Lees je wijs! Hoe bevorderen we leesplezier bij kinderen?

Creatieve verwerkingsvormen bij Surinaamse kinder- en jeugdliteratuur

[p. 46]

‘Ik hou van juf; ze leest mooi voor.’

Voorlezen is iets heel anders dan vertellen. Wij hier in Suriname houden van ‘tori’, verhalen, vertellen. Het past in onze culturen. Als mama voor het slapen gaan vertelt, of opa op het balkon, of de juf/meester in de klas of de bibliotheek of zelfs op het schoolerf ‘ondro bon’, dan hangen de kinderen aan haar of zijn lippen en vooral de kleintjes zeuren na afloop om meer. Het leuke van vertellen is dat een goede verteller contact heeft met het publiek. Ze spelen op elkaar in.

Gerda Bijlhout leest voor in de klas

Voorlezen brengt een ander contact met zich mee door de aanwezigheid van de tekst.

Geschreven taal is anders dan gesproken taal. De verteller past zijn tekst en taal aan zijn publiek aan. De voorlezer heeft te maken met een vaste tekst. Een goede geschreven tekst werkt mee aan de verrijking van de taal van de kinderen. Door te luisteren en mee te leven met het verhaal pikken ze onbewust nieuwe woorden en zinsconstructies op. Als de taal hen aanspreekt, gaan ze ervan houden. Voorlezen is dus heel belangrijk voor kinderen van wie het Nederlands niet de moedertaal is. Kinderen die nog niet of net leren lezen, komen in contact met teksten die ze zelf nog niet kunnen lezen, maar waar ze wel van genieten. Goed voorlezen is een uitstekende vorm van boekpromotie, leesbevordering. Als je genoten hebt van gedeeltes uit een boek die goed voorgelezen werden, wil je het meestal helemaal lezen!

Maar een eentonige of onduidelijke voorlezer bederft de lust tot lezen!

[p. 47]

Naast vertellen en voorlezen is er nog een tussenweg: vertellend voorlezen. Vooral bij boeken met duidelijke prenten kun je de geschreven tekst loslaten voor eigen opmerkingen of commentaar van de kinderen. De boeken met verhalen over dieren van Paul Middellijn en tekenares Marjo Hofman lenen zich hier goed voor, en natuurlijk het beroemde ‘Bigi-bere, Bigi-ede en Fini-futu’ van Francis Vriendwijk.

Voorlezen doe je niet zomaar: je moet je altijd voorbereiden. Vooral als je nog een beginneling bent, kun je met potlood in het verhaal een indeling maken: waar is er een rust, waar leg je accenten, waar zijn gesproken stukken waarbij je je stem moet veranderen.

Welke boeken of verhalen zijn geschikt om voorgelezen te worden? Het belangrijkst is dat het verhaal beeldend geschreven is. De luisteraars zien als het ware voor zich wat er gebeurt. De taal van een goed verhaal is dus expressief, met klanknabootsingen, grapjes, uitroepen en dialogen. Spanning en humor zorgen ervoor dat de kinderen blijven luisteren. Maar leef je als voorlezer altijd in in het verhaal en de personages. Dat voorkomt een te overdreven voordracht, wat vaak op aanstellerij begint te lijken.

Vertellen en voorlezen betekenen momenten van rust in de dagelijkse drukte. De luisterende kinderen moeten dus ook een gemakkelijke houding kunnen aannemen.

Een boekenhoek met vertel- of voorleesmogelijkheid in de klas is ideaal. De kinderen kunnen een kussen van huis meebrengen om het zich nog gemakkelijker te maken en een vriendelijke aankleding doet ook heel wat.

Voor de voorlezer zijn de volgende richtlijnen belangrijk:
•	Articuleer duidelijk, spreek alle woorden goed uit, de kinderen moeten alles kunnen verstaan, ook het laatste stukje van een zin;
•	Lees niet in een dreun, waarbij de toon aan het eind van de zin steeds omhooggaat of bijvoorbeeld bijvoeglijke naamwoorden altijd een klemtoon krijgen. Klemtonen kunnen alleen als het vanuit het verhaal nodig is;
•	Wissel het volume af, dus luid en minder luid. Als je stiller spreekt, spitsen de kinderen hun oren. Maar het moet wel altijd verstaanbaar blijven;
•	Zorg voor een beheerst tempo, lees niet te snel, alleen als het nodig is om spanning te bereiken, kun je langzamer of sneller gaan lezen;

[p. 48]

•	Las af en toe pauzes in, zodat de kinderen even kunnen bewegen en je zelf weer op adem komt. Zorg er wel steeds voor dat de spanning niet verbroken wordt;
•	Werk niet alleen met je stem, maar ook met je longen, je ademhaling. Zoek een vertelritme dat past bij je ademhaling, en je kunt ook hijgen, zuchten, moe uitblazen enzovoort, als dat past in het verhaal;
•	Kleur je stem, aangepast aan de personages die spreken. Dat is niet makkelijk, je kunt het ook doen door een bepaald personage in een bepaalde snelheid te laten praten of op een bepaalde toonhoogte. Voor er een nieuw personage aan het woord komt, even rusten;
•	Houd steeds oogcontact met je publiek, spreek ze aan met je ogen, je hele gelaatsuitdrukking, druk met je houding en mimiek gevoelens uit, maar overdrijf nooit;
•	Houd rekening met het niveau van beheersing van het Nederlands bij het publiek. Dus als de kinderen de taal nog gebrekkig beheersen, langzamer lezen en soms de tekst vergemakkelijken.

Misschien is het een goed idee om op school met de collega's af en toe ‘voorlees- en vertelsessies’ te houden waarbij je elkaar commentaar geeft op de manier van voorlezen en vertellen. Welke Surinaamse kinderboeken zijn geschikt om voorgelezen te worden? Het best zijn de boeken die expressief geschreven zijn of die dicht bij de orale cultuur staan.

Een paar voorbeelden:
Johan Ferrier:	‘Het grote Anansiboek’
Effendi N. Ketwaru:	‘Rani en de slangenkoning’
Ismene Krishnadath:	‘Nieuwe streken van Koniman Anansi’
	‘Seriba in de schelp’
Noni Lichtveld:	‘De spin weeft zich een web om de wereld’
Marijke van Mil:	‘Zout’
	‘Kikkertje en slangetje’
	‘De zingende drum’
Rappa:	‘Verdwaald in het bos’
Marylin Simons:	‘Anansi Dala’
	‘Edo Eén-Shirt en Potje Pindakaas’
Francis Vriendwijk:	‘Koprokanu tan de’

[p. 49]

Dit is slechts een keuze. Natuurlijk kunnen er ook andere Surinaamse en buitenlandse verhalenboeken gebruikt worden. Deze keuze is gemaakt op grond van de expressiviteit van de taal. Nieuw is het gebruik van cd's waarop voorgelezen of verteld wordt. Soms zijn er omstandigheden waaronder deze manier van een tekst presenteren in de klas bruikbaar is.

Laat het echter nooit zover komen dat voorlezen uit de klas verdwijnt. Binnen de relatievorming tussen leerkracht en kinderen is het voorlezen, evenals het vertellen, een belangrijk persoonlijk aspect! ‘Ik hou van juf; ze leest mooi voor.’

Bron:

Jan van Coillie: ‘Leesbeesten en Boekenfeesten. Hoe werken (met) kinder- en jeugdboeken?’ Leuven: Davidsfonds / Infodok, 1999