Lees je wijs! Hoe bevorderen we leesplezier bij kinderen?

Creatieve verwerkingsvormen bij Surinaamse kinder- en jeugdliteratuur

[p. 96]

Het levenswater van Ana Bolindo-Kondre

Gevorderde Lezers

Voor oudere lezers, vijfde en zesde klas en begin mulo

Schrijver: Ané Doorson
Titel: Het levenswater van Ana Bolindo-Kondre (1978)
Illustraties: Rudy Chang
Uitgegeven: Bolivar Editions in samenwerking met het ‘Jeugdlektuurproject ven het Cultureel Centrum Nickerie’

De balatableeders in West-Suriname vertelden elkaar 's avonds in het bos mooie en spannende verhalen. ‘Het levenswater van Ana Bolindo-Kondre’ is er een van. Het is een van de mooiste Surinaamse verhalen met tal van bekende sprookjesmotieven. De zoektocht van drie zonen naar het levenswater dat de zieke ogen van hun vader kan genezen, is de hoofdlijn van het verhaal. Twee zoons pakken de uitdagingen onderweg niet goed op en worden gedood. De derde en jongste gaat doordacht en liefdevol te werk en komt er doorheen. Niet alleen weet hij het levenswater van Ana Bolindo-Kondre te bemachtigen, maar ook bereikt hij dat zijn broers weer tot leven worden gewekt. Een happy end dus!

[p. 97]

Het verhaal leent zich uitstekend om er een mooi toneelstuk van te maken, met verschillende bedrijven. Dat heeft het heilpedagogisch instituut Matoekoe gedaan voor hun 1 -juli-viering in 2005.

De pupillen daar hebben een verstandelijke beperking, maar ze kunnen van alles: de een speelt toneel, de ander trommelt, weer een ander maakt decors en zo hebben ze het stuk samen voorbereid. De voorstelling werd gespeeld door de pupillen en hun begeleiders. Ze hielpen elkaar om het zo goed mogelijk te doen.

De tekst van de bewerking staat hieronder. Die kunt u gebruiken voor een voorstelling bij u op school of in de buurt of om er in de klas mee te werken.

Het levenswater van Ana Bolindo-Kondre
A libiwatra fu Ana Bolindo-Kondre

Een oud overgeleverd volksverhaal, waarschijnlijk door balatableeders. Gedramatiseerd door de pupillen en hun begeleiders van het heilpedagogisch instituut Matoekoe voor kinderen en jongeren met een verstandelijke beperking voor de 1-juli-voorstelling van 2005. De toneelbewerking van de tekst van Ané Doorson is van medewerkers van Matoekoe.

Deel I

(De verteller is een oude opa met een pijp. Hij zit lekker op een stoel te vertellen. Om hem heen een paar kinderen die luisteren en die de liedjes met hem meezingen.)

Verteller: Iya, mi man, a tori sa waka. Het was in een tijd, lang geleden, dat de dieren nog konden praten. Er was een gezin, vader, een hardwerkende landbouwer, moeder en drie jongens. De oudste heette Yakopu, de tweede Yusu en de jongste Indri. Ze hadden een gezellig leven en ze aten van hun eigen erf. Maar op een dag gebeurde er iets vreselijks.

Moeder: Vandaag eten we bredebon met waran fisi. Pa, ga je een bredebon voor me plukken?

(Spel: Pa loopt naar de boom en slaat een vrucht met zijn houwer uit de boom. De vrucht is overrijp en barst en pa krijgt het gevaarlijke sap in zijn ogen. Het brandt vreselijk en hij houdt het bijna niet uit van de pijn.)

[p. 98]

Vader: Water, water, haal water, snel, snel!

(Spel: De jongens rennen om water te halen en moeder komt met een doek. Ze maakt zijn ogen nat en probeert ze schoon te krijgen. Maar ze krijgt het kleverige sap er niet af. Je ziet hoe vader nog steeds kreunt van de brandende pijn.)

Verteller: De pijn bleef maar duren, dagen lang. En vader kon niet meer zien, hij was blind. Ook toen de pijn over was, bleef hij blind. Er heerste nu verdriet in het gezin. Wat ze ook probeerden, vader bleef blind. Misschien had iemand wisi voor hem gezet?

De jongens besloten vader naar een lukuman te brengen, een serieuze lukuman, van wie ze gehoord hadden en moeder vond het goed.

(Spel: Ze lopen, lopen en houden vader voorzichtig vast, tot bij de lukuman aan wie ze alles vertellen.)

Lukuman: (Hij doet z'n dingens, kijkt goed in de ogen van pa en zegt:) Yu abi wan gadosiki, merki fu a bredebon ben fasi en. Soso libiwatra kan meki yu ai gesontu. Go na Ana Bolindo-Kondre fu teki a libiwatra. Den dropu fu a watra meki yu ppa ai gesontu.

Yakopu: Ana Bolindo-Kondre (driemaal zegt hij het, hij moet de naam onthouden).

Yusu: Pe a presi dati? Waar is dat?

Pe wi mu waka?

Lukuman: Yu lobi fu yu ppa, sa sori yu a pasi. Gwe, gwe, now! (En hij wijst met zijn stok en roept nog een paar spreuken.)

(Spel: Ze lopen met hun vader weer naar huis en Yakopu vertelt aan zijn moeder wat de lukuman gezegd heeft.)

Yakopu: Ma, we zijn geweest naar de lukuman en hij zegt dat we naar Ana Bolindo-Kondre moeten gaan.

Vader: Het levenswater, libiwatra, van Ana Bolindo zal mijn ogen weer gezond maken. Ik heb nooit gehoord fu a kondre dati, Ana Bolindo-Kondre? Nôiti.

Moeder: A - na - Bo - lin - do - Kon - dre (heel langzaam), iya, mi sabi, dat' na k'faarlek kondre, yu no kan go dape, mi boi, yu nôiti kan go. Dingens gebeuren daar, mensen hebben me verteld. Nee, nee, ga niet!

Vader: San dati? San ede? Waarom niet? Mi mu tan wan breniman, moet ik dan altijd blind blijven, mi eri libi? A no kan!

Yakopu: Vader, moeder, ik zal gaan. Ik ben de oudste. Ik ga. Moeder, maak een paar dokun voor me om onderweg te eten.

(Spel: Moeder huilt, vader omhelst haar. Hij troost haar en wijst op Yakopu)

Vader: Laat hem gaan. A mu go na Ana Bolindo-Kondre.

[p. 99]

(Hier zingt de hele groep een liedje, dat steeds weer terugkomt als een van de jongens vertrekt, liefst met begeleiding van getrommel of andere muziek. Bijvoorbeeld op de wijs van ‘Zeg Roodkapje waar ga je henen...’)

Zeg Yakopu waar ga je henen
Zo alleen, zo alleen
Ik ga naar Ana Bolindo-Kondre
Daar ga ik heen

Ik ga het levenswater halen
Voor mijn pa, voor mijn pa
Ik ga naar Ana Bolindo-Kondre
Voor mijn pa.

Deel II
De reis van Yakopu

(De verteller vertelt en we zien Yakopu met zijn paard.)

Verteller: Yakopu had gehoord dat Ana Bolindo-Kondre heel ver weg was, dagenlang rijden. Daarom gaf hij zijn paard flink de sporen. Hij vloog langs de kostgrondjes en stak kreekjes over. Heuvel op heuvel af.

Na een paar uur werd hij moe en zag een enorme bolletrieboom, waaronder hij en zijn paard konden uitrusten. Hij ging zitten tegen de stam van de boom. Zijn paard ging een beetje grazen. Yakopu nam een dokun uit de bundel die moeder hem had meegegeven (spel: we zien Yakopu dat doen) en ineens...

Yakopu: Hé, daar komt een krabdagu. Waar komt die vandaan?

Krabdagu: (Hij buigt.) Dag mijn koning.

Yakopu: Hou je mond, lelijke krabdagu, waarom noem je mij koning? Ha, ha, je zou mijn vader eens moeten zien en de plaats waar we wonen. Koning... laat me niet lachen.

Krabdagu: Mijn koning, geef me wat te eten, alstublieft.

Yakopu: (boos) Jij stinkende krabdagu, ga weg en vlug ook.

(Krabdagu weg met de staart tussen de poten en Yakopu eet zijn dokun en drinkt zijn water; hij laat ook zijn paard drinken en dan gaan ze weer.)

[p. 100]

Verteller: En ze reden en reden, de hele verdere dag en ook de nacht, en de volgende ochtend zag Yakopu weer een bolletrie. Hij was doodmoe en ook zijn trouwe paard had rust en voedsel nodig. Yakopu stapte van zijn paard en wie stond daar weer?

Krabdagu: Mijn koning, geef me te eten. Ik heb honger!

Yakopu: Verdwijn, stinkende krabdagu, waarom zou ik je te eten moeten geven?

(De krabdagu verdwijnt weer met zijn staart tussen de poten.)

Verteller: Toen Yakopu en zijn paard goed uitgerust waren en hun buikje vol hadden, gingen ze weer verder. Ze reden de hele dag en ook een deel van de nacht. 's Morgens bij de opkomende zon, zag Yakopu iets schitteren in de verte. Toen hij dichterbij kwam, zag hij dat het een soort paleis was, met torens en grote poorten en alles schitterde in de zon.

En hij hoorde klokken luiden (geluid!!!), wat klonk dat mooi. En achter de ramen zaten prachtige vrouwen die hem wenkten en zongen (we horen verleidelijk vrouwengezang). Zou hij Ana Bolindo-Kondre bereikt hebben?

(Spel: Yakopu bindt zijn paard en gaat naar binnen. Binnen ziet hij alleen maar vrouwen, een aantal meisjes kunnen dat spelen, fel opgemaakt en ordinair gekleed, echte heksige types. Ze zijn heel vriendelijk, groeten hem en wassen zijn voeten.

Ze geven hem lekker eten.)

Vrouw: We doen altijd een spelletje kaart na het eten. Doe je mee? We spelen om geld.

(Spel: Ze spelen en spelen en Yakopu verliest iedere ronde en betaalt dan van zijn karige centjes.)

Yakopu: Nu heb ik geen geld meer. Laten we ophouden.

De vrouwen klappen in hun handen van plezier en roepen in koor:

Bobo, bobo je geld is op
Nu spelen we om je paard zijn kop
Zet hem op, zet hem op

(Weer spelen ze en Yakopu verliest weer. De vrouwen krijgen zijn paard.)

Vrouwen:

Bobo, bobo
Nu om ons leven
Wie verliest
moet zijn leven
geven

Yakopu: (schreeuwt) Ik ben geen bobo. Ik zal jullie wat leren. Let maar op. Deze keer ga ik winnen.

(En hij gooit met een klap een kaart op tafel.)

Vrouw: Drie rondes dan. Vooruit.

Jij gaat eraan, of wij.

[p. 101]

(Ze spelen weer en Yakopu verliest alles. Je ziet hem somberder worden. Na de laatste ronde storten de vrouwen zich onder gegil op hem en doden hem... treurig getrommel.)

Verteller: En de vrouwen begroeven hem, daar waar ook andere kaartspelers begraven lagen. Yakopu in het negende graf. Thuis wachtten zijn ouders en zijn twee broers vol spanning op zijn thuiskomst.

(Spel: Terug naar het huisje van de familie. Ze zitten daar treurig bij elkaar - vader (blind!) en de twee jongens -, als moeder binnenkomt.)

Moeder: Ik heb een lelijke droom gehad. Ik heb Yakopu gezien in een nieuw huis. Weten jullie wat dat betekent?

Jongens: Nee.

Moeder: Het betekent dat hij dood is, dede, dood (ze fluistert).

Vader: Je moet die praatjes niet geloven. Hij komt heus wel weer terug.

(Moeder schudt treurig van nee.)

Verteller: Er verstreken weer dagen, de dagen werden weken en nog steeds was Yakopu niet thuis. Op een ochtend kwam Yusu bij zijn ouders.

Yusu: Ik houd het niet meer uit. Ik slaap niet meer. Ik voel dat ik moet gaan om mijn broer te zoeken. Moeder, maak wat eten voor me, ik ga. Ik denk niet alleen aan Yakopu, maar ook aan u, pa. Ik moet het levenswater vinden in Ana Bolindo-Kondre. Dit is geen leven voor u.

(Moeder maakt misbaar, houdt haar zoon vast, huilt en schreeuwt.)

Vader: Vrouw hou op, die jongen heeft gelijk. Hij moet gaan (hij troost zijn vrouw). Yusu is een flinke jongen. Hij zal voorzichtig zijn.

En we moeten toch weten wat er met onze oudste gebeurd is?

(Moeder staat zuchtend op en begint wat eten klaar te maken. Yusu haalt het tweede paard en zadelt het.)

(En we zingen weer het liedje:)

Zeg Yusu waar ga je henen... enzovoort

Verteller: En Yusu ging. En ook Yusu ontmoette de krabdagu die hem koning noemde. En ook Yusu gaf hem niets te eten. En ook Yusu was erg onvriendelijk tegen krabdagu. En ook Yusu kwam bij het paleis van de gokkende duivelse vrouwen. En ook Yusu speelde mee en verloor... zijn geld, zijn paard, zijn leven. En hij kreeg het tiende graf.

En thuis wachtten zijn ouders weer en Indri, de jongste. En precies hetzelfde gebeurde weer. Moeder kreeg een droom. Indri wilde gaan om zijn broers te redden en het levenswater voor zijn vader te zoeken. En na dagen van praten en huilen zei vader dat het goed was en dat hij hun laatste paard mee mocht nemen en hij kreeg dokun van zijn huilende moeder. En Indri ging op weg.

[p. 102]

Deel III
De reis van Indri

(We zingen:)

Zeg Indri waar ga je henen... enzovoort

(Spel: Indri rijdt en rijdt. En hij ziet een bolletrieboom. Hij gaat eronder zitten en laat zijn paard grazen. Dan komt krabdagu.)

Krabdagu: Dag mijn koning (hij buigt).

Indri: (verbaasd) Hé, krabdagu, gegroet. Ik zag je niet aankomen. Waarom noem je mij koning? Ik ben geen koning. Ik ben de zoon van een hardwerkende landbouwer, maar hij kan nu niet meer werken, want hij is blind geworden. Ik ben op weg naar Ana Bolindo-Kondre om het genezende levenswater voor mijn vader te zoeken.

Krabdagu: Je bent wel een koning, mi boi, want je bent een edelmoedig mens en dat noem ik een koning.

Indri: En ik zoek mijn twee broers. Zij waren ook vertrokken om naar Ana Bolindo-Kondre te gaan, maar ze zijn niet teruggekomen.

Krabdagu: Mijn koning, Ana Bolindo-Kondre is een moeilijke plaats. Ik zal je er over vertellen, maar heb je eerst wat te eten voor me. Angri kir' mi.

(Indri geeft hem een dokun en ze eten samen, hij laat hem ook drinken uit zijn kanki (lange aardewerkkruik met een oor) met water.

En ze nemen heel vriendelijk afscheid.)

Verteller: Indri reisde door en de volgende dag zag hij weer een bolletrieboom en nauwelijks was hij afgestegen of hij zag krabdagu weer staan.

Krabdagu: Dag mijn koning!

Indri: Dag krabdagu, wat wonderlijk dat ik je weer ontmoet. Heb je weer honger?

(Ze eten weer samen en Indri vraagt als Ana Bolindo-Kondre nog ver is.)

Krabdagu: Eigenlijk is het Ana Bolindo, uma fu libiwatra, uma d' e sribi seibi yari langa. En haar land heet Seibikondre. Ze is de dochter van een owru, owru feti kiriman. Nu slaapt ze en ze wordt goed bewaakt. Maar, hmmm, wat is die dokun lekker, wie heeft die gemaakt?

Indri: Mijn moeder (hij vecht tegen zijn tranen). Ze heeft zoveel verdriet om mijn broers...

Krabdagu: Luister goed, mi boi, Ana Bolindo slaapt zeven jaren, zeven maanden, zeven weken, zeven dagen. Ze slaapt nog steeds en ze wordt bewaakt door zeven tijgers, zeven aboma's en zeven soldaten.

Indri: Daar kan ik toch nooit langs om het levenswater te halen? (en hij geeft krabdagu een slok uit zijn kanki).

Krabdagu: Je bent een echte koning, ik ga je helpen. Luister goed. Onderweg ga je een paleis zien, heel groot en schitterend en de klokken luiden en vrouwen zullen je wenken

[p. 103]

om binnen te komen, maar ga niet, het wordt je dood, tron yu dede, hoor je me?

Indri: Nee ik zal niet gaan, en verder?

Krabdagu: Ja maar ze zijn heel verleidelijk, sexy, en ze zingen heel mooi, kom hier...

(en hij stopt watten in Indri's oren.)

(Indri gaat weer door op zijn paard en komt langs het paleis. Hij ziet de vrouwen wenken. Hij wil gaan maar doet het niet, gelukkig hoort hij het verleidelijke gezang niet. En hij rijdt door, tot hij weer bij een bolletrie komt. Daar is krabdagu weer.)

Indri: Krabdagu, mi de!

Krabdagu: Luister, man, nog één dag en dan ben je er (maar Indri hoort hem niet en maakt een gebaar, Krabdagu haalt dan de watten uit zijn oren). Nog één dag en dan ben je er. Ik ga je helpen. Hier heb je drie eieren (Indri neemt de eieren voorzichtig aan.) Het zijn stinkvogeleieren. Tingifowru, toch. Als je in gevaar verkeert, sla je er een kapot.

Verteller: Indri reed nog een dag en toen zag hij in de verte weer een paleis. Hij naderde heel voorzichtig en voelde in zijn zak naar de eieren. O, wat spannend, tot vlak bij het paleis gebeurde er niets en... toen hij bijna bij de poort was:

(Spel: Woeste tijgers verschijnen! Ze snuiven en grommen dreigend. Als ze vlak bij hem zijn, gooit hij een ei. En de tijgers vallen in slaap! En heel voorzichtig gaat hij verder de poort in en daar: sissende slangen, kronkelend en hij gooit zijn tweede ei en ze vallen in slaap, en hij loopt door tot hij in de verte een bed ziet met een slapende vrouw. Uit hoeken komen soldaten met dreigende speren. Hij gooit zijn laatste ei. Ze vallen in slaap. Sommigen beginnen meteen te snurken.

Dan loopt hij naar het bed met de slapende Ana Bolindo erop. Ze is prachtig. Boven het bed staat een fles met een opschrift erop: LIBIWATRA. Voorzichtig pakt Indri de fles en sluipt weg, langs de slapende soldaten, de slapende slangen en de slapende tijgers. Hij komt bij zijn paard, springt erop en rijdt weg in galop. Hij voelt even aan de fles die tegen zijn borst geklemd is.)

Verteller: (De kinderen om hem heen vragen: opa, is het verhaal nu uit?)

Nee mi pikin, Indri komt weer langs een bolletrieboom en daar staat krabdagu weer.

Indri: Grantangi, grantangi, mi mati, ik heb het levenswater, libiwatra voor mijn vader.

Krabdagu: Ja, maar we zijn nog niet klaar. Je broers zijn dood (Indri gilt).

Indri: Mi gado, dan was de droom van mijn moeder waar!

Krabdagu: Ja en je moet nog een moeilijke opdracht volbrengen, dan kan ik je helpen om je broers tot leven te wekken.

[p. 104]

Krabdagu: Ga naar het paleis van de duivelse vrouwen en kaart met ze. Je zult alles winnen. En als je al hun rijkdommen gewonnen hebt, moet je ze zeggen dat ze alles terug kunnen krijgen als je de graven van je broers, graf 9 en 10 kunt bezoeken. Op die graven moet je dan een paar druppels levenswater druppelen.

Verteller: Ja, en zo gebeurde het ook. Indri kaartte met de vrouwen en won al hun rijkdommen, zelfs het paleis. En hij ruilde alles tegen de twee graven. En druppelde het levenswater erop en zijn broers stonden op uit hun graven. (Dat laatste kunnen we eventueel laten spelen.) En ze rijden terug naar huis en bij een bolletrieboom zien ze krabdagu.

Krabdagu: Dag mijn koningen.

Indri: Dag krabdagu! (De anderen zeggen niks en lachen een beetje dom.)

Krabdagu: (wijst naar Yakopu en Yusu)

Waarom zijn jullie zo onbeleefd? Ik was het die je broertje geholpen heeft om jullie te redden. Hij is vriendelijk en menselijk (de jongens schamen zich en buigen hun hoofd).

Jullie hebben nu hopelijk geleerd dat je vriendelijk moet zijn tegen eenieder die je niet kent, ook al is het een stinkende krabdagu. Ik zou best een betoverde prins kunnen zijn. Het ga jullie goed verder!

Verteller: En wie van jullie kan opa nu vertellen wat er verder nog gebeurt?

De kinderen om hem heen zeggen wat stamelend: Ze gaan naar huis.

Verteller: En wat gebeurt er met vader?

Kind: Hij kan weer zien.

Verteller: Ja, Indri druppelt levenswater op zijn ogen en dan kan hij weer zien.

(Luid getrommel... en dan komen eerst vader en moeder en dan de drie zoons en ze omhelzen elkaar, en vader zegt: ‘Een applaus voor Indri!’ En dan komen alle andere spelers op en zingen we met z'n allen nog een keer:)

Zeg Yakopu waar ga je henen
Zo alleen, zo alleen
Ik ga naar Ana Bolindo-Kondre
Daar ga ik heen...

enzovoort

K'BA - EINDE - UIT