Lees je wijs! Hoe bevorderen we leesplezier bij kinderen?

Creatieve verwerkingsvormen bij Surinaamse kinder- en jeugdliteratuur

[p. 40]

Creativiteit en inventiviteit, daar gaat het om!

Om kinderen van boeken te leren houden, is het goed om ze op boeiende en creatieve manieren ermee in aanraking te brengen. Het is dan ook belangrijk om in de klas en de bibliotheek regelmatig samen bezig te zijn met een boek. Dat kan verschillende effecten hebben.

Kinderen die nooit lezen, bijvoorbeeld, ontdekken dat boeken leuk zijn. Kinderen die wel vaak lezen kunnen ingeschakeld worden om anderen te laten delen in hun positieve ervaringen en om te ontdekken dat ze daar veel van leren. Ze zullen ook ontdekken dat boeken ‘leerrijk’ zijn, dat er in sommige boeken op boeiende manieren aanvullingen gegeven worden op hun kennis van geschiedenis, aardrijkskunde, de natuur en het bos, de maatschappij, en ga zo maar door.

Maar houd als opvoeder altijd het doel in de gaten. Wie meespeelt in een voetbalwedstrijd weet precies waar het om gaat: doelpunten maken en zorgen dat jouw doel leeg blijft! Iedere beweging en spelhandeling is daarop gericht. Zo zijn activiteiten met boeken altijd een middel om een doel te bereiken, en je moet inventief en vindingrijk zijn om de juiste activiteit bij het juiste doel te verzinnen.

Een voorbeeld:

Je ziet als leerkracht dat er nogal wat kinderen zijn die de boeken ruw behandelen. Ze gooien ermee, vechten erom, krassen erop en slaan de bladzijden ruw om, zodat die kreukels krijgen of zelfs scheuren. De leerkracht bedenkt dan een creatieve werkvorm waardoor kinderen er zich bewust van worden dat ze niet ruw of slordig met de boeken moeten omgaan.

Schreeuwen en dreigen helpt immers niet.

De leerkracht vertelt bijvoorbeeld een verhaal over een koning die zijn bodes de scholen instuurt om te kijken welk kind het allernetste met boeken omgaat: die wordt dan ‘boekenkoning of -koningin van het jaar’ en krijgt een ‘gouden boek’ als prijs. Dat gaat de klas spelen en de regels komen op het bord onder de kop: ZO GAAN WE MET DE BOEKEN OM.

Aan het eind van het spel wordt er door enkele bodes (kinderen die al netjes omgaan met de boeken) een koning of koningin gekozen. Die krijgt een boekje in een goud papiertje!

[p. 41]

Creativiteit en inventiviteit, dat zijn onontbeerlijke eigenschappen voor de leerkracht. Een doel voor ogen hebben en daarbij een passende werkvorm bedenken. Dat geldt trouwens niet alleen voor werken met boeken, maar voor álle didactische werkvormen binnen alle vakken.

Verschillende doelstellingen

Bij het werken met kinderboeken kunnen verschillende werkvormen gebruikt worden.

De keuze van zo'n werkvorm is altijd afhankelijk van het doel dat je ermee wilt bereiken.

Die doelstellingen kunnen we indelen in globale categorieën:
•	Kiezen: uit een veelheid aan boeken er een kiezen om te gaan lezen, of kopen;
•	Motivatie: gemotiveerd worden tot lezen in het algemeen en tot het lezen van een bepaald boek in het bijzonder;
•	Hulp bij leesproblemen: op een boeiende manier geholpen worden bij het lezen, bijvoorbeeld voor kinderen die het Nederlands niet voldoende beheersen, of die een leesachterstand hebben;
•	Taalkennis: uitbreiding van de woordenschat, inzicht in zinsbouw;
•	Begrip: laten zien dat je een boek of verhaal goed begrepen hebt;
•	Meningsvorming: nadenken, samen of alleen, over actuele zaken, bijvoorbeeld jeugdproblematiek;
•	Communicatie: een probleem dat speelt in de klas of bij een individuele leerling bespreekbaar maken door middel van een verhaal;
•	Historisch bewustzijn: interesse krijgen in geschiedenis, of geschiedenis ervaren;
•	Vakkenintegratie: op een beeldende en spannende manier verschillende vakken combineren met een verhaal;
•	Inzicht in kwaliteit: leren hoe je een boek of een verhaal beoordeelt;
•	Veelzijdigheid: creativiteit en inventiviteit bevorderen;
•	Fantasie: eigen fantasie de kans geven;
•	Samenwerken: kunnen samenwerken met een andere leerling of in een groepje.

[p. 42]

Een greep uit de grote schat aan creatieve werkvormen die als middel gebruikt kunnen worden om veelsoortige doelstellingen te bereiken:
•	Na instructie van de leerkracht in groepjes je oriënteren op een boek. Dat wil zeggen: de titel bekijken, de achterflap lezen, doorbladeren en kijken waar de hoofdstukken over gaan, kleine passages lezen met het doel om een indruk te krijgen van het verhaal en of de taal niet te moeilijk is, kortom of je het wilt lezen. Doel: keuzes leren maken.
•	Boekwinkel spelen, met veel uitgestalde boeken, waarbij kinderen die bepaalde boeken al gelezen hebben of die bovenstaande vaardigheid van het oriënteren goed beheersen de verkopers zijn en andere leerlingen kopers die geadviseerd worden. Doel: informatie kunnen geven aan elkaar.
•	Stukjes uit het aan te bevelen boek levendig voorlezen of laten voorlezen. Doel: kinderen interesseren voor het boek.
•	Spannende stukjes laten dramatiseren door kinderen die het boek al gelezen hebben. Doel: kinderen interesseren voor het boek.
•	Illustraties laten zien, die samen bespreken en daarna de betreffende passage laten lezen en moeilijke woorden bespreken. Doel: hulp bieden bij het concreet maken van leesstof.
•	Verhaal of fragment waarin veel geluiden voorkomen, voorlezen en de kinderen de geluiden laten maken die ze in taal horen. Doel: gericht luisteren.
•	Dramatiseren in groepjes van een gelezen of voorgelezen verhaal of passage uit een boek. Een radio- of tv-uitzending erover spelen. Tekeningen maken over bepaalde passages, of een stripverhaal dat in de klas opgehangen kan worden. De leerkracht kan ook het verhaal navertellen met fouten en de leerlingen die laten ontdekken. Doel: op een creatieve manier laten zien dat het verhaal begrepen is.
•	In groepjes een spel laten maken over een boek, bijvoorbeeld een kwartetspel of memoryspel of een soort ganzenbord. Doel: integratie met handenarbeid en tekenen, inventiviteit en samenwerking bevorderen.

[p. 43]

•	Klassengesprek of groepsdiscussie naar aanleiding van de problematiek in het verhaal (armoede, gedwongen huwelijk, tienerzwangerschap, verhouding ouders en kinderen). Dit vooral bij oudere kinderen. Doel: sociale en maatschappelijke bewustwording.
•	Klein onderzoekje of een excursie naar aanleiding van de besproken problematiek, waarna een werkstukje wordt gemaakt. Ook voor ouderen. Doel: kennismaking met de maatschappij.
•	Uit een boek dat over een historisch onderwerp gaat, wordt voorgelezen. Groepjes leerlingen zoeken in geschiedenisboeken naar informatie over de besproken tijd. Doel: zelfstandige studiehouding bevorderen.
•	Kennis en vaardigheden toepassen naar aanleiding van een verhaal of boek. Kennis van aardrijkskunde toetsen, vaardigheid in rekenen in de praktijk, enzovoort. Doel: vakkenintegratie, inzicht bijbrengen dat alles met alles te maken heeft.
•	Klassengesprek over criteria van goede kinderboeken (spanning, illustraties, beeldende vertelstijl, creatieve taal, grapjes, enzovoort) met voorbeelden, waarna de kinderen in groepjes een boek of verhaal gaan beoordelen. Doel: inzicht in literaire kwaliteit bijbrengen.
•	Dramatiseren, poppen maken en poppenspel opvoeren, pantomime, tekenen, handenarbeid, flappen maken, reclameposter voor een boek, alles naar aanleiding van een verhaal of boek. Doel: creativiteit en inventiviteit bevorderen in expressie.
•	Verhaal of fragment uit een boek geven zonder einde: kinderen in groepjes zelf een passend slot laten verzinnen. Doel: oog krijgen voor samenhang in inhoud.
•	De leerlingen zelf een nieuw verhaal of vervolg laten maken naar aanleiding van een verhaal of boek. Gedichtjes laten maken naar aanleiding van een boek of verhaal, een liedje maken voor een der personages, muziek maken bij bepaalde passages en/of dans. Doel: veelzijdige creativiteit bevorderen.
•	Een speciale werkvorm met poëzie is het maken van een naamdicht. De letters van een naam (bijvoorbeeld van een personage in een boek) worden groot en dik onder elkaar geplaatst. Bij iedere letter komt er dan een versregel. Die regels hoeven niet te rijmen, dan wordt het te moeilijk. Doel: op een creatieve manier een eigen visie op een personage laten zien.

[p. 44]

•	Uit een boek of verhaal een personage kiezen waar je je als kind mee verbonden voelt en die in de ik-vorm laten vertellen wat hem of haar overkomen is. Individuele, liefst schriftelijke opdracht. Doel: identificatie met een verhaalfiguur.
•	Gedichtjes uit het hoofd leren, waardoor je een stukje taal voor altijd bij je draagt. Doel: kinderen een stukje cultuur als blijvend bezit meegeven.

Twee belangrijke adviezen:
•	Bij groepswerk altijd zorgen dat er binnen de groep een duidelijke taakverdeling is en die ook door de kinderen laten evalueren;
•	Evalueer altijd iedere werkvorm. Wat vonden de kinderen ervan (concrete vragen stellen), en wat hebben ze eraan gehad, en is het doel bereikt.

Bijvoorbeeld:

Een werkvorm met ‘Bij Anoekoe in het dorp’ van Gerrit Barron:

Er is een passage uit het boek voorgelezen. Vraag aan de klas: wat heb jullie opgemerkt dat anders is in het leven in het binnenland dan in de stad? De kinderen hebben die punten opgenoemd en kinderen in de klas die in het binnenland gewoond hebben, hebben er nog punten aan toegevoegd. De evaluatie is dan dat de leerlingen in groepjes die info verwerken, bijvoorbeeld in tekeningen. Die kunnen dan in de klas worden besproken en opgehangen.

Doel: kennis verzamelen over het leven in het binnenland.

Hulpmiddelen:
•	Veel lappen en rekwisieten om de kinderen te motiveren voor en te helpen bij het dramatiseren;
•	Kopieën van bepaalde passages uit een boek voor de hele klas of voor groepjes;
•	Geïmproviseerde muziekinstrumenten. Trommelen kan al op de tafel;
•	Tekenpapier, kleurkrijt, flappen, stiften, enzovoort;
•	En als belangrijkste: een boekenhoek in de klas, waar de kinderen boeken kunnen nemen voor een wekelijks leesuurtje, waarna werkvormen kunnen worden gedaan met behulp van het gelezene.

[p. 45]

Tot slot: de klas moet een ‘leesvriendelijke uitstraling’ krijgen. Tekeningen, verhalen van kinderen, commentaren, evaluaties van bezigheden: het kan allemaal een plaats krijgen in de klas. Als de bijdragen maar regelmatig vervangen worden door nieuwe.

Dan leeft het bezig zijn met boeken!

De activiteiten kunnen plaatsvinden binnen verschillende vakken, zodat ze ‘stroken met het rooster’. Ook hierin moeten de schoolleiders en leerkrachten creativiteit en vooral inventiviteit ontwikkelen.