Lees je wijs! Hoe bevorderen we leesplezier bij kinderen?

Creatieve verwerkingsvormen bij Surinaamse kinder- en jeugdliteratuur

[p. 130]

Birbal en de barbier en andere verhalen

Gevorderde Lezers

Voor iedereen die van slimmeriken uit Surinaamse culturen houdt

Schrijver: Effendi N. Ketwaru
Titel: Birbal en de barbier en andere verhalen (1991)
Birbal en de bedelaars en andere verhalen (1992)
Illustraties: Effendi N. Ketwaru
Uitgegeven: Meghaboeken Paramaribo

Birbal, de ‘koniman’ uit India. In de orale vertelstof van de verschillende culturen op de wereld vallen veel overeenkomsten op. Dat is logisch, want altijd en overal maken mensen verhalen om wezenlijke dingen in hun bestaan te verbeelden. Goed en kwaad bijvoorbeeld, straffen en belonen, vriendschap en vijandschap, zijn in talloze verhalen vervat.

[p. 131]

De slimmerik die weet te overleven in barre tijden of tegenover machtige heersers of vijanden, is ook een populaire figuur in de orale wereldliteratuur. Reynaert de Vos bijvoorbeeld, een Europese slimmerik uit de verre middeleeuwen. Hij was de machtige koning Nobel, de Leeuw, dikwijls te slim af. Vaak zijn deze figuren dieren die menselijke eigenschappen hebben. De verteller kan dan niet opgepakt worden wegens vrijpostigheden tegenover de machtige heerser. Het gaat immers ‘maar’ over dieren!

Bij ons is Anansi de bekendste ‘koniman’, de slimme spin. Hij is met de slaven uit Afrika meegekomen naar het Caraïbisch Gebied en in Suriname voelt hij zich opperbest thuis. Aanvankelijk verbeeldt hij de slaaf die zijn meester te slim af is. Zo kunnen we de anansitori, ‘Anansi berijdt Tigri’ interpreteren, waarin Anansi terechtkomt op de rug van Tigri die hij met een zweepje bewerkt. In Tigri zien we dan natuurlijk de ‘masra’. De moderne Anansi, bijvoorbeeld in de verhalen van Ismene Krishnadath, bindt voor zichzelf en zijn gezin met zijn streken de strijd aan tegen het pinaren en weet zelfs te ontkomen aan de verschrikkingen van de Binnenlandse Oorlog. Anansi is zo populair dat hij een nationaal symbool is geworden. Hij staat boven de verschillende Surinaamse culturen.

Er zijn natuurlijk ook menselijke slimmeriken. De Indiase Birbal is er een, een raadgever van de beroemde koning Akbar de Grote die in India heerste van 1560 tot 1605.

Hij was een hardwerkende vorst, van wie bekend was dat hij maar drie uur slaap per nacht nodig had. Birbal was zijn adviseur, bekend en geliefd om zijn wijsheid.

Dat maakte natuurlijk dat er ook veel mensen aan en rondom het hof van de koning jaloers waren. Er ontstonden verzonnen verhalen waarin Birbal echt niet de liefste was en de koning een ijdele djaffer. We kennen het maar al te goed: mofo koranti. Orale vertellingen dus, die in India heel populair waren.

Onze schrijver voor de jeugd, Effendi N. Ketwaru raakte gefascineerd door de figuren Akbar en Birbal en liet zijn fantasie erop los. Het resultaat is twee verhalenbundeltjes voor oudere kinderen (ook leuk voor volwassenen), waarin hij op zijn eigen manier de slimmigheden van Birbal aan het hof van koning Akbar beschrijft.

[p. 132]

Hieronder volgt een verhaal uit de bundel ‘Birbal en de bedelaars...’, gevolgd door een werkvorm die gedaan kan worden met een vijfde of zesde klas, of eerste mulo.

Achtergrondinformatie over het verhaal ‘De Mahábhárata van koning Akbar’

Iedere cultuur heeft zijn eigen boeken die van onschatbare waarde zijn. Zo hebben de christenen hun Bijbel, de moslims de Koran en de hindoes hun uit de orale overlevering voortgekomen epen, Rámáyana en Mahábhárata.

Het laatste epos zou met 100.000 coupletten het langste gedicht ter wereld zijn. Het heeft een lange ontstaansgeschiedenis, van de vierde eeuw voor Christus tot de vierde eeuw na Christus. Het gaat over de machtsstrijd tussen twee verwante geslachten en er zitten heel wat sagen, mythen, legenden en fabels in uit de orale cultuur.

De Mahábhárata van koning Akbar

Op zekere dag vertelde een dichter enkele verhalen uit de Mahábhárata. Iedereen kende het verhaal van de Pandavas en de Kauravas. Maar eenieder wilde het verhaal telkens weer horen.

Toen de dichter het verhaal beëindigd had, zei één van de hovelingen: ‘Uwe Hoogheid, waarom laat u iemand niet een Mahábhárata over uw leven schrijven? U heeft zoveel heldendaden verricht en avonturen meegemaakt. Het zal vast een prachtig boek worden!’

‘Dat is waar’, zei koning Akbar. ‘Maar wie kan zo'n prachtig boek schrijven?’

‘Er is maar één persoon die zo'n boek kan schrijven’, zei een hoveling die Birbal haatte, ‘en die persoon is Birbal!’

De hoveling wist dat Birbal nooit zo'n boek zou kunnen schrijven en dat de koning dan erg boos zou worden.

‘Natuurlijk!’ zei koning Akbar, ‘Birbal moet een Mahábhárata over mijn heldendaden schrijven!’

Toen koning Akbar de opdracht aan Birbal gaf, zag Birbal het onmogelijke ervan direct in. Toch moest hij aan het bevel van de koning voldoen, niemand weigerde een bevel van de koning.

‘Trek het land in en praat met de mensen. Ondervraag ze over mijn avonturen en heldendaden. Je zal veel tijd en veel geld nodig hebben. Hier heb je honderdduizend gulden. Dit moet voldoende zijn voor drie maanden’, zei koning Akbar.

Birbal trok het land in. Hij reisde naar alle hoeken en streken. En overal waar hij kwam, liet hij wegen aanleggen, kanalen graven en bruggen bouwen.

Toen de drie maanden verstreken waren, keerde Birbal terug naar de hoofdstad. Hij had een groot, zwaar boek bij zich. Er stond geen woord in geschreven.

‘Ik ben klaar voor het laatste hoofdstuk, Uwe Hoogheid’, zei Birbal aan de koning. ‘Ik moet nog één verhaal schrijven.

[p. 133]

Maar ik moet eerst de toestemming van de koningin hebben.’ ‘Dat is goed. Maar je moet wel voortmaken! Ik ben erg benieuwd naar mijn Mahábhárata’, zei koning Akbar.

Birbal ging naar de koningin en zei: ‘De koning heeft me bevolen een Mahábhárata over zijn leven te schrijven. Zoals u weet werd de koningin uit de Mahábhárata gevangen genomen door haar vijanden.

U bent de heldin in mijn boek. Daarom is het noodzakelijk dat u hetzelfde overkomt als de koningin uit de Mahábhárata.’ ‘Ben ik écht de heldin in de nieuwe Mahábhárata?’ vroeg de koningin. ‘En wat moet mij dan nog méér overkomen?’ ‘Dat uw vijanden u bespotten en vernederen. Heb ik uw toestemming?’ vroeg Birbal.

‘Nóóit! Als je zulke verhalen over mij schrijft, laat ik je meteen onthoofden. Verbrand dat boek meteen!’ gilde de koningin.

Birbal verbrandde het boek. Daarna liep hij naar koning Akbar en vertelde hem wat er gebeurd was. ‘Als u wilt, kan ik het boek opnieuw schrijven, Uwe Hoogheid’, zei Birbal. ‘Nee, het zou te veel tijd en geld kosten’, zei de koning treurig.

Werkvorm met: ‘De Mahábhárata van koning Akbar’

Wat?

De kinderen in de klas lezen het verhaal voor zichzelf, waarna een discussie volgt over de slimmigheid van Birbal.

Waarom?

De kinderen tot nadenken brengen om zelf in de voetsporen van Birbal te treden.

Hoe?

Lezen is het beste. Mocht het onmogelijk zijn zoveel kopieën te maken, dan kan het ook voorgelezen worden, maar dan moeten er wel een paar exemplaren zijn om te raadplegen bij de opdrachten. Bij het teruglezen is het goed als ze zich ook afvragen wat Birbal met het vele geld doet en waarom hij dat doet. Ze moeten zelf ontdekken dat Birbal een geraffineerd plan in zijn hoofd heeft om aan de straf van de koning te ontkomen. Extra interessant zou het zijn als de leerlingen hierna dit verhaal gaan vergelijken met een anansiverhaal. Wat zijn overeenkomsten en wat verschillen in de slimmigheid van beiden?

Nog een extra opdracht:

kinderen die hun fantasie willen gebruiken en graag schrijven, kunnen thuis zelf een Birbalverhaal bedenken en opschrijven. In de klas kunnen die voorgelezen worden, waarna weer discussie volgt hoe slim Birbal is.