Leven en werken van Jacobus Bellamy (1757-1786) (2 delen)

2. Bij bakker Kleeuwens.
1770-1779.

...mijn hart was reeds vatbaar voor tedere aandoeningen, maar tevens begon ook de zorg des levens mijne zoete oogenblikken te vergallen.
± 1780.

Op de lagere school leert Bellamy lezen en schrijven, wat rekenen op de avondschool, die hij wel eens moedwillig verzuimt. Twaalf jaar oud wordt hij van school genomen. Hij moet zijn eigen kost leren verdienen, en zal nu ‘onder opzicht van bakker C. Kleeuwens’⁽⁸⁾ op de Bierkaay, bakker worden. ‘Door anderen meer dan door zig zelven’ bij deze beroepskeus geleid, voelt hij zich al heel gauw misplaatst in de enge kring, ‘die zijn geest als kluistert’. Na de gelukkige, vrije jeugd begint nu zijn eerste strijd. De jongen wil zelf zo graag anders! Bij groeiende weerzin in het dageliks werk blijft zijn vurige wens: op ‘slagveld’ of ‘oorlogskiel’ strijden voor het Vaderland. Maar Moeders bede weerhoudt hem, tot het hem eens, bij een gunstige gelegenheid, te machtig wordt, en zij eindelik node toestemt. Het is Zaterdag en Maandag zal hij zich melden bij Mr. Evert Clyver, Commissaris van de Monstering. Maar Zondagmiddag hoort hij preken over het 5^de gebod, en zijn starre wil is gebroken: hij gaat niet naar zee, en zal werken voor zijn Moeder. Wil hij ‘fijnschilder’ worden, dan weigert Moeder ‘met een voor-

[p. 4]

oordeel dat de meeste schilders zich aan de debauche overgeven’, ‘fijnschilder’, zoals zijn jonge vriend Gabriel Manne,⁽⁸⁾ de enige onder zijn makkers die hem begrijpt, als hij de dingen rondom zich met andere ogen ziet dan zij, als zijn ‘verbeelding de ledige velden vult met strijdende legers, de zee met vloten’, of, ‘als in aangename droefgeestigheid’ zijn ziel tot ‘traanen’ bewogen, ‘van gedagten overstelpt schijnt’. Want deze bakkersknecht, die ‘al vroeg iets vreemds voelt’ als hij in een helder oog ‘de kracht der ziel’ leest, is niet als zijn dagelikse omgeving: in zijn tere jonkheid gaat wat ontluiken. De enge levenskring benauwt hem; verwijten, bitse aanmerkingen verlammen ‘iedere beweging van den geest’, dwingen tot ‘stil zijn’, en jaren later nog zucht hij:

Zag ik somts een weinig klaarheid,

Straaltjes van een blijder licht,

IJlings dekte een donkre naarheid

Dit vervrolijkend gezigt...

‘Straaltjes van een blijder licht’ zijn hem de ogenblikken, overgeschoten van, maar ook wel eens ontstolen aan zijn bezigheden, om te voldoen aan een ‘onverzadelijke lees- en weetlust’, of....om ‘vaarzen te maken’. Verdiept in een ‘vaars op Achilles’ laat de bakkersknecht een hem toevertrouwde ‘oven met pepernooten’ verdrogen en verbranden; in de winkel luistert hij maar half naar wat de klanten vragen, en antwoordt nors, als ze ongeduldig worden - reden te over dus tot ‘verwijtingen en bitse aanmerkingen’ voor baas Kleeuwens, die toch zijn knecht genegen blijft.