde bescherming van de Witte door de Stadhouder. Heel vast is mijn mening in dezen niet.

+ vol;

[p. 257]

 

Wie Gij ook zijt, die 't Vaderland verraad,

 

Gij kunt de wraak der Godheid niet ontvlieden;

 

Vergeefsch zou u geboorte, rang of staat,

 

Vergeefsch zou u een Vorst bescherming bieden!

 

Verlaat dit land! - zwerf als een balling voord!

 

De stem des volks zal immer u verzellen!

 

't Geweten zal, in 't verste waereldöord,

 

Uw zwarte ziel in zijne schroeven knellen!

 

Thans schreeuwt uw hart, en smagt reeds naar den dood!

 

Maar 't is om niet! - de dood schuwt zelfs verraders!

 

Grijp nu de pook, die u de vijand boodt,

 

Vergiet het bloed uit uw vergiftigde aders!

 

Maar neen! uw hand zou dan, ondanks uw' wil,

 

Met 't blinkend staal, voor uwe borst verstijven!⁺

 

Gevoel uw zelf! wordt woedend! raas en gil!⁺

 

Vervloek uw zelf! om uwe wanbedrijven!

 

Dit is voor u, een vaak herhaalde dood!⁺

 

Een staage hel, in uwe borst ontstooken!

 

Rampzalig mensch! waart Gij, uit 's moeders schoot,⁺

 

Bij uwe komst, in 't aaklig graf gedooken!!...⁺

 

De Vrijheid bloost bij 't hooren van uw' naam!

 

Uw adem doet den Batavier verbleeken!

 

Uw euvelmoed, verkondigd door de Faam,

 

Is tot een schrik in and're waereldstreeken!

 

Waar is de Brit, die zelfs uw snoodheid doemt,

 

Schoon zijn belang uw helsche listen voedde? -

 

Waar zij? wier mond thans uwe snoodheid doemt,

 

Schoon 't valsche hart denzelfden adder voedde? -

 

Maar 't is genoeg! uw aanslag is ontdekt!

 

Gij zult den Brit geen' vrijen doortogt baanen!

 

De zeeuwsche moed, door uw verraad gewekt,

 

Grijpt zelf de kling, beschermt zijne oorlogsvaanen!

 

Zoo waakt Gods gunst voor 't vrije Vaderland,

 

Schoon ramp op ramp het zwoegend harte treffen!

 

o Groote God! wil 't lieve Vaderland

 

Nog eens ten trap der oude glorie heffen!

In de maand November 1782 is er grote ‘opgewondenheid in den lande’¹⁾, als de demokratiese patriotten zegevieren in de eerherstelling van twee om hun beginselvastheid geschorste regenten: de Amsterdamse Pensionaris van Berckel en het Lid der Overijselse Ridderschap Joan Derck van der Capellen van de Poll. In n^o 111

+ borst,

+ word

+ dood;

+ gij,

+ gedooken!...

1) Colenbrander, Patriotten, dl. I, blz. 267.

[p. 258]

van ‘de Post van den Nederrijn’, (9 Nov.) dat juicht, nu van der Capellen ‘wederom geadmitteerd is in de Ridderschap van Overijssel, uit welke hij om zijnen ijver voor 's Lands ingezetenen door overheersching ontzet en 4 jaaren geweerd (werd)’ - omdat in den regel ‘goede Regenten worden afgezet’ - verschijnt ook Zelandus'

o Vrijheid! onwaardeerbaar pand!
beschermster van mijn Vaderland!

den patriotten heilig!

Helaas! in dit gelukkig oord,
word' ge in uw heiligdom gestoord!

Gij zijt niet langer veilig!

wie voor uw regten sp(r)eekt en waakt
voor u, in ed'le gramschap, blaakt,

wordt schandelijk gelasterd!

men noemt hen muiters, door wier raad
't belang des lands ten gronde gaat, -

't bataafsche volk verbasterd! -

wie de eer van uw gezag bepleit,
is voorspraak der Losbandigheid,

dus durft men schandlijk hoonen!

o Vrijheid! onwaardeerbaar pand!
ach! zoudt gij, in mijn Vaderland,

nog langer veilig woonen? - - -

Deze 3 strofen van het Zelandusvers uit de ‘Post’ gebruikt de Uitgever en Schrijver van de Diemer- en Watergraafsmeersche Courant, Harmannus Koning, ter inleiding van het ‘Noodig Bericht’, dat zijn sinds 7 Augustus gerechtelik verboden ‘Courant’ bij het ‘Vrijheid- en Vaderlandminnend Publiek’ moet verdedigen²⁾.

In dezelfde patriottiese Novemberroes zal Zelandus Aan Elliot en Aan den dichter A.E. hebben gedicht.

In rijmloze verzen, ‘hoog’ lyries dus, ‘verheft (zijn) vrije ziel

2) Dit ‘Noodig Bericht aan het Vrijheid- en Vaderlandminnend Publiek’ (Kon. Bibl. Pamflet n^o 20129) is gedagtekend 1 Nov., maar zal waarschijnlik eerst na 9 Nov. in druk zijn verschenen. Zie verder Sautyn Kluit. Bijdr. Vad. Gesch. en Oudh. (1870) dl. 6 blz. 383 en 367 noot.

[p. 259]

heldenmoed en grootheid’ van een vijand, van George August Elliot¹⁾, die de sinds 1779 door Spanje vruchteloos belegerde vesting Gibraltar hardnekkig verdedigt. ‘Heel Europa volgt met belangstelling dit merkwaardig beleg’. In September nu hebben de belegeraars, ten einde raad, de vesting bestookt met ‘zekere drijvende batterijen’, door ‘een fransch kolonel’ vernuftig samengesteld. Maar, het gelukt Elliot ze te vernielen, en hij blijft onverwonnen.

Alschoon uw vuist het zwaard des vijands draagt,

Des vijands van mijn Vaderland,

Mijn vrije ziel verheft uw heldenmoed,

Uw grootheid in haar lied!

Natuur verschrikt - heur aangezigt verbleekt,

Wanneer ze een' vuigen Rodneij³⁾ ziet;

Doch heur gelaat lagcht als de lentezon,

Op 't zien van Elliot!

De Godheid sprak: voor al de donkerheid,

Die vaak der britten glans bedekt,

Schep ik een licht, voor wiens verheven glans,

Die donkerheid verdwijnt!

Toen schiep zij u, en gaf aan u een ziel⁺

Als die van grooten Michaël,

Den zeeheld, dien mijn dankbaar vaderland⁺

Nog als een Godheid eert.

Toen waart gij reeds! - maar, even als een ster,

Een ster van d'allereersten rang,⁺

Doch, voor het oog onmerkbaar door heur' stand,

Tot haar een wijze ontdekt.

Germanje zag het eerst den ed'len glans,

Den luister uwer dapperheid;⁴⁾

De wederschijn van zulk een' held'ren gloed

Belonktte ook Albion.⁺

1) Over Elliot kan B. hebben gelezen in de Alg. Vad. Lett. (1782) II, blz. 553-557. Colenbrander, Patriotten, dl. I, blz. 249 en 253. Bella van Zuylen was zeer bevriend met de Elliots, bij wie ze in Londen in 1765 en 1766 logeerde (Philippe Godet. Madame de Charrière et ses amis. Dl. I, blz. 117 vgg.).

3) De veroveraar van St. Eustatius, 3 Febr. 1781. Zie blz. 119.

+ ziel,

+ Vaderland

+ rang;

4) Zijn krijgmansleven begon Elliot in Duitsland als vrijwilliger, waar hij was opgeklommen tot Luitenant-Kolonel, toen hij in Britse legerdienst overging (Alg. Vad. Lett. t.a.p.).

+ Belonkte

[p. 260]

 

Straks was uw loop naar deze streek gerigt;

 

Gij werd een zon aan 't britsche rijk;

 

De mind're glans van 't talrijk heldenheir

 

Verbleekte voor uw' gloed!

 

 

 

Gibralter's wal, een werkstuk der Natuur,

 

Een beeld van uw standvastigheid,⁺

 

Gibralter's wal, door forsch geweld gebeukt,

 

Staat vast door uwen moed!

 

 

 

's Verwinners trots hadt reeds de zegevaan

 

Op 't eeuwig rotsgebergt geplant,

 

Zoo niet uw moed, veel vaster dan arduin,

 

De drift dier magt bedwong!

 

 

 

De britsche vlag, door Rodneij's vuist geplant,

 

Op 't weerloos Sint-Eustatius,

 

Verbleekte en viel, met de eer van Albion,

 

Droefgeestig op den grond:

 

 

 

Thans staat die vlag met de eer van Albion⁺

 

Bij u, en ook bij u alleen!

 

Indien zij valt - zoo de eer der britten sneeft,

 

't Zal zijn bij uwen dood!

 

 

 

Gelijk 't geluid der romm'lende oorlogstrom,

 

Dat zelfs der laffen vrees verdooft,

 

In 't heldenhart het trotsch gevoel verwekt,

 

't Gevoel: Ik ben een Held!

 

 

 

Zoo zal uw naam, in ieder waereldoord,⁺

 

Het heldenhart een prikkel zijn! -

 

Mijn Vaderland roept zijne helden toe:

 

Elk zij een Elliot!

Het 2^de vers Aan den Dichter A.E. is oorspronkelik gedicht ter inleiding van een zinnespel: ‘De gefnuikte Heerschzucht. (Utrecht, bij Johannes van Driel 1782)’, van een dichter A.E., naar uit de brieven blijkt, een ‘goed vriend’ van Zelandus¹⁾. Het Zinnespel waarschuwt tegen een afzonderlike vrede met Engeland, die de Engelsgezinden listig willen bewerken²⁾. Een Vignet met

+ standvastigheid;

+ vlag, Albion,

+ waereldoord,

1) Bibl. Maatsch. Ned. Lett. Als ‘goed vriend’ van Zelandus zou A.E. kunnen zijn Pieter 't Hoen (1745-1828), Schrijver van de ‘Post van den Nederrijn’, en schrijver van verschillende politieke toneelstukken (N. Ned. Biogr. Wdb. I. 1127). Zie ook Aant. 42.

2) Evenals Aan het Vaderland April 1782, zie blz. 159.

[p. 261]

zinnebeeldige figuren op het titelblad¹⁾ verklaart de inhoud van het Spel: Vrijheid zit in de Hollandse tuin - aan haar voeten sluimert de leeuw, neergeworpen liggen zwaard en speer. Achter Vrijheid staat Heldenmoed in de ‘uiterste woede’, zegt het Zinnespel²⁾, omdat Vrijheid schijnt te luisteren naar Liefde voor het Vaderland, die haar overreedt een door Vrede geboden palmtak aan te nemen. Wil Vrijheid die grijpen, dan blinkt ‘onverwagt een licht dat allen verbijstert: Wraak en Godsdienst dalen neer in een Wolk, ontmaskeren Valsche Liefde voor het Vaderland en Vrede als Heerschzucht en List, die Wraak nu uit Vrijheids hof verdrijft, waarna Godsdienst en Heldenmoed arme Vrijheid te hulp snellen’.

De Heerschzugt woede en woele en vloek'!

Hij poog' 's Lands Vrijheid te vernielen!

De Godsdienst is zijn list te kloek;

De wraak zal hem ontzielen!

Men wil, in 't vrije Leeuwendaal,
Alleen de zagte en zoete taal

Der ed'le Vrijheid hooren!

Regtschapen, trouw, in 't oorlog fier,
Is ieder edel Batavier

Geen slaaf - maar vrij-geboren!

De Rede doemt Losbandigheid,

Maar billijkt Vrijheids gulden wetten,

Die zij, tot eer der menschlijkheid,

Wil op den zetel zetten!

De Rede?...ja! de Godsdienst ook
Volgt Heldenmoed, door vuur en rook,

Op bloedige oorlogsvelden!

Wen Heerschzugt op 's Lands Vrijheid doelt,
Den vrijen tuin met bloed bespoelt,

Dan worden vrouwen helden!

1) Uit een monogram bij het Vignet is I.d.W. op te maken, zodat het Vignet kan zijn van Izaäk de Wit Jansz. (1744-1809), plaatsnijder te Utrecht, later te Haarlem. (Immerzeel i.n.).

2) 6^de Toneel van het 3^de Bedrijf (blz. 30) geeft de betekenis van het Zinnespel, samengevat in het Vignet.

[p. 262]

 

De slavernij verbant den moed,

 

Verdooft het vuur der ed'le harten:

 

De Vrijheid leert het laagst gemoed

 

Kloekmoedig rampen tarten!

 

De kunsten bloeïen in het land,

 

Waar Vrijheid heuren standaard plant!

 

Elk burger denkt 'er edel!

 

De Dichter is hier niet geboeid;

 

Hij zingt, door Vrijheid zelf ontgloeid,

 

Met lauren om den schedel!

 

 

 

De jongste dag, waarop de tijd

 

Den allerlaatsten snik zal geven,

 

Zie ook 's Lands heil en zaligheid,

 

De dierbre Vrijheid sneven!⁺

 

Maar neen! dan stijgt zij met een drom⁺

 

Van helden, uit heur heiligdom,

 

Naar 't rijk der eeuwigheden!¹⁾

 

Daar zullen, hunner deugd ten loon,

 

Die zuilen van heur' aardschen troon

 

Aan hare zijde treden!

Zaterdag 9 November vraagt Bellamy aan Fransje, of ze nr. 3 der Vad. Gez. al heeft ontvangen²⁾ - -

Mijn vaers aan een verrader in n^o 106 van de post, is, zo als men mij verzekerd, een van de voornaamste redenen, waarom men dat weekblad zoekt te doen zwijgen. - houd dat voor u Fransje! - Het is mij tot een groot vermaak, dat mijn Vad. Gez. alöm met zoo veel smaak gelezen worden. er worden 'er veel verkogt. Hoort gij niets van de Gez. mijner Jeugd? Binnen kort zal ik u een boekje zenden een toneelstukje door een mijner goede vrienden; er staat een vaers van mij voor.

In September, ingesloten waarschijnlik bij een brief aan Jan van der Woordt of Piet Boone, heeft Bellamy ook geschreven aan zijn Vlissingse vriend, Ds. Brouërius Broes³⁾, die hem in de grote vakantie wat heeft voortgeholpen met Latijn en Grieks en tot wat meer ernst bij zijn studie zal hebben aangezet.

Gij hadt zeker rede om knorrig op mij te zijn....zoo lang weg - en nog niet eens geschreven! het kan er niet door! maar! wat zal ik

+ Vrijheid,

+ een' drom

1) Dezelfde gedachte in de slotstrofe van Aan de Vrijheid, blz. 256.

2) Kopie Sonsb. blz. 322.

3) hs. Z.G.

[p. 263]

u zeggen, waardste vriend! ik studeer thans, dat mij de vingers zeer doen een ganschen dag door. ik lees Latijn - en begin fraeitjes hebreeuwsch te leeren spelden. nu heb ik het er op gezet
Audaces fortuna juvat!
ik dank u nog voor de hulp, die gij mij betoond hebt! Als ik wederkom, en Vlissingen heeft het geluk nog, u binnen hare muuren te zien, hoop ik dat ge u mijner grieksche ziel niet onttrekken zult!
het ziet er naar met mij uit! in Middelburg moet ik Attestatien van den professor brengen, wil ik geld hebben. - Amsteldam - idem. wat zal ik doen? ik loop thans op het hebreeuwsch Collegie, om de beenen te breken. ik geloof, dat ik met de middelburgsche attestatie maar wagten zal tot ik weder overkom. maar in de wintervacantie zal 'er een vergadering in Amsteldam zijn, daar moet ik op verschijnen dan zal ik mijne getuigschriften medebrengen - de hemel geve, dat ik er dan ook voor betaald worde!
men maakt thans overal concepten van, ik wil ook eens een concept maken:

Concept-Attestatie.

Ik ondergeschreeven, verklaare bij dezen, dat de tooner dezes, de Heer J.B. geduurende zijn academietijd de schrik zijner medestudenten geweest is: niet zoo zeer om zijne geleerdheid, als wel om de uitmuntende voortreflijkheid zijner vuisten. ook heeft hij de gave van vrij wel op rijm te kunnen schrijven; hij heeft eens een voortreflijk klinkdicht gemaakt, toen mijn lieve Echtgenoote met het colijk bezogt was: in dit stuk zijn zeer natuurlijk de zugten en het gekerm van mijne Echtgenoote, geduurende de aanvallen van het colijk, uitgedrukt. voorts zouden wij nederig denken, dat hij in Nova Zembla een nuttig zendeling zoude zijn. &c., &c., &c.....

In Ernst! hoe vaart gij? Zijt ge reeds volkomen hersteld? ik hoop spoedig een brief van u te krijgen. Schrijf mij dan toch eens of gij niets van mij hoort - of weet of zoo. hoe vaart de Heer Kuipers?¹⁾ zijn meid, zooals mij berigt is, is dood. hier zal hij onbedenkelijk veel aan verliezen. ik hoop dat hij dat verlies - niet hier namaals - maar nu nog - schielijk mag vergoed vinden in de armen van eene beminlijke Gade! Zij behoeft juist wel niet als twee droppels water naar het afgestorvene Marytje te gelijkenen, om beminlijk te zijn! De grootste beminlijkheid van Marytje bestond eigenlijk hier in, dat zij, op eene beminlijke wijze, een pot soep kon kooken, en een stuk vlees braden -

1) Ds. Gerardus Kuipers, sinds Mei 1781 predikant te Vlissingen. Aant. 58.

[p. 264]

en dit zijn juist geen denkbeelden, die ons het eerst voor den geest komen, wanneer wij om de beminlijkheid van eene gade denken!....
En - wanneer zult gij eens een gade hebben? - ik zal niet vragen hoe het met uwe historia amoris gelegen zij - want gij zult er mij toch niet op antwoorden.
Zult gij nu doen, 't geen afgesproken is: aan mijn meisje vraagen, wanneer zij aan mij schrijft - en haar dan een brief voor mij geven? Dit hebt gij belooft en gij zult het zekerlijk doen. groet den heer L(ambrechtsen) ik zal eerlang aan hem schrijven. groet ook K(uipers) en, zoo gij kunt, mijn moeder!

Vaarwel! Leef gelukkig en schrijf spoedig aan uwen Bellami.

Zondag 10 November beantwoordt Ds. Broes deze, en naar 't schijnt, nog een later ontvangen brief van Bellamy. Hij bedankt voor het inmiddels ontvangen 3^de Stukje der Vad. Gez.¹⁾.

Amicissime!

Vergeef mijne traagheid in 't beandwoorden uwer letteren - gedenk, dat ik veel bezigheids heb en weet er bij, dat ik een veertien dagen ruim vrij ziek geweest ben - 't geen echter gelukkiger en spoediger keer genomen heeft, dan ik mij durfde voorstellen -
Dat U de Hebreeuwsche Geleerdheid zoo veel gevaars en smarts veroorzaakt, spijt mij zeer - een been te breeken - in den vinger te snijden! waarlijk geen aanmoedigende ideeën en bevindingen! - hou echter moed - eene pooging van 3 maanden verheft U boven alle verdriet - ik sta er U borg voor, dat Ge in dien tijd het zoo ver brengen kunt, dat de verdere oefening U vermaak verschaffen zal - ik heb dit bij eigen ondervinding - de bedenking van het nut en de noodzaaklijkheid - de vooruitzigten in het toekoomende - Deezen, voor onzen geest leevendig zijnde, kunnen veel doen, om ons te doen heerschen over ons zelf en over onze neigingen - ik weet bij ervaarnis, wat het zij berouw te hebben over de nalaatigheid in een of ander stuk, 't welk met onze genie niet strookte - Gij vergeeft mij deeze vrijmoedige erinnering. niet waar?
Gij vraagt naar den welstand van onzen Pensionaris en van Coll. Kuipers - beide die Heeren zijn zeer welvaarend - ik bezorgde Hun het vervolg Uwer Vaderl. gezangen, gelijk ik ook de overigen aan hun adres bezorgd heb - heden ontvang ik een nieuw vervolg - heb dank voor het een en ander - het laatste heb ik nog niet kunnen leezen - ik hoop na het afgaan mijner brieven mij deezen avond er

1) hs. Z.G.

[p. 265]

mee te diverteeren - uw tweede Vervolg heeft mij en veelen uitneemend gesmaakt, boven de eerste zelf - men wil niet, dat Ge zoo forsch schrijft, als er trekken waren in de eerste gezangen - men wil dat niet, onder anderen om Uwes zelfs wil - ik weet hoe weinig deeze bedenking bij mij weegen zou - en ik voele dat er dus iets hoonends voor U in ligt - met dat al een weinig voorzigtigheid is in onzen leeftijd niet kwaad - - - - - -
Nieuws van hier weet ik niet - al wat wij thands hooren, is treurig - van Capitein Haringman is nog geen nader bericht - Och dat de Hemel dien Braaven officier gespaard had¹⁾ - God geeve, dat wij maar vreede krijgen, want het loopt hoe langer hoe erger -
Uwe Moeder, die welvaarend is, laat U zeer groeten - eerlang schrijft haar E -
Gij hebt mij voor een geruimen tijd met rede gepaskwilleerd over mijn ondeugend schrift²⁾ - ik had het verdiend - maar op mijn eer! Gij hebt het niet veel beter gemaakt - althands aan het slot van uw brief is een vraag, die ik in weerwil van alle poogingen niet heb kunnen leezen - Gij vraagt of ik niets weet van uw - maar wat er volgt, weete ik volstrekt niet³⁾ - en schrijf mij eens nader -
Een Speciaal gebed voor meisjes³⁾ - zou wat vreemd zijn - gaarne evenwel, zo ik het immer doe, geeve ik aan Uwe Fillis eene gedistingueerde plaats - dat ze welvaarend is, maak ik daaruit op, om dat ik Haar eergistren, meene ik, nog voor 't raam heb zien zitten - de Hemel zegene Haar en U - dat 's de hartelijke wensch van Uwen

B. Broes.
Vlissingen
Zondag. ik heb geen tijd om naar den datum te verneemen.
Adieu.

Op dezelfde datum, Zondag 10 November, twee dagen voor zijn 25^ste verjaardag, schrijft Bellamy ‘per couvert’ aan zijn moeder:⁴⁾

1) Het linieschip ‘Zierikzee’ onder kapitein Jan Schreuder Haringman uit Vlissingen, afgedwaald van het eskader van v. Kinsbergen, leed in de nacht van 1 op 2 Nov. schipbreuk op de kust van Jutland. Eerst 12 Nov. hoorde men van deze schipbreuk in Nederland (de Jonge, Gesch. Ned. Zeewezen, dl. 6, blz. 138 en 140. Brieven van v. Goens, dl. 2 blz. 238). Over Haringman, een jeugdmakker van Jan Cornelis Baane (Aant. 12) zie Nagtglas dl. 1 blz. 334.

2) Zie blz. 156.

3) Zinspelingen op de 2^de brief van B., die er niet meer is. Broes' op 'n ‘Zondag’ in Nov. geschreven brief moet m i. door de vermelding van Kapitein Haringman's nog onzeker lot - 12 Nov. eerst in den lande bekend - op Zondag 10 Nov. worden gesteld. Zondag 17 Nov. zal Broes in Vlissingen het ‘nader bericht’ omtrent Haringman toch zeker wel hebben gehoord.

3) Zinspelingen op de 2^de brief van B., die er niet meer is. Broes' op 'n ‘Zondag’ in Nov. geschreven brief moet m i. door de vermelding van Kapitein Haringman's nog onzeker lot - 12 Nov. eerst in den lande bekend - op Zondag 10 Nov. worden gesteld. Zondag 17 Nov. zal Broes in Vlissingen het ‘nader bericht’ omtrent Haringman toch zeker wel hebben gehoord.

4) hs. Z.G.

[p. 266]

Mijne Lieve, Dierbaare moeder!

Hoe vaart Gij! Gij zult mij wel verschoonen, dat ik in lang niet aan u geschreven heb - geduurig heb ik u laaten groeten, en ik twijffel niet, of men zal u van mijnen wege gegroet hebben.
Hoe schikt het zich met de oude Juffrouw Cappelle? Kunt gij met haar nog al wel over den weg? - Gij kunt met Zandleven¹⁾, die zeker eerlang schrijven zal, wel een lettertje mede geven. - zult gij het doen, moeder?
overmorgen, moeder, zal ik vijf- en twintig Jaar worden! Ik wensch u geluk met deze verjaaring van uwen zoon! deze dag zal mij, meer dan ooit, de verpligtinge, die ik aan uwe moederlijke zorge heb, herinneren! O! mogt het vervolg mijnes levens een sprekende dankbaarheid zijn - aan u - aan God!
Vaarwel, mijn lieve moeder! die God, die u tot nog toe de blijken Zijner gunste deedt ervaaren, bescherme u immer!

Mijn Dierbaare moeder!
uw gehoorzaame zoon Bellami.

Dinsdag 12 November wordt onze dichter 25 jaar. Fransje heeft gezorgd voor een ‘zegenwensch’ en verheugt hem met 't bericht, dat een ‘schilder’ haar ‘afbeeldzel zal maken’.

- - - ‘over mijn verjaardag was ik zeer aangedaan’ (schrijft hij haar de volgende dag²⁾) ik schreef een vaers aan God, onder anderen zeide ik:

Maar gij, ondanks mijn euveldaden,

Gij hebt mij immer nog gevoed -

Den alsem, op des levens paden,

Mij, door uw gunsten, steeds verzoet.

Heb ik genaê bij u gevonden? -

Is 't Jezus mond, die voor mij pleit? -

O Vader, werp dan al mijn zonden

In 't ijdel der vergeetelheid! - -³⁾

's Avonds wordt de verjaardag met ‘twee of drie goede vrienden’ - Willem Carp, Gabriël Rijk⁴⁾ en Rau of Nieuwenhuizen - vrolik en luidruchtig gevierd. De volgende dag schrijft Bellamy er over aan Abraham Boone⁵⁾, die hij geluk wenst met zijn verloving:

1) Gosardus Zandleven, Suikerbakker. Aant. 55.

2) Kopie Sonsb. blz. 322.

3) Het volledige vers (hs. Z.G.) is uitgegeven Gedichten (1826) blz. 16.

4) Daags daarna, 13 Nov. schrijft Gabriel Rijk (Aant. 53) in B's Album (Bijlage XV).

5) hs. Z.G. Zie blz. 224.

[p. 267]

Waarde vriend!

Ik wensch u van harten geluk met uwe Beminde! Gij zijt gelukkig! Ik ben minder gelukkig, dit komt om dat ik een Dichter ben, Dichters zijn altoos het gelukkigste en het ongelukkigste in de Liefde - mogelijk dat mijn geluk nog komen zal! nu dat zij zoo!
Gij vraagt of ik zal kunnen overkomen - ik weet het niet! kom gij met uwe en mijne Beminde naar Utrecht! - wat? - - - dit zou eerst een plan geven! Ik zal zorgen dat ik beter uitgerust ben als gisteren avond! ik was gisteren vijf en twintig jaar geworden; ik had twee of drie mijner goede vrienden bij mij gevraagd, op een stuk brood en een glas wijn - dit is studente manier -
De Heeren kwamen ten half agt bij mij - breng eens een fles wijn of twee boven! riep ik. - een weinig naderhand kwam de dogter van mijn hospes boven: mijn Heer! gij hebt geen wijn meer! - als de booze geesten wijn konden drinken, zou ik vast gelooven dat zij ze opgezoopen hadden! - geen wijn!
Vliegens! meisje! haal vier flessen bij mijn Heer....of bij mijn Heer....morgen zal ik wijn opdoen, dan zal ik ze te rug geven! in tijd van tien minuten had ik vier flessen wijn.
Zoo gij overkomt zal ik vier ankers opdoen; maar, gij drinkt niet veel! Jongen zoo gij een dichter waart:

Ook wordt den Dichtren nagegeven,

dat zij van ouds, in 't algemeen,

van waarheid, Liefde en wijn, en van gezouten reên,

geen bloote minnaars maar ook kenners zijn met een!

dit zegt mijn Dierbaare Gellert¹⁾.

Ik ben thans in een malle luim: gij zoudt denken dat ik vrolijk ben, maar! waaragtig niet! bedroeft ben ik ook niet regt! - ik weet niet hoe ik ben.
Hoe vaart uw Broeder en zijn vrouwtje? Zeg hem, dat hij eerlang een' geduchten brief van mij te wagten heeft.
eer ik dit vergeet:
Schrijf mij eens verstandig, en waaragtig, hoe het gelegen is, met het verlaten van dat wagthuis, door een' officier met zijn soldaaten, 't welk door de boeren is ingenomen²⁾. ik heb 'er veel belang bij, om dit omstandig te weten. - - o Hemel! dit zijn nu onze beschermers!
maar ik zal zwijgen! mijn bloed is te vuurig, en mijn drift benadeelt mij zelf het meest. -
Ik vraag u verschooning, Boone, dat ik u geen Vaderlandsche Ge-

1) Gellerts Fabelen en Vertelsels in Nederd. vaerzen gevolgd. (Amst. P. Meyer 1774) dl. 2, blz. 36-38.

2) ?

[p. 268]

zangen gezonden heb: ik heb het vergeten: eerlang zend ik een boek naar mijn lieve Fransje, dan zal ik N^o 2 & 3 zenden.
Holla! zoo als ik de kaars wil snuiten valt 'er een klad op den bovensten regel van deze bladzijde - ik zal hem uitvegen!
Veel kan ik u niet schrijven; ik heb te veel werk! groet mijn moeder - Zandleven - Capelle - uw' Broeder - uw Beminde - Kleeuwens - enfyn, alle mijne kennissen! Bij een volgende gelegenheid zal ik u eens breedvoerig schrijven: dat Gij voorzigtig moet zijn voor de laagen van mijn Beminde's Broeder en Zuster¹⁾. Zij zullen mogelijk alles doen om u in hunne belangens te krijgen! wees voorzigtig! blijf een vriend van Bellami!
thans kan ik niet meer - Gij hebt meer tijd als ik - schrijf gij maar. - Groet Nortier²⁾ - gij moet de lieve kinders van Kleeuwens eens voor mij kusschen! vaarwel! Zijt hartelijk gegroet van

Uwen Bellami.
den 13 Novemb.

Een ingesloten briefje aan Fransje³⁾ dankt haar voor de ‘zegenwensch’ - - -

- - - Maar, wie is de schilder die uw afbeeldzel zal maken! het moet geen breekebeen zijn. hij moet schilderen en niet craïonneeren. Mogelijk zal ik mij ook laten schilderen - wilt gij dan mijn afbeeldzel hebben, liefste? Er is hier een schilder, die zegt dat mijn kop regt geschikt is om geschilderd te worden. Hij zal er zoo op zijn oud Vaderlan(d)sch uitzien. Gij wilt hem tog wel hebben, Fransje? Het Origineel bevalt u een weinig - dan zal de afbeelding u ook wel zoo wat bevallen. - -

Het ‘mogelijk zal ik mij ook laten schilderen’ wordt, kort na dit bericht, werkelikheid: de Utrechtse schilder Cornelis van Cuylenburg⁴⁾ begint aan Bellamy's portret. Donderdag 28 Nov. reeds meldt een opgewekte brief naar Vlissingen⁵⁾:

- - Mijn kop is bijna afgeschilderd, zoo groot als hij waarlijk is. In 't algemeen zegt men, dat ik meesterlijk getroffen ben; doch ik heb, in het portrait, een zekere trek, die ik niet altijd heb. Ik zie zoo wat onvergenoegd - niet zeer vriendelijk. Een mijner vrienden zei, zodra hij het afbeeldzel zag: ‘het is B.! maar het is B. met een gezigt of hij brieven uit Zeeland gewagt, en niet gekregen had’. en dat was

1) Gosardus en Neeltje Udemans.

2) Adriaan N., neef van Piet en Abraham Boone, Aant. 37.

3) Kopie Sonsb. blz. 322.

4) 1754-1824. N. Ned. Biogr. Wdb. I. 664.

5) Kopie Sonsb. blz. 323.

[p. 269]

zeer wel geraden. dat zitten verveelde mij gruwelijk. Nu dacht ik eens aan u en mijn gezigt kreeg een andere plooi. dan dagt ik aan mijn Vaderl. Gez. en ik zag den schilder aan of ik hem vernielen wilde. Mijn oogen heeft hij niet zoo juist kunnen treffen, als zij zijn; mijn neus is ook niet spits genoeg; en de neus moet spits zijn zal ik Zeelandus blijven! dog dat zal nog verbeterd worden. De schilder zal mijn kop aan een groot gelaatkenner, die mij niet kent laten zien, en beoordeelen. - dan zal ik het u wel eens schrijven, al was het nog zoo slegt.

Bellamy naar het geschilderd portret van C. van Cuylenburg.
Aan den Schilder.
Natuur gaf aan mijn edelst wezen
d'Onsterflijkheid;
Maar gij geeft aan mijn Sterflijk wezen
d'Onsterflijkheid.

[p. 270]

Eindelik, na maandenlang tobben, kan Adriaan Uyttenhooven Donderdag 28 November aan Bellamy melden¹⁾, dat ‘de koorts weg’, dat hij weer ‘gezond’ is en

- - - zeer vergenoegd maar schrikkelijk krimpig en huiverig met de koude - - - met het studeeren begint het ook te gaan - - - Gij zijt een kaerel! uwe propositien zijn zo heilzaam voor het Genootschap²⁾, als die van Leiden en Stad en Lande voor het lieve Vaderland zijn³⁾ -. Zie dat gij de boel in orde krijgt en houd, het zoude tog jammer zijn en mij zeer leed doen dat het genootschap, in welker oogmerk en stigting veel nut bedoeld word, en misschien door meerder ijver der leden nuttiger in 't vervolg zal worden, te gronde ging. -
Wat is Hollandsche of liever Nederlandsche ijver in 't gemeen ten opzigte van geleerdheit - fraaie kunsten en Vaderlandsche gezindheid? - Men sla eens een vlugtig oog slechts over de aankwekeling voor het Vaderland. - Welke sentimenten! Welke een ijver! Laagheid, bloohartigheid en vertalingen. -
Ik zeg u dank voor de mij toegezondene Vaderlandsche gezangen, zij bevallen mij zeer, doch bij nadere gelegendheid hierover iets van naderbij. - De Gezangen uwer Jeugd bevallen bij uitnemendheid aan lieden die ik dezelve heb laten lezen, zelfs (zijn) ze hier al door een Heer te Amsterdam gekogt - - - Hoe vaart gij thans in alle opzigten. - Studeer toch met ernst. - - - -

Zaterdag 30 November, ‘'s avonds ten 7 uur’ stuurt hij Fransje zijn silhouet en schrijft:⁴⁾

- - kent gij het origineel van dit schaduwbeeldje wel? - - behalven dat de neus een weinigje te vlak en te spits is, en dat het voorhoofd wat minder regt mogt zijn, gelijkt het vrij wel op mij. De mond en de kin zijn vrij goed - - Mijn kop is thans geheel af. De onvernoegde trek, waarvan ik laatst schreef, is zeer verzagt. mag ik het u nu zenden? - -

Een ‘kort geschrijf’ van Bellamy in November beantwoordt⁵⁾ de Amsterdamse Uitgever Pieter den Hengst, gedeeltelik tegen het einde der maand, om het Dinsdag 3 Desember te voltooien en te versturen.

- - - Maar heb ik gezegt dat men uw vaers zong?⁶⁾ heb ik dat gezegt dan heb ik gelogen, maar ik geloof het niet, want mij dunkt

1) hs. Z.G.

2) D.A.O.M. Aant. 44.

3) Propositie van Leiden 31 Julie (blz. 220).

4) Misschien een Silhouet als dat in Kleyns Album ligt (blz. 233) Kopie Sonsb. blz. 324.

5) hs. Z.G.

6) Aan een Verrader des Vaderlands als afzonderlik planfletje uitgegeven? Zie blz. 240.

[p. 271]

ik heb dat denkbeeld niet gehad - men heeft het te koop geroepen en dat is het al - is het niet een gevoelig genoegen dat uwe kinderen zoo algemeen opgenomen en beschermt worden?
Ik ben nog welvaarende en mijne kinderen ook - - Mijn broer Mens vaart zeer wel¹⁾.
Ik gaa woonen in het huis daar de Groot nu woondt naast de Oude Graaf van Holland in de Kalverstraat bij den dam²⁾. zeker verbeter ik mij, ten minsten het huis zal misschien driemaal zoo groot zijn dan het tegenwoordige - neen vrind! zoo is het nog niet, ik zwerf nog om en kan geen troost verwerven - maar het schijnt natuurlijk te zijn dat het denkbeeld van verhuizen vast gemaakt wordt aan dat van trouwen. men verteld mij van alle kanten dat ik trouwen zal, men noemt zelf de Juffrouw met wie dit zou zijn, alle ogenblikken worden mij felicitatien gepresenteert. en ik zelf, die het immers beter moet weeten dan de geheele republiek met malkander, ik weet 'er niets van. - en tot overmaat van druk paart men mij aan iemand daar ik geen zin in heb en die mij ook in 't geheel niet dienstig zijn zou. - verbeeld u een meisje van 25 jaaren, die wat scheef is, 'er bleek, mager en naar uit ziet, naar den eersten smaak gekleed en gekapt gaat, die mogelijk niets weet dan het geen tot gezelschappen en opschik behoort, die wat romans en vaerzen leest, een weinig op het klavier speelt, niet heel mooi zingt, het ene ogenblik uitgelaten luidrugtig en het andere zeer stil en pijnelijk is, die om alles wat ze zelf zegt hardöp lagt, en - moet ik meer zeggen om u te toonen dat het publiek een slegte keus voor mij doet? - ik geloof dat gij er wel van overtuigt zult zijn - maar hoe komt het de menschen in 't hoofd? komt ge wel bij die Juffw? gaat ge wel met haar uit? - niets, niets van dat alles, alleen is een mijner vrienden aan haare zuster getrouwdt. zie daar de geheel(e) samenhang. - zoo dat wanneer men het U te Utrecht ook komt vertellen zeg maar dat het leugens zijn. en daar mee uit - als 'er iets anders in 't til is zal ik 'er u kennis van geeven.
Ik heb al zoo lang verlangt naar een beoordeeling in de Letteroeffeningen, ik stel 'er de advertentien naar uit om 'er bij te kunnen voegen: zie de Letteroeffeningen bladz..want ik vertrouw dat men 'er alles goeds van zal zeggen.
Of ik iets van v.d. Woordt hoor? ja wel hoor ik daar iets van, hij is redelijk wel vaarende zoo als zijn oudste zoon³⁾ mij gezegt heeft. gezegt heeft? Ja, hij is thans in de stad en komt deezen middag bij

1) Zie blz. 185 noot 1.

2) ‘Op den stoep van het bibliopolium van den Hengst’ ziet Jacob van Lennep als kind 9 Okt. 1811 Napoleons intocht op den Dam. den Hengst was de Uitgever van David Jacob v. Lennep, en in 1829 van Mej. de Neufville's Schildknaap. (Leven van Mr. C. en D.J.v. Lennep III blz. 306; Leven van Mr. J.v. Lennep 1 blz. 24).

3) Lambrecht, 19 jaar oud.

[p. 272]

mij eeten. wilt ge ook van de partij zijn? - Wat doet die jonge heer in de stad? - en dat in den winter? - hij zoekt hier naar een comptoir en als hij daar in slaagt dan blijft hij hier woonen. (zie daar is dat niet iets nieuws?) en zal U wel eens een visite komen geeven.
Wel ijsselijk welk een lange brief! en dat nog maar alleen een antwoord op uw kort geschrijf - - - - - maar eer ik eindig, wie was tog die zoon der Edelen die uw gestel laatst zoo in de war bragt? was het onze teergeliefde? wat had de karel U gedaan dat ge zoo woedend waardt?¹⁾
Over 't politieke wil ik niet schrijven, want ik moet 'er meer over spreken dan mij lief is, maar dunkt U niet dat de zaken beter worden? ten minsten het schijnt dat de patriotten veld winnen. - nu schei ik 'er uit omdat ik geen tijd meer heb.
3 Dec. 1782.

Hoe lang het geleden is dat ik het bovenstaande geschreven heb weet ik niet, maar het was op den zelfden ogtend dat ik uw brief kreeg - - -
Wat zegt ge nu van de Letteroeffeningen. twee werken te gelijk gerecenseert!²⁾ het spijt mij, dat ik 'er de advertentien naar uitgesteld heb, want ik kan tog nu niet zetten Zie L.O. wat zal men 'er aan zien? dat het minnedigtjes zijn. Ja, nu, minnedigtjes en dat Fillis een eerbaar meisje is - 't is niet interessant - ik zal maar alleen zetten: Gezangen mijner Jeugd zijn te bekomen. en daar mee uit. - het wordt tog sober verkogt - ik haal er de verhuispartij niet uit -

Vaarwel vriend geloof dat ik steeds ben
T.T.P. de Hengst.

Nu de jonge Zeeuwse dichter bij het lezend publiek een goede naam gaat krijgen, wil ook de Amsterdamse Boekverkoper Anton Mens Jansz., zwager van Pieter den Hengst, wel iets van hem uitgeven. Eind November dringt Mens in een brief daarop aan, en wijst hem, misschien in verband met een voorafgegaan gesprek, op het 8^ste deel der Poëtische Mengelstoffen (keurbundel van ‘Kunstliefde spaart geen Vlijt’) en Le Francq van Berkhey's Zeetriumf der Bataafsche Vrijheid (verheerliking van Doggersbank), naar het schijnt, om een schriftelike kritiek uit te lokken. ‘In het begin van December’ antwoordt Bellamy:³⁾

1) Teergeliefde is een spotnaam der Patriotten voor de Stadhouder. De zinspeling is mij niet duidelik. Misschien betreft ze een bezoek van B. kort te voren in Amsterdam.

2) Alg. Vad. Lett. (1782) blz. 604 zijn de Gez. m.J. tegelijk aangekondigd met de 3 stukjes Vad. Gez. In het Register staat als prijs der Gez. m.J. f 1-0-0.

3) hs. Z.G.

[p. 273]

N^o 1 Ik ben nog redelijk wel. N^o 2 ik studeer juist niet te veel. N^o 3 bijgevolg nog geen weleerwaardig Heer. N^o 4 van Fillis krijg ik zoo op het oogenblik een brief; zij is nog wel, maar zoo wat verkouwd.

dat 8^ste deel! Ja! hier zal ik, zoo dra als ik eens wat meerder tijd heb eens nader over schrijven; ik heb nog geen plan!! uw verzoek wilde ik gaarne voldoen, indien ik kon - doch ik vrees! evenwel verzeg ik het niet.
Ja, dat Zeetriumfje! dat is een stuk om booze geesten te verdrijven! hij zal nog wel hebben!¹⁾ - - - - -

Verheugd kan Fransje begin Desember naar Utrecht melden, dat ook zij inderdaad zal ‘geschilderd’ worden; de schilder noemt zij echter niet²⁾. Zondag 8 Desember antwoordt Bellamy, en vermeldt met ingenomenheid een ‘physiognomisch’ oordeel over zijn ‘kop’³⁾.

- - Ik heb uwen brief gelezen, en met blijdschap gezien dat gij zult geschilderd worden. Het moet goed zijn of ik zal den schilder op de lenden komen. - - - Morgen of overmorgen krijg ik mijn kop t'huis. Hij is gephysiognomiseerd. zoo ik het u vertel moet ik mij zelven eenige Complimenten maken. Maar wat zwarigheid ik vertel het maar aan u.

De Schilder.	Mijnheer! wat zegt ge van dezen kop?
De Heer.	Een bataafsche kop, op mijn eer! nog een oude bataafsche kop! - schoongeschilderd, waaragtig!
D.S.	wat zoudt gij uit dit aangezigt lezen, mijnheer?
D.H.	veel! ik zou het een gantschen dag moeten beschouwen eer ik alles kon zeggen. dat kan ik zeggen, zo deze man thans Admiraal was, hij zou zich reeds van ongeduld voor den kop geschoten hebben. - stoutheid, onderneemzugt, vastheid, trouw zijn duidelijk op zijn gelaat. Dog er is eene wonderlijke mengeling van vastheid en fierheid op zijn aangezigt. wanneer men het voor de eerste maal ziet, heeft het, alteveel zelfs, van het forssche, dog bij eene nadere beschouwing, is er even zoo veel zagtheid in. - weet ge wat ik geloof? - Ik geloof, dat deze man, met al zijn stoutheid, vastheid & - zeer geschikt is om een slaaf der vrouwen te worden. Hij moet beminnen

1) Zie blz. 151 en zijn vroeger oordeel over Le Francq van B. blz. 17.

2) Volgens Kopie Sonsb. blz. 271 heet de schilder Perkois, nl. Jacobus Perkois, ambtenaar bij de O.I. Comp. te Middelburg, die uit lief hebberij tekende en schilderde. Immerzeel i.n.; Nagtglas dl. 2 blz. 365.

3) Kopie Sonsb. blz. 324. Gedenkzuil blz. 176 wijst op een minder gunstig oordeel over B.'s ‘godsdienstig karakter’ van een ‘gelaatkundige’ naar een Silhouet, mogelik het ‘expressieve’ van blz. 233.

[p. 274]

	- dat is zijn karakter. - Hij heeft iets in zijn gezigt dat hem aan de meeste vrouwen moet doen behagen. - Holla! wat zegt gij hier van, Fransje? gelooft gij dat ook? nu ga ik mijn best doen, om overal waar ik kom, vrouwen en meisjes te behagen! hier in Utregt zal ik 'er een stuk of 20 zien te krijgen - In Amsteldam, als ik daar kom, dertig. En zoo met de andere steden, naar rato. Hebt gij hier iets tegen, meisje?
D.S.	Voor zoo veel ik weet, is het toch een heer van een goed gedrag.
D.H.	dat geloof ik wel. - Hij denkt te fier om zich tot buitensporigheden te verlagen: doch ik verzet er mijn koets en paarden onder, dat hij een meisje heeft!
D.S.	kunt gij niets meer zien, mijnheer?
D.H.	of hij het is weet ik niet - dog hij heeft den aanleg om een dichter te zijn. - wie is hij?
D.S.	Zeelandus.
D.H.	wat zegt gij? is dat Zeelandus? (nu volgt een zamenspraak over Zeelandus, die wij over zullen slaan.)

Gij moet mij niet veragten mijn dierbaare, omdat ik zoo veel van mij zelven gesproken heb. het blijft toch onder ons. De Schilder heeft mij alles, en dus nog meer opgegeeven.
Zeg aan den Schilder, dat ik een Ode tot zijn lof zal maken zo hij u juist treft. - - verzoek aan Boone dat hij mijn laarzen overzend, ik wilde nu en dan hier wel eens te paard rijden. Gisteren heb ik ook gereden, dog het was op schaatsen - de mooiste grap, die ik ooit gezien heb, - wij vielen met ons vijven gelijk in het ijs; en wij zouden al lagchende verdronken zijn, want het maakte een aartige vertoning.

Terzelfder tijd vraagt hij aan Johan de Vey ‘Suykerbakker’ op de Nieuwendijk te Vlissingen, in wiens gastvrije woning hij Junie 1781 Fransje zo herhaaldelik in 't geheim heeft ontmoet, of ook het schilderen van haar portret in zijn huis mag geschieden¹⁾.

Waardste vriend!

Vier woordjes slegts! ik kan er juist ook wel vijf schrijven! hoe vaart Gij? - - mijn pen deugd niet! - - zoo! nu is ze iets beter!

1) hs. C.N.J. de Vey Mestdagh te Vlissingen. Zie blz. 77.

[p. 275]

hoe vaart uw vrouwtje - - uw kind? - - ik ben ook nog al vrij wel.
Hebt gij mijn geest nog niet gezien, in uw agterkamer, daar in dat hoektje daar bij die kast? - - 't kan niet anders wezen, of gij moet mij gezien hebben! Ja Jongen! in die kamer heb ik al eenige zalige stonden - - in weêrwil van alle duivelen - - met mijn lief meisje, doorgebragt! 'k gaf waaragtig! aanstonds twee van mijn beste folianten zoo ik heden zoo een uurtje hebben mogt! meisjes kan ik hier genoeg krijgen: het schreeuwt tot den Hemel! - - er zijn hier meisjes - - meisjes van rang zelfs - - schoone meisjes - - maar! Gij begrijpt mij? het gaat mij door de ziel, wanneer ik een lief meisje zie, wier zugt om te behagen, haar het slagtoffer eener losbandige drift heeft doen worden! - -¹⁾
maar genoeg hier van! Ik wenschte dat ik Fillis eens zag!
mijn ziel trekt dagelijks zulke wonderlijke gezigten - - en kan het wel anders zijn? Geloof mij! de geleerdheid ziet er heel anders uit als Fillis!
Mijn meisje zal zich laaten schilderen. Gij zult wel toelaaten, dat, voor een enkle keer, deze historie aan uw huis gebeure! niet waar? nu! eerlang schrijf ik u eens een' heel grooten brief. - - zult Gij mij ook eerst wat schrijven? vaarwel! blijf bestendig de vriend van
uwen Bellami.
Den 8 December.

Voor de Dulcesvergadering van Donderdagavond 5 Desember heeft onze dichter ijverig gewerkt aan een ‘Ode’, die ‘een model’ moet wezen, ‘uitmuntend in beelden, gang en orden, in juistheid, zwier en val, en uitgezogte maat’ - een Ode Aan mijne Ziel. In een luimig vers aan Ds. Broes, dat hij voor ‘de afzending’ aan diens neef Mr. Jan Hinlópen laat lezen²⁾, ontspant hij zijn ernst en schertst over eigen werk, schertst ook over zijn maar heel flauwe studiezin - de dorre ‘geleerdheid’, die hij heeft te slikken, ziet er inderdaad ‘heel anders uit als Fillis’, en - hij ‘kreeg van Vrouw Natuur (immers maar) een kleine logica’!

Het lust mij thans, mijn vriend - gij moet mij niet belagchen!

dit kwe(t)st, zoo als ge weet, onze eigenliefde ligt -

het lust mij thans mijn Nymph een briefjen af te pragchen,

1) Over grote losbandigheid van meisjes, zie Hartog, Spect. Geschr. (1^ste druk) blz. 74; Leven C. en D.J.v. Lennep, dl. I blz. 185. Zie ook 2 verzen van Bellamy: Aan Pulcheria (Gedenkz. blz. 312) en Aan Julia (Nagelaten Gedichten in den Herdruk Gez. m.J. 1790. blz. 162).

2) Tekst naar hs. Z.G. Gedenkzuil blz. 85 en 204.

[p. 276]

 

in rijmend, zuiverklaar, helklinkend heldendicht!

 

'k ben redelijk gezond - gij zult niet erger wezen,

 

dit wenscht mijn gansche ziel! maar - eer ik dit vergeet -

 

dat gij mijn' laatsten brief niet punctueel kondt lezen,

 

dat baart mij, bij Jupijn! een allergrievendst leed!

 

'k geloof, dat duister woord beteekende: mijn zaaken¹⁾.

 

nu weet gij reeds genoeg! -

 

dat rijmen valt mij zwaar!

 

ik heb, voor Dulces, straks een ode moeten maken,

 

en die is, bij mijn keel! nog op geen vierde klaar!

 

ze is aan mijn ziel gerigt: en dat is gansch geen gekken!

 

ik vraag haar heel distinct, naar welk een landstreek zij,

 

wanneer ze uit mij verhuist, zal denken heên te trekken?

 

wanneer zij 't allereerst haar intrek nam in mij? -

 

of zij, in vroeger tijd, een hond of aap bewoonde,

 

of Ezel, leeuw of Beer, of boom, of bloem, of plant?

 

dan of ze in Tasso was, toen hem de Dichtkunst kroonde?

 

of in...maar 't is genoeg! - die vraag is vrij pedant!

 

wat zeg ik?...vrij pedant? 't kon immers mooglijk wezen?

 

de beste wijn verschaald bij 't overschenken ligt!

 

ik kan in mijne ziel geen zweem naar Tasso lezen,

 

en echter, 'k maak somtijds wel eens een kreupel dicht!

 

voorts vraag ik aan mijn ziel, in welken mijner leden

 

zij hare woonplaats heeft? in oogen, neus of maag?

 

dan, of zij soms verhuist van boven naar beneden?

 

en, zoo 'k mij niet bedrieg, is dit de zwaarste vraag!

 

 

 

maar - van mijn ziel genoeg! - dit moet een ode worden,

 

die een model zal zijn, zoolang de waereld staat!

 

zij zal uitmuntend zijn, in beelden, gang en orden,

 

in juistheid, zwier en val, en uitgezogte maat!

 

 

 

Nu nog een woord of twee van huisselijke zaaken!

 

‘hoe staat het met 't hebreeuwsch?’ dat is zoo wat! zoo wat!

 

Ik kan reeds, voor de vuist, alleen, een Aleph maken,

 

en 'k heb het raar figuur van Gimel schier gevat.

 

dit geeft me een weinig hoop. - nu Ja! dat zal wel lukken! -

 

Ik kreeg van vrouw Natuur een kleine logica;

 

maar 'k vrees, geen van de beste of allernieuwste drukken:

 

ik lees van blad tot blad, doch vind geen Barbara,

 

Celarent, Darii of Facio²⁾ of...'k heb vergeten

 

hoe de and're namen zijn! dit maakt mij wat bevreesd!

1) Zie blz. 265.

2) Een bepaalde volgorde uit een Latijns leerboek over Logica? Hartog, Spect. Gesch. (1^ste dr.) blz. 127 spreekt van ‘iets ontleden naar den regel van Barbara en Celarent.’

[p. 277]

 

Maar! heeft Sint Judas dan der duivlen naam geweten?

 

en echter is de man hun grootste vriend geweest!

 

Doch, schoon 't der dood geviel mij morgen te doen sterven,

 

in weêrwil van den nijd en 't lasterend gemor!

 

'k zou toch, op mijne zerk, dit roemend schrift verwerven:

 

Hic. Jacet. Bellami. Erasmo. Doctior.

 

dit 's immers eer genoeg? wat kan ik meer verlangen?

 

men zoekt de glorie wel, maar juist geleerdheid niet!

 

me dunkt ik zie alreeds, hoe, met betraande wangen,

 

de vreemdeling mijn graf, vol stille ontroering, ziet!

 

wie weet, of niet mijn zerk het puik der Jongelingen

 

in ijverzugt ontvlamt - doet volgen op mijn spoor!

 

Dan zal 't een spreekwoord zijn: ‘wilt gij naar glorie dingen;

 

volgt grooten Bellami naar 't blinkend eerekoor!’

 

 

 

Nu heb ik reeds genoeg mijn eigen lof gezongen!

 

maar 't was verrukking, die mijn veder heeft bestuurd!

 

Ik heb geen' adem meer in de uitgeputte longen!

 

en waarlijk! 't heeft, voor u, ook reeds te lang geduurd!

 

dus, non plus ultra!

 

'k zal geen regeltje meer schrijven,

 

dan dit, waarin ik zeg, dat ik uw vriend zal blijven!

 

Bellami.

 

in het begin van December.

 

 

 

'k verzoek, zoo 't wezen kan, dat gij mijn moeder groet,

 

indien gij bij geval haar huis passeeren moet!

Even ‘weinig’ als in dorre wetenschap heeft hij ‘lust’ in de aanstaande predikantenwaardigheid¹⁾. ‘Als ik predikant ben, zal ik het ver brengen’, schertst hij begin Oktober²⁾ - geestiger nog in een brief (5 Desember) aan Jan van der Woordt³⁾: ‘ik heb veel veranderingen gezien, doch nimmer eene die gemaklijker en ongemaklijker is, dan het veranderen van een mensch in een Domine’. En deze scherts verbergt grievend leed.

Waardste vriend!

mijn kop is niet in order! hij gaat zwanger van een ode aan mijnen geest! de vrugt is op ver na nog niet voldragen - en de geboorte, vreeze ik! zal zeer moeilijk zijn! ik moet hier in het genootschap lezen, en ik heb niets - maar deze moet een mijner beste kinderen zijn! Zoo het maar niet gaat, zoo als het in de Natuur zelfs wel eens gaat:

1) Zie blz. 227.

2) Zie blz. 238.

3) hs. Z.G.

[p. 278]

bij voorbeeld: ik heb wel menschen gezien, die een bult hadden en evenwel goede beenen - enz. enz. dit is een teeken dat de Natuur het zoo kwalijk niet gemeend hadt, maar dat er een ongelukje over de zamenstellinge gekomen was.
ik heb eenige goede gedagten, maar - de uitvoering!....Ja! dat zal zoo wat zijn!
hoort gij niets over de gezangen mijner Jeugd spreken? weet gij niet of ze in Vlissingen gelezen worden? - 'er zijn thans Dichtkundige verhandelingen van van Alphen¹⁾ in de waereld - hebt ge ze gezien? het is mij zeer aangenaam dat mijn Gezangen u bevallen! hoe smaakt u, in N^o 3, dat stuk aan de Vrijheid?²⁾ leest men ze in Vlissingen nog al? mijn plan is om 8 of 9 n^o te geven en dan zal de drukker een net tytelplaatje laaten snijen - dat zal immers fraai zijn? hier overal worden ze sterk gelezen.
Ik wenschte wel eens een pijp bij u te rooken - - maar wat wensch ik? onmogelijke dingen te wenschen is immers gekheid?
Ergo: ik ben Gek.
hier uit kunt ge zien, dat ik op het Academie ben - gij moet mij wel verstaan! niet om dat ik gek ben - maar om dat ik dit uit het voorgaande besluiten kan. 't is uit de logica!!

kijk nu eens aan de andere zijde!

o Bellami!!

Dán! Gij begrijpt mij! De gansche herschepping van een gewoon menschelijk schepsel in een weleerwaardig Heer is: zoo als het onderste van de voorige bladzijde en het bovenste van deze aanwijzen. Ik heb nu, op dit zelfde oogenblik, 25 Jaaren 23 dagen 12 uuren en 13 minuten deze waereld met mijn tegenwoordigheid vereerd - veele wisselvalligheden gezien en ondervonden - - nu komt Saertje van den Abeele³⁾ en haar turfhok in mijn verbeelding - ik heb, zeg ik, in dien tijd veele wisselvalligheden ondervonden! -

1) Digtkundige verhandelingen van Mr. H. van Alphen (Utregt, G.T. van Paddenburg. Schoonhoven-van den Brink 1782).

2) Zie blz. 253.

3) Grootmoeder Hoefnagel? Zie blz. 2.

[p. 279]

Vergun mij hier een kleine uitwijding; ik ben ze aan de gedagtenis van mijn grootmoeder verpligt.
Dierbaare grootmoeder! de dood zat reeds met zijn linkerbil op de sponde uwer bedstede, toen men mij half verdronken te huis bragt - op dit gezigt tilde de dood schielijk het andere been op - sprong op het bedde en wrong u de keel toe. - dit verdroegt gij geduldig, om mij voor de wrekende hand mijner moeder te beveiligen....dierbare grootmoeder! mijn oog weigert mij thans een traan, doch deze inktvlek ● zij u heilig! om tot de zaak te komen: ik heb veel wisselvalligheden en veranderingen gezien [het woord veranderingen moet hier in alle zijne beteekenissen genomen worden] ik heb veel veranderingen gezien, doch nimmer eene die gemaklijker en ongemaklijker is, dan het veranderen van een mensch in een Domine. en wel om deze tien redenen:
vooreerst: - maar 't zal te laat worden en ik heb niet veel tijd: bij een volgende gelegenheid zal ik er u eenige van opgeven.

wij hebben op deze bladzijde van een doode gesproken.
hebt gij de Zeetriumf van Berkhey gezien? een fraai stukje! sommigen twijffelen - anderen stellen weer vast, dat hij gek is - ik zou mij nedrig bij het laatste gevoelen voegen.
eerlang zal er een stukje van een mijner goede vrienden uitkomen, dat moet ge lezen, - er zal een vaers van mij voorstaan¹⁾.
nn stap ik 'er af! de Hemel geve u en uw gezin bestendige gezondheid! en den vaderlande hope! Die is thans genoeg.
dit is de wensch van uwen
Bellami.
Groet Broes! ik heb nu geen' tijd om hem te schrijven.
Zult gij de inliggende brieven wel eens bezorgen?
die aan Kuipers is van Proff. Tijdeman²⁾.

Mijn ziel, mijn edelst deel, zoo naauw aan 't stof verbonden,

En echter immer vrij!

Wie zijt gij? kunt gij 't stip van uwe wording weeten?

Kent gij uw eigen kragt?

1) Het Zinnespel ‘De gefnuikte Heerschzugt’. Zie blz. 260.

2) Ds. Kuipers. Aant. 58. In Utrecht had Kuipers als Student het Kollege in Natuurrecht van Prof. Meinard Tydeman gevolgd, en daar Nic. Corn. Lambrechtsen uit Vlissingen leren kennen (Mnemosyne, dl. 4, blz. 251).

[p. 280]

 

Gelijk een adelaar, op onvermoeide vleugels,

 

Door onzen dampkring vliegt;

 

Zoo vliegt gij menigwerf, op vleugels der verbeelding,

 

Door 't ruim der schepping heên!

 

 

 

Gij ziet, met ééne blik, een duizendtal van zonnen!

 

Wie meet uw grootheid dan?

 

Straks boeit verrukking u, aan twee bekoorlijke oogen -

 

Waar is uw grootheid dan?

 

 

 

Als, in den arm des slaaps, 't vermoeide ligchaam sluimert,

 

Rust gij dan ook, mijn ziel?

 

Of vormt gij dan een reeks, van spelende gedagten,

 

Ondanks uw eigen wil?

 

 

 

Gelijk 't geheugen vaak, het denkbeeld dier gedagten,

 

Bij 't vormen zelfs, verliest;

 

Hebt gij dus ook, mijn ziel, den juisten stond vergeten,

 

Waarin Gods hand u schiep?

 

 

 

Uit eeuwigheid gevormd, gevoeld gij uw bestemming!

 

En, trotsch op dit gevoel,

 

Slaat ge, over 't stortend puin, van al het ondermaansche,

 

Een' blik in de eeuwigheid!

 

 

 

Een zaligend geluk is 't doel van uw begeeren;

 

Maar menigwerf, te dwaas,

 

Betooverd, door den schijn, van dartelende schimmen,

 

Miskend ge uw waar geluk!

 

 

 

Gelijk een vlugtig schip, ondanks zijn roer en zeilen,

 

Wanneer de stuurman slaapt,

 

Een speeltuig is des winds; zoo sling'ren u uw driften,

 

Wanneer uw rede slaapt!

 

 

 

Maar, wen ge uw' pligt volbrengt, dan is uw gansche wezen,

 

Gelijk een adem Gods,

 

Die, op den groenen kruin, der hooggetopte boomen,

 

De blaadjes zagt beweegt!

 

 

 

Dan doet ge, in 't drijvend oog, de dankbre traanen blinken!

 

Dan is 't of 't logge vleesch,

 

De onmeetbre vatbaarheid, uw's wezens, kan gevoelen,

 

Voor 't onbegrensd geluk!

 

 

 

Mijn ziel, u zelf zoo vreemd, gij zult u beter kennen,

 

In 't rijk der eeuwigheid!

 

Dit zij u hier genoeg, dat gij, in uw bestemming,

 

Uw' grooten schepper voelt!

[p. 281]

Bellamy's geschilderd portret is af, 't kan verzonden, maar Fransje meldt, helaas! dat zij niet weet, hoe het thuis, voor Moeder, te verbergen. Droevig heet het nu Zondag 15 Desember:¹⁾

- - - Mijn afbeeldsel? - - - Arme Bellamy! uw beminde heeft in haar gantsche huis geen enkel plaatsje van 1½ voet, om uw afbeelding in 't geheim te bewaren; zelfs niet in een lade van haar kabinet! - - - gij vraagt hoe veel ik geven moet? De schilder neemt doorgaans 7 of 8 ducaten, dog ik ben een kennis van hem, zegt hij, hierom maar 5.²⁾ - - - Er zijn 2 werken van mij in de Letteroeffeningen beoordeeld³⁾.

De Kerstvakantie nadert en Kleyn heeft zijn vriend uitgenodigd in de Hooge Zwaluwe te komen⁴⁾.

Ja Kleyn! - (heet het Dinsdag 17 Des.)⁵⁾ - ik zou gaarne bij u komen, doch ik zie tegen de reis zoo wat op, behalven dat er thans een Vlissinger in Amsteldam is, die mij zal komen bezoeken⁶⁾ - en dit kan ik niet nalaaten! - Hoezee! Hoezee! zoo op het oogenblik komt 'er iemand op mijn kamer, die mij zegt dat de post van den N.R. het met onkosten en al gewonnen heeft!⁷⁾ daar kan een borrel op staan!
proost Kleyn!
Klok, klok, klok - - - - -
Hoezee! vivat de post!
Jongen ik ben bij men z.l.g..h..d zoo blij, als Nebucadnezar, toen zijn majesteit voor de eerste maal weer warm brood kon eeten. nog een borrel!
proost. (ik kan geen zwik zeggen want door dat ik maar alleen ben, zou ik zelf zwak moeten zeggen. vivat de post! vivant puellulae!⁸⁾
nog twee woorden! in de paasvacantie zou ik liever bij u komen, doch dit heeft nog tijd - eerlang schrijf ik u een grooten brief - dag Kleyn! Ik zal mijn naam niet schrijven - gij moogt het raden!
proost!

Veel liever nog dan naar de Zwaluwe zou Bellamy met de Kerstvakantie naar Vlissingen zijn gegaan!

1) Kopie Sonsb. blz. 326.

2) I gouden dukaat = ± f 5.25.

3) Zie blz. 272.

4) Zie blz. 248.

5) hs. Arch. Vliss.

6) Lambrecht v.d. Woordt, zie blz. 271.

7) De ‘Post van den Nederrijn’ wordt 25 Okt. gerechtelik verboden. (zie blz. 239). 12 Des. begint het pleidooi, dat de ‘Post’ 17 Des. wint (Sautyn Kluit, Bijdr. Vad. Gesch. en Oudh. N.R. dl. 10 blz. 329).

8) Drinkgewoonte en drinkleuze, waarvan ik geen nadere biezonderheden heb kunnen vinden.

[p. 282]

- - Ik ben thans hier alleen (schrijft hij Zaterdag 21 Des. aan Fransje¹⁾ alle mijne vrienden zijn uit de stad met de vacantie. Het heeft weinig gescheeld, of gij zoudt mij ook te Vlissingen gezien hebben. Gij moet volstrekt gaan, riep mijn hart. Gij zoudt het wel kunnen doen, zeide mijn verstand. Het is mij wel, sprak mijn wil. maar hoe zit het met uw beurs, vroeg de voorzigtigheid, en als het weêr gaat vriezen? twee slegte artikels, zeide mijn verstand. Ik ben gewoon te lijden, riep mijn hart. Ik zal mij dan nu ook maar onderwerpen, andwoordde mijn wil²⁾. Ik kan - ik mag - ik zal niet naar Vlissingen gaan. - - - - -

Inmiddels verschijnt een 4^de Stukje der Vad. Gez. met 3 verzen:

1.	De Helden.
2.	Aan Washington.
3.	Concordia et Libertate - 14 Nov. 1781 - (blz. 122).

De Helden verheerlikt de geestelike moed van strijders als Pieter 't Hoen, Schrijver van de ‘Post’, en Joan Derck van der Capellen van de Poll, ‘de vreugd der Patriotten’, die, trots laster en dwang, vrijheid en recht verdedigen en vesten, helden, zoveel edeler dan ‘gekroonde stervelingen, die menschenbloed als water(achten), en (door) dwangzugt en moordlust (hun) roem stigten’.

Van u, gekroonde stervelingen,

Die menschenbloed als water acht,

De wetten der Natuur verkragt,⁺

O neen! van u wil ik niet zingen!

't Gezellig menschdom schrikt en gruuwt,⁺

Daar gij, om uwen roem te stigten,

De dwangzugt aan den moordlust huuwt,⁺

En stelt uw dwaze drift tot pligten,

Wier eisch Gods wettige orde breekt,

De Vrijheid door het harte steekt!

Wilt lagchend koningrijken deelen,⁺

Ziet Vorsten bukken voor uw' troon:

Laat, om een' ingebeelden hoon,

De wraakzugt uwe dwaasheid streelen;

Rukt met een onverwinlijk heir

Van uw gepreste slaven heenen:

1) Kopie Sonsb. blz. 327.

2) Een dergelijke redetwist in Yoriks Sentimentele Reis, zie Aant. 41.

+ natuur

+ gruwt,

+ huwt,

+ deelen;

[p. 283]

 

Doet, voor uw blikrend moordgeweer,⁺

 

Uw' hulpeloozen nabuur weenen:

 

Vernielt hem - baadt u in zijn bloed,

 

En noemt die dolheid heldenmoed! -

 

 

 

Ik zal uw snoode gruweldaaden

 

Toch niet verheffen in mijn lied!

 

Om uwe schedels passen niet

 

Der waare helden lauwerblaaden!

 

De vleïerij, de ziel van 't hof,

 

Verheffe u - moge uw glorie zingen:

 

Ik zing den nooitvoldongen lof

 

Dier onvermoeide stervelingen,

 

Wier hart, door 't vuur der Vrijheid blaakt,

 

Wier vuist voor hare regten waakt!

 

 

 

U, helden, voegt een zegeteeken,

 

Een eerzuil, die den wissen val

 

Des vluggen tijds verduuren zal! -

 

Wanneer deze ondermaandsche streeken

 

Gereinigd worden door het vuur,⁺

 

Om haar in nieuw gewaad te kleeden,

 

Dan houde uw gloriezuil haar duur,⁺

 

En sta tot in alle eeuwigheden! -

 

De gansche hemel daalt beneên,

 

En juicht dan bij uw eertropheen!

 

 

 

Het roerzel uwer heldendaaden

 

Is liefde tot het Vaderland!

 

Gij poogt uw onbevlekte hand

 

Niet in onschuldig bloed te baden!

 

Maar hij, die Neêrlands Vrijheid hoont,

 

Die hare regten durft bestrijden,

 

Wordt door uw fierheid niet verschoond!

 

Dan dooft uw hart het medelijden!

 

Dan bluscht gij 't vuur van uwen moed

 

Alleen in 's vijands rookend bloed!

 

 

 

En kan uw mond het pleit beslegten,

 

Dan spreekt gij, door haar vuur bezield,

 

Daar wreevle Trotsheid voor u knielt,

 

En kuscht der Vrijheids gulden regten!

 

Wil binnenlandsche slavernij¹⁾

 

Een landgenoot in boeïen knellen,

+ Ziet,

+ worden,

+ haar'

1) Capellens strijd voor afschaffing der Drostendiensten in Overijsel.

[p. 284]

 

Dan vliegt gij straks der onschuld bij,

 

En drukt het voetspoor van Capellen,

 

Wiens lof, tot 's aardrijks jongsten stond,

 

Zal galmen uit des landmans mond!

 

 

 

Gij past niet op der Vorsten wenken!

 

Geen dolk geslepen door geweld,

 

Geen glans van hartverleidend geld,⁺

 

Niets kan uw fiere trouwheid krenken!

 

Het enkeld denkbeeld van verraad

 

Doet straks uw edel bloed bevriezen,

 

Uw wijs en mannelijk gelaat

 

Zijn verw en vastigheid verliezen!

 

Dan voelt gij, in uw groot gemoed,

 

Iets, dat uw ziel bezwijken doet!

 

 

 

Des nagts, wanneer de stervelingen

 

Gekoesterd worden door de rust,

 

Wen zagte stilte 't aardrijk kuscht,⁺

 

En 't maanlicht waakt aan 's hemels kringen,⁺

 

Dan zit gij, daar geen slaap u wekt,⁺

 

Doortinteld van een stil genoegen,

 

Dat uw verflaauwde geesten wekt,

 

Voor 't heil des vaderlands te zwoegen,⁺

 

Tot, voor het blozend morgenlicht,

 

Het scheemren uwer lampe zwigt!

 

 

 

Gij spuwt 's lands wettige overheden

 

Geen adderspog in 't aangezigt!

 

Doch, faalt de zwakheid¹⁾ in haar' pligt,

 

Dan poogt gij hare wankle schreden

 

Te sterken door uw' heldenmoed.

 

Laat vrij den slaafschen laster spotten⁺

 

Met uw' ontvlamden ijvergloed:

 

Gij zijt de vreugd der patriotten!

 

Dit dendbeeld, dat uw' naam vereert,

 

Is 't schild, dat al den laster weert!

 

 

 

Leeft helden! blijft voor Neêrland leven!

 

Sta nimmer van uw pooging af!

 

Uw fierheid daal met u in 't graf!

 

Maar neen! die moet ons nooit begeven!⁺

 

Wanneer uw stof in 't aardrijk rust,

 

Dan blijve uw geest in Neêrland waaren!

+ geld;

+ Als

+ kringen;

+ trekt,

+ zwoegen;

1) Zinspeling op 's Stadhouders ‘zwakheid’?

+ spotten,

+ dit (drukfout)

[p. 285]

 

Die moet, wen 't oorlog ons ontrust,⁺

 

In 't hart van Neêrlands helden vaaren!

 

Die blijv' zoolang de waareld staat,⁺

 

De ziel van Neêrlands volk en Raad!

30 November is Amerika door Engeland onafhankelik verklaard. In verheven lyriese versvorm (rijmloos) huldigt Zelandus de ‘menschlievende held’, wiens ‘gloriezuil’ is de ‘Vrijheid van America (en) 't geluk (zijns) volks, op regt en moed gebouwd’.

Dit kleine lied, versierd met uwen naam,

Zal met uw' naam ook eeuwig zijn!

Het jongst geslagt, dat van uw grootheid roemt,

Zal spreken van mijn lied!²⁾

De Aêloudheid schreef, met een ontstelde hand⁺

't Gewoel der Caesars in arduin:

Het menschdom schrikt, wanneer 't den overmoed

Van Alexander leest!

De stervling zugt, bij 't lezen van hun' naam;

Hij gilt: helaas! 'k ben ook een mensch! -

Doch roept, verrukt, daar hij uw grootheid ziet,

Triumf! 'k ben ook een mensch!

Geen gloriezuil is uwer grootheid waard:

De Vrijheid van America,

't Geluk uw's volks, op regt en moed gebouwd,

Dit is uw gloriezuil!

Uw fiere voet vertrapt het britsche juk. -⁺

Maar zorg, dat nu geen vreemde hand

Het vrije volk, in slaafsche ketens klink'!⁺

Soms vleit de Dwinglandij!

Menschlievend held! hoeveel gevoelt uw ziel!

Wen gij 't gevoel der dankbaarheid,⁺

Op 't aangezigt van 't vrijgevogten volk,

In traanen vloeïen ziet!

+ als

+ blijv', waareld (drukfout?)

2) A. Vereul in zijn Lofrede op J.B. (Redenvoeringen 1790) blz. 125 vgg. noemt Washington ‘een Man, wiens roem aan 't heelal behoort, en voor wien men in ieder land een standbeeld moest oprichten’. In Zelandus' vers hoort Vereul ‘de taal der ware grootheid - men zal Bellamy met Washington vereren, gelijk men eenen beeldhouwer vereert met de goden, die door hem uitgebeeld zijn’. Ook Ds. Broes vindt de ‘Ode aan Washington bij uitstek schoon’ (Brief 22 Jan. 1783).

+ hand,

+ juk; -

+ ketens,

+ Als

[p. 286]

 

Mijn Vaderland, dat uwe daaden eert,

 

Denkt, zugtend, aan zijn' ouden roem! -

 

De Vrijheid gaf den moed van Nederland

 

In 't hart van Washington!

 

 

 

Wanneer de tijd in 't eeuwig Niet verzinkt,

 

En, met den tijd, de dood verzinkt,

 

Daar 't graf de stem der roepende Almagt hoort,

 

En zijn bewooners geeft:

 

 

 

Dan klopt het hart van elk Americaan,

 

Zoo dra 't op nieuw zich zelf gevoelt,

 

Een' slag voor God, - en 't klopt den tweeden slag,

 

Voor 't heil van Washington!

Het door van Cuylenburg geschilderde portret van Zelandus maakt in Utrecht opgang. Op Kerstdag heet het in een brief aan Fransje:¹⁾

- - - Ik zou u thans de juiste grootte van mijne afbeelding geven, doch ik heb het niet, een mijner Professors heeft het laaten haalen, en ik heb de eer gehad om gisteren in een groot gezelschap van heeren en dames vertoond te zijn. Toen de meid van de Professor het over de straat droeg, riepen de Jongens: kijk! daar hebje Mijnheer Salamandus - Zij wilden zeker zeggen Zeelandus.
Morgen gaat er een pakje met n^o 4 der vad. gez. naar Vlissingen op reis. Zeg aan Bone, dat hij mijn laarsen schielijk zend.

Zondag 29 Desember - wegens ongesteldheid moet hij alweer zijn ‘kamer houden’²⁾ - schrijft Bellamy aan Jan van der Woordt:³⁾

Ik kan het mij volstrekt niet begrijpen, zeide ik tegen mijn kat, hoe het komt, dat ik geen brieven uit Zeeland krijg! De kat keek mij eens aan - kneep haar oogen toe - maakte een negatieve beweging met haar ooren, waaruit ik besloot, dat zij het zoo weinig begreep als ik. van van der Woordt niet! - van Broes niet! - van Boone den Apotheker niet! ik begrijp het waaragtig niet! - maar mogelijk zeide ik, het gesprek tot mij zelven wendende, en een weinig zagter sprekende, maar mogelijk zijn die goede vrienden bevreesd, om aan mij te schrijven, om dat ik - - - - - - -
en om dat zij - - - - - - - - -
dus - - - - - - -
Dat geloof ik niet! zeide ik, mijn stem verheffende. Dat geloof ik niet!

1) Kopie Sonsb. blz. 327.

2) Kopie Sonsb. blz. 368.

3) hs. Z.G.

[p. 287]

want ik schrijf juist altijd geen gekheid - en zoo het al eens gebeurt, dat ik gekheden schrijf, doe ik het om mijne verstandige brieven in een helderer licht te plaatsen. en dan durf ik - zeide ik heel zagtjes - en dan durf ik nog wel zeggen, dat de gekheid, die ik schrijf nog al zoo extra gek niet is! - hm! hm! dit was een woordje van mijne eigenliefde - juist niet van mijne eigenliefde als eigenliefde - Maar - van mijne eigenliefde beledigd zijnde. nu weet gij, dat een beledigde eigenliefde en een beledigde vrouw twee dingen zijn, die in aart en werkingen elkander volkomen gelijk zijn. - het zij dan een waare - het zij dan een ingebeelde belediging. - Q.E.D.
Het zoo even gezegde zal min of meer klaar worden uit de historie van de Gravinne van G^xxx - ‘wat is dat van de Gravinne van G^xxx?’

een oogenblik geduld, mijn Heer!

pook het vuur een weinig op - smijt 'er wat versche koolen bij - veeg nu, eer de Juffrouw komt, alles kort onder het ijzer - zoo! luister nu wel toe!
De Gravin van G^xxx was een schoon, beminlijk meisje, van omtrent twintig Jaaren, toen zij met den Graaf X..., een man van omtrent zestig Jaaren, een huwelijksverbintenis aanging. de Graaf was nooit gehuwd geweest; hij begreep dat het huwelijk een staat was, die met een rijp overleg en bedaarde zinnen moet aanvaard worden: in den ouderdom van twintig of dertig Jaaren mist een man dat verstand nog - zoo als de Graaf dikwijls zeide, 't welk vereischt word, om in het huwelijk gelukkig te zijn. in het huwelijk zelve is men verpligt het vleesch te kastijden en de driften te beteugelen - dus was hij in dien, waarin het verstand, tot deze verrigtingen, reeds een aanvang genomen had. -
Doch de begrippen - zoo als duidelijk te begrijpen is - de begrippen der Gravinne, omtrent de kastijdingen des vleesch, waren van een' geheel anderen aart, dan die van den Graaf.
't welk van dat gevolg was, dat reeds op den tweeden dag, na het voltrekken van het huwelijk - op het aangezigt der Gravinne van G^xxx zich eene zekere ontevredenheid tekende: die - onder verbetering - een gewrocht - of om beter te spreken, een gevolg was van eene beledigde eigenliefde¹⁾.
Beschouw alle menschen, mijn Heer! van den WelEerwaardigen orthodoxus af tot den eenvouwigsten Boer ingesloten - en dus ook omgekeerd: en gij zult duidelijk zien, dat er niets ligter de eigenliefde kwetsen kan dan een tegenstelling of verwerping van zekere gekoes-

1) Een dergelijk verhaal in de ‘Zedelijke Verhalen’...naar d'Arnaud, Mercier e.a. (dl. 4 n^o 2 die B. kende. Zie Aant. 23.

[p. 288]

terde gevoelens, nooit was mijn grootvader in een misselijker luim, dan wanneer ik staande hield, dat onze aardbol om zijn eigen as draait - en de rede van zijne ontevredenheid was: zijn gevoelen' van het tegendeel. 't is of ik het hem nog hoor zeggen! Jongen! zeide hij dan, met een soort van verontwaardiging, Jongen! gij praat van dingen, daar gij niets van weet! een man van mijn Jaaren en belezenheid diende iets beter te weten dan gij - geloof ik! maar zoo gaat het! men wil wijzer zijn dan de ouden! - -
Natuurlijker wijze wierd mijn eigenliefde, door deze aanspraak, niet beledigd, omdat in het verwijt zelve een soort van triumf lag opgewonden: welteverstaan een triomf voor mijne eigenliefde!
Maar geheel anders was het met de Gravinne van G^xxx! bij haar was het niet alleen een belediging der eigenliefde, veroorzaakt door strijdigheid van gevoelens: - een zekere te leurgestelde verwagting - want
De eenstemmigheid van gevoelens en neigingen is de ziel van het huwelijk.
Hipl. in A.D.G.¹⁾
een zekere te leurgestelde verwagting, paarde zich met de beledigde eigenliefde - dit verwekte misnoegen baarde haat - de haat teelde wraakzugt - en de wraakzugt maakte een plan, om het leerstuk van de kastijdinge des vleesch - Theoretice en practice - staande te houden - ten koste van het systema van den Graaf. toen ging het met de Gravinne van G^xxx, en met den Graaf X....zoo als het doorgaans gaat onder strijdende gezintheden: zoodra als men aan wederzijden het middel gevonden heeft, om overeenkomstig zijne begrippen te denken en te doen - dan, zeg ik, zwijgt de eigenliefde al schielijk stil, en - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - volkomen. - - - - - - - - - - -
Gij begrijpt duidelijk mijn Heer! dat ik de Historie van de Gravinne van G^xxx enkel heb aangevoerd, om aan te toonen, hoe veel overeenkomst 'er is tusschen een beledigde eigenliefde en tusschen een beledigde vrouw.
mijn eigenliefde wist ik niet beter te bevredigen - dan met het schrijven van de historie der Gravinne van G^xxx en van den Graaf X....
het gevolg is duidelijk:
Hoe mijne vrienden denken of doen mogen, ik zal toch het vermaak hebben, hun - nu en dan, met mijne gekheden, lastig te vallen!

het zuivere gedeelte van deze bladzijde zal ik, met eenige verstandige

1) ?

[p. 289]

aanmerkingen aanvullen - doch eerst moet ik mijn pen eens versnijden!
Utrecht den (in 't hs. enige krullen)
Ja! nu is zij beter!
Kunt gij uit mijn brief niet klaar zien, mijn Heer, dat ik niet al te wel ben? - niet? het is evenwel zoo! ik heb pijn in 't hoofd - een halve dikke wang - een weinig de koorts - ik ga niet uit - &c &c. Zoo ik gezond ware, zou ik morgen naar Amsteldam gegaan zijn, maar nu is het mij onmogelijk. voor eenige dagen heb ik een brief naar d(en) H(engst) geschreven, waarin ik naar uw zoon gevraagd heb - hoe hij vaart - wanneer hij mij een visite zal geven - en zoo al! doch ik heb nog geen antwoord. - Hoe zit het? zou Kuipers het beroep aannemen?¹⁾ groet Broes, en vraag wanneer hij mij schrijven zal? en zult gij mij ook ten eersten schrijven? ten eersten toch! ik zit hier - om met onze schoonmaakster te spreken, of ik Job vermoord had - en de Hemel weet, dat ik er geen hand of vinger aangehad heb!
Hebt gij N^o. 4 van mijn gezangen reeds? hoe bevallen ze u?

nu! geen woord meer! als dat ik uw waare vriend ben
Bellami
den 29 decemb.

dezen brief zult gij den 2 Januari 1783 ontvangen, dus wensch ik u - alle bedenkelijke zegeningen - persoon - boe boe boe en Famillie boe boe boe - geobligeerd! geobligeerd!

1) Ds. Kuipers bedankt voor het beroep naar Arnhem (Mnemosyne, dl. 4 blz. 257).

1) Tekst volgens Vad. Gez. 5^de St. n^o 1. De Post heeft enige willekeurige veranderingen in spelling en leestekens. Rechts de varianten van de Herdruk 1785. Zie overigens Aant. 42, hoe Zelandus dwaalde, evenals zijn opgewonden tijdgenoten, en geen flauw besef had van de werkelike verhoudingen.

1) Tekst volgens Kopie Sonsb. blz. 17. Rechts volgen de varianten van het hs., die Sonsb. opgeeft, en veranderingen(?) der Gedenkz. (G.) blz. 305.

3) Gez. m.J., als inwijdingsvers kursief gedrukt. De volledige Inhoudsopgave der Gez. m.J. met het motto uit Higt volgt in de Bijlagen onder ‘Titels en Vertalingen’. Ernst Willem Higt (1723-1762), Rektor te Alkmaar. (N. Ned. Biogr. Wdb. I. 1114).

1) Tekst, gedagtekend 1782, volgens Proeven I (Voorjaar 1784). Zie van Alphens oordeel over dit vers: Brief aan de Poët. Spect. Febr. 1785.

1) Rechts de varianten. (Herdruk 1785).

1) Aant., volgens, Sonsb. in het hs.

2) Nagelaten Gedichten (Herdruk Gez. m.J. 1790) blz. 159.

4) Tekst volgens Vad. Gez. 7^de St. n^o 2. Rechts de varianten hs. Z.G. (a) en Herdruk 1785 (b).

1) Dagtekening volgens hs. Z.G. Tekst volgens Vad. Gez. 2^de St. n^o 3. Rechts de varianten hs. Z.G. (a) en Herdruk (1785) (b). In Swildens' Bardietjes (Amst. 1779) blz. 54 staat in navolging van dit vers van Klopstock: ‘Vaderlandsch Lied van de Patriotsche Juffer’.

1) ‘waar hij zonder het te bespeuren zijn eigen beeld maalde’. (Lofrede op J.B. door A. Vereul, 1790, blz. 122). Tekst volgens Vad. Gez. 2^de St. n^o 4. Rechts varianten Herdruk (1785).

1) Tekst volgens Vad. Gez. 2^de St. n^o 1. Onveranderd in de Herdruk (1785). Zeer geprezen door Busken Huet in ‘Bellamy en zijn kring’, blz. 37.

4) Rechts de varianten Herdruk (1785).

5) Tekst volgens Vad. Gez. Rechts de Varianten Herdruk (1785).

2) Tekst volgens Vad. Gez. 3^de St. n^o 3. Rechts de varianten Herdruk (1785).

1) Tekst volgens hs. Z.G. (5 str.). In de ‘Post’ staat er een 2 regelig versje boven: ‘op de afbeelding van den Baron Capellen tot de Pol’.

2) Tekst volgens Vad. Gez. 5^de st. n^o 2. Rechts de varianten Herdruk (1785).

3) Tekst volgens Vad. Gez. 5^de St. n^o 4. Rechts de varianten Herdruk (1785). Er is ook 'n hs. Z.G. met enkele weinig zeggende veranderingen in spelling en leestekens.

3) Gedagt. 1782, is dit vers in 1785 opgenomen in de Gezangen. Het ‘plan’ der Ode is in hs. over. Tekst volgens Gezangen.

3) Rechts de varianten Herdruk (1785).

1) Rechts de varianten Herdruk (1785).